همه چیز درباره اکسیمتر
سطح اکسیژن خون، میزان اکسیژن موجود در گلبول‌های قرمز خون است که بدن انسان میزان آن را به طور دقیق تنظیم می‌کند. حفظ تعادل خون اشباع‌شده از اکسیژن امری حیاتی برای سلامتی انسان محسوب می‌شود.
معمولآ انسان‌ها نیازی به کنترل سطح اکسیژن خون ندارند و این کار فقط در شرایطی که علائمی مثل تنگی نفس یا درد قفسه سینه رخ دهد با وسیله‌ای به نام اکسیمتر صورت می‌گیرد. افراد مبتلا به بیماری‌های مزمنی مثل آسم، بیماری قلبی و بیماری انسداد مزمن ریوی نیز باید سطح اکسیژن خون خود را کنترل کنند.
کاهش سطح اکسیژن خون علائمی مثل تنگی نفس، درد قفسه سینه، گیجی، سردرد و تپش قلب را در انسان ایجاد می‌کند، بنابراین باید در چنین شرایطی میزان اکسیژن خون به سرعت به وسیله دستگاه اکسیمتر سنجیده شود که در این مطلب به معرفی این دستگاه می‌پردازیم.
اکسیمتر چیست؟
اکسیمتر دستگاهی است که میزان اکسیژن خون در حالتی که خون از اکسیژن اشباع شده را اندازه‌گیری و نشان می‌دهد. این دستگاه همچنین تعداد ضربان قلب و در بعضی مدل‌ها امواج ضربان قلب را نیز مشخص می‌کند. اکسیمترها برای تشخیص اکثر اختلالات بدنی که باعث تغییر میزان اکسیژن خون می‌شوند، کاربرد دارند و برای مواردی مانند نارسایی‌های قلبی، اختلالات وراثتی قلب، آسم، ذات‌الریه، سرطان ریه و آنمی یا کم‌خونی مناسب هستند. اکسیمتر عمدتآ برای اندازه‌گیری میزان اکسیژن خون در موارد اضطراری و اورژانسی استفاده می‌شود و تشخیص دقیق‌تر میزان اکسیژن خون توسط یک آزمایش تخصصی به نام ABG از طریق اندازه‌گیری فشار گازهای خون از سرخرگ روی مچ انجام می‌شود.
میزان طبیعی اکسیژن خون
میزان اکسیژن خون در حالت عادی باید بین 95 تا 100 درصد باشد. کاهش این عدد به پایین‌تر از 90 درصد نشان‌دهنده اختلال و کمبود اکسیژن است. این اختلالات به سادگی با دستگاه‌های اکسیمتر مشخص می‌شوند. البته برای عدد ثبت شده توسط اکسیمتر تا 2 درصد اشتباه اندازه‌گیری نیز در نظر گرفته می‌شود، یعنی ممکن است عدد ثبت شده توسط دستگاه 2 درصد بیشتر یا 2 درصد کمتر از میزان دقیق اکسیژن خون باشد.
اکسیمتر به چه منظوری به کار می‌رود؟
هدف از به کارگیری اکسیمتر بررسی عملکرد درست قلب در پمپاژ اکسیژن به نقاط مختلف بدن است. این دستگاه برای نظارت بر سلامت افراد به‌ویژه در زمان بستری بیماران در بیمارستان استفاده می‌شود.
از جمله بیماری‌هایی که در زمان ابتلا به آن‌ها باید اکسیژن خون به صورت مرتب اندازه‌گیری شود می‌توان به «انسدادی مزمن ریوی ((COPD»، «آسم»، «ذات‌الریه»، «سرطان ریه»، «کم‌خونی»، «حمله قلبی یا نارسایی قلبی»و «نقص مادرزادی قلب» اشاره کرد.
انواع اکسیمتر
_ اکسیمتر انگشتی: این اکسیمترها به راحتی قابل حمل بوده و برای مصارف خانگی و همچنین استفاده توسط پزشکان عمومی و اورژانس مناسب هستند. اکسیمتر انگشتی با باتری معمولی کار می‌کند و دقت بالایی در اندازه‌گیری دارد.
_ اکسیمتر مچی: این نوع از دستگاه‌های اکسیمتر از یک گیره که به انگشت، لاله گوش، نوک بینی یا انگشت پا متصل شده و یک نمایشگر جدا که با سیم به گیره وصل می‌شود تشکیل شده است.
_ اکسیمتر رومیزی: این اکسیمترها به دلیل اندازه بزرگشان دارای دقت بالا و کارایی زیادی هستند و معمولآ در بیمارستان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. اکسیمتر رومیزی می‌تواند همزمان میزان اکسیژن خون، ضربان قلب، شکل امواج ضربان قلب و در مواردی دمای بدن را نشان دهد. این دستگاه قابلیت اتصال به کامپیوتر را نیز دارد.
_ اکسیمتر کودکان: همانطور که از اسم این نوع اکسیمترها نیز مشخص است از آن‌ها برای اندازه‌گیری اکسیژن خون و ضربان قلب کودکان استفاده می‌شود. اکسیمتر کودکان بسیار ظریف است و به گونه‌ای طراحی شده که به دست یا پای کودک بسته شود.
نحوه کار دستگاه اکسیمتر
اکسیمترها با تاباندن اشعه و نور روی انگشت یا لاله گوش و اندازه‌گیری انعکاس پرتو نور یا بازتابش این نور از سمت دیگر توسط یک سنسور قادر به محاسبه میزان اکسیژن خون هستند.
برای این کار یک وسیله کوچک گیره‌مانند روی انگشت دست، لاله گوش یا انگشتان پا قرار می‌گیرد. پرتوهای کوچک نوری از خون داخل بافت این اعضا عبور کرده و میزان اکسیژن خون را مشخص می‌کنند. این کار کاملاً بدون درد بوده و جزو روش‌های غیرتهاجمی محسوب می‌شود. البته ممکن است برخی از افراد بر اثر استفاده از اکسیمتر تحریک جزئی بدن، از جمله قرمزی پوست و حساسیت را تجربه کنند. اگر گیره پالس اکسیمتر خیلی محکم نصب شود یا برای مدتی طولانی روی پوست بدن باقی بماند می‌تواند اکسیژن‌رسانی به رگ‌های اطراف را قطع کند. در صورتی که شخص بر اثر استفاده از اکسیمتر دچار بی‌حسی، سوزنی سوزنی شدن یا تغییر در رنگ پوست شود باید سریعاً موضوع را به پزشک اطلاع دهد.
مهم‌ترین خطر در زمینه استفاده از اکسیمتر قرائت نادرست عدد اکسیژن خون است. دقت اکسیمترها به نحوه استفاده از آن‌ها بستگی دارد و تغییرات جزئی در موقعیت گیره می‌تواند باعث قرائت نادرست شود.
چه عواملی ممکن است باعث ایجاد خطا در دستگاه‌های اکسیمتر شوند؟
اگر دستگاه اکسیمتر به صورت مدام به بدن فرد متصل باشد ممکن است بر اثر تکان خوردن او در زمان خواب شل شده و باعث ایجاد هشدار کاذب شود.
تغییر در وضعیت خواب یا حبس کردن تنفس به‌صورت لحظه‌ای ممکن است باعث افت مقطعی اکسیژن خون شود که چنین اتفاقی می‌تواند باعث هشداردهی توسط دستگاه اکسیمتر شود. بروز چنین وضعیتی می‌تواند در افراد ایجاد استرس و اضطراب کند.
از سوی دیگر اکسیمترها می‌توانند به برخی از افراد احساس امنیت کاذب نیز القا کنند، زیرا ممکن است برای همه مشکلات احتمالی اکسیژن هشدار ندهند، بنابراین اکسیمتر نمی‌تواند جایگزین تمام دستگاه‌های نظارتی باشد و اگر فرد در هنگام تنفس احساس تنگی نفس، سرگیجه یا سایر علائم کمبود اکسیژن را داشت باید به سرعت به مراکز درمانی مراجعه کند.
ارتباط ماسک زدن با کاهش سطح اکسیژن خون
به جز استفاده از ماسک برای پیشگیری از بیماری‌های واگیردار تنفسی مانند کووید_19، بسیاری از متخصصان از جمله جراحان نیز باید برای مدت طولانی ماسک به صورت داشته باشند، اما با این وجود، هیچ اثر مضری سلامت آن‌ها را تهدید نمی‌کند. در واقع طبق تحقیقات انجام شده حتی با استفاده از چندین لایه ماسک نیز خطر خاصی برای کاهش سطح اکسیژن خون وجود ندارد.
اگر شخصی در هنگام استفاده از ماسک برای نفس کشیدن دچار مشکل شود بهتر است نفس‌های آرام و عمیق بکشد تا از این طریق مشکل را برطرف کند.