کم کاری تیروئید، یک اختلال پنهان و بی‌صدا است که شاید در ابتدا هیچ علامت خاصی از خود نشان ندهد، اما به تدریج می‌تواند تمام جنبه‌های زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. وقتی غده‌ی تیروئید کمتر از حد نیاز هورمون تولید می‌کند، بدن کندتر از حالت طبیعی عمل می‌کند. اگر احساس می‌کنید که بدن شما با ریتم زندگی همگام نیست، شاید این مسئله به تیروئید شما برمی‌گردد. در این مقاله به بررسی علائم، علل و روش‌های تشخیص و درمان کم کاری تیروئید می‌پردازیم تا به شما کمک کنیم این وضعیت را بهتر بشناسید و کنترل کنید.
کم کاری تیروئید و پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید نقطه مقابل کم کاری تیروئید است. تیروئید پرکار، مقدار زیادی هورمون‌های تیروئیدی تولید می‌کند. هرچقدر مقدار هورمون‌های تیروئیدی افزایش پیدا کند، برخی اعمال بدن مثل ضربان قلب، سریع‌تر می‌شوند. در این شرایط ممکن است فرد دچار علائمی همچون کاهش وزن و اختلال در خواب شود. شیوع پرکاری تیروئید از کم کاری تیروئید کمتر است، اما معمولاً در زنان شایع‌تر از مردان است. درمان‌های مورد استفاده برای پرکاری تیروئید شامل درمان دارویی، درمان با ید رادیواکتیو و جراحی است.
برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد به مقاله جامع زیوش، درباره پرکاری تیروئید مراجعه کنید.
کم کاری تیروئید چیست؟
کم کاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید نتواند به مقدار کافی هورمون‌های تیروئیدی تولید کند. غده تیروئید یک غده کوچک و پروانه‌ای شکل است که در جلوی نای قرار می‌گیرد. این غده هورمون‌هایی را تولید می‌کند که مسئول تنظیم مصرف انرژی در بدن هستند. این هورمون‌ها در تنظیم ضربان قلب و فعالیت دستگاه گوارش مؤثر هستند. در نبود مقدار کافی از هورمون‌های تیروئیدی، اعمال طبیعی بدن آهسته‌تر انجام می‌شوند. مبنای درمان این بیماری، جبران سطح پایین هورمون‌های تیروئیدی بدن با مصرف دارو است. این هورمون، جایگزین بخشی از هورمون‌های تیروئیدی می‌شود که بدن توان تولید آن‌ها را ندارد و اعمال بدن را به حالت عادی برمی‌گرداند. به کم کاری تیروئید در مراحل خفیف و اولیه، کم کاری تیروئید تحت بالینی گفته می‌شود. تقریباً پنج درصد از افراد بالای ۱۲ سال در ایالات متحده به کم کاری تیروئید دچار هستند. با افزایش سن، خطر ابتلا به تیروئید کم کار افزایش می‌یابد و معمولاً افراد بالای ۶۰ سال را درگیر می‌کند. شیوع این بیماری در زنان بیشتر از مردان است و یک نفر از هر هشت زن دچار مشکلات تیروئیدی خواهد شد.
خلاصه: زمانی که غده تیروئید، هورمون کافی برای بدن تولید نکند؛ کم کاری تیروئید رخ می‌دهد. روش اصل درمان نیز جایگزین کردن این هورمون‌ها در بدن است.
علائم تیروئید کم کار
اثرات ناشی از کم کاری تیروئید در افراد مختلف متفاوت است و تشخیص آن ممکن است دشوار باشد. علائم تیروئید کم‌کار در ابتدا شامل افزایش وزن و خستگی است. به یاد داشته باشید، که فارغ از عملکرد غده تیروئید، شیوع این دو علامت با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد. در نتیجه، ممکن است تا زمانی که علائم دیگری، مثل شکننده شدن ناخن‌ها یا پوست خشک و زبر، بروز پیدا نکرده‌اند، متوجه نشوید که دچار کم کاری تیروئید شده‌اید. شایع‌ترین علائم تیروئید کم کار عبارتند از:
- خستگی
- افزایش وزن
- افسردگی
- یبوست
- احساس سرما
- کاهش تعریق
- کاهش ضربان قلب
- افزایش کلسترول خون
- خشکی پوست
- خشکی و نازکی مو
- اختلال در حافظه
- ضعف عضلانی
- خشکی و درد عضلانی
- خشکی و درد مفاصل
در اکثر افراد، این علائم به‌تدریج پیشرفت می‌کنند. البته بسیاری از این علائم ممکن است صرفاً به دلیل افزایش سن در فرد ایجاد شود، اما اگر احساس می‌کنید علائمی دارید که ناشی از کم کاری تیروئید هستند، به پزشک مراجعه کنید. علاوه بر علائم شایع کم کاری تیروئید، تحقیقات نشان داده است که مردان، ممکن است اختلال نعوظ را هم در نتیجه این بیماری تجربه کنند. همچنین، علائم کم کاری تیروئید در زنان عبارتند از:
- مشکلات باروری
- تغییر در عادت ماهیانه، مخصوصاً به شکل پریودهای نامنظم و سنگین
- اختلالات حین بارداری، مثلاً کم‌خونی
همچنین ممکن است فردی به کم‌کاری تیروئید در بارداری مبتلا شود. علائم کم کاری تیروئید در بارداری با سایر موارد این وضعیت تفاوتی ندارد. کم کاری تیروئید در سنین پایین شایع نیست، اما امکان‌پذیر است. این عارضه می‌تواند سرعت رشد کودک را کاهش بدهد یا باعث بلوغ زودهنگام در نوجوانان شود. ممکن است نوزادی با کم کاری تیروئید متولد شود؛ که به آن کم کاری تیروئید مادرزادی می‌گویند. علائم این بیماری در نوزادان عبارتند از:
- خواب بیش از حد
- یبوست
- اختلال در تغذیه
- تأخیر در رشد (در صورت عدم درمان)
خلاصه: علائم اصلی کم کاری تیروئید شامل خستگی و افزایش وزن است. این علائم ممکن است در اثر افزایش وزن نیز بروز کند. برخی علائم مانند اختلال نعوظ و تغییر در عادت ماهیانه نیز، در مردان و زنان اختصاصی است.
علت کم کاری تیروئید
علل رایج بروز تیروئید کم‌کار عبارتند از:
- تیروئیدیت هاشیموتو
- درمان با ید رادیواکتیو (از روش‌های درمان تیروئید پرکار)
- جراحی تیروئید
- پرتودرمانی
- مصرف برخی داروها (مانند انواع قرص مربوط به تیروئید کم کار)
- کمبود ید
- اختلالات غده هیپوفیز
- اختلالات مادرزادی
- بارداری
- تیروئیدیت دکورون
خلاصه: علل متععدی می‌توانند باعث بروز کم کاری تیروئید شوند؛ برای مثال کمبود ید، مصرف برخی داروها و جراحی، ممکن است باعث بروز کم کاری تیروئید شود.
ریسک فاکتورهای کم کاری تیروئید
برخی از گروه‌ها، ریسک بیشتری برای ابتلا به کم کاری تیروئید دارند. این ریسک‌فاکتورها شامل موارد زیر هستند:
- جنسیت زن
- سن بالاتر از 60 سال
- سابقه پرتودرمانی در ناحیه سینه و گردن
- سابقه بارداری اخیر
- سابقه خانوادگی اختلالات تیروئید
- ابتلا به برخی بیماری‌های خودایمنی همچون دیابت نوع یک و بیماری شوگرن
خلاصه: همانند پرکاری تیروئید، برخی گروه‌ها، شانس بیشتری برای ابتلا به بیماری کم کاری تیروئید دارند.
کم کاری تیروئید و بارداری
افرادی که مبتلا به اختلالات تیروئیدی هستند، معمولاً دچار مشکلی در بارداری نمی‌شوند. با این حال کم کاری تیروئید در بارداری می‌تواند چالش‌هایی را ایجاد کند. کم کاری تیروئید درمان نشده می‌تواند موجب این موارد در بارداری شود:
- کم‌خونی
- پره‌اکلامپسی
- سقط
- مرده زایی
- وزن پایین نوزاد متولد شده
- اختلال در تکامل مغز
- نقایص مادرزادی
در صورتی که مبتلا به کم کاری تیروئید هستید و باردار شدید، به نکات زیر توجه داشته باشید:
- رژیم درمانی خود را به دقت ادامه دهید. ممکن است در طول بارداری، آزمایشات مکرری برای تنظیم دوز داروها انجام شود.
- مقدار ید دریافتی خود را تنظیم کنید. سعی کنید روزانه حدود 250 میکروگرم ید از طریق مواد غذایی و مکمل‌ها دریافت کنید. قبل از شروع مصرف مکمل‌های جدید با پزشک خود مشورت کنید.
ممکن است فردی نیز حین بارداری و یا پس از زایمان، به کم کاری تیروئید مبتلا شود. در بسیاری از موارد، این عارضه بعد از 12 تا 18 ماه برطرف می‌شود و دیگر نیازی به مصرف دارو نیست. اما حدود 20 درصد از افراد ممکن است به درمان دائمی احتیاج پیدا کنند.
خلاصه: کم کاری تیروئید در دوران بارداری مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند؛ اما حتما باید پیگیری و درمان شود. این بیماری در صورت درمان نشدن، می‌تواند به مادر و جنین آسیب بزند.
عوارض کم کاری تیروئید
عوارض تیروئید کم کار به طور کلی شامل موارد زیر است:
- مشکلات قلبی
- گواتر
- آسیب عصبی
- نوروپاتی محیطی
- سندرم تونل کارپال
- اختلال در عملکرد کلیه
- آپنه انسدادی خواب
- اختلالات روان، همچون افسردگی و اضطراب
- درد مفاصل
- اختلالات تعادلی
- اضافه‌وزن و چاقی
- کلسترول بالا
- ناباروری
- نقایص مادرزادی در جنین
در موارد نادر، کم کاری تیروئید می‌تواند منجر به کمای میگزدم (میکس ادم) شود؛ که اصلی‌ترین خطر تیروئید کم کار است و نیاز به مراقبت اورژانسی دارد. در این عارضه، فرد واقعاً به کما نمی‌رود و علائم آن عبارتند از:
- ضعف شدید
- کاهش ضربان قلب
- افت دمای بدن
- افت فشار خون
خلاصه: به‌طور کلی، کم کاری تیروئید عوارض متعددی دارد؛ اما در صورت درمان نشدن، می‌تواند عوارض جدی‌تری برای بیمار ایجاد کند.
تشخیص کم کاری تیروئید
دو روش اصلی برای تشخیص کم کاری تیروئید وجود دارد: ارزیابی بالینی و آزمایش خون. در ادامه به بررسی دقیق هر یک از این روش‌ها می‌پردازیم.
ارزیابی بالینی
پزشک شما معاینه فیزیکی دقیقی انجام می‌دهد و از شما شرح‌حال می‌گیرد. علائم فیزیکی که پزشک به دنبال آنهاست عبارتند از:
- خشکی پوست
- کاهش سرعت رفلکس‌ها
- تورم در ناحیه گردن
- افت ضربان قلب
در صورتی که فردی در خانواده شما دچار اختلالات تیروئیدی است، به پزشک خود اطلاع دهید.
آزمایش خون
آزمایش خون تنها راه تشخیص قطعی کم کاری تیروئید است. آزمایش TSH (هورمون محرک غده تیروئید) نشان می‌دهد که غده هیپوفیز چه مقدار TSH ترشح می‌کند. اگر غده تیروئید هورمون کافی تولید نکند، غده هیپوفیز مقدار TSH را افزایش می‌دهد تا غده تیروئید را مجبور کند مقدار بیشتری هورمون تولید کند. TSH بالا نشان‌دهنده کم کاری تیروئید است. اگر دچار پرکاری تیروئید باشید، مقدار TSH شما پایین خواهد بود زیرا بدن تلاش می‌کند از تولید مقدار اضافی هورمون‌های تیروئیدی جلوگیری کند. آزمایش تعیین سطح تیروکسین (T4) هم به تشخیص کمک می‌کند. این هورمون مستقیماً توسط غده تیروئید تولید می‌شود و می‌تواند نشان‌دهنده عملکرد غده تیروئید باشد. معمولاً در کم کاری تیروئید، مقدار T4 پایین ولی مقدار TSH بالا است. اگر کم کاری تیروئید خفیف داشته باشید، ممکن است سطح T4 نرمال ولی سطح TSH بالا باشد.
اگر آزمایش T4 نرمال باشد، ممکن است از آزمایش تری‌یدوتیرونین (T3) هم استفاده شود. کمبود T3 می‌تواند نشان‌دهنده کم کاری تیروئید باشد، اما در کم کاری تیروئید خفیف ممکن است سطح T3 نرمال باشد. در نهایت، آزمایش آنتی‌بادی برای تشخیص بیماری‌های تیروئیدی خودایمنی، همچون تیروئیدیت هاشیموتو مورد استفاده قرار می‌گیرد. از آنجایی که اختلالات تیروئیدی تنوع بالایی دارند، ممکن است آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص دقیق انجام شود.
خلاصه: روش تشخیص کم کاری تیروئید، انجام معاینه فیزیکی و آزمایش خون است. در آزمایش خون، سطح هورمون محرک تیروئیدی و تیروکسین اندازه‌گیری می‌شود.
درمان کم کاری تیروئید
کم کاری تیروئید یک بیماری مادام‌العمر است. در بسیاری از افراد، مصرف دارو علائم بیماری را کاهش داده یا بهبود می‌بخشد. بهترین درمان کم کاری تیروئید، مصرف لووتیروکسین است. این دارو از روی هورمون T4 بدن ساخته شده است و به‌عبارت ساده‌تر، قرص تیروئید کم‌کار است. این قرص می‌تواند اعمال این هورمون را در بدن شبیه‌سازی کند. به این ترتیب علائم ناشی از کمبود هورمون، با قرص تیروئید کم کار برطرف می‌شوند یا تا حد امکان کاهش پیدا می‌کنند. بعد از شروع درمان، چند هفته طول می‌کشد تا احساس بهبودی کنید. برای بررسی روند بهبودی، آزمایش خون با فواصل زمانی منظم انجام می‌شود. در نهایت با بررسی نتایج این آزمایشات، دوز و رژیم دارویی مناسب برای کنترل علائم شما مشخص می‌شود. این فرایند ممکن است مقداری زمان ببرد. در اکثر موارد، افراد مبتلا به کم کاری تیروئید باید تا پایان عمر از دارو استفاده کنند؛ با این حال مقدار داروی مصرفی ممکن است تغییر پیدا کند، مخصوصاً اگر مبتلا به تیروئیدیت هاشیموتو باشید. برای اطمینان از اثربخشی درمان، معمولاً باید سالانه آزمایش TSH بدهید. رعایت نکات زیر نیز می‌تواند در روند بهبودی شما کمک‌کننده باشد:
رژیم غذایی متعادل
غده تیروئید برای عملکرد صحیح احتیاج به مقدار معینی از ید دارد؛ برای دستیابی به این مقدار معمولاً احتیاجی به مصرف مکمل ید نیست. مواد غذایی سرشار از ید عبارت‌اند از:
- نمک طعام حاوی ید
- محصولات لبنی مثل شیر، ماست و پنیر
- تخم‌مرغ
- غذاهای دریایی
- جلبک دریایی
یک رژیم غذایی متعادل می‌تواند مقدار ید مورد نیاز برای اکثر افراد جامعه را تأمین کند.
کنترل مقدار دریافتی فیبر
مصرف بیش از اندازه فیبر می‌تواند از جذب داروهای کم کاری تیروئید جلوگیری کند. فیبر برای بدن ضروری است، پس آن را حذف نکنید. سعی کنید بین زمان مصرف دارو و مصرف غذاهای سرشار از فیبر فاصله ایجاد کنید. (بین 2 تا 4 ساعت)
پرهیز از مصرف داروی تیروئید با سایر داروها و مکمل‌ها
سعی کنید بین زمان مصرف داروی کم کاری تیروئید و سایر داروها و مکمل‌ها چند ساعت فاصله ایجاد کنید تا در جذب داروی کم کاری تیروئید تداخلی ایجاد نشود.
به دنبال سایر مشکلات سلامتی باشید
میان ابتلا به کم کاری تیروئید و برخی از بیماری‌های خودایمنی ارتباطاتی مشاهده شده است. این بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:
- بیماری سلیاک
- دیابت
- آرتریت روماتوئید
- لوپوس
- اختلالات غدد آدرنال
- اختلالات غده هیپوفیز
زیوش برای تمامی بیماری‌های ذکر شده، مقالات کاملی را گردآوردی کرده است؛ برای دریافت اطلاعاعات بیشتر بر روی لینک مربوط به مقاله دنیای پیچیده بیماری های تیروئید کلیک کنید.
خلاصه: اصلی‌ترین روش درمان کم کاری تیروئید، دارودرمانی با لووتیروکسین است. علاوه‌براین، داشتن رژیم غذایی متعادل و رعایت برخی نکات ساده، شانس بهبودی شما را بالاتر می‌برد.
سخن پایانی
با بالا رفتن سن، برخی تغییرات به طور طبیعی در بدن ایجاد می‌شوند. اما اگر تغییر قابل توجهی در احساس یا عملکرد بدن خود مشاهده می‌کنید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا احتمال مشکلات تیروئیدی مورد بررسی قرار بگیرد. اگر خانم بالای 60 سال هستید، به خاطر داشته باشید که ریسک اختلالات تیروئیدی در شما بالاتر است. در صورتی که مبتلا به کم کاری تیروئید هستید، به احتمال زیاد باید تا پایان عمر دارو مصرف کنید. درمان دارویی به خوبی علائم بیماری را برطرف می‌کند. رعایت برخی نکات مانند تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی نیز، در بهبود وضعیت شما موثر است.
سوالات پرتکرار
آیا ممکن است کم‌خونی با کم کاری تیروئید اشتباه گرفته شود؟
برخی علائم در این دو بیماری مشترک هستند. پزشک برای تعیین علت ایجادکننده این علائم، آزمایشات مختلفی درخواست می‌کند تا تشخیص صحیح انجام شود.
آیا کم کاری تیروئید می‌تواند باعث کم‌خونی بشود؟
در صورتی که کم کاری تیروئید درمان نشود؛ می‌تواند منجر به کم‌خونی ناشی از اختلال در جذب آهن شود.
آیا ممکن است تیروئید کم‌کار به تیروئید پرکار تبدیل شود؟
این اتفاق تنها در صورتی می‌افتد، که دوز داروی مصرفی بیش از حد باشد. در این شرایط علائم پرکاری تیروئید در فرد مشاهده می‌شود.
برای درمان کم کاری تیروئید به چه متخصصی مراجعه کنم؟
متخصص غدد بهترین انتخاب برای شما است.
نویسنده: پریسا بنی اسد
ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده