دیابت و قند خون

دیابت یک بیماری مزمن متابولیک است که با افزایش سطح گلوکز خون مشخص می‌شود و در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌تواند به آسیب‌های جدی به قلب، رگ‌های خونی، چشم‌ها، کلیه‌ها و اعصاب منجر شود. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بدن با کمبود یا اختلال در گیرنده‌های انسولین مواجه می‌شود و به‌دنبال آن روند سوخت‌و‌ساز بدن تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. مواد غذایی مصرفی روزانه در بدن به گلوکز تبدیل می‌شود که به عنوان منبع اصلی انرژی و سوخت متابولیک عمل می‌کند. کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها پس از تجزیه به گلوکز، نقشی کلیدی در تأمین انرژی بدن و بیوسنتز ترکیب‌های سلولی ایفا می‌کنند. اختلال در تنظیم هموستاز گلوکز می‌تواند پیامدهای جدی به‌ویژه در پیشرفت دیابت به همراه داشته باشد و عامل اصلی مرگ‌ومیر ناشی از آن باشد. به‌دلیل خطرات جدی این بیماری، توصیه می‌شود در صورت مشاهده علائم دیابت، فرد هرچه سریع‌تر با پزشک متخصص مشورت کند.

 

انواع دیابت

دیابت به‌طورکلی به دو دسته تقسیم می‌شود: دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2

دیابت نوع 1: دیابت نوع 1، که پیش‌تر به عنوان دیابت نوجوانان یا دیابت وابسته به انسولین شناخته می‌شد، یک بیماری مزمن است که در آن لوزالمعده به طور طبیعی انسولین کمی تولید می‌کند یا اصلاً انسولین تولید نمی‌کند. این نوع دیابت معمولاً به عنوان یک بیماری ژنتیکی شناخته می‌شود که ممکن است در دوران کودکی آغاز شود، هرچند در برخی موارد در سنین بالاتر نیز بروز پیدا کند.

دلیل بیماری دیابت نوع 1: این بیماری به یک پاسخ خود ایمنی مربوط می‌شود که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های بتای تولیدکننده انسولین در لوزالمعده را مورد حمله قرار می‌دهد و آن‌ها را تخریب می‌کند. علت دقیق اینکه چرا این پاسخ ایمنی اتفاق می‌افتد هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی مانند عفونت‌های ویروسی ممکن است سیستم ایمنی را به حمله به پانکراس تحریک کند. نتیجه این فرآیند، عدم توانایی بدن در تولید انسولین کافی است که برای تنظیم سطح قند خون ضروری است. به طور کلی، این بیماری بیشتر به استعداد ژنتیکی و اختلال در عملکرد سیستم ایمنی مربوط می‌شود.

دیابت نوع 2: دیابت نوع 2 معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که بدن در مقابل فعالیت انسولین مقاومت نشان دهد. یعنی انسولین مورد نیاز بدن تامین می‌شود اما بدن توانایی استفاده از آن را ندارد.

دلیل بیماری دیابت نوع 2: دلیل دقیق بیماری دیابت نوع 2 هنوز به طور قطعی شناخته نشده است، اما به طور کلی می‌توان گفت که عوامل محیطی، ژنتیکی و سبک زندگی نقش مهمی در بروز این بیماری دارند. تغذیه نامناسب، سبک زندگی ناسالم، اضافه‌وزن و کم‌تحرکی از جمله عواملی هستند که می‌توانند باعث بروز دیابت نوع 2 یا تشدید آن شوند. همچنین، سابقه خانوادگی نیز به عنوان یک عامل خطر در نظر گرفته می‌شود؛ به طوری که اگر عضوی از خانواده به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلا در سایر اعضا افزایش می‌یابد. این بیماری معمولاً در سنین بالای 45 سال رخ می‌دهد و در افرادی که دچار تخمدان پلی‌کیستیک یا چربی زیاد در ناحیه شکم هستند، شیوع بیشتری دارد.

 

علائم دیابت

علائم دیابت نوع 1 معمولاً به سرعت و در طی چند هفته یا چند ماه ظاهر می‌شود و ممکن است به شدت افزایش یابد، به‌طوری‌که در برخی موارد نیاز به درمان فوری دارد. در مقابل، بروز علائم دیابت نوع 2 به‌طور تدریجی و در طول سال‌ها اتفاق می‌افتد و علائم آن ممکن است خفیف و کمتر محسوس باشند، به‌طوری‌که بسیاری از افراد تا زمان پیشرفت بیماری از ابتلا به آن بی‌خبر می‌مانند. به‌طورکلی علائم دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 تقریبا مشابه هستند. این علائم شامل:

• تشنگی زیاد و تکرر ادرار: در افراد دیابتی، قند اضافی (گلوکز) در خون تجمع می‌یابد و کلیه‌ها برای فیلتر کردن و بازجذب آن مجبور به کار بیشتر می‌شوند. زمانی که کلیه‌ها نمی‌توانند این قند اضافی را بازجذب کنند، گلوکز وارد ادرار می‌شود. این امر منجر به از دست رفتن مقادیر زیادی آب از بدن شده و به احساس تشنگی شدید می‌انجامد. علاوه بر این، دفع مکرر ادرار می‌تواند باعث خشکی دهان، خشکی پوست شود. این خشکی‌ها معمولاً با نوشیدن آب برطرف نمی‌شوند.
  
  

• تاری دید: افراد دیابتی ممکن است دچار تاری دید شوند چون قند خون بالا می‌تواند به رگ‌های خونی چشم آسیب بزند. این آسیب باعث نشت مایعی از درون رگ‌ها در شبکیه چشم می‌شود. وقتی مایع به بخش مهمی از شبکیه به نام "ماکولا" نشت می‌کند، دید فرد تار می‌شود.
  
  

• احساس گرسنگی بیش از حد: بدون انسولین کافی، گلوکز در خون تجمع می‌یابد و قند خون بالا (هیپرگلیسمی) ایجاد می‌شود. از آنجا که گلوکز منبع اصلی انرژی بدن است، بدون انسولین بدن نمی‌تواند از آن برای تأمین انرژی استفاده کند، که این باعث افزایش احساس گرسنگی می‌شود.
  
  

• احساس خستگی: قند خون بالا توانایی بدن در استفاده از قند به عنوان منبع انرژی را مختل می‌کند. علاوه بر این، کم‌آبی ناشی از افزایش ادرار می‌تواند احساس خستگی و ضعف را در فرد تشدید کند.
  
  

• کاهش وزن: هنگامی که بدن قادر به استفاده از گلوکز به عنوان منبع انرژی نیست، به ناچار از چربی‌های ذخیره‌شده و عضلات بدن برای تأمین انرژی استفاده می‌کند که منجر به کاهش وزن شدید می‌شود.
  
  

• اختلال در روند بهبود زخم‌ها: تغییرات در عروق خونی بیماران دیابتی باعث می‌شود که لکوسیت‌ها نتوانند به خوبی به زخم‌ها منتقل شوند، در نتیجه بدن در برابر عفونت‌ها آسیب‌پذیرتر می‌شود.

• بی‌حس یا سوزن سوزن شدن دست‌‌ها و پا‌ها: در دیابت، بالا بودن قند خون به اعصاب محیطی آسیب می‌زند که باعث بروز احساس گزگز و بی‌حسی در انگشتان دست و پا می‌شود.

 

در صورت مشاهده هر یک از این علائم، ضروری است که فرد به پزشک متخصص مراجعه کند تا بیماری به موقع تشخیص داده شده و درمان مناسب آغاز گردد.

 

راه‌های پیشگیری از دیابت نوع 2 و قند خون بالا

با پیروی از اصول مراقبتی مناسب، می‌توان از بروز این بیماری جلوگیری کرده و از عوارض آن در امان ماند. برای پیشگیری از دیابت، رعایت نکات زیر ضروری است:

 

کاهش وزن
کنترل وزن یا کاهش وزن یکی از مؤثرترین راه‌ها برای پیشگیری از دیابت نوع ۲ است. انجمن دیابت آمریکا حداقل کاهش وزن 7 درصد را برای پیشگیری از دیابت در افراد مبتلا به پیش دیابت از طریق رژیم غذایی سالم و ورزش، پیشنهاد می کند و حداکثر پیشگیری را می توان با کاهش وزن 7 تا 10 درصد به دست آورد. علاوه بر کاهش ریسک دیابت، کاهش وزن می‌تواند به بهبود تناسب اندام، افزایش انرژی و سلامت عمومی بدن کمک کند.

 

افزایش فعالیت بدنی
افزایش فعالیت بدنی تأثیرات بسیاری بر سلامت دارد، از جمله کاهش وزن، کنترل قند خون و افزایش حساسیت به انسولین. ترکیبی از ورزش‌های هوازی و مقاومتی بهترین گزینه‌ برای کاهش وزن و کنترل قند خون هستند.

 

مصرف غذاهای سالم
برای کنترل قند خون و پیشگیری از دیابت، بهتر است از غذاهای حاوی فیبر زیاد استفاده کنید. سبزیجات غیر نشاسته‌ای مانند کلم بروکلی، گل کلم و فلفل، همراه با حبوباتی همچون لوبیا، نخود، عدس و کینوا، به کاهش جذب قندها و تنظیم سطح قند خون کمک می‌کنند. این مواد همچنین از سلامت قلب محافظت کرده و از التهاب و فشار خون بالا جلوگیری می‌کنند.

 

مصرف چربی‌های سالم

جایگزینی چربی‌های سالم به جای چربی‌های اشباع می‌تواند به افزایش سطح HDL خون و بهبود سلامت قلب و عروق کمک کند. روغن‌های سالم مانند روغن زیتون، آفتابگردان و کانولا، و منابع چربی سالم مانند ماهی‌های چرب، تخم کدو و بادام‌زمینی گزینه‌های عالی برای تغذیه سالم هستند و می‌توانند از ابتلا به بیماری‌های مزمن و دیابت پیشگیری کنند.

 

کاهش استرس
استرس مدت‌هاست که تأثیر زیادی بر عملکرد متابولیک دارد و می‌تواند عاملی برای بروز دیابت نوع 2 باشد. استرس روانی و فیزیکی موجب ترشح هورمون‌هایی مانند کاتکول‌آمین‌ها و گلوکوکورتیکوئیدها می‌شود که نیاز به انسولین را افزایش داده و باعث مقاومت به آن می‌شود. این تغییرات می‌توانند منجر به هیپرگلیسمی مزمن و در نهایت دیابت شوند. به علاوه، دیابت خود می‌تواند اختلالاتی در تنظیم این هورمون‌ها ایجاد کند.

 

روش‌های درمان سنتی و گیاهی قند خون

زمانی که فرد دچار بیماری دیابت می‌شود بهتر است به پزشک مربوطه و متخصص تغذیه مراجعه کند و شدت بیماری و نوع آن را تشخیص دهد تا با رژیم غذایی و دارو‌های مناسب مناسب بتواند آن را درمان کند و یا از پیشرفت آن جلوگیری کند. گیاهان دارویی در کنار داروهایی که توسط پزشک معالج تجویز می‌شوند می‌توانند به روند بهبودی این بیماری را سرعت بخشند. از جمله گیاهان دارویی موثر در این شرایط می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 

بابونه:

دم‌نوش بابونه می‌تواند در کاهش قند خون افراد مبتلا به دیابت مؤثر باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف بابونه می‌تواند پروفایل گلیسمی (قند خون، هموگلوبین A1c و …)، چربی و سطح استرس اکسیداتیو را در این بیماران بهبود بخشد و به کاهش خطر عوارض مرتبط با دیابت کمک کند. دم‌نوش بابونه علاوه بر کاهش قند خون، باعث ایجاد آرامش و کاهش استرس و اضطراب در بیماران دیابتی می‌شود.

 

زردچوبه:

کورکومین، جزء فعال زردچوبه، به دلیل فواید متعدد خود شناخته شده است. این ترکیب می‌تواند به کاهش سطح قند خون کمک کرده و عوارض مرتبط با دیابت را کاهش دهد. علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهد که کورکومین ممکن است در پیشگیری از بروز دیابت نیز نقش مؤثری ایفا کند.

 

دارچین:

فواید دارچین در افراد مبتلا به دیابت شامل بهبود شاخص‌های مختلف سلامتی مانند اندازه‌های بدن، کنترل قند خون و پروفایل چربی خون است. مصرف مکمل دارچین به میزان 500 میلی‌گرم دو بار در روز می‌تواند به تنظیم این عوامل کمک کند، به‌ویژه در افرادی که شاخص توده بدنی بالاتری دارند (BMI≥27)، این تاثیرات به طور چشمگیری بیشتر مشاهده می‌شود.

 

علاوه بر موارد فوق گیاهان دارویی دیگر مانند گیاه گزنه، خارمریم، هندوانه ابوجهل، سیاه‌دانه، سماق، آلوئه‌ورا و چای سبز نیز در کنترل و کاهش سطح قند خون بسیار مفید هستند. البته پیش از مصرف هر یک از گیاهان دارویی، مشورت با پزشک ضروری است تا از بروز تداخل با داروهای مصرفی و عوارض جانبی احتمالی جلوگیری شود.

 

عوارض قند خون بالا

افزایش غیرقابل کنترل قند خون در بدن، در صورتی که برای درمان آن اقدام نشود، می‌تواند به بروز مشکلات جدی و خطرناک منجر شود. از این رو، در صورت مشاهده علائم دیابت، مراجعه فوری به پزشک متخصص و آغاز درمان ضروری است. عوارض این بیماری می‌تواند شامل عفونت‌های دندان و لثه، آسیب‌های عصبی یا نوروپاتی، بیماری‌های قلبی-عروقی، آسیب به عروق خونی شبکیه که ممکن است به نابینایی بیانجامد، مشکلات مفصلی، نارسایی کلیه و... باشد.

 

قند خون، که به‌عنوان منبع اصلی سوخت مغز و سلول‌های بدن عمل می‌کند، برای حفظ سلامتی ضروری است. گلوکز موجود در خون یک ماده مغذی حیاتی است که انرژی لازم را برای عملکرد سلول‌های بدن تأمین می‌کند. تأمین این گلوکز از طریق مواد غذایی و کبد صورت می‌گیرد و زمانی که بدن با کمبود گلوکز مواجه می‌شود، کبد به تولید آن پرداخته تا سطح قند خون در حد نرمال باقی بماند. دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن است که زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون افزایش می‌یابد و انسولین به میزان کافی ترشح نمی‌شود یا بدن به انسولین مقاوم می‌شود. از آنجا که دیابت می‌تواند به بروز مشکلات جدی‌تری مانند بیماری‌های قلبی-عروقی، فشار خون بالا و سایر بیماری‌های مزمن منجر شود، اهمیت پیشگیری و درمان آن بیش از پیش روشن می‌شود.