تاثیر دهانشویه بر سلامت دهان و دندان
دهانشویه محصولی مایع است که از آن برای شست‌وشوی دهان، دندان‌ها و لثه‌ها استفاده می‌شود. این مایع به صورت معمول دارای یک ماده ضدعفونی کننده است که می‌تواند به از بین بردن باکتری‌های مضر داخل دهان و روی دندان‌ها کمک کند. مهم‌ترین کاربرد دهان‌شویه‌ها ضدعفونی دهان به‌منظور جلوگیری از پوسیدگی دندان‌هاست و البته در کنار آن دهانشویه می‌تواند به‌عنوان یک ماده خوشبوکننده دهان نیز استفاده شود.
دهان‌شویه‌ها نمی‌توانند از نظر حفظ بهداشت دهان و دندان جایگزین مسواک شوند اما استفاده صحیح از آن‌ها می‌تواند کمک خوبی برای سلامتی دندان‌ها باشد.
انواع دهانشویه
دهان‌شویه‌های موجود در داروخانه‌ها معمولآ در یکی از گروه‌های «درمانی» یا «معمولی/بهداشتی» قرار می‌گیرند. دهان‌شویه‌های درمانی وقتی مورد استفاده قرار می‌گیرند که فرد دچار مشکلی در دهان و دندان‌های خود شده باشد. این دهان‌شویه‌ها تأثیر خوبی بر سلامت دهان و دندان دارند و از تجمع جرم در دهان و ابتلا به بیماری‌های لثه جلوگیری می‌کنند. این دهان‌شویه‌ها می‌توانند از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری کنند. همینطور ممکن است دندان‌پزشک‌ها این نوع دهانشویه را برای از بین بردن بوی بد دهان تجویز کنند.
گروه بعدی دهان‌شویه‌های معمولی/بهداشتی هستند که می‌توان از آن‌ها در هر شرایطی استفاده کرد، یعنی چه فرد دچار مشکلات دهان و دندان باشد و چه مشکلی در این زمینه نداشته باشد می‌تواند از این نوع دهان‌شویه‌ها برای افزایش سطح بهداشت دهان و دندان خود کمک بگیرد. این نوع دهان‌شویه‌ها با شست‌وشوی دندان‌ها به‌مرور آن‌ها را سفیدتر می‌کنند و بوی مطبوعی نیز به دهان می‌دهند.
معرفی دهان‌شویه‌های درمانی
همانطور که پیشتر گفتیم از این نوع دهان‌شویه‌ها برای کاهش و جلوگیری از پوسیدگی و تشکیل پلاک‌های دندانی استفاده می‌شود. دهان‌شویه‌های درمانی با تأثیرگذاری بر پوسیدگی دندان، التهاب لثه و پلاک‌های دندانی بوی نامطبوع دهان را کاهش می‌دهند.
دهان‌شویه‌های درمانی با توجه به کاربردشان می‌توانند حاوی فلوراید، پراکسید، استیل پیریدین کلراید، کلرهگزیدین و روغن‌های ضروری باشند که هرکدام از این مواد فعال در بر طرف کردن مشکلات دهان و دندان و بوی نامطبوع از دهان تاثیرگذار هستند.
براساس این مواد دهان‌شویه‌های درمانی به چند دسته تقسیم می‌شوند:
دهان‌شویه‌های حاوی کلرهگزیدین
کلرهگزیدین یک ماده ضد پلاک و ضد عفونی کننده است. براساس تاثیر کلرهگزیدین می‌توان از این دهان‌شویه‌ها بعد از کارهای درمانی مانند کشیدن دندان، انواع جراحی‌های لثه و هر اتفاقی که باعث ایجاد زخم و بریدگی بر روی لثه و دهان می‌شود استفاده کرد تا از التهاب و عفونت لثه و دهان جلوگیری شود. نکته مهم در استفاده از دهانشویه کلرهگزیدین این است که نباید به صورت مداوم و روزانه مورد استفاده قرار بگیرند، زیرا استفاده طولانی مدت از این دهانشویه باعث سوزش مخاط دهان و تغییر رنگ دندان‌ها می‌شود. افرادی که دارای دندان‌های کامپوزیت یا لمینیت شده هستند نیز نباید از این نوع دهانشویه استفاده کنند چون استفاده از دهانشویه کلرهگزیدین باعث تغییر رنگ مواد کامپوزیت و لمینیت می‌شود. دندان‌پزشک‌ها بعد از انجام جراحی‌های مربوط به دهان و دندان این دهانشویه را برای افراد تجویز می‌کنند و بهترین زمان مصرف آن بعد از مسواک زدن است. باید بدانیم که لازم است حداقل نیم ساعت بعد از مصرف دهانشویه کلرهگزیدین از خوردن و آشامیدن پرهیز شود.
دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید
فلوراید ماده‌ای معدنی است که می‌تواند از ایجاد پوسیدگی در دندان‌ها جلوگیری کند و روند گسترش پوسیدگی‌های قدیمی را کند یا متوقف کند، به همین دلیل از این ماده در خمیردندان و بعضی از دهان‌شویه‌ها استفاده می‌شود. البته باید توجه داشته باشیم که استفاده طولانی مدت از دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید ممکن است باعث ایجاد لکه‌های سفید روی دندان‌ها شود، بنابراین باید در فواصل زمانی مشخصی از این نوع دهانشویه استفاده کرد.
دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید موجود در داروخانه‌ها معمولآ دارای دو غلظت 0.2 و 0.05 درصد هستند. با توجه به اینکه بسیاری از خمیردندان‌ها حاوی فلوراید هستند توصیه می‌شود از دهانشویه حاوی فلوراید با غلظت کمتر (0.05 درصد) روزانه یک بار استفاده شود و استفاده از دهان‌شویه‌های 0.2 درصد فلوراید به هفته‌ای یک بار محدود شود. برای استفاده از این دهانشویه باید آن را به مدت یک دقیقه در دهان چرخاند.
دهان‌شویه‌های روغنی
دهان‌شویه‌های روغنی نیز مثل دهان‌شویه‌های حاوی کلرهگزیدین در کاهش التهاب‌های لثه و دهان مؤثر هستند. این دهان‌شویه‌ها همچنین برای کاهش پلاک‌های دندانی تجویز می‌شوند. این نوع دهان‌شویه‌ها از ترکیب موادی مانند منتول، تیمول و اکالیپتول در الکل تولید می‌شوند. موارد استفاده از دهان‌شویه‌های روغنی محدود است زیرا این نوع دهان‌شویه‌ها می‌توانند باعث تغییر دندان‌ها و سوزش مخاط دهان شوند. معمولآ در صورت التهاب لثه یا وجود پلاک‌های دندانی می‌توانیم روزی دوبار و فقط به مدت 30 ثانیه از این نوع دهانشویه استفاده کنیم.
دهان‌شویه‌های با ترکیبات آمونیوم
دهان‌شویه‌های حاوی ترکیبات آمونیوم چهارتایی مانند «ستیل پیریدینیوم کلراید» دارای ترکیبات فعالی هستند که می‌توانند باعث کشته شدن باکتری‌ها شوند. استفاده از این نوع دهان‌شویه‌ها تاثیر زیادی در کاهش پلاک‌های دندانی دارد. از این نوع دهان‌شویه‌ها می‌توان روزانه تا دوبار استفاده کرد و هر بار باید آن را به مدت 30 ثانیه در دهان چرخاند.
دهان‌شویه‌های خوشبوکننده دهان
این نوع دهان‌شویه‌ها در بطری‌های کوچکی در داروخانه‌ها فروخته می‌شوند و معمولاً خواص ضد باکتریایی و ضدمیکروبی ندارند. دهان‌شویه‌های خوشبوکننده دهان فقط برای استفاده بعد از غذا طراحی شده‌اند تا دهان را خوشبو کنند.
دهانشویه طبیعی
دهانشویه طبیعی یا همان دهانشویه خانگی در واقع محلول آب و نمک است. تحقیقات نشان می‌دهد که این ترکیب در رفع عفونت‌های باکتریایی دهان و دندان کارایی خوبی دارد و به بهبود زخم‌های دهان و لثه‌ها کمک می‌کند. البته می‌توان برای این کار سرم‌های نمکی آماده را از داروخانه‌ها تهیه کرد اما اگر تهیه این سرم‌ها مقدور نبود می توان محلول آب و نمک را در منزل تهیه کرد. تهیه این محلول کار بسیار ساده‌ای است و برای این کار تنها احتیاج به آب و نمک داریم. برای تهیه محلول آب و نمک توصیه می‌شود از آبی که قبلآ جوشیده و به دمای اتاق رسیده استفاده شود. نمک مورد استفاده نیز باید نمک معمولی یا نمک دریا باشد و بهتر است از نمک‌های یددار، رنگی، معطر و طعم‌دار برای تهیه این دهانشویه استفاده نشود.
برای تهیه محلول آب و نمک با شوری مناسب برای شست‌وشوی دهان باید نصف قاشق مرباخوری (در حدود 2 و نیم گرم) نمک را در یک لیوان آب حل کنیم. اگر بعد از استفاده از این محلول مقداری از آن باقی ماند می‌توانیم آن را در یک ظرف شیشه‌ای کاملآ تمیز بریزیم و در آن را ببندیم و تا 24 ساعت بعد از آن استفاده کنیم، در غیر این صورت باید آن را دور بریزیم.
روش استفاده از دهانشویه
روش استفاده از دهانشویه بسته به نوع آن متفاوت است، بنابراین باید بر اساس دستورالعمل ذکر شده بر روی بسته دهانشویه را مصرف کنیم، اما به طور کلی نحوه مصرف دهان‌شویه‌ها به این شکل است:
ابتدا باید دندان‌ها را به صورت کامل نخ دندان کشید و مسواک زد. اگر از خمیردندان‌های حاوی فلوراید برای مسواک استفاده می‌کنیم باید قبل از استفاده از دهانشویه مدتی صبر کنیم چون فلوراید داخل دهانشویه و همچنین برخی دیگر از مواد شست‌وشودهنده داخل دهانشویه می‌توانند باعث غلیظ شدن فلوراید داخل دهان ما شوند. همچنین لازم است فقط به همان اندازه‌ای توصیه‌شده از دهانشویه استفاده کنیم و استفاده بیشتر از آن نه تنها مفید نیست بلکه می‌تواند باعث آسیب رسیدن به دندان و لثه‌ها شود. معمولآ مقدار نرمال برای هربار مصرف دهانشویه بین 3 تا 5 قاشق چای‌خوری از آن است. بهتر است از پیمانه‌ای که معمولآ روی در دهانشویه قرار دارد برای اندازه‌گیری مقدار مورد نیاز استفاده کنیم و مایع را به وسیله آن داخل دهان خود خالی کنیم و آن را دور دهان بچرخانیم.
به هیچ وجه نباید دهانشویه را قورت داد چون می‌تواند باعث آسیب رساندن به معده و دستگاه گوارش شود. زمان چرخاندن مایع دهانشویه در دهان معمولآ در حدود 30 ثانیه است که می‌توان این زمان را از روی ساعت اندازه گرفت و یا آن را شمارش کرد. پس از طی شدن این زمان باید مایع دهانشویه را از دهان بیرون ریخت و باید توجه داشته باشیم که نباید دهان را آب بکشیم و حداقل تا نیم ساعت بعد از مصرف دهانشویه چیزی ننوشیم و نخوریم.
عوارض جانبی دهان‌شویه‌ها
نباید از دهان‌شویه‌ها انتظار یک ماده درمانی کامل را داشته باشیم، در واقع دهان‌شویه‌ها می‌توانند آثار بدی نیز به دنبال داشته باشند. بعضی از دهان‌شویه‌ها می‌توانند باعث تحریک زخم‌های دهان و لثه شوند. همینطور اگر مقدار الکل داخل یک دهانشویه زیاد باشد بیش از آن‌که به بهبود و درمان زخم‌های داخل دهان کمک کند باعث تحریک و افزایش آن‌ها خواهد شد.
مصرف طولانی مدت دهان‌شویه‌های حاوی آب‌اکسیژنه ممکن است باعث کاهش کلسیم سطح دندان‌ها، تحریک بافت‌های نرم داخل دهان و لثه و ایجاد سیاهی بر روی زبان شودف بنابراین باید برای جلوگیری از عوارض جانبی دهانشویه به مدت طولانی از آن استفاده نکنیم.
همچنین استفاده از دوزهای زیاد دهانشویه و بلع آن می‌تواند در موارد اندکی باعث بروز مشکلات گوارشی مانند درد در ناحیه شکم، تهوع، استفراغ و تنگی نفس شود که در صورت بروز چنین نشانه‌هایی باید به سرعت به پزشک مراجعه کرد.
دهانشویه ممکن است با سرطان دهان مرتبط باشد. البته بحث و اختلاف‌نظرهای زیادی بین دانشمندان و پژوهشگرها بر سر این ارتباط وجود دارد و هنوز هیچ پاسخ قطعی و روشنی در این زمینه ارائه نشده است.
موارد احتیاط در استفاده از دهانشویه
همانطور که پیش از این گفتیم بسیاری از دهان‌شویه‌ها دارای ترکیباتی از الکل و فلوراید هستند که هردوی این مواد نباید توسط کودکان مصرف شوند، به همین دلیل مصرف این ماده برای کودکان زیر 6 سال توصیه نمی‌شود.
اگر افراد در دهان خود دارای زخم باز و یا ضایعات دهانی هستند بهتر است پیش از مصرف دهانشویه با پزشک و دندان‌پزشک خود مشورت کنیم.