بیماری پارکینسون؛ علائم، علل و روش‌های درمان

بیماری پارکینسون (Parkinson’s Disease) یکی از اختلالات عصبی است که عمدتاً بر حرکات بدن تأثیر می‌گذارد. این بیماری در اثر تخریب تدریجی سلول‌های عصبی تولیدکننده دوپامین در بخشی از مغز به نام ماده سیاه (Substantia Nigra) ایجاد می‌شود. دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی مهم در کنترل حرکات بدن است و کاهش سطح آن باعث بروز علائم حرکتی مانند لرزش، سفتی عضلات، کندی حرکت و اختلال در تعادل می‌شود.

با توجه به شیوع فزاینده این بیماری در سراسر جهان، شناخت مکانیسم‌های بروز، علائم، ریسک فاکتورها و نحوه مدیریت و کنترل آن اهمیت زیادی دارد و می‌تواند طول عمر بیماران پارکینسون​ را افزایش دهد. در این مقاله، ابتدا به تعریف بیماری و مکانیسم بروز آن می‌پردازیم و سپس علائم بیماری، عوامل خطر، عوارض، نحوه پیشگیری و درمان را بررسی خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید.

بیماری پارکینسون چیست و چه مکانیسمی دارد؟

پارکینسون یک بیماری عصبی مزمن و پیشرونده است که در دسته‌بندی بیماری‌های نورودژنراتیو (تخریب‌کننده سلول‌های عصبی) قرار می‌گیرد. علت بیماری پارکینسون کاهش سطح دوپامین در مغز است که با پیشرفت آن، سلول‌های مغزی تخریب می‌شوند و به‌دنبال آن، علائم حرکتی و غیرحرکتی شدت می‌یابند. البته مکانیسم ایجاد این بیماری با بیماری های خود ایمنی متفاوت است.

مغز برای کنترل حرکات بدن از یک سیستم پیچیده از انتقال‌دهنده‌های عصبی استفاده می‌کند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها دوپامین است. دوپامین توسط سلول‌های عصبی در بخش ماده سیاه تولید می‌شود و نقش کلیدی در تنظیم حرکت، هماهنگی عضلات و کنترل تعادل دارد. در بیماری پارکینسون، سلول‌های عصبی در ماده سیاه به‌طور تدریجی از بین می‌روند. با مرگ این سلول‌ها، تولید دوپامین کاهش می‌یابد و ارتباط بین بخش‌های مختلف مغز مختل می‌شود. در مراحل پیشرفته، مغز کنترل مناسبی بر حرکات بدن ندارد که منجر به بروز علائم کلاسیک بیماری می‌شود.

علاوه بر تخریب ماده سیاه، در سلول‌های عصبی مغز بیماران مبتلا به پارکینسون، رسوبات غیرطبیعی پروتئین آلفا-سینوکلئین مشاهده می‌شود. این رسوبات که اجسام لویی (Lewy Bodies) نامیده می‌شوند، در عملکرد طبیعی سلول‌های مغزی اختلال ایجاد می‌کنند و باعث مرگ آن‌ها می‌شوند. همچنین عوامل زیر در بروز بیماری پارکینسون نقش دارند:

• التهابات مزمن مغزی
• استرس اکسیداتیو و تجمع رادیکال‌های آزاد
• اختلالات میتوکندریایی (مرکز تولید انرژی سلول‌ها)

همه این عوامل می‌توانند در تسریع مرگ سلولی و پیشرفت بیماری پارکینسون نقش داشته باشند.

ریسک فاکتورهای بروز بیماری پارکینسون

شناخت و شناسایی ریسک فاکتورها برای پیشگیری و کنترل زودهنگام بیماری پارکینسون از اهمیت بالایی برخوردار است. این عوامل می‌توانند به تشخیص به‌موقع و ارائه روش‌های درمانی مناسب کمک کنند. در ادامه، به بررسی مهم‌ترین عوامل بروز این بیماری می‌پردازیم.

1. سن و جنسیت

یکی از بارزترین ریسک فاکتورها برای ابتلا به بیماری پارکینسون، افزایش سن است. این بیماری عمدتاً در افراد بالای ۶۰ سال مشاهده می‌شود و با افزایش سن، خطر ابتلا به‌طور قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهند مردان بیشتر از زنان در معرض خطر ابتلا به پارکینسون قرار دارند. این تفاوت ممکن است به دلیل عوامل هورمونی یا ژنتیکی باشد که بین مردان و زنان متفاوت است.

2. عوامل ژنتیکی

برخی جهش‌های ژنتیکی خاص، مانند LRRK2، PARK7، PINK1 و SNCA، می‌توانند خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش دهند. افرادی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، به‌ویژه اگر یکی از اعضای درجه یک خانواده آن‌ها مبتلا شده باشد، احتمال بیشتری برای ابتلا دارند.

3. قرار گرفتن در معرض سموم محیطی

قرار گرفتن در معرض آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و مواد شیمیایی صنعتی می‌تواند خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش دهد. همچنین، استنشاق فلزات سنگین مانند سرب، که معمولاً در صنایع مختلف یافت می‌شوند، ممکن است باعث تخریب سلول‌های مغزی و بروز علائم بیماری شود.

4. آسیب‌های مغزی و ضربه‌های سر

آسیب‌های مکرر به سر مانند تصادفات رانندگی یا آسیب‌های ورزشی، می‌توانند خطر ابتلا به پارکینسون را افزایش دهند. تحقیقات نشان داده‌اند ورزشکارانی که رشته‌های با خطر بالای ضربه به سر، مانند بوکس یا هاکی فعالیت می‌کنند، ممکن است بیشتر در معرض این بیماری قرار گیرند.

5. اختلالات خواب و اضطراب مزمن

خواب ناکافی و بی‌کیفیت می‌تواند به تخریب سلول‌های عصبی منجر شود. همچنین، استرس مزمن و طولانی‌مدت نیز می‌تواند با تأثیر منفی بر سلامت مغز، در بروز بیماری پارکینسون نقش داشته باشد. بنابراین، مدیریت استرس و داشتن خواب کافی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

6. بیماری‌های مزمن و التهابی

بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۲، چاقی و فشار خون بالا خطر ابتلا به پارکینسون را افزایش می‌دهند. این شرایط معمولاً با التهاب‌های مزمن همراه هستند که به تخریب سلول‌های مغزی منجر می‌شود؛ بنابراین، کنترل این بیماری‌ها می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهد.

7. مصرف داروها و رژیم غذایی نامناسب

برخی داروها مانند داروهای ضدسایکوز که عملکرد دوپامین را مهار می‌کنند، می‌توانند در ایجاد بیماری پارکینسون مؤثر باشند. علاوه بر این، رژیم غذایی نامناسب شامل کمبود ویتامین دی، مصرف بیش‌ازحد چربی‌های اشباع‌شده و الکل نیز خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. در نتیجه، رعایت یک رژیم غذایی متعادل و سالم به کاهش این خطر کمک می‌کند.

علائم پارکینسون

بیماری پارکینسون می‌تواند مجموعه‌ای از علائم حرکتی و غیرحرکتی را ایجاد کند. این علائم به‌تدریج پیشرفت می‌کنند و شدت می‌یابند. در ادامه به توضیح هر یک از این علائم می‌پردازیم.

1. علائم حرکتی (Motor Symptoms)

• لرزش (Tremor): از شایع‌ترین و اولین علائم پارکینسون، لرزش غیرارادی در دست‌ها، پاها یا چانه است. این نوع لرزش معمولاً در حالت استراحت اتفاق می‌افتد و با استرس تشدید می‌شود.
• کندی حرکت (Bradykinesia): افراد مبتلا دچار کندی در انجام حرکات ارادی می‌شوند. این علائم پارکینسون در مردان و زنان باعث می‌شود تا انجام کارهای روزمره مانند راه رفتن، لباس پوشیدن و غذا خوردن دشوارتر شود.
• سفتی عضلانی (Rigidity): در این شرایط عضلات دچار سفتی و گرفتگی می‌شوند که باعث محدود شدن حرکت می‌شود. البته این علامت می‌تواند در بسیاری از بیماری‌ها، مانند بیماری ام اس نیز بروز پیدا کند؛ بنابراین، تشخیص قطعی پزشک الزامی است.
• اختلال در تعادل و راه رفتن (Postural Instability): فرد ممکن است به‌راحتی تعادل خود را از دست بدهد و زمین بخورد.
• کاهش حرکات غیرارادی: کاهش پلک زدن، حرکت دست‌ها هنگام راه رفتن و تغییرات در حالت چهره از علائم پارکینسون در زنان و مردان است.

2. علائم غیرحرکتی (Non-Motor Symptoms)

• اختلالات شناختی و زوال عقل
• افسردگی و اضطراب
• مشکلات خواب (بی‌خوابی، توهمات خواب و خواب‌آلودگی روزانه)
• اختلالات گوارشی (یبوست و مشکل در بلع)
• مشکلات دستگاه ادراری و جنسی

راه‌های تشخیص پارکینسون

تشخیص بیماری پارکینسون شامل مراحل مختلفی است که از بررسی علائم بالینی تا انجام آزمایش‌های تخصصی را در بر می‌گیرد. در ادامه، روش‌های مختلف تشخیص این بیماری را توضیح می‌دهیم:

1. بررسی علائم بالینی

پزشک معمولاً با بررسی علائم و نشانه‌های بالینی بیمار، تشخیص اولیه را قرار می‌دهد. علائم اصلی بیماری پارکینسون شامل لرزش، سفتی عضلات، کاهش حرکت و عدم توازن در حرکات است.

2. آزمایش‌های تصویربرداری MRI و CT

این روش‌ها برای رد کردن سایر اختلالات مغزی مانند تومورها یا سکته‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. MRI و CT به‌طور خاص نمی‌توانند پارکینسون را تشخیص دهند، اما می‌توانند سایر علل احتمالی بروز علائم آن را شناسایی کنند.

• نوار عصب (EMG): این آزمایش به ارزیابی فعالیت الکتریکی عضلات و عصب‌ها کمک می‌کند و می‌تواند به تشخیص اختلالات عصبی کمک کند.
• تست پاسخ به لوودوپا (L-DOPA): این تست شامل تجویز داروی لوودوپا (L-DOPA) است و اگر بیمار به این دارو پاسخ مثبت دهد، این می‌تواند نشانه‌ای از پارکینسون باشد.

3. آزمایش‌های خونی و ژنتیکی

برخی آزمایش‌های خونی می‌توانند به تشخیص بیماری پارکینسون کمک کنند. با بررسی ژن‌های مرتبط با بیماری پارکینسون، می‌توان تشخیص دقیق‌تری از بیماری ارائه داد. این آزمایشات هنوز در مراحل اولیه قرار دارند و نیاز به تحقیقات بیشتر وجود دارد.

4. آزمون‌های مشاهده حرکتی

پزشک ممکن است از آزمون‌های مشاهده حرکتی برای ارزیابی توانایی‌های حرکتی بیمار استفاده کند. این آزمون‌ها شامل ارزیابی حرکات دست‌ها، پاها و سایر قسمت‌های بدن است.

عوارض بیماری پارکینسون

عوارض بیماری پارکینسون از خفیف تا شدید می‌توانند متغیر باشند و به‌مرور زمان پیشرفت کنند. در ادامه، این عوارض را بررسی می‌کنیم:

1. عوارض خفیف

• لرزش‌های کوچک: لرزش‌های خفیف در دست‌ها یا انگشتان که ممکن است در یک دست شروع شود و به‌تدریج به دست دیگر منتقل شود.
• کندی حرکات (برادی‌کینزی): این عارضه ممکن است به‌صورت آهسته شدن قدم‌ها و حرکات روزمره بروز کند.
• کاهش تعادل: مشکل در حفظ تعادل بدن که به‌صورت افتادن‌های ناگهانی نیز بروز پیدا می‌کند.

2. عوارض متوسط

• سفتی عضلات: این سفتی و اسپاسم عضلات ممکن است در کل بدن احساس شود و باعث محدودیت حرکات شود.
• اختلالات تکلم: شامل کند شدن تکلم، صدای خفیف و کاهش وضوح صدا.
• اختلالات بلع: که ممکن است باعث گرفتگی گلو یا آسپیراسیون شود.
• کاهش توانایی حرکت‌های غیرارادی: مانند پلک زدن، لبخند زدن و تکان دادن دست‌ها.

3. عوارض شدید

• اختلالات شدید در حرکت: از جمله ناتوانی در انجام حرکات روزمره و نیاز به کمک برای انجام فعالیت‌های ساده مانند لباس پوشیدن و حمام رفتن.
• اختلالات شدید شناختی: از شدیدترین عوارض پارکینسون در مردان و زنان است که می‌تواند شامل زوال عقل، کاهش شدید حافظه و از بین رفتن توانایی تفکر منطقی باشد. در نتیجه پارکینسون حتی می‌تواند منجر به بیماری آلزایمر شود.
• افسردگی و اضطراب شدید: افسردگی و اضطراب ناشی از پارکینسون حتی می‌تواند بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد.
• اختلالات خواب: مشکلات شدید در خوابیدن و بیدار شدن که می‌تواند باعث خستگی مفرط شود. بنابراین، پارکینسون می‌تواند از عوامل ابتلا به سندرم فاتیگ باشد که خستگی مزمن و کاهش انرژی بدن از علائم آن هستند.

راه‌های پیشگیری از پارکینسون

جلوگیری از پارکینسون​ و به تأخیر انداختن فاز حاد آن نیازمند ترکیبی از تغییرات در سبک زندگی و مراقبت‌های پزشکی است. در اینجا چند راهکار برای پیشگیری و مدیریت این بیماری آورده شده است:

• مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها: مصرف مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند میوه‌ها و سبزیجات، به کاهش آسیب‌های اکسیداتیو در مغز کمک می‌کند.
• مصرف اسیدهای چرب امگا-۳: مصرف ماهی‌های چرب مانند سالمون و مکمل‌های امگا-۳ باعث حفظ سلامت مغز می‌شود.
• فعالیت‌های هوازی: ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی، دویدن و شنا می‌توانند به بهبود عملکرد مغز و کاهش خطر ابتلا به پارکینسون کمک کند.
• تمرینات تعادلی و قدرتی: تمرینات تعادلی و قدرتی به بهبود تعادل و کاهش خطر افتادن منجر می‌شوند.
• تمرینات مدیتیشن و یوگا: این تمرینات به کاهش استرس و بهبود سلامت روان کمک می‌کند.
• تکنیک‌های تنفسی: استفاده از تکنیک‌های تنفسی می‌تواند به کاهش استرس و افزایش آرامش منجر شود.
• مصرف دارو: مصرف منظم داروهای تجویزشده توسط پزشک سبب می‌شود علائم بیماری کنترل شوند و پیشرفت بیماری به تأخیر بیفتد.
• تمرینات فکری: انجام فعالیت‌های ذهنی مانند حل پازل‌ها و بازی‌های فکری می‌تواند به حفظ سلامت مغز کمک کند.
• خواب کافی: داشتن خواب کافی و منظم می‌تواند به بهبود سلامت عمومی و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی کمک کند.

روش‌های درمان پارکینسون

درمان و مدیریت بیماری پارکینسون شامل روش‌های مختلفی است که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند. این روش‌ها شامل درمان‌های دارویی، غیردارویی، مکمل‌ها و جراحی هستند:

1. روش‌های دارویی

• لوودوپا (Levodopa): لوودوپا یکی از مؤثرترین داروها برای کاهش علائم پارکینسون است. این دارو به مغز کمک می‌کند تا دوپامین تولید کند.
• آگونیست‌های دوپامین: این داروها به گیرنده‌های دوپامین در مغز متصل می‌شوند و اثرات مشابه دوپامین را ایجاد می‌کنند. داروهای آگونیست‌های دوپامین شامل بروموکریپتین (Bromocriptine)، پرامی پکسول (Pramipexole)، و روپینیرول (Ropinirole) هستند.
• مهارکننده‌های MAO-B: این داروها تجزیه دوپامین را کاهش می‌دهند و به افزایش سطح دوپامین در مغز کمک می‌کنند. این دسته دارویی شامل سلژیلین (Selegiline) و راساژیلین (Rasagiline) هستند.
• آنتی‌کولینرژیک‌ها: این داروها به کاهش لرزش و سفتی عضلات منجر می‌شوند.

2. روش‌های غیردارویی

• فیزیوتراپی: تمرینات فیزیوتراپی به بهبود تعادل، هماهنگی و قدرت عضلات کمک زیادی می‌کند.
• کاردرمانی: کاردرمانی به بیماران پارکینسون​ کمک می‌کند تا مهارت‌های روزمره خود را حفظ کنند و بهبود بخشند.
• گفتاردرمانی: گفتاردرمانی می‌تواند به بهبود مشکلات تکلم و بلع منجر شود.

3. مکمل‌ها و تغذیه

• آنتی‌اکسیدان‌ها: مصرف مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند به کاهش آسیب‌های اکسیداتیو در مغز منجر شود.
• اسیدهای چرب امگا-۳: مصرف ماهی‌های چرب و مکمل‌های امگا-۳ به حفظ سلامت مغز کمک می‌کند.
• ویتامین‌ها و مواد معدنی: مصرف مکمل‌های ویتامین D، ویتامین E و کوآنزیم Q10 می‌تواند به بهبود علائم پارکینسون کمک کند.

4. روش‌های جراحی

• تحریک عمقی مغز (DBS): این روش شامل کاشت الکترودهایی در مغز است که با تحریک الکتریکی به کاهش علائم پارکینسون کمک می‌کنند.
• پالیدوتومی و تالاموتومی: این روش‌ها بخش‌های کوچکی از مغز را که مسئول بروز علائم بیماری پارکینسون هستند، هدف قرار می‌دهند و تخریب می‌کنند.

سخن پایانی

اختلال پارکینسون یک بیماری عصبی مزمن و پیشرونده است که در اثر کاهش دوپامین در مغز ایجاد می‌شود. این بیماری دارای علائم حرکتی و غیرحرکتی گسترده‌ای است که می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را تحت تأثیر قرار دهد. ریسک فاکتورهای متعددی از جمله سن، ژنتیک، قرار گرفتن در معرض سموم، آسیب‌های مغزی و بیماری‌های مزمن در بروز این بیماری نقش دارند که شناخت این عوامل می‌تواند به کاهش خطر ابتلا و تشخیص زودهنگام بیماری کمک کند.

به‌دلیل افزایش رشد جمعیت درگیر با این بیماری، دانستن انواع پارکینسون، روش‌های تشخیص، پیشگیری و درمان آن، به‌خصوص برای افراد سالمند، بسیار مهم است. در این مقاله به تمام جزئیات مربوط به این بیماری پرداختیم. در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانید با شماره 02191007666 تماس بگیرید و با دکتر داروساز مشاوره رایگان داشته باشید.

سؤالات متداول

1. آیا پارکینسون درمان قطعی دارد؟

در حال حاضر درمان قطعی برای پارکینسون وجود ندارد، اما داروها، فیزیوتراپی، و در برخی موارد جراحی می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشند.

2. چه عواملی باعث بروز پارکینسون می‌شود؟

علت دقیق این بیماری مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد این بیماری نقش دارند. در برخی افراد، جهش‌های ژنی خاص و در دیگران، مواجهه با سموم محیطی (مانند آفت‌کش‌ها) می‌توانند احتمال ابتلا را افزایش دهد.

3. آیا پارکینسون فقط افراد مسن را درگیر می‌کند؟

نه الزاماً. اگرچه پارکینسون بیشتر در افراد بالای ۶۰ سال دیده می‌شود، اما می‌تواند در سنین پایین‌تر هم بروز کند. پارکینسون زودرس ممکن است حتی در افراد زیر ۵۰ سال نیز دیده شود، گرچه کمتر شایع است.

نویسنده: مریم خمیسی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده