بیماری شوگرن؛ علائم، علل و روش‌های درمان

در دنیای پیچیده بیماری‌های خود ایمنی، بیماری شوگرن (Sjogren’s Syndrome) یکی از اختلالات کمتر شناخته‌شده است. این بیماری مزمن ممکن است در ابتدا خود را تنها با خشکی چشم و دهان نشان دهد، اما به مرور زمان می‌تواند بخش‌های مختلفی از بدن را درگیر کند و کیفیت زندگی فرد را به‌شدت کاهش دهد. سندرم شوگرن به‌عنوان یک بیماری سیستمیک، نه‌تنها با نشانه‌های فیزیکی، بلکه با بار روانی و اجتماعی نیز همراه است. در این مقاله قصد داریم با نگاهی جامع و دقیق، تمام جنبه‌های این بیماری، از تعریف و علائم اولیه گرفته تا روش‌های تشخیص، مدیریت و درمان را مورد بررسی قرار دهیم. پس با ما همراه باشید.

فهرست مطالب

بیماری شوگرن چیست؟

سندرم شوگرن یک بیماری خودایمنی مزمن است. در بیماری‌های خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه به سلول‌ها و بافت‌های سالم حمله می‌کند. در شوگرن، این حمله به‌طور خاص به غدد اگزوکرین و به‌ویژه غدد اشکی و بزاقی معطوف است. این‌ها غددی هستند که ترشحات خود را به خارج از بدن یا داخل دستگاه گوارش می‌ریزند. نتیجه این حمله، کاهش شدید تولید اشک و بزاق است که باعث بروز دو علامت عمده بیماری می‌شود؛ یعنی خشکی چشم‌ها و خشکی دهان.

البته بیماری خود ایمنی شوگرن ممکن است محدود به این دو علامت نباشد و به مرور زمان مفاصل، پوست، اعصاب، ریه‌ها، کلیه و حتی دستگاه گوارش را درگیر کند. این بیماری در زنان شایع‌تر از مردان است و معمولاً در میانسالی (۴۰ تا ۶۰ سالگی) بروز پیدا می‌کند، اما ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد.

علائم ظاهری بیماری شوگرن

انواع سندرم شوگرن

به‌طور کلی سندرم شوگرن را به دو نوع تقسیم می‌کنند:

1. نوع اولیه (Primary Sjogren's Syndrome)

در این حالت، فرد فقط به سندرم شوگرن خفیف مبتلا است و هیچ بیماری خودایمنی دیگری ندارد. این نوع از بیماری ممکن است خفیف‌تر باشد، گاهی با شدت بیشتری ظاهر شود و بسته به فرد، عوارض متفاوتی ایجاد کند.

2. نوع ثانویه (Secondary Sjogren's Syndrome)

در این نوع بیماری، ممکن است سندرم شوگرن همراه با سایر بیماری‌های خودایمنی زیر همراه باشد:

در این حالت، افراد مبتلا به شوگرن اغلب با ترکیبی از علائم مرتبط با دو یا چند بیماری مواجه هستند و کنترل علائم نیازمند یک برنامه درمانی پیچیده‌تر برای افزایش طول عمر بیماران شوگرن است.

در نوع ثانویه، پزشکان و متخصصان با دانستن تفاوت شوگرن و لوپوس، آرتریت روماتوئید و سایر بیماری‌های نظیر آن، به تشخیص بیماری اصلی فرد و درمان آن می‌پردازند؛ لذا تشخیص بیماری مهم‌ترین مرحله است.

انواع سندروم شوگرن

علائم بیماری شوگرن

علائم شوگرن می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و در بخش‌های مختلفی از بدن بروز پیدا کند. این بیماری اغلب با دو علامت شاخص زیر همراه است:

خشکی چشم‌ها (Keratoconjunctivitis sicca): احساس سوزش، خارش، تاری دید، قرمزی، احساس وجود جسم خارجی یا شن در چشم
خشکی دهان (Xerostomia): کاهش تولید بزاق، زبان خشک، مشکل در بلع یا صحبت کردن، ترک گوشه لب‌ها، بوی بد دهان، افزایش پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه

علاوه بر این علائم، سندرم شوگرن می‌تواند باعث بروز علائم سیستمیک زیر شود:

درد، تورم یا خشکی مفاصل
خستگی مزمن
خشکی پوست و بینی
سرفه خشک مزمن
تورم غدد بزاقی (مخصوصاً در ناحیه فک پایین)
خشکی واژن در زنان
التهاب کلیه، کبد یا ریه
نوروپاتی محیطی (بی‌حسی، گزگز، یا ضعف عضلات)
اختلالات شناختی (مه ذهنی، فراموشی)
حساسیت به نور
راش پوستی

علائم بیماری شوگرن

علت بیماری شوگرن و عوامل خطر

علت اصلی سندرم شوگرن هنوز به‌طور دقیق مشخص نشده است، اما تحقیقات نشان داده‌اند که این بیماری احتمالاً ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی، هورمونی، محیطی و ایمنی است. برخی از مهم‌ترین ریسک‌فاکتورهای ابتلا به آن شامل موارد زیر است:

جنسیت: حدود ۹۰ درصد مبتلایان زن هستند.
سن: شایع‌ترین سن بروز، بین ۴۰ تا ۶۰ سالگی است.
سابقه خانوادگی: در افرادی که در خانواده‌شان سابقه بیماری‌های خودایمنی وجود دارد، احتمال بروز شوگرن بالاتر است.
ابتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی: داشتن بیماری‌هایی مثل آرتریت روماتوئید، لوپوس یا تیروئیدیت هاشیموتو، احتمال ابتلا به سندروم شوگرن را افزایش می‌دهند.
عوامل ویروسی یا عفونتی: برخی ویروس‌ها ممکن است در تحریک سیستم ایمنی و ابتلا به این بیماری نقش داشته باشند.

عوارض بیماری شوگرن بر اعضای مختلف بدن

عاقبت بیماری شوگرن، می‌تواند تأثیر بر اعضای مختلف بدن باشد که در ادامه به آن می‌پردازیم:

چشم‌ها: سندرم شوگرن باعث کاهش شدید اشک می‌شود، که می‌تواند آسیب‌هایی مانند زخم قرنیه، عفونت‌های چشمی، حساسیت به نور و تاری دید ایجاد کند. به این حالت بیماری شوگرن چشم گفته می‌شود که در صورت درمان نشدن آن، حتی خطر از دست دادن بینایی وجود دارد.
دهان و دندان: کاهش بزاق موجب افزایش عفونت‌های قارچی مانند برفک دهان (کاندیدیازیس دهانی)، پوسیدگی دندان، بیماری لثه، دشواری در بلع و بوی بد دهان می‌شود.
مفاصل: بسیاری از بیماران درد مفاصل، تورم یا خشکی صبحگاهی را تجربه می‌کنند. این علائم می‌توانند مشابه آرتریت روماتوئید باشند و به بیماری روماتیسم شوگرن نیز معروف است.
پوست و دستگاه تناسلی: خشکی پوست و خشکی واژن از مشکلات شایع بیماران هستند که می‌توانند منجر به ناراحتی‌های پوستی، خارش و درد در روابط جنسی شوند.
ریه و کلیه: این بیماری می‌تواند باعث التهاب ریه، تنگی نفس، و درگیری کلیوی مانند نفریت بینابینی شود. در موارد شدید ممکن است نارسایی کلیه یا فیبروز ریوی هم بروز کند. البته نباید عوارض ریوی ناشی از این بیماری را با خود بیماری عفونت ریه اشتباه گرفت.
سیستم عصبی: یکی از پیامدهای بیماری سندرم شوگرن، عوارض عصبی است که به صورت نوروپاتی محیطی (گزگز، بی‌حسی، درد)، درگیری اعصاب صورت و گاهی اختلالات شناختی بروز پیدا می‌کند. گاهی ممکن است احساس خستگی شدید و کاهش انرژی نیز رخ دهد، که البته نباید آن را با سندرم فاتیگ اشتباه گرفت.

عوارض بیماری شوگرن بر اعضای مختلف بدن

روش‌های تشخیص بیماری شوگرن

پزشک برای تشخیص بیماری شوگرن، معمولاً از ترکیب روش‌های زیر استفاده می‌کند:

آزمایش خون: بررسی آنتی‌بادی‌های ANA، SSA (Ro) و SSB (La)، شمارش کامل گلبول‌ها، تست‌های عملکرد کبد و کلیه
آزمایش‌های چشمی: تست شیرمر (برای اندازه‌گیری میزان اشک) و معاینه قرنیه
آزمایش عملکرد بزاق: اندازه‌گیری ترشح بزاق
بیوپسی لب: بررسی غدد بزاقی کوچک برای تشخیص التهاب لنفوسیتی
اسکن غدد بزاقی یا MRI

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر یکی یا چند مورد از علائم زیر به‌طور مزمن وجود داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کرد:

خشکی چشم یا دهان که بیش از چند هفته طول کشیده باشد
تورم مزمن غدد بزاقی
درد مفاصل بدون دلیل مشخص
خستگی شدید
سابقه خانوادگی بیماری‌های خودایمنی

روش‌های پیشگیری از بیماری شوگرن

از آنجایی که علت دقیق شوگرن مشخص نیست، هیچ پیشگیری قطعی هم برای آن وجود ندارد. با این وجود راهکارهایی هم برای کاهش خطر و بهبود وضعیت کلی سلامت سیستم ایمنی وجود دارد:

داشتن رژیم غذایی ضد التهاب
مصرف کافی ویتامین D و امگا ۳
کاهش مصرف قند، گلوتن و لبنیات (در صورت حساسیت)
پرهیز از استرس مزمن
خواب کافی
ترک سیگار
ورزش منظم سبک مثل پیاده‌روی، یوگا یا شنا

تغذیه در بیماری شوگرن نقش مهمی دارد. متخصصان همواره توصیه می‌کنند برای پیشگیری از این بیماری و دیگر بیماری‌های خودایمنی مشابه، یک رژیم غذایی مناسب و متعادل رعایت شود.

راه های پیشگیری از بیماری شوگرن

روش‌های درمان سندرم شوگرن

یکی از سؤالات اساسی برای این مبتلایان، این است که «داروی شوگرن چیست؟» در پاسخ می‌توان گفت پزشکان برای درمان شوگرن، درمان‌های دارویی و غیردارویی زیر را توصیه می‌کنند:

1. درمان دارویی

اشک مصنوعی و پمادهای چشمی: این محصولات به عنوان یک راهکار اولیه برای تسکین خشکی چشم‌ها استفاده می‌شوند. اشک‌های مصنوعی می‌توانند به مرطوب نگه‌داشتن سطح چشم کمک کنند و مانع آسیب‌های ناشی از خشکی آن شوند.
دهان‌شویه و بزاق مصنوعی: این محصولات به کاهش خشکی دهان کمک می‌کنند و می‌توانند کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سندرم شوگرن را ارتقا دهند. بزاق مصنوعی ممکن است حاوی مواد مشابه بزاق طبیعی باشد که به تسهیل بلع و حفظ سلامت دندان‌ها کمک می‌کند.
پیلوکارپین یا سواکسیمیلین: این داروها به عنوان محرک‌های ترشح بزاق عمل می‌کنند و می‌توانند به افزایش تولید بزاق در بیماران کمک کنند که این امر به کاهش احساس خشکی دهان و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها منجر می‌شود.
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): این داروها برای کنترل درد مفاصل و التهاب ناشی از بیماری استفاده می‌شوند و می‌توانند به کاهش علائم دردناک در بیماران کمک کنند.
هیدروکسی کلروکین: در موارد شدیدتر سندرم شوگرن، این دارو می‌تواند برای کنترل علائم سیستمیک و کاهش التهاب مورد استفاده قرار گیرد. هیدروکسی کلروکین معمولاً در درمان بیماری‌های خودایمنی دیگر نیز استفاده می‌شود.
کورتیکو استروئیدها و داروهای سرکوب‌کننده ایمنی: در مواردی که ارگان‌های حیاتی درگیر هستند، پزشکان ممکن است از کورتیکواستروئیدها یا داروهای سرکوب‌کننده ایمنی برای کنترل التهاب و جلوگیری از آسیب بیشتر استفاده کنند.

2. درمان غیر دارویی

استفاده از دستگاه بخور: دستگاه‌های بخور می‌توانند با افزایش رطوبت هوا، به کاهش خشکی چشم‌ها و دهان کمک کنند.
نوشیدن مرتب آب: حفظ هیدراتاسیون کافی بدن می‌تواند به کاهش احساس خشکی دهان و بهبود عملکرد کلی بدن کمک کند.
اجتناب از هوای خشک و دود سیگار: قرار گرفتن در معرض هوای خشک و دود سیگار می‌تواند علائم شوگرن را تشدید کند، بنابراین اجتناب از این شرایط بسیار مهم است.
مرطوب کردن چشم‌ها و پوست به‌طور منظم: استفاده از قطره‌های مرطوب‌کننده برای چشم‌ها و کرم‌های مرطوب‌کننده برای پوست می‌تواند به حفظ رطوبت و جلوگیری از تحریکات پوستی کمک کند.
مصرف غذاهای نرم و مرطوب: غذاهایی که نرم هستند و نیاز به جویدن کمتری دارند، می‌توانند بلع را آسان‌تر سازند و احساس راحتی بیشتری ایجاد کنند.
انجام تمرینات آرام‌سازی مثل یوگا: این تمرینات می‌توانند به کاهش استرس کمک کنند که خود یکی از عوامل تشدیدکننده علائم این بیماری است.

3. مکمل‌ها

ویتامین D (در صورت کمبود): این ویتامین برای حفظ سلامت سیستم ایمنی بسیار مهم است و کمبود آن ممکن است علائم بیماری را تشدید کند.
امگا ۳: این اسیدهای چرب دارای خواص ضدالتهابی هستند و می‌توانند به سلامت غدد چشمی کمک کنند.
ویتامین C: این ویتامین برای حفظ سلامت مخاط‌ها ضروری است و می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی کمک کند.
پروبیوتیک‌ها: این مکمل‌ها به تقویت ایمنی و سلامت گوارش کمک می‌کنند و ممکن است اثرات مثبتی بر روی سیستم ایمنی بیماران مبتلا به سندرم شوگرن داشته باشند.

روش های درمان سندروم شوگرن

سخن پایانی

در این مقاله از داروخانه آنلاین زیوش، به بررسی چیستی، علائم، علل و روش‌های پیشگیری و درمان بیماری شوگرن پرداختیم. سندرم شوگرن یک بیماری نادر است که در بسیاری از موارد دیر تشخیص داده می‌شود. این بیماری تنها به خشکی چشم و دهان محدود نمی‌شود و ممکن است بر سلامت عمومی بدن نیز تأثیر بگذارد. بنابراین، تشخیص و درمان آن باید جدی گرفته شود.

هرچند درمان قطعی شوگرن وجود ندارد، اما با مصرف دارو، اصلاح سبک زندگی و مراقبت‌های روزانه می‌توان علائم آن را کنترل کرد و مانع از بروز عوارض بیشتر شد. فراموش نکنید که آگاهی و تشخیص به‌موقع، مهم‌ترین ابزار برای مقابله با این بیماری مزمن و پنهان است.

نویسنده: مریم خمیسی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده