راه‌های حفظ بهداشت دهان و دندان
رعایت بهداشت دهان و دندان یکی از مهم‌ترین نکات در حفظ سلامتی کلی بدن انسان‌هاست. همه ما در طول زندگی حداقل چندباری به دلیل مشکلات و درد ناشی از خرابی دندان‌ها به دندان‌پزشک مراجعه کرده‌ایم، کاری که به دلیل هزینه‌های زیاد و مراحل دردناک آن برای هیچ‌کداممان خوشایند نبوده است. همین موضوع باعث شده بعضی از افراد از دندانپزشکی فراری باشند و حتی با وجود درد و مشکلات زیاد زیر بار مراجعه به دندانپزشکی نروند، کاری که همه چیز را بدتر کرده و فرد در نهایت پس از تحمل دردی طولانی مجبور به پرداخت هزینه بیشتر هم می‌شود.
علاوه بر این، سلامتی و ظاهر خوب دندان‌ها تأثیر بسیار زیادی بر زیبایی صورت انسان دارد و خرابی و افتادن حتی یک دندان هم می‌تواند چهره فرد را تا حد بسیار زیادی غیرعادی نشان دهد.
بوی دهان موضوع مهم دیگری است که تحت تأثیر مستقیم سلامت دهان و دندان قرار دارد، این موضوع نیز مسئله‌ای بسیار مهم در مناسبات اجتماعی است و بوی دهان یک فرد می‌تواند بر روابط اجتماعی او نیز تاثیر بگذارد. جالب است بدانید پزشکان متوجه ارتباط بین بروز سکته مغزی با نوعی باکتری دهانی شده‌اند. عفونت‌های دهان و دندان می‌توانند از طریق خون به سایر قسمت‌های بدن مانند قلب و ریه برسند و باعث آسیب و بروز بیماری‌های جدی در این قسمت‌ها شوند.
اهمیت و ضرورت حفظ بهداشت دهان و دندان با توجه به تمام موارد بالا مشخص است و باید گفت مراقبت درست و مناسب از دندان‌ها باید از اول زندگی هر فردی آغاز شود و در تمام طول زندگی ادامه یابد.
در این مطلب به شما می‌گوییم چگونه و با چه ابزارهایی می‌توان سلامت دهان و دندان خود را در بالاترین سطح حفظ کرد تا کمترین میزان خرابی دندان و مراجعه به دندانپزشکی را تجربه کنیم.
استفاده از مسواک مناسب و مسواک زدن صحیح
همانطور که می‌شود حدس زد، اولین و مهم‌ترین کار برای حفظ بهداشت دهان و دندان مسواک زدن است. برای خیلی از ما پیش آمده که دندان‌های خود را به صورت منظم مسواک می‌زنیم اما در نهایت باز هم احساس می‌کنیم دندان‌هایمان آن‌طور که باید تمیز نشده‌اند یا دهانمان خوشبو نیست. در واقع ما زحمت مسواک زدن را کشیده‌ایم ولی کارمان را درست انجام نداده‌ایم!
برای مسواک زدن درست و اصولی باید چند نکته ساده را رعایت کرد. اول از همه لازم است از سالم و مناسب بودن مسواک خود مطمئن باشیم. پرزهای روی مسواک در اثر استفاده پوسیده می‌شوند و کارایی خود را برای تمیز کردن دندان‌ها از دست می‌دهند، پس بهتر است مسواک را هر چندماه یک بار عوض کنیم. بعضی از مسواک‌ها روی پرزهای خود نشانه‌های رنگی دارند که تغییر و کمرنگ شدن آن‌ها نشان‌دهنده پایان عمر مسواک است، اما اگر مسواک دارای چنین نشانه‌ای هم نبود، می‌شود از روی ظاهر پرزهای آن و میزان خم شدگی آن‌ها به سادگی متوجه خرابی آن شد.
مسواک مناسب نباید زیاد نرم یا خیلی سفت باشد. اگر مسواک خیلی سفت باشد دندان و لثه‌ها آسیب می‌بینند و در صورت نرم بودن زیاد نیز دندان‌ها به خوبی تمیز نمی‌شوند. البته بعضی از افراد، دارای لثه‌های حساس هستند که ممکن است بر اثر مسواک به سرعت دچار خون‌ریزی شوند، این افراد می‌توانند از مسواک با پرزهای نرم استفاده کنند، اما بهتر است قبل از هر کاری با دندان‌پزشک خود مشورت کنند، زیرا ممکن است این مسئله نشانه کمبود بعضی از مواد معدنی و ویتامین‌ها در بدن باشد.
بهتر است همیشه پیش از مسواک زدن، دهان خود را خیس کنیم تا خمیردندان به صورت کامل کف کند و روی تمام سطح دندان‌ها و لثه قرار بگیرد. البته به جای این کار می‌توان خود مسواک را مرطوب کرد و سپس یک لایه خمیر دندان روی آن قرار داد. بهتر است مسواک زدن را از یک طرف آغاز کنیم و اول مسواک را روی دندان‌های عقبی بگذاریم و با زاویه ۴۵ درجه به سمت خط لثه با حرکات دورانی بچرخانیم و بعد از ۲۰ ثانیه این کار را برای دندان‌های عقبی سمت دیگر نیز انجام دهیم. مسواک زدن پشت دندان‌ها مرحله بعدی است، جایی که بسیاری از ما ممکن است آن را فراموش کنیم. مرحله بعد، مسواک زدن سطح جونده دندان‌هاست که احتمال گیر کردن مواد غذایی در آن قسمت زیاد است.
توجه کنید که حفظ بهداشت دهان دندان تنها به معنی مسواک زدن روی دندان‌ها نیست؛ بلکه باید روی زبان و حتی قسمت داخلی گونه‌ها و سقف دهان را نیز مسواک کشید تا ذرات ریز مواد غذایی که روی این بخش‌ها قرار گرفته‌اند پاک شوند، پس مسواک را با حرکات ملایم روی زبان، داخل گونه و سقف دهان نیز می‌کشیم.
در تمام مراحل مسواک زدن باید توجه داشته باشیم که لازم نیست مسواک را به شدت روی دندان‌های خود فشار دهیم و فشار دادن مسواک به معنی تمیزتر شدن دندان نیست، بلکه حتی ممکن است باعث عقب رفتن لثه‌ها و بالا رفتن حساسیت دندان‌ها شود.
بعد از پایان مسواک زدن و آب کشیدن دهان، باید خود مسواک خود را هم به خوبی شست و تمیز کرد و آن را در جایی خشک و تمیز نگهداری کرد، زیرا مسواک محل بسیار خوبی برای رشد انواع باکتری‌هاست و این باکتری‌ها می‌توانند باعث آسیب رساندن به سلامتی دهان و دندان ما شوند.
انتخاب خمیردندان مناسب
یکی از نکات مهم در زمینه مسواک زدن انتخاب خمیردندان مناسب است و اینکه بدانیم چه خمیردندانی برای دندان ما مناسب است تاثیر زیادی بر سلامتی دهان و دندان ما دارد.
مواد تشکیل‌دهنده یک خمیردندان به طور معمول شامل فلوراید، حساسیت‌زداها، مواد شوینده، مواد حفظ‌کننده رطوبت، ساینده‌ها و طعم‌دهنده‌ها می‌شود که براین اساس خمیردندان‌هایی برای دندان‌های حساس، خمیردندان کنترل‌کننده تارتار (رسوبات روی دندان) و خمیردندان سفیدکننده تولید و در بازار ارائه می‌شوند.
معمولا دندان‌پزشک‌ها برای تهیه یک خمیردندان مناسب توصیه می‌کنند که این خمیردندان تائیدیه ADA (مهر تایید انجمن دندانپزشکی آمریکا) روی بسته‌بندی خود داشته باشد. همچنین خمیردندان مناسب باید حاوی فلوراید باشد تا به سلامت دندان‌های ما کمک کند.
کشیدن نخ دندان
یکی دیگر از ابزارهای مهم برای حفظ بهداشت دهان و دندان، نخ دندان است و دندان‌پزشک‌ها توصیه می‌کنند روزی یک بار به این وسیله بین دندان‌های خود تمیز کنیم، چون نخ دندان از ابتلا به بیماری‌های لثه و پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند. اکثر بیماری‌های لثه از خط بین لثه و دندان‌ها شروع می‌شوند و کشیدن مرتب نخ دندان باعث تمیزی این قسمت‌ها می‌شود که معمولا مسواک به آنجا دسترسی ندارد. مثل مسواک زدن، کشیدن نخ دندان نیز باید به شکلی درست و اصولی انجام شود. در ابتدا باید حدود 50 سانتی‌متر از نخ را جدا کنیم و دور انگشتان وسط یا اشاره هر دست بپیچیم و نخ را بین انگشتان شست دو دست خود به شکلی بگیریم که 3 تا 5 سانتی‌متر از نخ بین دو انگشت کشیده شود، بعد نخ را با انگشت شست به آرامی بین دندان‌ها بالا و پایین بکشیم. می‌توانیم موقع کشیدن نخ بین دندان‌ها، آن را به صورت زیگزاگی هم حرکت دهیم تا تأثیر آن بیشتر شود اما باید دقت داشته باشیم که نخ را با قدرت بین دندان‌ها حرکت ندهیم و آن را با شدت از بین دندان بیرون نکشیم.
اگر به هر دلیلی کشیدن نخ دندان با انگشت برایمان سخت باشد، می‌توانیم از نگهدارنده نخ دندان استفاده کنیم؛ وسیله‌ای که نخ دندان را نگه می‌دارد تا بتوانیم دندان‌ها را با یک دست نخ بکشیم. یکی از نکاتی که برای زمان کشیدن نخ دندان باید در نظر داشت استفاده از آن پیش از مسواک زدن است؛ زیرا کشیدن نخ دندان بخشی از مواد غذایی را از بین دندان‌ها به روی سطح آن منتقل می‌کند و لازم است بعد از استفاده از نخ دندان با مسواک این مواد غذایی را تمیز کرد.
نخ دندان هم مثل مسواک دارای چند نوع متفاوت است که شامل انواع مومی، غیرمومی، طعم‌دار، نواری و... می‌شود که در عمل تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند و افراد می‌توانند براساس سلیقه خود آن‌ها را تهیه کنند.
استفاده از دهانشویه
دهانشویه می‌تواند باکتری‌هایی را که در لابه‌لای دندان باقی مانده‌اند و با مسواک یا نخ دندان از بین نرفته‌اند را پاک کند و استفاده از آن به ویژه برای کودکان که هنوز مسواک زدن اصولی را به صورت کامل یاد نگرفته‌اند، بسیار مفید است. البته استفاده زیاد از دهان شویه‌ها می‌تواند باعث خشکی بزاق دهان شود، بنابراین بهتر است هر روز از دهانشویه استفاده نکنیم و هفته‌ای دو یا سه مرتبه با این مایع دهان خود را بشوییم.
دهانشویه‌ها پس از مسواک زدن و نخ دندان کشیدن دهان را تمیزتر می‌کنند و به دلیل مایع بودن نقاطی را پاکسازی می‌کنند که خمیردندان به آن نقاط دسترسی ندارد و کمک خوبی برای افزایش بهداشت دهان و دندان هستند. البته نباید فراموش کنیم دهانشویه هرگز نمی‌تواند جای مسواک زدن را پر کند و تنها مکملی در کنار مسواک و نخ دندان است.
دهانشویه دارای انواع مختلفی است که از جمله آن‌ها می‌توان «دهانشویه‌های درمانی» با خاصیت کاهش پلاک دندانی، التهاب لثه، پوسیدگی دندان و بوی ناخوشایند دهان، دهانشویه‌های «لیسترین» با خاصیت کاهش پلاک و التهاب لثه، دهانشویه‌های «فلورایدی» با خاصیت پیشگیری از ایجاد پوسیدگی و سرایت پوسیدگی به سایر دندان‌ها و دهانشویه‌های «کلرهگزیدین» با خاصیت کنترل التهاب و پلاک زیر لثه‌ای را نام برد.
نحوه استفاده از دهانشویه بر روی آن نوشته شده و لازم است به دقت رعایت شود، اما به طور کلی باید دهانشویه را مدتی مشخص پس از مسواک زدن و نخ دندان کشیدن غرغره کرد و البته پس از مصرف دهانشویه حداقل تا نیم ساعت دهان را نشست و چیزی نخورد و نیاشامید.
جرم‌گیری برای بهداشت دهان و دندان
جرم یا پلاک دندان لایه‌ای از باکتری‌ها هستند که به شکل یک رسوب روی دندان‌ها جمع می‌شود و اگر تا ۴۸ ساعت روی دندان بماند با مواد معدنی بزاق دهان ترکیب می‌شود و به سطح دندان‌ها می‌چسبد و تشکیل لایه‌ای را می‌دهد که با مسواک پاک نخواهد شد. مصرف سیگار، قلیان، مواد مخدر و مصرف نوشیدن چای و قهوه نیز از دیگر عوامل تشکیل جرم روی دندان‌هاست.
این رسوبات می‌توانند در طول زمان باعث عفونت، تحلیل لثه و آسیب به دندان‌ها بشوند، بنابراین لازم است با پاک کردن آن‌ها خطر پوسیدگی دندان، ورم و التهاب لثه، بوی بد دهان، کدر شدن دندان‌ها و ابتلا به مشکلات دهان و دندان را کاهش دهیم.
برای این کار به صورت معمول باید به دندان‌پزشک مراجعه کرد، اما به دلیل اینکه جز کارهای نسبتآ کم‌هزینه دندانپزشکی است، این کار را نیز به‌عنوان یکی از کارهای روتینی که می‌توانیم برای جلوگیری از پوسیدگی دندان و بهبود کیفیت بهداشت دهان و دندان انجام دهیم توصیه می‌کنیم. بنابراین لازم است برای پیشگیری از مشکلات شدیدتر که هزینه‌های بیشتری را برای ما در پی خواهد داشت، هرگاه با تشکیل جرم روی دندان‌های خود مواجه شدیم به دندان‌پزشک مراجعه کنیم.
دندان‌پزشک برای جرم‌گیری از یک وسیله مخصوص قلاب‌شکل استفاده می‌کند و تمام پلاک‌های داخل دندان و اطراف لثه‌ها را می‌تراشد و آن‌ها را از بین می‌برد. جرم‌گیری دندان‌ها را بسیار تمیز می‌کند و برای سلامت دندان اهمیت زیادی دارد و لثه‌ها می‌توانند خیلی راحت‌تر و بدون هیچ‌گونه جرمی به موقعیت خود بازگردند.
سلامت دهان و دندان با رعایت رژیم غذایی
با رعایت نکاتی در زمینه رژیم غذایی خود نیز می‌توانیم به سلامتی و بهداشت دهان و دندان خود کمک کنیم، به عنوان مثال جویدن آدامس بدون قند کمک می‌کند تا ذرات غذای گیرکرده لابه‌لای دندان‌ها خارج شوند. همچنین جویدن آدامس با افزایش بزاق حالت اسیدی دهان را خنثی می‌کند. خوردن خوراکی‌های سفت و ترد مثل سیب، هویج خام و کرفس تا حدودی باعث تمیز شدن دندان می‌شود. از سوی دیگر غذاهایی مثل ماست و پنیر، گوشت، خربزه، توت فرنگی، سیر، زنجبیل و کشمش برای سلامت دهان و دندان مفید هستند و با افزایش کلسیم و فسفر، مواد معدنی لازم برای محافظت از مینای دندان تامین می‌کنند.
جمع‌بندی
مراقبت از دهان و دندان و حفظ سلامتی این قسمت از بدن تاثیر مهمی بر کیفیت زندگی ما دارد، در واقع دندان‌های ما سرمایه‌هایی بسیار گران‌قیمتی هستند که باید از کودکی برای حفظ و نگهداری آن‌ها تلاش کنیم، اما حتی اگر تا امروز هم از این کار غافل بوده‌ایم بهتر است دست به کار شویم، همه ما این ضرب‌المثل را شنیده‌ایم که «جلوی ضرر را از هر کجا بگیری، منفعت است»، پس هنوز هم می‌توانیم از باقی‌مانده این سرمایه‌های مهم بدن خود نگهداری و مراقبت کنیم و با رعایت بهداشت دهان و دندان سلامت عمومی بدن خود را حفظ کنیم.