بیماری‌های خودایمنی، این دشمنان پنهان درون بدن که سیستم ایمنی را به حالتی وا می‌دارند که به جای محافظت از ما به جنگ با خودمان برخیزد! این اختلالات از قرن‌ها قبل، با پیچیدگی و اسرارآمیز بودنشان، نه تنها پزشکان و دانشمندان را به چالش کشیده‌اند، بلکه زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده‌اند.
شناخت هرچه بیشتر عوامل به‌وجود آورنده و علائم این بیماری‌ها در جلوگیری و مقابله هرچه بهتر با آنها موثر است؛ لذا ما در این مقاله قصد داریم تا به دنیای ناشناخته این بیماری‌ها سفر کنیم و از رازهای این جنگ‌های درونی و چگونگی مبارزه با آنها پرده برداریم. آماده‌اید تا با این دشمنان ناشناخته بیشتر آشنا شوید؟
چرا بیماری خود ایمنی می‌گیریم؟
به طور معمول، سیستم ایمنی می‌تواند تفاوت بین سلول‌های بیگانه و سلول‌های خودی را تشخیص دهد. این یعنی سیستم ایمنی در حالت عادی به سلول‌های بدن حمله نمی‌کند. اما اگر دچار بیماری خودایمنی شده باشید، سیستم ایمنی شما به اشتباه قسمت‌هایی از بدن مانند پوست یا مفاصل را به عنوان سلول بیگانه تشخیص می‌دهد و پروتئین‌هایی به نام «اتوآنتی‌بادی» بر علیه سلول‌های سالم شما آزاد می‌کند که باعث آسیب به سلول‌های بدن می‌شوند. این بیماری‌ها می‌توانند طیف گسترده‌ای از ارگان‌ها و سیستم‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهند، از پوست و مفاصل گرفته تا ارگان‌های حیاتی مانند قلب و مغز.
اگرچه علت دقیق این بیماری‌ها هنوز به طور کامل شناخته نشده است، عوامل ژنتیکی، محیطی و هورمونی نقش مهمی در ابتلا به این اختلالات دارند.
چه عواملی باعث بیماری خودایمنی می‌شوند؟
متخصصان علت دقیق از کار افتادن سیستم ایمنی را نمی‌دانند، اما برخی افراد بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری‌ها هستند. برخی از فاکتورهایی که شما را مستعد ابتلا به بیماری‌های خودایمنی می‌کنند عبارتند از:
- جنسیت: خانم‌ها در سنین بین 15 تا 44 سال ریسک بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های خودایمنی نسبت به آقایان دارند.
- سابقه خانوادگی: اگر سابقه ابتلا به این بیماری‌ها در خانواده شما وجود داشته باشد، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر است؛ هرچند که عوامل محیطی نیز ممکن است در این امر نقش داشته باشند.
- عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض نور آفتاب، جیوه، مواد شیمیایی مانند آفت‌کش‌ها و دود سیگار، ابتلا به عفونت‌های باکتریایی و ویروسی مثل کووید-19، می‌توانند امکان ریسک ابتلا به بیماری خودایمنی را افزایش دهند.
- نژاد: برخی از بیماری‌های خودایمنی در گروهی از مردم بیشتر دیده می‌شوند. به عنوان مثال، سفیدپوستان کشورهای اروپایی و آمریکا بیشتر به بیماری‌های خودایمنی عضلانی مبتلا می‌شوند؛ در حالی که لوپوس بیشتر در افراد آمریکایی-آفریقایی، اسپانیایی یا لاتین‌تبار رخ می‌دهد.
- تغذیه: نوع رژیم غذایی و میزان مواد مغذی ممکن است بر شدت بیماری خود ایمنی تأثیر بگذارد.
- موارد دیگر: برخی از شرایط جسمانی از جمله چاقی و سایر بیماری‌های خودایمنی، ممکن است احتمال ابتلا به یک بیماری خودایمنی دیگر را افزایش دهند.
علائم رایج بیماری‌های خودایمنی چیست؟
بیماری‌های خودایمنی ممکن است در مراحل اولیه ابتلا علائم مشابهی داشته باشند که شامل موارد زیر است:
- خستگی
- سرگیجه یا سبکی سر
- تب خفیف
- دردهای عضلانی
- تورم
- اختلال در تمرکز
- بی‌حسی و احساس سوزن‌سوزن شدن در دست‌ها و پاها
- ریزش مو
- قرمزی و راش‌های پوستی
در بعضی از بیماری‌های خودایمنی، مانند پسوریازیس یا آرتریت روماتوئید، علائم ممکن است به صورت مقطعی ظاهر شوند و بعد از مدتی بین بروند. فاز عود بیماری زمانی است که علائم بیماری تشدید شوند، و زمانی که علائم خاموش هستند، فاز استراحت بیماری نامیده می‌شود. هر بیماری خودایمنی علائم اختصاصی نیز دارد که وابسته به محل اثر بیماری است. به عنوان مثال، دیابت نوع 1 با تشنگی شدید و کاهش وزن همراه است، در حالی که بیماری التهابی روده (IBD) ممکن است باعث نفخ و اسهال شود.
شایع‌ترین بیماری‌های خودایمنی کدامند؟
محققان تاکنون بیش از 100 بیماری خودایمنی را شناسایی کرده‌اند؛ در این قسمت 10 مورد از رایج‌ترین‌ها را بررسی می‌کنیم؛ با ما همراه باشید.
1. دیابت نوع 1:
پانکراس در بدن انسان، هورمون انسولین را تولید می‌کند که سطح قند خون را تنظیم می‌کند. در دیابت نوع 1، سیستم ایمنی، سلول‌های تولیدکننده انسولین را به عنوان سلول‌های بیگانه شناسایی می‌کند و از بین می‌برد.
قند خون بالای ناشی از دیابت نوع 1 می‌تواند به رگ‌های خونی و اندام‌های بدن از جمله قلب، کلیه‌ها، چشم‌ها و اعصاب آسیب برساند. برای اطلاع کامل از علائم و درمان‌های بیماری دیابت نوع 1 به مقاله زیر مراجعه کنید.
2. آرتریت روماتوئید (RA):
در آرتریت روماتوئید، سیستم ایمنی بدن به مفاصل حمله می‌کند. این حمله علائمی از جمله تورم، گرمی، درد، سفتی و سختی در مفاصل ایجاد می‌کند. با اینکه آرتریت روماتوئید بیشتر در افراد با سن بالا دیده می‌شود، اما می‌تواند از 30 سالگی نیز شروع شود. همچنین یک بیماری با نام «آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان» وجود دارد که می‌تواند از دوران کودکی شروع شود. مقاله آرتریت روماتوئید می‌تواند اطلاعات خوبی در اختیار شما قرار دهد.
3. پسوریازیس:
سلول‌های پوست در حالت طبیعی رشد کرده و زمانی که عمرشان تمام می‌شود می‌ریزند. پسوریازیس باعث می‌شود سلول‌های پوست خیلی سریع‌تر تکثیر شوند؛ و بافتی ملتهب را تشکیل می‌دهند. در پوست‌های روشن‌تر، ضایعات بیشتر قرمز رنگ با پوسته‌های سفید-نقره‌ای ظاهر می‌شوند و در پوست‌های تیره‌تر، پسوریازیس ممکن است ارغوانی یا قهوه‌ای تیره با پوسته‌های خاکستری به نظر برسد. تقریبا 30٪ از افراد مبتلا به پسوریازیس به آرتریت پسوریاتیک مبتلا می‌شوند که باعث ایجاد درد، تورم، سفتی و سختی در مفاصل می‌شود. برای اطلاع از روش‌های درمانی و تشخیصی پسوریازیس به مقاله پسوریازیس مراجعه کنید.
4. مالتیپل اسکلروزیس (MS):
بیماری مالتیپل اسکلروزیس موجب آسیب دیدن پوشش اطراف سلول‌های عصبی در سیستم عصبی مرکزی می‌شود. غلاف میلین، انتقال پیام‌های عصبی را در بدن تسریع می‌کند و آسیب به آن، باعث کاهش سرعت انتقال پیام‌ها بین مغز، نخاع و سایر قسمت‌های بدن می‌شود. MS باعث بی‌حسی، ضعف، مشکلات تعادل و مشکل در راه رفتن می‌شود. اشکال گوناگون بیماری MS با سرعت‌های مختلف پیشرفت می‌کنند و روش‌های درمانی مبتنی بر کاهش علامت‌های بیمار است. در مقاله MS به تفصیل به بررسی علائم و روش‌های تشخیصی پرداخته شده است؛ مطالعه این مقاله را به شما توصیه می‌کنیم.
5. لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE):
پزشکان در دهه 1800 برای اولین بار لوپوس به عنوان یک بیماری پوستی معرفی کردند؛ علت این دسته‌بندی ضایعات پوستی ناشی از لوپوس بوده است. شکل سیستمیک این بیماری که بسیار شایع است، بسیاری از اندام‌ها مانند مفاصل، کلیه‌ها، مغز و حتی قلب را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم رایج لوپوس می‌تواند شامل درد مفاصل، خستگی و ضایعات پوستی باشد. اگر علائم بالا را تجربه کرده‌اید شما را به مطالعه مقاله لوپوس دعوت می‌کنیم.
6. بیماری التهابی روده (IBD):
بیماری التهابی روده (IBD) شامل التهاب در پوشش دیواره روده است. انواع مختلف IBD بخش‌های متفاوتی از لوله گوارش را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بیماری «کرون» و «کولیت اولسراتیو»، دو نوع از بیماری‌های التهابی روده هستند که بسیار شایع هستند. تفاوت این دو بیماری در این است که بیماری کرون ممکن است تمام لوله گوارش، دهان تا مقعد، را ملتهب کند، در حالی که کولیت اولسراتیو پوشش داخلی روده بزرگ و رکتوم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم شایع IBD شامل اسهال، درد شکم و زخم‌های همراه با خونریزی است. مطالعه مقاله IBD اطلاعات مفیدی از علائم و روش‌های درمانی در اختیار شما قرار می‌دهد.
7. بیماری آدیسون:
غده آدرنال، هورمون‌های کورتیزول، آلدوسترون و همچنین هورمون‌های آندروژن را تولید می‌کند. بیماری آدیسون یک بیماری خودایمنی است که در آن، سلول‌های ایمنی به غده آدرنال حمله می‌کند. بر اثر این بیماری، سطح این هورمون‌ها در بدن کاهش می‌یابد. سطح پایین کورتیزول بر نحوه استفاده و ذخیره کربوهیدرات‌ها در بدن تأثیر می‌گذارد و سطح پایین آلدوسترون منجر به از دست رفتن سدیم و پتاسیم می‌شود. علائم شایع بیماری آدیسون شامل ضعف، خستگی، کاهش وزن و کاهش قند خون است. برای اطلاع دقیق از علل بروز این بیماری و روش‌های درمانی به مقاله آدیسون مراجعه کنید.
8. بیماری گریوز:
هورمون‌های تیروئیدی کنترل متابولیسم و مصرف انرژی بدن را بر عهده دارند. در بیماری گریوز، سیستم ایمنی به سلول‌های غده تیروئید حمله می‌کند و باعث می‌شود هورمون‌های تیروئیدی بیش از حد تولید شوند. افزایش بیش از حد این هورمون‌ها مصرف انرژی بدن را افزایش می‌دهد و باعث ایجاد علائمی مانند بالا رفتن ضربان قلب، احساس گرما، کاهش وزن ناخواسته و تورم غده تیروئید(گواتر) می‌شود. برخی از افراد مبتلا به این بیماری ممکن است علائمی در پوست (درموپاتی گریوز) یا چشم‌ها (افتالموپاتی گریوز) تجربه کنند. مقاله بیماری گریوز اطلاعات مفیدی به شما در زمینه تشخیص و پیشگیری ارائه می‌دهد؛ این مقاله را از دست ندهید.
9. بیماری شوگرن:
در بیماری شوگرن، سیستم ایمنی به غدد اشک و بزاق در چشم و دهان حمله می‌کند. علائم بارز بیماری شوگرن، خشکی چشم و دهان است. همچنین این بیماری می‌تواند اثراتی روی مفاصل یا پوست بیماران نیز داشته باشد. اگر علائمی مشابه را تجربه می‌کنید، شما را به مطالعه مقاله بیماری شوگرن دعوت می‌کنیم.
10. تیروئیدیت هاشیموتو:
در تیروئیدیت هاشیموتو، تولید هورمون تیروئید به تدریج کاهش می‌یابد. علائم رایج تیروئیدیت هاشیموتو شامل افزایش وزن، احساس سرما، خستگی، ریزش مو و تورم تیروئید (گواتر) است. برای اطلاع از علل بروز و روش‌های درمانی به مقاله بیماری هاشیموتو مراجعه کنید.
داروهای موثر در درمان بیماری‌های خودایمنی
درمان این بیماری‌ها معمولاً بر کاهش التهاب و تنظیم عملکرد سیستم ایمنی متمرکز است. در ادامه، برخی از داروها و روش‌های درمانی رایج برای بیماری‌های خودایمنی را بررسی می‌کنیم:
- داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs): این داروها مانند ایبوپروفن و ناپروکسن برای کاهش درد و التهاب استفاده می‌شوند. این داروها معمولاً برای کنترل علائم خفیف تا متوسط به کار می‌روند.
- کورتیکواستروئیدها: داروهایی مانند پردنیزون و هیدروکورتیزون می‌توانند التهاب را کاهش دهند و فعالیت سیستم ایمنی را سرکوب کنند. این داروها برای کنترل سریع علائم شدید و حاد استفاده می‌شوند، اما به دلیل عوارض جانبی، معمولاً برای مصرف طولانی مدت توصیه نمی‌شوند.
- داروهای سرکوب‌کننده ایمنی (ایمونوساپرسورها): این داروها شامل آزاتیوپرین، متوترکسات، سیکلوسپورین و مایکوفنولات موفتیل هستند. این داروها فعالیت سیستم ایمنی را کاهش می‌دهند و در درمان بسیاری از بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید و پسوریازیس استفاده می‌شوند.
- داروهای تعدیل‌کننده سیستم ایمنی (بیولوژیک‌ها): این داروها شامل مهارکننده‌های TNF (مانند اینفلیکسیمب و آدالیمومب)، مهارکننده‌های اینترلوکین و داروهای مهارکننده B-cell (مانند ریتوکسیمب) هستند. این داروها بخش‌های خاصی از سیستم ایمنی را هدف قرار می‌دهند و برای درمان بیماری‌های مانند آرتریت روماتوئید و بیماری کرون مفید هستند.
- روش‌های درمانی دیگر: علاوه بر داروها، روش‌های درمانی دیگری نیز برای کنترل بیماری‌های خودایمنی وجود دارند که شامل تغییرات سبک زندگی، پلاسمافرزیس و روان‌درمانی است.
- درمان‌های جایگزین و مکمل: برخی افراد از درمان‌های جایگزین مانند طب سوزنی، گیاهان دارویی و مکمل‌های غذایی استفاده می‌کنند. با این حال، این روش‌ها باید با مشورت پزشک استفاده شوند، زیرا ممکن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشند یا عوارضی داشته باشند.
درمان بیماری‌های خودایمنی معمولاً نیاز به یک رویکرد چند وجهی دارد و ممکن است شامل ترکیبی از داروها و تغییرات سبک زندگی باشد. انتخاب درمان مناسب بستگی به نوع و شدت بیماری و همچنین نیازهای خاص هر بیمار دارد. پزشکان متخصص در بیماری‌های خودایمنی می‌توانند بهترین برنامه درمانی را برای هر فرد تعیین کنند.
سخن پایانی
بیماری‌های خودایمنی چالش‌های بزرگی را برای بیماران و سیستم‌های بهداشتی و درمانی ایجاد می‌کنند. تشخیص زودهنگام و مدیریت مؤثر این بیماری‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند. اگرچه درمان قطعی برای بیشتر این بیماری‌ها وجود ندارد، اما پیشرفت‌های علمی و پزشکی در دهه‌های اخیر، امیدواری‌هایی را برای کنترل بهتر علائم و کاهش آسیب‌های ناشی از این اختلالات به همراه داشته است. به علت تعداد بالای بیماری‌های خودایمنی، همکاری موثر پزشکان و بیماران برای مدیریت بهتر این بیماری‌ها ضروری است.
سوالات متداول
آیا بیماری‌های خودایمنی قابل درمان هستند؟
متاسفانه تا این لحظه، اختلالات خودایمنی قابل درمان نیستند و صرفاً می‌توان علائم آنها را به کمک درمان‌ها و داروهای موجود کنترل کرد. از آنجایی که محققان همچنان به دنبال درمان این بیماری‌ها هستند، احتمال دارد پاسخ این سوال در سال‌های آینده تغییر کند
میانگین طول عمر برای افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی چقدر است؟
بیش از 100 نوع مختلف از بیماری‌های خودایمنی وجود دارد که اکثر آنها کشنده نیستند. بیماران می‌توانند انتظار یک زندگی کامل را داشته باشند، بدون اینکه امید به زندگی آنها کاهش یابد.
پنج علامت شایع در بیماری‌های خودایمنی چیست؟
بعضی از این بیماری‌ها می‌توانند در مراحل اولیه علائم مشابهی را نشان دهند. علائم مشترک و اصلی در اکثر این بیماری ها شامل خستگی، سرگیجه یا سبکی سر، تب پایین، درد عضلانی و تورم است.
جدی‌ترین بیماری خودایمنی کدام است؟
بسیاری از محققان «میوکاردیت سلول غول‌پیکر(Giant Cell)» را به عنوان جدی‌ترین بیماری خودایمنی می‌شناسند و این پدیده یک بیماری خودایمنی نادر است و می‌تواند منجر به نارسایی قلبی بیمار شود. میزان مرگ و میر در این بیماری 70 درصد است.
شایع‌ترین بیماری خودایمنی کدام بیماری است؟
شایع‌ترین بیماری‌های خودایمنی شامل آرتریت پسوریاتیک، آرتریت روماتوئید، مالتیپل اسکلروزیس(MS)، بیماری‌های خودایمنی تیروئید مانند هاشیموتو، بیماری سلیاک و بیماری التهابی روده(IBD) می‌باشند که در این مقاله به همگی آنها اشاره شد.