کلیه و مجاری ادراری

دستگاه ادراری یا سیستم ادراری از دو بخش اصلی تشکیل می‌شود: دستگاه ادراری فوقانی و دستگاه ادراری تحتانی. دستگاه ادراری فوقانی شامل کلیه‌ها و حالب‌ها است، در حالی که دستگاه ادراری تحتانی از مثانه و مجرای ادرار تشکیل می‌شود. کلیه‌ها مسئول تصفیه خون هستند و مواد زائد و مایعات اضافی را برای تولید ادرار از بدن خارج می‌کنند. این ادرار ابتدا از کلیه‌ها به حالب‌ها منتقل می‌شود و سپس به مثانه می‌ریزد، جایی که تا زمان دفع از بدن در آن ذخیره می‌شود. در نهایت، ادرار از مثانه از طریق مجرای ادرار به بیرون از بدن هدایت می‌شود.
اگر به کلیه‌ها کوچک‌ترین آسیبی وارد شود، می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های مختلفی شود که درمان آن‌ها دشوار و پیچیده است و ممکن است سلامت فرد را تهدید کند. عملکرد هماهنگ و صحیح کلیه‌ها و دستگاه ادراری بسیار حیاتی است، زیرا این سیستم‌ها با همکاری یکدیگر مواد زائد مانند اوره را از خون می‌گیرند و همراه با سایر مواد اضافی به صورت ادرار از بدن دفع می‌کنند.

وظیفه کلیه و مجاری ادراری

سیستم ادراری مسئول فیلتر کردن خون برای دفع مواد اضافی و سموم از بدن است. این سیستم آب، نمک اضافی و دیگر مواد زائد را از خون جدا می‌کند و آن‌ها را به ادرار تبدیل می‌کند. کلیه‌ها علاوه بر دفع مواد اضافی، نقش مهمی در تنظیم فشار خون، حفظ تعادل مایعات بدن، دفع داروها و کنترل تولید گلبول‌های قرمز دارند. ادرار سالم باید شفاف، بی‌بو و به رنگ زرد باشد، که از رنگ کم رنگ تا کهربایی متفاوت است. هرگونه تغییر در رنگ و ویژگی‌های ادرار می‌تواند نشانه‌ای از مشکل در بدن باشد؛ در صورت مشاهده هر نوع علامت غیرطبیعی، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.

بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری

اورولوژی بخشی از مراقبت های بهداشتی است که با بیماری‌های دستگاه ادراری مردانه و زنانه سروکار دارد. بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری می‌توانند در هر سن و جنسیتی رخ دهند. این مشکلات حتی در کودکان نیز مشاهده می‌شود. در بانوان، تنها دستگاه ادراری درگیر می‌شود، اما در مردان علاوه بر دستگاه ادراری، سیستم تولید مثل نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد.

بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری شامل موارد زیر می‌شود:

• سنگ‌های کلیه و مثانه

• عفونت‌های دستگاه ادراری

• مشکل در کنترل ادرار

• اختلالات پروستات

و…

برخی از بیماری‌های اورولوژیک تنها برای مدت کوتاهی ادامه دارند، در حالی که برخی دیگر ممکن است مزمن و طولانی مدت شوند. بنابراین، هیچ‌گاه علائم این بیماری‌ها را نادیده نگیرید و به هشدارها، حتی کوچک‌ترین آن‌ها، توجه کنید. مراجعه به پزشک متخصص و انجام چکاپ‌های دوره‌ای می‌تواند شما را از خطر ابتلا به انواع مختلف بیماری‌های اورولوژیک محافظت کند. در این بخش، شایع‌ترین بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری را بررسی خواهیم کرد و امیدواریم که بتوانیم گامی مثبت در مسیر بهبودی شما برداریم. 

بی‌اختیاری ادرار

بی‌اختیاری ادرار به عدم توانایی کنترل خروج ادرار اطلاق می‌شود. در بسیاری از موارد، افراد مبتلا قادر به نگه داشتن ادرار خود نیستند و ادرار به طور ناخواسته نشت می‌کند. این وضعیت برای بیماران بسیار آزاردهنده است و مدیریت آن برای بسیاری از آنها دشوار می‌باشد. در برخی موارد، با استفاده از روش‌های فیزیوتراپی خاص، می‌توان تا حدی این مشکل را درمان یا کنترل کرد. توجه داشته باشید که بی‌اختیاری ادرار تنها به علت بیماری‌های اورولوژیک ایجاد نمی‌شود. در ادامه برخی از عوامل و بیماری‌هایی که ممکن است باعث بی‌اختیاری ادرار شوند، ذکر شده است:

• آسیب‌های شدید به نخاع

• بیماری پارکینسون

• دیابت

• بارداری و زایمان

• بیماری ام‌اس (Multiple Sclerosis)

• اختلالات پروستات

• یبوست

و …

سنگ کلیه

سنگ‌های کلیه توده‌های سخت و سنگریزه‌مانندی هستند که زمانی در ادرار شما تشکیل می‌شوند که مقدار زیادی مواد معدنی در آن وجود داشته باشد. این سنگ‌ها از نظر اندازه و شکل متفاوت هستند و می‌توانند از یک دانه شن تا اندازه‌ای بزرگ‌تر از یک توپ گلف باشند. اگرچه سنگ‌های کلیه معمولاً آسیب دائمی ایجاد نمی‌کنند، اما در صورت عدم درمان، ممکن است باعث درد شدید، انسداد جریان ادرار، خونریزی و عفونت‌های ادراری، از جمله عفونت کلیه شوند. درمان این سنگ‌ها بسته به اندازه، محل و نوع آنها متفاوت است و در صورت مراجعه به موقع به متخصص، خطرات جدی به حداقل می‌رسد. پزشک برای تشخیص اندازه و مقدار سنگ‌ها باید از طریق سونوگرافی و آزمایش‌های تشخیصی اقدام کند. سنگ‌های بزرگتر معمولاً قادر به دفع خودکار نیستند و برای درمان آنها ممکن است از روش‌های سنگ‌شکن برون اندامی (ESWL) یا عمل جراحی استفاده شود.

کیست و تومور کلیه

کیست‌های کلیه کیسه‌های پر از مایعی هستند که بر روی کلیه‌ها یا درون آنها تشکیل می‌شوند. معمولاً این کیست‌ها ساده بوده و به ندرت مشکلات جدی ایجاد می‌کنند. علل ایجاد کیست‌های ساده کلیه هنوز مشخص نیست، اما این کیست‌ها معمولاً بر سطح کلیه‌ها ایجاد می‌شوند و ممکن است در یک یا هر دو کلیه ظاهر شوند. کیست‌های ساده با کیست‌های ناشی از بیماری کلیه پلی‌کیستیک و کیست‌های پیچیده متفاوت هستند؛ کیست‌های پیچیده نیاز به نظارت دارند زیرا ممکن است تغییراتی سرطانی ایجاد کنند. اغلب کیست‌های ساده به طور تصادفی در آزمایش‌های تصویربرداری برای شرایط دیگر شناسایی می‌شوند و معمولاً نیازی به درمان ندارند مگر اینکه علائمی ایجاد کنند. از سوی دیگر، تومور کلیه توده‌ای از سلول‌های غیرطبیعی است که می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد. این تومورها اغلب بدون علائم هستند و معمولاً در آزمایش‌های مربوط به مشکلات دیگر کشف می‌شوند، اما در صورت بروز علائم، ممکن است شامل خون در ادرار، درد در ناحیه پهلو، کمر، از دست دادن اشتها، کاهش وزن بی‌دلیل، تب و کم‌خونی باشد.

سنگ مثانه

سنگ‌های مثانه توده‌های سخت‌شده‌ای از مواد معدنی هستند که در مثانه، ارگانی که ادرار را نگه می‌دارد، تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها معمولاً زمانی ایجاد می‌شوند که پس از ادرار کردن، مقداری ادرار در مثانه باقی بماند. سنگ‌های کوچک مثانه ممکن است بدون هیچ علامتی از بدن شما خارج شوند، اما سنگ‌های بزرگ‌تر می‌توانند باعث درد شدید، مشکل در ادرار کردن و علائمی مانند خون در ادرار شوند. علائم سنگ‌های مثانه بزرگ‌تر شامل تغییر رنگ ادرار (کدر یا تیره)، احساس ادرار مکرر، درد یا سوزش هنگام ادرار کردن، مشکلات در شروع و حفظ جریان ادرار و حتی عفونت‌های دستگاه ادراری است. در صورتی که با علائمی مانند درد شدید و مشکل در ادرار کردن مواجه شدید، باید به پزشک مراجعه کنید.

نارسایی کلیه

نارسایی کلیه زمانی رخ می‌دهد که یکی یا هر دو کلیه دیگر به درستی عمل نمی‌کنند. این وضعیت می‌تواند به صورت حاد و موقتی یا مزمن و تدریجی باشد. نارسایی کلیه شدیدترین مرحله بیماری کلیوی است که بدون درمان می‌تواند کشنده باشد. درمان بستگی به علت و شدت مشکل دارد و ممکن است شامل دیالیز یا پیوند کلیه باشد. دیالیز می‌تواند از طریق همودیالیز یا دیالیز صفاقی انجام شود تا به فیلتر کردن خون کمک کند، در حالی که پیوند کلیه با قرار دادن یک کلیه سالم از اهداکننده، عملکرد کلیه آسیب‌دیده را جایگزین می‌کند.

سرطان پروستات

سرطان پروستات در غده‌ای کوچک به اندازه گردو به نام پروستات که در زیر مثانه و جلوی راست‌روده در مردان قرار دارد، ایجاد می‌شود. این غده مایعی ترشح می‌کند که با مایع منی مخلوط شده و اسپرم را برای بارداری سالم حفظ می‌کند. سرطان پروستات معمولاً در مراحل اولیه علائمی ندارد و بیشتر افراد قبل از اینکه سرطان به خارج از غده گسترش یابد، تشخیص داده می‌شوند. در صورت پیشرفت بیماری، علائمی همچون نیاز مکرر و فوری به ادرار، جریان ضعیف یا قطع و وصل شدن جریان ادرار، درد هنگام ادرار، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، اختلال نعوظ، وجود خون در مایع منی یا ادرار، و درد در ناحیه کمر یا لگن ممکن است بروز کند. خوشبختانه، درمان در مراحل اولیه معمولاً موثر است و می‌تواند سرطان را از بین ببرد.

سایر بیماری‌های مربوط به کلیه و مجاری ادراری شامل موارد زیر است:

• افتادگی مثانه

• اختلال نعوظ

• سرطان مثانه

• هماتوریا

• سیستیت بینابینی

• مثانه بیش‌فعال

علائم بیماری‌های کلیوی و مجاری ادراری

علائم هیچ‌یک از بیماری‌ها در افراد یکسان نخواهد بود. بیماری کلیه و مجاری ادراری نیز در افراد نشانه‌های مختلفی دارد، اما به طور کلی مواردی که ذکر خواهیم کرد از علائم این بیماری است:

• سوزش هنگام دفع ادرار

• وجود خون در ادرار

• ادرار تیره‌رنگ

• دفع سخت و تکرر در ادرار

• تورم دست و پا

• پف دور چشم

• بی‌اشتهایی

• فشار خون بالا

• ضعف و گرفتگی عضلانی

• سردرد

• درد مثانه
  و...

اقدامات مهم برای جلوگیری از بیماری کلیه و مجاری ادراری

بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی افراد دارند و پیشگیری از آنها اهمیت بسیاری دارد. برای حفظ سلامت دستگاه ادراری، رعایت برخی نکات در تمام سنین، حتی کودکان، ضروری است. مصرف کافی مایعات (8-6 لیوان در روز) به عملکرد صحیح دستگاه ادراری کمک می‌کند. همچنین، حفظ تعادل وزن و پیروی از یک رژیم غذایی سالم در پیشگیری از بیماری‌های اورولوژی و سایر مشکلات جسمانی نقش مهمی ایفا می‌کند.

ورزش، به ویژه انجام حرکات کگل، به تقویت عضلات شکم و لگن کمک کرده و مثانه را قوی‌تر می‌کند. همچنین، تشویق کودکان به تخلیه ادرار قبل از خواب و جلوگیری از نگه داشتن ادرار می‌تواند از آسیب به اسفنگتر‌ها و مشکلات بعدی جلوگیری کند. پرهیز از مصرف دخانیات، مصرف محدود نمک و کافئین نیز در پیشگیری از بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری بسیار موثر است. در زنان، شستن ناحیه تناسلی از جلو به عقب به جلوگیری از عفونت‌ها کمک می‌کند و رعایت بهداشت فردی و جنسی نقش مهمی در پیشگیری از این بیماری‌ها دارد.

درمان بیماری کلیه و مجاری ادراری

برای درمان بیماری‌های اورولوژی، توجه به زمان بسیار اهمیت دارد. تاخیر در مراجعه به پزشک می‌تواند باعث پیشرفت بیماری و پیچیده‌تر شدن روند درمان شود. حتی اگر علائم شما خفیف باشند، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. بسیاری از مشکلات کلیه و مجاری ادراری از طریق سونوگرافی قابل تشخیص هستند و با یک سونوگرافی ساده، می‌توانید درمان را به موقع شروع کنید. روش‌های درمانی بیماری‌های کلیوی بسته به شدت و نوع بیماری متفاوت است و ممکن است پزشک ترکیبی از روش‌ها مانند دارو‌درمانی، لیزر‌درمانی، جراحی، پیوند کلیه یا دیالیز را تجویز کند. در مراحل اولیه بیماری، داروها می‌توانند علائم را بهبود بخشند، اما در شرایط وخیم‌تر، جراحی ممکن است سریع‌ترین راه حل باشد. به پزشک خود اعتماد کنید و درمان را به طور کامل پیگیری کنید تا بهبودی حاصل شود.

کلیه‌ها و مجاری ادراری از اندام‌های حیاتی و حساس بدن هستند که هر گونه اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند به طور جدی کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. بیماری‌های این مربوط به این قسمت تنها جسم انسان را درگیر نمی‌کنند، بلکه بر روح و روان نیز اثرات منفی می‌گذارند. سلامتی یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های زندگی است که باید با دقت و مسئولیت از آن مراقبت کنیم. برای تمام بیماران آرزوی بهبودی داریم و از آن‌ها می‌خواهیم که در مسیر درمان امید خود را از دست ندهند و با اراده‌ای قوی به روند درمان ادامه دهند.