آرایشی و بهداشتی
چگونه بهترین مسواک را برای خود انتخاب کنیم؟
مراقبت از دندان‌ها یکی از قدیمی‌ترین دغدغه‌های انسان است و بشر از هزاران سال پیش در پی کشف راه‌هایی برای نگهداری و حفظ سلامت دندان‌های خود بوده است. مهم‌ترین و متداول‌ترین وسیله برای شست‌وشو و محافظت از دندان‌ها مسواک است و تقریبآ همه افراد به صورت روزمره از انواع آن استفاده می‌کنند.
مدلی از مسواک که امروزه با آن آشنا هستیم تا قبل از دهه 1830 میلادی وجود نداشت، اما براساس شواهد و اسناد موجود، مردم از چند هزار سال قبل از میلاد از ابزارها و روش‌های مختلفی برای تمیزی دندان‌ها‌یشان استفاده می‌کردند، پس برای آنکه به‌طور کامل با مسواک آشنا شویم ابتدا باید به تاریخچه آن بپردازیم.
تاریخچه تولید و استفاده از مسواک
جست‌وجوهای انجام شده توسط باستان‌شناسان در بابل و مصر منجر به کشف ابزارهای مختلفی با قدمت چند هزار سال شده است که برای تمیز کردن دندان‌ها استفاده می‌شدند. این وسایل شامل اشیائی مثل شاخه یا ریشه‌های باریک درختان، چوب‌های خلال دندان، استخوان‌های کوچک حیوانات، الیاف گیاهان، پر پرنده‌ها، خارهای جوجه‌تیغی و ابزارهایی شبیه به این‌هاست که تمام آن‌ها برای تمیز کردن دندان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. همچنین مشخص شده است که یونانی‌های باستان در هزاران سال قبل ترکیباتی از آهک، جوش‌شیرین و نمک را توسط دستمال‌های نازک کتانی به دندان‌های خود می‌مالیدند تا به این شکل باعث تمیزی آن‌ها شوند.
بعدها چوب‌های ساینده‌ای به عنوان مسواک مورد استفاده قرار می‌گرفتند که ابتدا باید سر آن‌ها جویده می‌شد تا الیاف آن نرم شود و بعد با کشیدن این قسمت به عنوان سابنده روی دندان‌ها تا حدودی آن‌ها را تمیز می‌کردند. بعضی از این مسواک‌ها از چوب و ریشه درختان معطر و گیاهانی که خاصیت ضدعفونی‌کننده داشتند انتخاب می‌شدند تا استفاده از آن‌ها علاوه بر تمیز کردن دندان‌ها باعث ایجاد بوی خوب و ضدعفونی شدن دندان‌ها و دهان شود.
شبیه‌ترین ابزار به مسواک امروزی نخستین بار در حدود سال 1500 میلادی توسط چینی‌ها ساخته شد. ابزار ساخته شده توسط آن‌ها در واقع پدر تمام مسواک‌های پرزدار امروزی است. پرز روی این مسواک‌ها از پشت گردن و یال حیوانات گرفته و روی دسته‌ای از استخوان یا چوب چسبانده می‌شد و ناگفته مشخص است که ابزاری بسیار زمخت و زبر برای تمیز کردن دندان‌ها بوده است.
در حدود سال 1870 میلادی یک انگلیسی به نام ویلیام آدیس که به جرم درگیری به زندان افتاده بود به فکر پیدا کردن راهی برای تمیز کردن دندان‌هایش افتاد. او با استفاده از مقداری پرز و تار نخی به عنوان تمیزکننده و تکه‌ای استخوان به عنوان دسته وسیله‌ای ساخت که موفق شد با آن دندان‌هایش را به خوبی تمیز کند. آدیس پس از آزاد شدن از زندان شروع به تولید و فروش این مسواک کرد و به زودی در این کار پیشرفت کرد و به ثروت رسید و از آن زمان مسواک زدن وارد فرهنگ اروپایی‌ها شد.
از زمانی که در آمریکا الیاف مصنوعی و نایلونی تولید شد، این الیاف جایگزین پرزهای طبیعی مسواک‌ها شدند و به این ترتیب تحولی در زمینه تولید مسواک صورت گرفت زیرا الیاف طبیعی و موی حیوانات منبعی برای جمع شدن باکتری بودند و به خوبی خشک نمی‌شدند. تولید الیاف نایلون روند تولید مسواک را تغییر داد و تولیدکنندگان توانستند مسواک‌هایی با درجه سختی متفاوت و طبق سلیقه مشتریان خود ساخته و روانه بازار کنند. آنچه که امروز به عنوان مسواک مورد استفاده ماست در واقع نمونه‌های تکامل یافته‌ای از همین نوع مسواک هستند.
انواع مسواک
به طور کلی می‌توانیم مسواک را به 2 دسته اصلی «مسواک‌های دستی» و «مسواک‌های برقی» تقسیم کنیم.
مسواک‌های دستی دارای چند زیرگروه اصلی مسواک انگشتی نوزاد، مسواک کودک، مسواک بین دندانی یا اینتردنتال، مسواک ارتودنسی، مسواک مسافرتی و چوب مسواک هستند که در ادامه به بررسی هرکدام از آن‌ها می‌پردازیم.
مسواک‌های دستی
مسواک دستی رایج‌ترین نوع مسواک است که براساس چهار ویژگی «سختی موی مسواک»، «فرم سری مسواک»، «الگوی موی مسواک» و «طراحی دسته» به انواع و اقسام اشکال تولید می‌شود.
مسواک دارای پرزهای نرم برای استفاده بیشتر افراد مناسب است، اما بعضی از افراد نیز ترجیح می‌دهند از مسواک‌های با سختی برس متوسط و محکم استفاده کنند. استفاده از مسواک با پرز سخت این مزیت را دارد که مانع شکل‌گیری پلاک دندان می‌شود و در مواردی که پلاک روی دندان‌ها تشکیل شده است به کاهش آن کمک می‌کند. البته ضخامت بیش از اندازه برس مسواک می‌تواند باعث آسیب رساندن به لثه‌ها و حتی مینای دندان شود. سری مسواک‌های دستی معمولآ مربع یا بیضی است. از نظر دندان‌پزشکان مسواک‌های بیضی و گرد دارای طراحی بهتری برای تمیزکردن فضای پشت و پهلوی دندان‌های آسیاب هستند.
موی برس مسواک‌های دستی دارای چندین الگوی مختلف است که شامل مویه‌های موج‌دار، کراس شکل، مخروطی و مویه‌های دایره‌شکل صیقل‌دهنده و پولیشی هستند.
از نظر طراحی دسته نیز مسواک‌ها دارای چهار طرح اصلی «مسواک‌های صاف بی‌زاویه»، «دسته‌های زاویه‌دار»، «بدون لغزش» و «انعطاف‌پذیر» هستند.
مسواک انگشتی
مسواک انگشتی برای تمیز کردن دندان‌های نوزادان و خردسالان استفاده می‌شود. این مسواک از جنس سیلیکون ساخته می‌شود و مادر یا سرپرست نوزاد می‌تواند آن را به انگشت خود متصل کنند و کنترل کامل مسواک برای تمیز کردن دندان نوزاد را در اختیار بگیرد. این مسواک‌ها علاوه بر حفظ سلامت و بهداشت دهان و دندان نوزاد که باعث بهبود عملکرد گوارشی می‌شود و با ماساژ دادن لثه‌های نوزاد احساس خارش و درد در لثه‌های نوزاد را از بین می‌برد.
مسواک کودک
بعضی از کودکان از ابتدا مسواک زدن را دوست دارند و بعضی دیگر از آن فراری هستند، بنابراین باید مسواک مخصوصی برای آن‌ها وجود داشته باشد که علاوه بر نرم بودن برس آن به منظور جلوگیری از آسیب رساندن به لثه‌ها، دارای جذابیت‌های ظاهری نیز باشد.
مسواک کودکان از نظر فرم کلی شبیه به مسواک‌های دستی بزرگسالان است، با این تفاوت که از آن کوچکتر بوده و دارای رنگ و شکل جذابی است و در خیلی از موارد در دسته آن تصاویر و شکل‌هایی از شخصیت‌های کارتونی محبوب کودکان وجود دارد.
مسواک بین‌دندانی یا اینتردنتال
مسواک بین‌دندانی یا اینتردنتال (Interdental Brush) برای پاک کردن فضای بین دندان‌ها استفاده می‌شود. این مسواک دارای یک سری بسیار کوچک و باریک است که در بردارنده تعدادی الیاف ریز و نرم است.
مسواک معمولی تنها سطوح جلو و عقب دندان‌ها را تمیز می‌کند و فضای بین‌دندانی معمولآ با این مسواک تمیز نخواهد شد و در معرض پوسیدگی قرار می‌گیرد، بنابراین با کمک مسواک‌های ریز و باریکی که به خوبی وارد فضای بین دندان‌ها می‌شوند می‌توان این فضاها را تمیز کرد.
مسواک بین دندانی معمولآ توسط افراد دارای ارتودنسی استفاده می‌شود و در واقع یک ابزار تکمیلی برای پاک کردن جاهایی است که با مسواک معمولی و حتی مسواک مخصوص ارتودنسی نیز تمیز نمی‌شوند. باید توجه کرد که این مسواک جایگزین مسواک‌های معمولی نیست و باید در کنار مسواک‌های معمولی استفاده شود.
مسواک ارتودنسی
مسواک ارتودنسی توسط افرادی که دارای انواع بریس‌ها و براکت‌های دندانی هستند استفاده می‌شود. زیر سیم‌ها و براکت‌های نصب شده روی دندان محل خوبی برای تجمع باکتری‌هاست و عدم رعایت نکات بهداشتی می‌تواند به التهاب در لثه و حتی عفونت دهانی منجر شود. مسواک‌های ارتودنسی از نظر ظاهری ظریف هستند و شکلی شبیه به عدد هفت دارند، یعنی پرزهای دوطرف مسواک بلندتر از وسط آن است که همین شکل این امکان را ایجاد می‌کند که از آن در زوایا و با میزان فشارهای مختلفی استفاده شود و پرزها به بریس‌ها گیر نکنند.
مسواک مسافرتی
همان‌طور که از نام مسواک مسافرتی پیداست این مسواک مخصوص افرادی است که مدت زیادی در سفر هستند و زمان‌های طولانی را در محلی خارج از منزل خود اقامت می‌کنند. مهم‌ترین شاخصه این مسواک‌ها سبک و کم‌حجم بودن آن‌هاست. مسواک مسافرتی دارای انواع تاشو و کشویی است و معمولا از لحاظ قیمت به صرفه و اقتصادی هستند.
چوب مسواک
چوب مسواک یا مسواک سنتی یک قطعه چوب از درختی به نام «اراک» است که از قدیم برای تمیز کردن دندان‌ها به خصوص توسط مسلمانان به کار می‌رفته است. این چوب در حال حاضر در بین افرادی که به طب سنتی علاقه‌مند هستند یا نمی‌خواهند از مسواک‌های تهیه شده از مواد صنعتی و شیمیایی استفاده کنند، محبوبیت دارد.
برای استفاده از این چوب باید هر قطعه از آن را به مدت یک روز در آب قرار داد و سپس پوست همان قسمت را جدا کرد تا فیبرهای طولی این ساقه به شکل برس مویی ظریفی درآید و آن را به آرامی روی دندان‌ها کشید. با اینکه از این نوع چوب برای تمیزی دندان استفاده می‌شود اما هرگز نمی‌تواند جایگزین مسواک زدن با مسواک‌های معمولی شود و بهتر است در صورت تمایل در کنار این مسواک‌ها مورد استفاده قرار بگیرد.
مسواک برقی
مسواک برقی، مسواک الکتریکی یا مسواک چرخشی مسواکی است که با برق یا باتری کار می‌کند و از این نیرو برای حرکت دادن نوسانی و ارتعاشی سر مسواک استفاده می‌کند. قدرت پاک‌کنندگی مسواک برقی بسیار بیشتر از مسواک‌های دستی است و سریع‌تر و راحت‌تر پلاک‌ها و جرم‌های دندان را پاک می‌کند.
استفاده از مسواک برقی در طول زمان باعث سالم‌تر ماندن دندان‌ها می‌شود. این نوع از مسواک‌ها به صورت مستقیم به دندان ضربه وارد نمی‌کنند و از ویبره و چرخش برای تمیز کردن دندان استفاده می‌کنند. این روش تمیز کردن از آسیب‌دیدگی مینای دندان پیشگیری می‌کند.
مسواک برقی نیز مانند مسواک دستی دارای انواع مختلفی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- مسواک چرخان نوسان‌دار: این مسواک‌ها دارای سری‌های دایره‌ای شکل هستند که در زمان کار کردن همزمان می‌چرخند و به جلو و عقب حرکت می‌کنند.
- مسواک سونیک: این مسواک به سرعت به جلو و عقب می‌رود و ارتعاشاتی را ایجاد می‌کند.
- مسواک های اولتراسونیک: در این مدل از مسواک‌ها از ارتعاشات فراصوت که در دایره شنوایی انسان نیستند استفاده می‌شود.
تحقیقات نشان داده مسواک برقی نسبت به مسواک دستی در کاهش پلاک و التهابات لثه موثرتر است.
در حال حاضر انواع مختلفی از مسواک‌های برقی وجود دارند که در جدیدترین نمونه‌های آن‌ها حتی می‌توان برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های مربوط به آن را روی گوشی نصب کرد و سلامت دندان‌های خود را از این طریق پیگیری کرد.
مسواک برقی گران‌تر از مسواک دستی است، اما باید به این نکته توجه کرد که دسته مسواک برقی عمری طولانی دارد و با خرید آن برای چندسال از خرید مسواک بی‌نیاز می‌شویم. این موضوع همچنین در کاهش تولید زباله نیز موثر است.