لوپوس چیست؟
لوپوس یک بیماری خودایمنی مزمن است. این بیماری می‌تواند باعث التهاب و درد در قسمت‌های مختلف بدن شود. در بیماری خودایمنی، سیستم ایمنی فرد به بافت‌های سالم حمله کرده و باعث ایجاد علائم می‌شود. اثر این بیماری روی پوست، مفاصل، اندام‌های داخلی مثل کلیه و قلب بیشتر است. اکثر افراد بیمار، مبتلا به فرم خفیف هستند که به صورت دوره‌ای علائم آن‌ها شدید می‌شود و برای مدتی بهتر شده یا حتی از بین می‌روند.
در بیماری‌های خودایمنی سیستم ایمنی به سلول‌های خودی حمله می‌کند. این نوع بیماری انواع متعددی دارد. برای آشنایی با انواع مختلف آن، علائم و شیوه درمان آن‌ها می‌توانید به مقاله «بیماری‌های خودایمنی» مراجعه کنید.
انواع بیماری لوپوس
شایع‌ترین و شناخته‌شده ترین فرم این بیماری لوپوس سیستمیک است. اما انواع دیگری از این بیماری نیز وجود دارد.
Systemic lupus erythematosus (SLE) یا لوپوس سیستمیک:
شایع‌ترین نوع بیماری لوپوس است. این نوع از لوپوس روی سراسر بدن اثر می‌گذارد. همچنین می‌تواند باعث التهاب پوست، مفاصل، ریه، کلیه، خون و یا قلب شود. علائم به صورت دوره‌ای تغییر می‌کنند؛ در دوره بهبودی بدون علامت هستند و در هنگام عود بیماری علائم شدیدی دارند.
Cutaneous lupus یا لوپوس جلدی:
نوعی از بیماری که فقط محدود به پوست می‌شود. ضایعات روی صورت، گردن و پوستر سر ظاهر می‌شوند. این نوع لوپوس روی اندام‌های داخلی بدن اثری نمی‌گذارند؛ با این حال، حدود 10% افراد مبتلا به لوپوس جلدی به لوپوس سیستماتیک مبتلا می‌شوند.
Drug-induced lupus یا لوپوس ناشی از دارو:
نوعی بیماری شبه لوپوس که در اثر داروهای خاصی ایجاد می‌شود. این داروها شامل داروهای ضد تشنج، ضد فشار‌خون، ضد قارچ‌ها و قرص‌های ضد بارداری هستند. این نوع لوپوس معمولا با قطع دارو بهبود پیدا می‌کنند.
Neonatal lupus یا لوپوس نوزادی:
بیماری نادری که نوزادان مادران مبتلا به لوپوس را تحت تاثیر قرار می‌دهد. نوزادان مبتلا در هنگام تولد علائمی مثل ضایعات پوستی، مشکلات کبدی و کم‌خونی دارند. ضایعات پوستی معمولا پس از مدتی از بین می‌روند.
علائم بیماری لوپوس
علائم لوپوس در افراد مختلف متفاوت است. بعضی افراد علائم کمتر و برخی علائم بیشتری دارند. علائم معمول عبارتند از:
- درد مفاصل (آرترالژی)
- تب
- تورم مفاصل (آرتریت)
- راش پوستی
- خستگی شدید
- تورم مچ پا
- درد قفسه سینه هنگام نفس عمیق
- راش پروانه‌ای شکل به رنگ بنفش یا قهوه‌ای تیره
- ریزش مو
- حساسیت به نور
- تشنج
- زخم دهان یا بینی
بثورات پروانه‌ای شکل روی پوست معمولا به عنوان بارزترین علامت لوپوس شناخته می‌شود؛ و اغلب پس از قرارگیری در معرض نور خورشید ظاهر شده یا بدتر می‌شوند. حتی قرار گرفتن در برابر لامپ‌های فلورسنت نیز می‌تواند باعث ایجاد این راش‌ها شوند.
علل بیماری لوپوس
پزشکان دقیقا نمی‌دانند چه چیزی باعث بیماری لوپوس می‌شود. اما همان‌طور که گفتیم لوپوس یک بیماری خودایمنی است و محققین گمان می‌کنند یک عامل یا مجموعه‌ای از عوامل سیستم ایمنی شما را تحریک می‌کنند تا به بدن حمله کند. به همین دلیل اکثر مسیر‌‌های درمانی سیستم ایمنی را ضعیف می‌کنند. علت این اتفاق در بیماری‌های خودایمنی مشخص نیست؛ اما دانشمندان فکر می‌کنند عوامل زیر می‌توانند موثر باشند:
- ژنتیک
بعضی ژن‌ها ریسک ابتلا به بیماری لوپوس را افزایش می‌دهند. به عنوان مثال بعضی قومیت‌های خاص مثل اسپانیایی، آفریقایی، آسیایی و بومی آمریکا بیشتر در معرض ابتلا به لوپوس هستند. با این حال به نظر این ژن‌ها برای ایجاد بیماری کافی نیستند.
- هورمون‌ها
احتمال ابتلا به لوپوس در خانم‌ها به خصوص زنان در سنین باروری بیشتر از مردان است. علاوه بر این، علائم لوپوس قبل از قاعدگی و در طول بارداری با افزایش استروژن تشدید می‌شود. با این حال، داروهای حاوی استروژن مثل داروهای ضد‌بارداری ریسک ابتلا به لوپوس را افزایش نمی‌دهند. محققین تلاش می‌کنند رابطه بین هورمون‌ها و بیماری لوپوس را کشف کرده و دلیل شدت علائم در بارداری و قبل قاعدگی را متوجه شوند.
- عوامل محیطی
به نظر می‌رسد برخی عوامل محیطی در این بروز این بیماری موثر هستند. این عوامل عبارتند از:
- سیگار کشیدن
- سیلیکا (نوعی ماده معدنی در شن، سنگ‌ها و...)
- جیوه
- برخی ویروس‌ها مثل سایتومگالوویروس و هرپس زوستر
- اشعه فرابنفش UV
- استرس
- داروها
برخی داروها مثل هیدرالازین و پروکائین‌آمید می‌توانند باعث ابتلا به بیماری لوپوس شوند. علائم بیماری معمولا پس از قطع این داروها بهتر می‌شوند.
- سایر ریسک فاکتورها
بسیاری از عوامل دیگر می‌توانند باعث افزایش ریسک ابتلا به بیماری لوپوس شوند. این عوامل عبارتند از:
- جنسیت: 90% افراد مبتلا به این بیماری خانم‌ها هستند.
- سن: افراد از سنین 15 تا 45 سال بیشتر از سایرین مبتلا می‌شوند.
- سابقه خانوادگی
- نژاد: بیماری لوپوس در زنان آفریقایی‌آمریکایی، آسیایی، اسپانیایی و بومی آمریکا شایع‌تر است.
مشکلات ناشی از بیماری لوپوس
افراد مبتلا به بیماری لوپوس علائم کلی مثل تب، کاهش وزن و خستگی را تجربه می‌کنند. با حمله سیستم ایمنی به اندام‌ها و قسمت‌های مختلف بدن مشکلات بیشتری برای فرد ایجاد می‌شود.
- پوست
مشکلات پوستی در بیماری لوپوس شایع هستند. در لوپوس جلدی لکه‌های بزرگ، قرمز و گردی روی پوست ایجاد می‌شود. نور خورشید معمولا باعث تحریک و ایجاد راش‌های پوستی می‌شود
- مفاصل
آرتریت یک مشکل بسیار شایع در مبتلایان لوپوس است. این مشکل می‌تواند باعث درد همراه یا بدون تورم شود. سفتی و درد ممکن است صبح‌ها بدتر شود.
- کلیه‌ها
حدود نیمی از افراد مبتلا به لوپوس، دچار مشکلات کلیوی می‌شوند که می‌تواند خطرناک باشد. این مشکل در صورت داشتن علائمی مثل خستگی، آرتریت، راش، تب و کاهش وزن با احتمال بیشتری بروز پیدا می‌کند. اما می‌تواند بدون داشتن سایر علائم نیز ایجاد شود.
- خون
افراد مبتلا به لوپوس تعداد گلبول قرمز، سفید و پلاکت بسیار پایینی دارند. تغییر تعداد سلول‌های خونی ممکن است باعث خستگی، عفونت، خونریزی یا زخم شود. بنابراین مهم است به طور منظم تعداد سلول‌های خونی بررسی و مشکلات خونی شناسایی شوند. ایجاد لخته در بیماران بسیار شایع است؛ معمولا این لخته‌ها در پا، ریه و مغز تشکیل می‌شود.
- مغز و ستون مهره‌ها
این مشکل بسیار نادر است؛ اما ممکن است مشکلات مغزی در افراد مبتلا به لوپوس ایجاد شود. تشنج، افسردگی یا گیجی ممکن است در این افراد دیده شود. در صورت اثر روی ستون مهره می‌تواند باعث بی‌حسی و ضعف شود.
- قلب و ریه
مشکلات قلبی و ریوی معمولا در اثر التهاب بافت‌های اطراف ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث علائمی مثل درد سینه، ضربان نامنظم و تجمع مایعات در ریه شود.
تشخیص بیماری لوپوس
پزشک شما، براساس علائم و آزمایش‌های شما، به دنبال نشانه‌های مهم بیماری می‌گردد تا بیماری را تشخیص دهد. پزشکان برای بررسی علائم معاینه فیزیکی انجام می‌دهند. این علائم عبارتند از:
- راش مالاریا و لکه‌های پروانه‌ای شکل روی گونه
- راش‌های با لکه‌های پوستی قرمز و پوسته‌پوسته که باعث ایجاد زخم می‌شود.
- حساسیت به نور خورشید
- زخم‌های دهانی یا بینی
علانم دیگر می‌توانند شامل موراد زیر باشند:
- آرتریت، درد، التهاب یا تورم در مفاصل
- مشکلات سیستم عصبی، تشنج یا سایکوز
- التهاب بافت‌های اطراف ریه یا قلب
آزمایش خون و ادرار می‌تواند به پزشک کمک کند تا بررسی کند آیا مشکلات دیگری ناشی از بیماری لوپوس دارید یا خیر. مشکلاتی مثل نارسایی کلیوی، اختلالات خونی و مشکلات در سیستم ایمنی و...
آزمایش ANA یا تست آنتی‌بادی ضد هسته‌ای می‌تواند در تشخیص بیماری‌های خودایمنی کاربرد داشته باشد. در اکثر افراد مبتلا به لوپوس تست ANA مثبت است؛ اما به تنهایی برای تشخیص قطعی بیماری لوپوس کافی نیست. علاوه بر آن، آزمایش خون، ادرار، تست عملکرد کبد و کلیه، بیوپسی و تصویربرداری با اشعه ایکس یا MRI برای تشخیص کمک کننده‌اند.
توصیه‌های غیردارویی در بیماری لوپوس
- ورزش
ورزش‌هایی مثل پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری می‌تواند به حفظ ماهیچه و کاهش ریسک استئوپروز کمک کند. همچنین می‌تواند باعث تقویت روحیه شما شود.
- استراحت کافی
- تغذیه سالم
یک رژیم خاص برای همه افراد مبتلا به لوپوس وجود ندارد. خوردن غذای مغذی می‌تواند در کنترل بیماری به شما کمک کند. انواع چربی‌ها، پروتئین‌های سالم، غلات، میوه و سبزیجات مصرف کنید. از آن‌جا که لوپوس ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و استئوپروز را افزایش می‌دهد، مطمئن شوید میزان کافی کلسیم و امگا 3 از طریق تغذیه خود دریافت می‌کنید.
- دوری از الکل
- ترک سیگار
- زمان قرارگیری در معرض نور خورشید را محدود کنید!
چه زمانی و به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
در صورت داشتن هرگونه علائم بیماری لوپوس یا مشکلات ناشی از آن باید در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک روماتولوژیست مراجعه کنید. بعد تشخیص بیماری لوپوس به علت تغییر بیماری باید به طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید تا علائم و وضعیت بیماری شما را بررسی کند.
درمان بیماری لوپوس
نوع درمان بیماری لوپوس به عوامل زیادی از جمله سن، وضعیت سلامت، سابقه پزشکی، قسمت های درگیر در بدن و شدت بیماری بستگی دارد. بعضی افراد مبتلا به نوع خفیف بیماری لوپوس نیازی به درمان ندارند. اما افرادی که علائم شدیدتری مثل مشکلات کلیوی دارند، ممکن است نیاز به داروهای قوی داشته باشند. انواع داروهایی که برای درمان لوپوس استفاده می‌شوند عبارتند از:
داروهای بیولوژیک
- داروی Belimumab: این دارو در رگ‌های شما تزریق می‌شود و سیستم ایمنی شما را با هدف قراردادن پروتئین‌های ایجاد کننده لوپوس تضعیف می‌کند.
- داروی Rituximab
داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی
این داروها سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند و در موارد شدید بیماری استفاده می‌شوند.
- Anifrolumab-fnia: این داروی تزریقی جدید، در بیماران بزرگسال مبتلا به لوپوس سیستمیک خفیف تا متوسط استفاده می‌شود.
- Azathioprine: این دارو برای درمان علائم شدید لوپوس استفاده می‌شود. این دارو در واقع برای جلوگیری از رد پیوند بعد از پیوند عضو استفاده می‌شد.
- Mycophenolate mofetil: پزشکان زیادی از این دارو برای درمان علائم شدید لوپوس استفاده می‌کنند؛ به خصوص در افرادی که داروی Cyclophosphamide مصرف می‌کنند.
کورتیکواستروئیدها
شما می‌توانید از کرم‌ها استروئیدی روی راش‌ها و لکه‌ها استفاده کنید. آن‌ها معمولا ایمن و موثر هستند. دوز کم کرم‌ها یا قرص‌های استروئید می‌توانند علائم خفیف لوپوس را بهبود بخشند. در صورت درگیری اندام‌های داخلی می‌توان از دوزهای بالاتر استروئید نیز استفاده کرد. اما دوزهای بالاتر عوارض جانبی بیشتری نیز دارند.
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): این داروها مثل ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند در کنترل درد و تب در بیماری لوپوس موثر باشند.
داروهای شیمی‌درمانی
سیکلوفسفامید: این دارو سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند. این دارو برای درمان نوع شدید بیماری که در آن کلیه و مغز درگیر می‌وند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
متوترکسات: اکثر پزشکان از این دارو برای مشکلات پوستی، آرتریت و سایر مشکلاتی که با داروهای قبل بهبود پیدا نکردند، استفاده می‌کنند.
- درمان‌های جایگزین
مطالعات نشان داده برخی داروهای گیاهی یا مکمل‌ها می‌توانند در بهبود بیماری موثر باشند.
- ویتامین‌ها و مکمل‌ها: ویتامین ,C D و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند به بهبود علائم و تقویت وضعیت سلامت کمک کنند.
- روغن ماهی: این روغن حاوی امگا 3 می‌باشد که می‌توانند برای بیماری لوپوس مفید باشد.
- Dehydroepiandrosterone (DHEA): این هورمون می‌تواند باعث کاهش عود علائم شود؛ با این حال عوارض جانبی مثل آکنه و هیرسوتیسم به دنبال دارد.
- طب سوزنی: این روش باعث کاهش درد و خستگی می‌شود.
- روان‌درمانی
سخن پایانی
لوپوس یک بیماری خودایمنی است که باعث التهاب و درد در قسمت‌های مختلف بدن می‌شود. هلائم آن به صورت دوره‌ای شدیدتر شده یا بهتر می‌شوند. درمان لوپوس براساس اینکه کدام اندام‌ها درگیر شده‌اند و شدت علائم چقدر است، متفاوت هستند. سبک زندگی سالم و تغذیه مناسب و رعایت موارد دیگر می‌تواند در پیشگیری از بیماری و جلوگیری از عود علائم موثر باشند.
سوالات متداول
- آیا بیماری لوپوس مسری است؟
خیر؛ لوپوس یک بیماری خودایمنی است و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.
- آیا بیماری لوپوس خطرناک است؟
عوارض و مشکلات متعددی در اثر بیماری لوپوس ایجاد می‌شوند. مشکلاتی از جمله نارسایی کلیوی، کم خونی و بیماری‌های ریوی و قلبی. این مشکلات اگر به موقع درمان نشوند خطرناک هستند و حتی می‌توانند باعث مرگ شوند. اما در صورت شناسایی به موقع بیماری می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و مشکلات ناشی از آن را بهبود بخشید.
- آیا لوپوس از طریق بارداری به نوزاد منتقل می‌شود؟
اکثر نوزادان با مادران مبتلا به لوپوس سالم هستند. اما به ندرت برخی نوزادان به لوپوس مبتلا می‌شوند. این نوزادان هنگام تولد ممکن است دچار راش‌های پوستی، مشکلات کبدی یا خونی باشند.
- آیا لوپوس نوعی سرطان است؟
خیر؛ لوپوس یک بیماری خودایمنی است.
- آیا بیماری لوپوس درمان قطعی دارد؟
خیر؛ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. اما می‌توان با داروهای مناسب مشکلات ناشی از لوپوس را بهبود بخشید و علائم را کاهش داد. رعایت سبک زندگی سالم و رژیم غذایی مناسب نیز می‌تواند در پیشگیری از بیماری موثر باشد.