مکمل کم‌خونی
زمانی که میزان هموگلوبین و یا تعداد گلبول‌های قرمز خون کمتر از مقدار طبیعی و نرمال شود نوعی اختلال خون در فرد به وجود می‌آید که به آن کم‌خونی یا به فرانسوی آنمی می‌گویند. در این حالت گلبول‌های قرمز به‌سرعت تخریب شده و گلبول‌های جایگزین کندتر عمل می‌کنند و در نتیجه میزان کمتری اکسیژن به بافت‌های بدن می‌رسد و فرد احساس خستگی خواهد کرد.
کم‌خونی دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد که کمبود هموگلوبین از شایع‌ترین دلایل کم‌خونی است. برخی افراد نیز بدون هیچ دلیل خاصی به طور مادر‌زادی دچار کمبود هموگلوبین هستند. این بیماری ممکن است خطرات جدی را در پی داشته باشد. بنابراین با روش‌های پیشگیری گفته شده از بروز آن جلوگیری کنید.
علت کم‌خونی
یکی از مهم‌ترین دلایل بروز کم‌خونی فقر آهن است که شایع‌ترین دلیل کم‌خونی است. ساختن هموگلوبین در بدن نیازمند مقدار مشخصی آهن است که اگر آهن موردنیاز بدن تأمین نشود تولید هموگلوبین نیز با مشکل روبه‌رو می‌شود. از دیگر دلایل بروز کم‌خونی در بدن می‌توان به اختلالات هورمونی در بیماری‌هایی مانند مشکلات کلیوی، لوپوس، کم‌کاری یا پر کاری تیروئید، رژیم‌های غذایی فاقد اسیدفولیک، بیماری‌هایی که منجر به تجزیه نامتعارف سلول‌های قرمز خون می‌شوند، اختلالات گوارشی و سوءهاضمه و درنتیجه عدم توانایی در جذب ویتامین B۱۲ و... اشاره کرد.
علائم کم‌خونی
علائم کم‌خونی باتوجه‌به شدت آن، سرعت پیشرفت، سن و شرایط بیمار می‌تواند متفاوت باشد.
- رنگ‌پریدگی: از علائم کم‌خونی می‌توان به رنگ‌پریدگی قسمت داخلی پلک پایین اشاره کرد. رنگ‌پریدگی این قسمت نشان‌دهنده کمبود هموگلوبین در گلبول‌های قرمز بدن است. زمانی که شخص دچار کم‌خونی شدید می‌شود این رنگ‌پریدگی در تمام بدن و یا قسمتی از بدن مانند پلک پایین، لب، لثه و حتی ناخن نمایان می‌شود.
- خستگی، سردرد و سرگیجه: از دیگر علائم شایع کم‌خونی، خستگی غیرطبیعی است و اکثر افرادی که دچار کم‌خونی هستند آن را تجربه می‌کنند. همان‌طور که می‌دانید یکی از وظایف هموگلوبین حمل اکسیژن در بدن است و زمانی که فرد دچار کمبود هموگلوبین می‌شود اکسیژن‌رسانی نیز کمتر شده و در نتیجه بافت‌ها و ماهیچه‌ها از انرژی محروم می‌شوند. علاوه بر این‌ها سردرد و سرگیجه نیز از علائم نشان‌دهنده فقر آهن هستند. زمانی که گلبول‌های قرمز با کمبود هموگلوبین مواجه می‌شوند، اکسیژن کافی به مغز نمی‌رسد و شخص احساس سبکی سر، سردرد و سرگیجه می‌کند.
- تنگی‌نفس، تپش قلب: یکی دیگر از علائم نشان‌دهندهٔ کم‌خونی تنگی نفس است زیرا زمانی که بدن با کمبود هموگلوبین مواجه است میزان اکسیژن حمل شده نیز کمتر شده و به همین علت بافت‌ها و ماهیچه‌های بدن اکسیژن کافی برای انجام فعالیت‌های روزمره دریافت نمی‌کنند. در نتیجه سرعت تنفس بیشتر شده و بدن سعی می‌کند اکسیژن بیشتری را به دست آورد. تپش قلب نیز گاهی ممکن است نشان از کم‌خونی باشد زیرا کمبود هموگلوبین که منجر به حمل بیشتر اکسیژن توسط قلب می‌شود باعث ایجاد ضربان نامنظم و یا تند و غیرطبیعی قلب می‌شود.
- تورم دهان: گاهی با نگاه کردن به داخل یا اطراف دهان می‌توان داشتن کم‌خونی را به راحتی تشخیص داد. تورم زبان، التهاب، رنگ‌پریدگی یا به طور غیر نرمال صاف، نشان از فقر آهن است.
- خشکی پوست و مو: خشکی پوست و مو نیز می‌تواند از علائم کم‌خونی باشد زیرا کمبود اکسیژن باعث می‌شود قسمت‌های غیرضروری بدن اکسیژن خود را به دیگر بافت‌های مهم ارسال کنند و به همین علت پوست و مو دچار خشکی می‌شوند.
- سندروم پای بی‌قرار: سندروم پای بی‌قرار از دیگر علائم فقر آهن است. زمانی که فرد در حال استراحت دائما پای خود را تکان دهد و یا احساس خارش شدید در پاها داشته باشد نشان از فقر آهن و در نتیجه کم‌خونی است.
گاهی افراد هیچ‌کدام از علائم کم‌خونی را ندارند؛ اما به فقر آهن دچار هستند.
انواع کم‌خونی
کم‌خونی انواع مختلفی دارد و به شکل‌های مختلفی دیده می‌شود. در ادامه برای آشنایی بیشتر شما با این بیماری، به انواع کم‌خونی می‌پردازیم. به طور کلی این بیماری در ۴ شکل زیر دیده می‌شود.
کم‌خونی داسی‌شکل
کم‌خونی داسی‌شکل یک نوع کم‌خونی ارثی است. در این نوع کم‌خونی ظاهر سلول‌های قرمز نرمال نبوده و به شکل داس و هلال ماه هستند. این ظاهر غیرنرمال و تغیر شکل منجر به کاهش میزان اکسیژن‌رسانی خون به اندام‌های بدن می‌شود.
برای افراد مبتلا به این نوع کم‌خونی معمولاً درمان قطعی وجود ندارد و روش‌های مختلف درمانی که در این افراد به کار برده می‌شود جهت کاهش علائم و کم‌شدن خطر ابتلا به عوارض جدی‌تر است.
کم‌خونی آپلاستیک
کم‌خونی آپلاستیک نوع نادری از کم‌خونی است و معمولاً زمانی رخ می‌دهد که بدن توانایی تولید گلبول قرمز به‌اندازه کافی را نداشته باشد. این امر بر گلبول‌های سفید نیز اثر دارد و ممکن است باعث بروز عفونت و خون‌ریزی شود.
این اتفاق ممکن است به دلایل مختلفی از جمله بیماری‌های خودایمنی، قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی، عفونت‌های ویروسی که بر تراکم استخوانی تأثیر می‌گذارد، روش‌های درمانی سرطان‌ها و برخی داروها رخ دهد.
کم‌خونی فقر آهن
شایع‌ترین نوع کم‌خونی، کم‌خونی ناشی از فقر آهن است. همان‌طور که می‌دانید آهن یکی از عناصر مهم برای تولید هموگلوبین است. کمبود آهن ممکن است به دلایل مختلفی مانند عادت ماهیانه، بارداری، تغذیه نامناسب، پولیپ یا سرطان روده، زخم‌های داخلی و... ایجاد شود.
با مصرف مواد غذایی مانند عدس، اسفناج، گوشت گاو، سیب‌زمینی کباب شده با پوست، تخمه گل آفتاب‌گردان، صدف‌های خوراکی و... می‌توانید این کمبود آهن را جبران کنید.
کم‌خونی فقر ویتامین
کمبود ویتامین B12 یا فولیک‌اسید می‌تواند منجر به کم‌خونی شود. این ویتامین‌ها در سالم نگه‌داشتن خون به بدن بسیار کمک می‌کنند. در کم‌خونی ناشی از فقر ویتامین یا همان مگالوبلاستیک بدن گلبول‌های قرمز خونی تولید می‌کند که نمی‌توانند اکسیژن را تحویل دهند.
در این گونه مواقع فرد باید با مصرف قرص‌های حاوی فولیک‌اسید و یا با مصرف سبوس گندم و سایر غلات، دانه‌ها و بنشن‌ها، مرکبات و آب میوه‌ها، گوشت طیور، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، صدف و کبد این کمبود را جبران کند.
تالاسمی
تالاسمی یک نوع کم‌خونی ژنتیکی و ارثی است و معمولاً از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. تالاسمی به دو صورت شدید (ماژور) و خفیف (مینور) وجود دارد. در اثر تالاسمی دو پروتئین مهم در ساختار هموگلوبین یعنی آلفا و بتا در خون تولید نمی¬شود. اگر این پروتئین‌ها در هموگلوبین وجود نداشته باشند، هموگلوبین توانایی حمل اکسیژن را نخواهد داشت و در نتیجه علائم کم‌خونی در فرد دیده می¬شود.
روش‌های درمان کم‌خونی
برای درمان کم‌خونی روش‌های مختلفی وجود دارد که بسته به نوع کم‌خونی متفاوت هستند. برای درمان این بیماری روش‌های مختلفی را مانند مصرف دارو، تعویض خون و یا پیوند مغز استخوان می‌توان بکار برد.
مصرف مواد غذایی سرشار از آهن
اگر رژیم غذایی مناسبی داشته باشید هیچ‌گاه دچار کمبود آهن نخواهید شد. مواد غذایی غنی از آهن مانند گوشت قرمز و مرغ، غذاهای دریایی، سبزیجات تیره برگ‌دار مانند اسفناج و کلم، میوه‌های خشک مانند کشمش و زردآلو، دانه‌ها و مغزها، لوبیا، سایر حبوبات و... به شما کمک می‌کند حتی در صورت داشتن فقر آهن آن را جبران کنید. لازم به ذکر است که ویتامین C در جذب بهتر آهن به بدن بسیار کمک می‌کند؛ بنابراین بهتر است از مواد غذایی حاوی ویتامین C بسیار استفاده کنید.
استفاده از مکمل‌های آهن
توصیه می‌شود که مصرف هر نوع مکمل آهن تنها با تجویز و تأیید متخصص مربوطه باشد. اگر میزان آهن موردنیاز بدن شما از طریق مواد غذایی تأمین نشود استفاده از مکمل‌های آهن راه‌حل مناسبی است. مصرف این مکمل‌ها ممکن است عوارضی جانبی مانند درد معده، سوزش قلب، یبوست یا اسهال، حالت تهوع و مدفوع سیاه داشته باشد. بروز هر کدام از این عوامل مشکل خاصی ندارد و با مرور زمان برطرف می‌شود.
پیشگیری از کم‌خونی
با روش‌های مختلفی می‌توان از بروز این بیماری و خطرات جدی ناشی از آن جلوگیری کرد. برای مثال توصیه می‌شود همراه با وعده‌های غذایی کلسیم و همچنین نوشیدنی‌های مثل چای و قهوه میل نشود؛ زیرا جذب آهن در بدن را دشوار می‌کند.
برخی مواد خوراکی مانند آب‌پرتقال، توت‌فرنگی، کلم و یا سایر میوه‌ها و سبزیجات حاوی ویتامین C و مواد غذایی مانند گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، میوه‌های خشک شده، عدس و لوبیا، سبزیجات سبز برگ‌پهن مانند اسفناج، کلم که در جذب آهن به بدن کمک می‌کنند را مصرف کنید. رژیم غذایی شما باید تا حد ممکن حاوی فولیک‌اسید و ویتامین B۱۲ باشد.
قبل از مصرف هرگونه دارو بهتر است با متخصص داخلی مشورت کنید. اگر علائم کمبود آهن را در خود مشاهده می‌کنید هرچه سریع‌تر به مراکز درمانی مراجعه کرده و برای انجام آزمایش خون اقدام کنید. با انجام این آزمایش می‌توان تشخیص داد کم آهنی دارید یا خیر.
در صورت داشتن فقر آهن می‌توانید با مصرف مواد غذایی سرشار از آهن و یا استفاده از مکمل‌های غذایی کمبود آهن بدن را جبران کنید.
جمع‌بندی
کم‌شدن مقدار آهن در بدن، باعث ایجاد کم‌خونی می‌شود. کم‌خونی و فقر آهن نیز منجر به کاهش غیرطبیعی گلبول‌های قرمز و هموگلوبین می‌شود. همان‌طور که می‌دانید هموگلوبین باعث اتصال اکسیژن به گلبول‌های قرمز شده و به کمک مویرگ‌ها این اکسیژن به بافت‌های مختلف بدن می‌رسد.
از طرفی سلول‌های بدن برای زنده‌ماندن به اکسیژن نیاز دارند و اگر اکسیژن به میزان لازم به این سلول‌ها نرسد باعث هیپوکسی می‌شود و در نتیجه مشکلات عظیمی را به وجود می‌آورد. برای جلوگیری از بروز خطرات جدی بهتر است به‌محض ظاهرشدن هر کدام از علائم این بیماری به متخصص داخلی مراجعه کنید.