سیستم ایمنی
شبکه گسترده‌ای از گلبول‌های سفید خون، اندام‌ها، پروتئین آنتی بادی و مواد شیمیایی سیستم ایمنی بدن را تشکیل داده‌اند. این سیستم بسیار مهم است زیرا از بدن در برابر مهاجمان خارجی، ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها محافظت می‌کند.
سیستم ایمنی بدن تلاش می‌کند تا ما را سالم نگه داشته و از بیماری‌ها نجات دهد. گاهی نیز در صورت ابتلا به میکروب یا ویروسی سعی می‌کند آن را از بدن دور نگه دارد و یا از بین ببرد. عملکرد صحیح سیستم ایمنی بدن باعث می‌شود مهاجمان به بدن وارد نشوند و مشکلی برای سلامتی انسان بوجود نیاید.
زمانیکه سیستم ایمنی بدن به درستی کار کند توانایی تشخیص سلول‌های بدن از عوامل بیگانه را دارد. وقتی که عامل بیماری‌زا به بدن حمله کند سیستم ایمنی آن را شناسایی کرده و آنتی بادی تولید و با آن مبارزه می‌کند. این فرآیند چیزی مانند تزریق واکسن است. به محض ورود واکسن به بدن سیستم ایمنی آنتی بادی را علیه عامل بیگانه تولید می‌کند. به همین علت زمانیکه که بیمار می‌شویم بدن توانایی مبارزه با آن مهاجم را دارد.
اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن
اگر سیستم ایمنی بدن به درستی علیه عامل بیگانه عمل نکند باعث بیماری می‌شود. گاهی نیز این اختلال شدت بیشتری پیدا می‌کند و سیستم ایمنی سلول‌های خودی را به عنوان عامل بیگانه تشخیص می‌دهد و با آن مبارزه می‌کند. این مشکل باعث بوجود آمدن بیماری‌های خود ایمنی می‌شود. در بیماری خود ایمنی بدن حمله به مهاجمان را شروع کرده در صورتی که مهاجمی وجود ندارد. این حمله ادامه پیدا می‌کند و توقف ندارد.
بیماری‌های خود ایمنی درمان شناخته شده‌ای ندارند و نمی‌توان گفت که به طور کامل بهبود یابند فقط می‌توان آن‌ها را کنترل نمود. از جمله بیماری‌های خود ایمنی می‌توان به مالتیپل اسکلروزیس(MS)، لوپوس، پسوریازیس، سلیاک، دیابت نوع ۱، روماتیسم مفصلی، التهاب عروق، التهاب روده، کم خونی مزمن، بیماری آدیسون، سندرم شوگرن اشاره کرد.
شدت و میزان بیماری خود ایمنی با نحوه مبارزه با آن رابطه مستقیم دارد. یعنی هرچقدر بیماری شدت یافته باشد درمان آن نیز خیلی مشکل‌تر است.
اجزای سیستم ایمنی بدن
همانطور که گفتیم سیستم ایمنی شبکه گسترده‌ای در داخل بدن دارد که وظیفه همگی جلوگیری از حمله عامل بیماری‌زا است. در این بخش می‌خواهیم اجزای این سیستم را به طور جداگانه شرح دهیم.
v غدد لنفاوی
غدد لنفاوی دارای سلول‌های ایمنی است که در برابر وجود بیگانگان از خود واکنش نشان داده و آن‌ها را تجزیه و تحلیل می‌کند. اگر میکروب یا ویروس و یا هر بیماری‌زای دیگری به بدن وارد شود سیستم غدد لنفاوی دست به کار شده و گلبول‌های سفید را تولید و ترشح کرده و به محل بیماری می‌فرستد. غدد لنفاوی نیز خود شبکه گسترده‌ای در زیر بغل، کشاله ران و گردن دارد.
v گلبول‌های سفید
گلبول‌های سفید در تمامی بافت‌ها سلول‌ها و خون وجود دارند. در مواقع بیماری گلبول‌های سفید وارد عمل می‌شوند و با توجه به نوع هر سلول واکنش خاصی در برابر عامل بیگانه از خود نشان می‌دهد. اگر مشکلی برای گلبول‌های سفید رخ بدهد شرایط خطرناک خواهد شد زیرا در سیستم ایمنی بدن نقش مهم و حیاتی دارند.
v طحال
طحال هم محل ذخیره گلبول‌های سفید برای مواقعی است که بدن نیاز به مبارزه دارد تا مهاجم خارجی را از بین ببرد و هم کار تصفیه گلبول‌های قرمز قدیمی را برعهده دارد. اگر طحال دچار آسیب شود فیلتر کردن خون به خوبی انجام نمی‌گیرد.
v لوزه‌ها و آدنوئیدها
محل لوزه‌ها و آدنوئیدها در گلو و مجرای بینی است. آن‌ها حاوی سلول‌های ایمنی هستند که به محض ورود ویروس و میکروب از این نواحی آن‌ها را به دام انداخته و از بین می‌برند. میکروب‌ها و ویروس‌هایی که باعث عفونت در گلو و بینی می‌شوند توسط آنتی بادی تولید شده از این سلول‌ها از بین خواهند رفت.
v تیموس
محل تیموس در زیر استخوان سینه است. تیموس وظیفه اصلی و مهمی دارد که آن به بلوغ رساندن گلبول‌های سفید است. در مواقع بیماری و وجود عامل بیگانه در بدن تیموس آن را به خاطر سپرده تا در دفعات بعدی به سرعت با آن مبارزه کرده و آن را به راحتی تشخیص دهد.
v مغز استخوان
مغز استخوان انسان در طول روز میلیاردها سلول خونی ساخته و به جریان خون ترشح می‌کند. مغز استخوان جز مهم و اصلی سیستم ایمنی بدن است زیرا کار آن تولید گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت و پلاسما است. عمل خون سازی پس از سن بیست سالگی تنها در استخوان‌های کتف، مهره‌ها، جناغ سینه، دنده‌ها صورت می‌گیرد. و در استخوان‌های دراز عمل خون سازی متوقف خواهد شد زیرا به بافت چربی تبدیل می‌شوند.
v پوست و غشای مخاطی
همانطور که اطلاع دارید در مجاری تنفسی، ادراری، تناسلی و گوارشی انسان غشای مخاطی وجود دارد که سراسر آن را پوشانده است. در بینی سلول‌های مخاطی و مایع آن مانع ورود میکروب و ویروس به مجرای تنفسی می‌شوند. مو‌های داخل بینی نیز آن‌ها را به دام انداخته و از بین می‌برد. پوست ما مانند سد دفاعی است که با تولید چربی خاصی سایر سلول‌های محافظ سیستم ایمنی بدن را مطلع کرده تا به مبارزه علیه عامل بیماری‌زا بپردازند.
روش‌های تقویت سیستم ایمنی بدن
سیستم ایمنی انسان نیاز دارد تا در طول زندگی همیشه محافظت شود و مانع ورود عاملان مهاجم به بدن شد. اما همه این‌ها نیاز دارد تا در قدم اول سبک زندگی خود را تغییر دهیم. هیچ یک از ما خوردن غذای بدمزه و بی‌خاصیت را دوست نداریم. سیستم ایمنی بدن نیز همین انتظار را از ما دارد. اگر رژیم غذایی سالم داشته باشیم و مواد مغذی را به بدن برسانیم باعث تقویت سیستم ایمنی نیز شده‌ایم. علاوه‌بر تغذیه، محیط سالم و استراحت کافی نیز کمک کننده خواهند بود.
اصلاح سبک زندگی را می‌توان از ترک مصرف دخانیات و مشروبات الکلی شروع کرد. مضرات استفاده از دخانیات بر هیچ کس پوشیده نیست. دخانیات همچنین میزان هورمون کورتیزول را در خون افزایش می‌دهند. سلول‌های لنفوسیت را مختل کرده و باعث می‌شوند توانایی آن‌ها در تولید آنتی بادی و آنتی ژن به خطر انداخته شود.
در قدم بعدی ورزش و تحرک کافی برای حفظ سلامتی و کنترل وزن حائز اهمیت است. باید بگوییم که متأسفانه افراد چاق سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند.
رعایت بهداشت فردی و جنسی نیز در سالم ماندن سیستم ایمنی نقش مهمی ایفا می‌کنند. شستن مرتب دست‌ها خصوصا در کودکان کوچکترین قدم برای منع ورود ویروس و میکروب به بدن است.
سعی کنید تا استرس و اضطراب خودتان را کنترل کنید. سطح هورمون کورتیزول که به هورمون استرس معروف است را چک کنید. بسیاری از ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی نتیجه دادن استرس طولانی مدت به بدن است. اگر از لحاظ ذهنی و فکری تنش و درگیری دارید بهتر است با پزشک مشاور و روانشناس مشورت کنید.
زمان کوتاهی را در فضای باز و طبیعت بگذرانید. نور آفتاب در عملکرد بهتر سلول‌های لنفوسیتT اثرگذار است. مزایای نور خورشید تنها به همین‌جا ختم نمی‌شود بلکه در جذب ویتامینD موثر بوده و سلامت استخوان‌ها و پوست را تضمین می‌کند.
از واکسن‌های خود مطمئن شوید. آیا از سنین کودکی تا به امروز همه‌ی واکسن‌های مهم و حیاتی خود را به طور مرتب تزریق کرده اید؟
در صورت لزوم و طبق آزمایش‌های تکمیلی زیر نظر پزشک متخصص مصرف مولتی‌ویتامین‌ها را جدی بگیرید. مولتی‌ویتامین و املاح معدنی می‌توانند در تقویت سیستم ایمنی بدن شما بسیار اثرگذار باشند. همچنین خوردن موادی مثل: کلم بروکلی، پرتقال، کیوی، سبزیجات با برگ سبز تیره، توت فرنگی، فلفل دلمه‌ای، کلم بروکسل، گوشت قرمز، جگر، آجیل، بوقلمون، موز، ماهی و گریپ فروت می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
نه تنها در رابطه با بیماری‌های سیستم ایمنی بلکه در تمامی بیماری‌ها به محض مشاهده اولین علائم باید به پزشک مراجعه شود. نکته مهم و حائز اهمیت این است که کلیه بیماری‌ها زمان طلایی درمان دارند که اگر از آن عبور کنیم مسیر بهبودی به سختی طی خواهد شد.
در حوزه سیستم ایمنی بدن علائم بیماری مشاهده می‌شوند و از بین نمی‌روند. به طور مثال فرد دائما احساس خستگی و خواب‌آلودگی دارد و این حس خوب نمی‌شود. بنابراین باید آن را جدی گرفته و به پزشک مراجعه شود.
از جمله علائم بیماری‌های خود ایمنی می‌توان موارد زیر را نام برد:
- احساس خستگی مفرط
- درد‌های مفصلی و عضلانی مداوم همراه با تب
- ریزش شدید مو، خارش، التهاب، بثورات و پوسته ریزی کف سر همراه با قرمزی پوست
- عدم تمرکز و حافظه
- احساس گزگز در دست و پا
- و...
به این نکته دقت کنید که هریک از این علائم ممکن است نشان دهنده نوع دیگری از بیماری‌ها باشند و صرفا نقص سیستم ایمنی بدن را اعلام نکنند. بنابراین تنها راه تشخیص درست مراجعه به دکتر و انجام آزمایش‌های مربوطه است.
سخن پایانی
سیستم ایمنی بدن همه ما با ورود عامل مهاجم آموزش می‌بیند. یعنی آن را به حافظه سپرده و آنتی بادی تولید می‌کند. در دفعات بعدی ورود ویروس یا میکروب به بدن سیستم ایمنی به سرعت دست به کار می‌شود و آن را نابود می‌کند. سیستم ایمنی که دچار اختلال باشد توانایی مبارزه آن تضعیف شده و عفونت و بیماری را گسترش می‌دهد. تقویت این سیستم گسترده کار سختی نیست تنها به این نیاز دارد که شما خودتان را دوست داشته باشید. در پایان برای همه شما دوستان آرزوی سلامتی داریم و امیدواریم این مطالب برای شما مفید بوده باشد.