راه های افزایش شیر مادران چه هستند؟

شیر مادر منبع اصلی تغذیه، ایمنی و رشد سالم نوزاد است. تغذیه طبیعی نوزاد تمامی مواد مغذی از جمله پروتئین، چربی‌های سالم، ویتامین‌ها و آنتی‌بادی‌های ضروری برای بدن او را تأمین می‌کند. همچنین با تقویت سیستم ایمنی نوزاد، از او در برابر بیماری‌هایی مانند عفونت‌ها، آسم، دیابت نوع ۱ و سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) محافظت خواهد کرد. علاوه‌براین، ترکیبات موجود در شیر مادر باعث رشد بهینه مغز و توسعه سیستم عصبی نوزاد می‌شود. اما اگر شیر مادر کافی نباشد، چه اتفاقی می‌افتد؟

کمبود شیر مادر می‌تواند مشکلات جدی برای نوزاد ایجاد کند. یکی از اولین نشانه‌ها بی‌قراری و گرسنگی مداوم نوزاد است. کاهش وزن غیرعادی، عدم افزایش وزن کافی، کم‌آبی بدن، زردی طولانی‌مدت و کاهش انرژی از دیگر علائم مربوطه هستند. نوزادانی که شیر کافی دریافت نمی‌کنند، ممکن است سیستم ایمنی ضعیف‌تری داشته باشند و بیشتر در معرض عفونت‌ها قرار بگیرند. افت قند خون (هیپوگلیسمی) و سوءتغذیه نیز در این کودکان شایع است.

با توجه به اهمیت موضوع مراقبت از مادر و کودک، ضروری است که راه های افزایش شیر مادر را بشناسید. در ادامه این مقاله، علت کم شدن شیر مادر و روش‎های افزایش آن را بررسی خواهیم کرد تا بتوانید با اطمینان خاطر و به اندازه کافی، به نوزاد خود شیر دهید. پس با ما همراه باشید.

دلایل کم شدن شیر مادر

تقویت سیستم ایمنی، بهبود رشد مغزی و ایجاد پیوند عاطفی قوی میان مادر و نوزاد، از جمله فواید شیر مادر هستند که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت. به همین دلیل، یکی از دغدغه‌های اساسی هر مادری داشتن شیر کافی برای تغذیه کافی و سالم فرزندش است. برخی مادران نگران کاهش میزان شیر خود هستند و این نگرانی می‌تواند استرس و اضطراب بیشتری ایجاد کند. اما چه عواملی می‌توانند باعث کم شدن شیر مادر شوند؟

1. مشکلات هورمونی و پزشکی

تولید شیر به‌طور مستقیم تحت تأثیر هورمون‌ها قرار دارد. مشکلاتی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، دیابت و فشار خون بالا می‌توانند تولید شیر را کاهش دهند. در این شرایط، اختلال در ارسال سیگنال‌های هورمونی باعث می‌شود سینه‌ها شیر کمتری تولید کنند.

2. استرس و اضطراب

یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر تولید شیر، استرس، اضطراب و افسردگی پس از زایمان است. هنگامی که بدن شما تحت فشار عصبی قرار می‌گیرد، هورمون کورتیزول افزایش می‌یابد که می‌تواند عملکرد هورمون‌های مرتبط با تولید شیر را مختل کند. نگرانی از کافی نبودن شیر، تغییرات زندگی پس از تولد نوزاد، کمبود خواب و مشکلات شخصی یا مالی، می‌توانند این استرس را تشدید کنند.

3. تغذیه نامناسب و کم‌آبی بدن

بدن شما برای تولید شیر به مواد مغذی کافی نیاز دارد. رژیم غذایی نامتعادل، دریافت کالری کمتر از حد لازم، کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی و نخوردن مایعات کافی عواملی هستند که می‌توانند باعث کاهش شیر شوند.

4. عدم تخلیه کافی سینه‌ها

تولید شیر براساس اصل عرضه و تقاضا عمل می‌کند؛ یعنی هرچه نوزاد بیشتر از سینه مادر تغذیه کند، تولید شیر بیشتر می‌شود. اما اگر نوزادتان درست به سینه نچسبد، مدت شیردهی کوتاه باشد یا از شیردوش استفاده نکنید، سینه‌ها به‌طور کامل تخلیه نمی‌شوند و این امر باعث کاهش تولید شیر در دفعات بعدی خواهد شد.

5. استفاده از شیر خشک و کاهش دفعات شیردهی

بعضی مادران برای تغذیه نوزاد از شیر خشک یا مکمل‌های غذایی استفاده می‌کنند. این کار می‌تواند باعث شود نوزاد کمتر به سینه مادر بچسبد و به مرور بدن مادر این پیام را دریافت می‎کند که تولید شیر به مقدار زیاد نیاز نیست. در نتیجه، تولید شیر کم می‌شود.

6. مصرف برخی داروها

برخی داروها، به‌خصوص قرص‌های ضدبارداری حاوی استروژن، داروهای ضداحتقان (سودوافدرین و داروهای مشابه)، آنتی‌هیستامین‌ها (به‌خصوص آنتی‌هیستامین‌های نسل اول)، داروهای کاهش وزن و بعضی داروهای هورمونی می‌توانند ترشح شیر را کاهش دهند. حتی برخی گیاهان دارویی که برای سرماخوردگی یا کاهش درد استفاده می‌شوند، می‌توانند تأثیر منفی روی شیردهی داشته باشند.

7. مشکلات ساختاری سینه و جراحی‌های قبلی

در برخی از زنان، بافت غده‌ای کافی برای تولید شیر وجود ندارد. این مشکل می‌تواند به‌صورت مادرزادی یا به دلیل عمل‌های جراحی سینه مانند ماموپلاستی (کوچک کردن سینه)، پروتز سینه یا برداشتن کیست‌های سینه ایجاد شده باشد که بر توانایی تولید شیر تأثیر می‌گذارد.

8. مصرف سیگار و الکل

مصرف سیگار و نیکوتین باعث کاهش سطح پرولاکتین (هورمون کلیدی تولید شیر) می‌شود. نوشیدن الکل هم می‌تواند تولید شیر را کاهش دهد و حتی روی سلامت نوزاد نیز اثر منفی بگذارد.

9. مشکلات فیزیولوژیکی نوزاد

برخی نوزادان به دلایل مختلف مانند نارس بودن، داشتن اختلالات فکی (مثل لب شکری)، مشکلات عصبی و عضلانی ممکن است در مکیدن و تخلیه شیر از سینه مادر مشکل داشته باشند. این موضوع نه‌تنها باعث کاهش دریافت شیر توسط نوزاد می‌شود، بلکه تولید شیر مادر را هم کاهش می‌دهد.

مطالعه بیشتر: آشنایی با راه‌های تشویق کودکان به غذا خوردن

راهکارهای افزایش شیر مادر

احساس کمبود شیر مادر، می‌تواند یکی از دغدغه‌های اصلی مادران باشد. خبر خوب این است که افزایش شیر مادران کاملاً امکان‌پذیر است، به شرطی که بدن را برای تولید بیشتر شیر تحریک کنند و از عواملی که باعث کاهش آن می‌شوند، دوری گزینند. در ادامه، مؤثرترین راه‌های علمی و عملی برای زیاد شدن شیر مادر را بررسی می‌کنیم:

1. افزایش دفعات شیردهی

هرچه نوزاد بیشتر سینه شما را بمکد، بدنتان پیام بیشتری برای تولید شیر دریافت خواهد کرد. بنابراین، باید نوزاد را در فواصل زمانی کوتاه‌تر به‌سینه بگیرید و اجازه دهید هر بار خودش زمان اتمام تغذیه را تعیین کند. همچنین، در هر وعده شیردهی از هر دو سینه استفاده کنید تا تحریک بیشتری برای تولید شیر ایجاد شود. اگر احساس می‌کنید نوزاد در مکیدن مشکل دارد، حتماً با مشاور شیردهی مشورت کنید تا نحوه گرفتن سینه توسط نوزاد را اصلاح کند.

2. تغذیه مناسب برای تولید بیشتر شیر

غذاهایی که می‌خورید، تأثیر مستقیمی بر میزان شیر شما دارد. مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین‌ها، پروتئین، چربی‌های سالم و آنتی‌اکسیدان‌ها، علاوه بر تأمین انرژی موردنیاز بدن، در افزایش شیر مؤثر است. برای افزایش شیر مادران، این خوراکی‌ها را در رژیم غذایی خود بگنجانید:

الف. غلات و حبوبات

جو دوسر: غنی از بتاگلوکان که باعث افزایش سطح هورمون پرولاکتین می‌شود.
برنج قهوه‌ای و عدس: سرشار از ویتامین‌های گروه B برای تقویت شیردهی هستند.

ب. سبزیجات برگ‌دار

• اسفناج، کلم بروکلی و کاهو: منابع عالی آهن و کلسیم که باعث تقویت تولید شیر می‌شوند.

• مارچوبه و شنبلیله: محرک طبیعی غدد شیری هستند.

ج. مغزها و دانه‌ها

• بادام، گردو، پسته و فندق: سرشار از چربی‌های سالم و پروتئین‌های ضروری برای شیر مادر هستند.

• کنجد و تخم کتان: حاوی فیتواستروژن‌هایی هستند که تولید شیر را تقویت می‌کنند.

د. میوه‌ها

موز، پرتقال، سیب و خرما: تأمین‌کننده ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز برای شیردهی هستند.
هویج و زردآلو: غنی از بتاکاروتن و ویتامین A هستند که تولید شیر را افزایش می‌دهند.

ه. ادویه‌ها و گیاهان شیرافزا

رازیانه، زیره، زنجبیل و سیر: محرک‌های طبیعی افزایش شیر مادر محسوب می‌شوند.
ریحان و زردچوبه: در بهبود کیفیت و میزان شیر تأثیر مثبت دارند.

3. نوشیدن مایعات کافی

بدن برای تولید شیر به آب کافی نیاز دارد. مصرف حداقل ۸ تا ۱۲ لیوان آب در روز، علاوه بر جلوگیری از کم‌آبی بدن، به بهبود جریان شیر کمک می‌کند. مصرف مایعاتی مانند شیر گرم، دمنوش شنبلیله، چای رازیانه و آب‌میوه‌های طبیعی نیز در این راستا توصیه می‌شود. برای مثال دمنوش رازیانه علاوه‌بر تأمین آب بدن باعث افزایش مستقیم تولید شیر می‌شود. رازیانه از گیاهانی‌ست که از قدیم به‌عنوان محرک تولید شیر شناخته می‌شد و مطالعات جدید نیز این اثر را تأیید می‌کنند.

4. استراحت کافی و کاهش استرس

استرس و خستگی یکی از مهم‌ترین عواملی است که باعث کاهش تولید شیر می‌شود. خواب کافی و استراحت مناسب تأثیر مستقیمی بر تنظیم هورمون‌های شیردهی دارد. برای کنترل استرس، می‌توان از تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا، تنفس عمیق و موسیقی آرامش‌بخش استفاده کرد. همچنین، حمایت همسر و اطرافیان نقش کلیدی در کاهش استرس مادران شیرده دارد. هرچه احساس آرامش بیشتری داشته باشید، تولید شیر شما بهبود پیدا خواهد کرد.

5. استفاده از روش‌های تحریک تولید شیر

تحریک مداوم سینه‌ها به تولید بیشتر شیر کمک می‌کند. ماساژ ملایم سینه‌ها قبل و بعد از شیردهی، باعث بهبود جریان خون و افزایش تولید شیر می‌شود. همچنین، استفاده از پمپ شیر بعد از هر وعده شیردهی، به بدن پیام می‌دهد که به شیر بیشتری نیاز است و تولید آن را افزایش می‌دهد.

6. مصرف معجون افزایش شیر مادر

ترکیبات خاصی وجود دارند که به‌عنوان معجون افزایش شیر مادر شناخته می‌شوند و مصرف آن‌ها تأثیر قابل‌توجهی در افزایش تولید شیر دارد. ترکیب شیر گرم با بادام و عسل، معجون خرما و شیر، اسموتی جو دوسر، موز و شیر بادام، گزینه‌های مناسبی برای مادران شیرده هستند. این معجون‌ها علاوه بر تأمین مواد مغذی موردنیاز، به افزایش تولید شیر کمک می‌کنند.

7. ورزش‌های سبک و فعالیت بدنی

اگرچه ورزش‌های شدید ممکن است بر تولید شیر تأثیر منفی بگذارند، اما ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، یوگا و حرکات کششی، به بهبود گردش خون و تنظیم هورمون‌های شیردهی کمک می‌کنند. انجام روزانه ۳۰ دقیقه ورزش ملایم، علاوه بر حفظ سلامت جسمانی، باعث افزایش انرژی مادر و بهبود کیفیت شیردهی می‌شود.

8. دوری از عوامل کاهش‌دهنده شیر

برخی عوامل ممکن است به‌طور مستقیم باعث کاهش تولید شیر شوند. سیگار کشیدن و مصرف الکل، هورمون پرولاکتین را کاهش می‌دهند و بر تولید شیر تأثیر منفی دارند. همچنین، برخی داروها از جمله قرص‌های ضدبارداری حاوی استروژن، داروهای ضداحتقان و برخی آنتی‌هیستامین‌ها، ممکن است ترشح شیر را کاهش دهند.

اگر نیاز به مصرف دارو دارید، حتماً با پزشک یا داروساز مشورت کنید تا جایگزین‌های مناسبی برای دوران شیردهی پیشنهاد دهد. علاوه بر این، رژیم‌های غذایی سخت و کاهش ناگهانی وزن نیز می‌توانند تولید شیر را کاهش دهند، بنابراین باید از برنامه‌های غذایی متعادل و سالم پیروی کنید.

9. تماس پوستی با نوزاد (روش کانگورویی)

تماس پوست به پوست با نوزاد، تأثیر چشمگیری در افزایش هورمون‌های تولیدکننده شیر دارد. این کار باعث آرامش نوزاد می‌شود و او را تشویق می‌کند که بیشتر از سینه تغذیه کند. می‌توانید روزانه ۳۰ دقیقه نوزاد را روی سینه برهنه خود قرار دهید تا این اثر تقویت شود. این روش همچنین باعث تقویت پیوند مادر و نوزاد می‌شود و تولید شیر را بیشتر تحریک می‌کند.

10. استفاده از شیردوش در مواقع ضروری

اگر مجبور هستید برای مدتی از نوزاد دور باشید یا نوزاد شما شیر کمتری می‌خورد، استفاده از شیردوش برقی یا دستی می‌تواند به حفظ میزان تولید شیر کمک کند. تخلیه منظم سینه‌ها مانع از کاهش تولید شیر می‌شود.

11. جدی گرفتن شیردهی شبانه

تولید هورمون پرولاکتین که مسئول تولید شیر است، در شب به بیشترین مقدار خود می‌رسد. بنابراین، شیردهی در طول شب به‌ویژه بین ساعت ۱۲ نیمه‌شب تا ۵ صبح، می‌تواند تأثیر به‌سزایی در افزایش شیر داشته باشد.

12. پرهیز از استفاده زودهنگام از پستانک و شیشه‌شیر

اگر نوزاد به پستانک یا شیشه‌شیر عادت کند، ممکن است تمایل کمتری برای مکیدن سینه مادر داشته باشد. این امر می‌تواند منجر به کاهش تحریک سینه‌ها و کاهش شیر شود. بهتر است در هفته‌های اول و تا زمانی که شیردهی شما تثبیت نشده است، از این وسایل استفاده نکنید.

13. مصرف مکمل‌های شیرافزا برای افزایش شیر

گاهی با وجود رعایت تغذیه مناسب و افزایش دفعات شیردهی، ممکن است احساس کنید شیرتان هنوز کافی نیست. در این شرایط، مکمل های دوران شیردهی می‌توانند به شما کمک کنند تا تولید شیر را تقویت کنید. این مکمل‌ها که در قالب کپسول، قرص، قطره و پودر در دسترس هستند، از گیاهانی مانند رازیانه، شنبلیله، زیره سبز، شوید و گالگا تهیه شده‌اند که به طور طبیعی غدد شیردهی را تحریک می‌کنند.

مکمل‌هایی مانند کپسول شیرافزا گل دارو و کپسول فنلین باریج اسانس، علاوه بر افزایش تولید شیر به تنظیم هورمون‌های زنانه و کاهش نفخ نوزاد نیز کمک می‌کنند. قطره‌های گیاهی مانند شیرافزا گل دارو و بوتالاکت ایران داروک نیز گزینه مناسبی برای مصرف همراه با آب یا آبمیوه هستند. اگر ترجیح می‌دهید از مکمل‌های پودری استفاده کنید، پودر شیرافزای گالاکتومید می‌تواند انتخاب خوبی باشد، چرا که علاوه بر تقویت شیردهی، با داشتن کلسیم و عصاره مالت از ضعف استخوانی و یبوست مادر در دوران شیردهی جلوگیری می‌کند.

مصرف مکمل‌های فوق همراه با رژیم غذایی مناسب، می‌تواند تولید شیر را به‌میزان قابل توجهی افزایش دهد؛ اما بهتر است پیش از مصرف، با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید برای شما مناسب هستند.

14. مراجعه به مشاور شیردهی در صورت نیاز

اگر با رعایت تمام این نکات هنوز احساس می‌کنید شیرتان کافی نیست، بهتر است از یک مشاور شیردهی یا پزشک متخصص کمک بگیرید. متخصصان می‌توانند مشکلات مربوط به نحوه شیر دادن به نوزاد، موقعیت شیردهی و سایر عوامل تأثیرگذار را بررسی کنند و راهکارهای مناسبی به شما پیشنهاد دهند.

سخن پایانی

برای افزایش شیر مادران، لازم است سبک زندگی و تغذیه خود و نحوه شیردهی به نوزاد را بهبود بخشید. با افزایش دفعات شیردهی، مصرف مواد غذایی مناسب، نوشیدن مایعات کافی، کاهش استرس، تحریک مداوم سینه‌ها و دوری از عوامل کاهش‌دهنده شیر، می‌توانید میزان شیر خود را به‌طور قابل توجهی افزایش دهید.

نوزادتان به تغذیه شما وابسته است؛ پس با رعایت این نکات، شیر کافی برای رشد سالم او فراهم کنید و از این دوران زیبا لذت ببرید. اگر برای خرید مکمل شیرافزا به راهنمایی نیاز دارید، کافی است با کارشناسان داروساز ما در داروخانه آنلاین زیوش مشورت کنید.

سؤالات متداول

1. برای افزایش شیر مادر چه بخوریم؟

برای افزایش شیر مادر توصیه می‎کنیم غذاهای غنی از پروتئین مانند مرغ، تخم‌مرغ و ماهی قزل‌آلا، حبوباتی مثل نخود و عدس، غلاتی مانند جو دوسر و برنج قهوه‌ای، میوه‌هایی مثل موز، زغال‌اخته و زردآلو، سبزیجاتی مانند اسفناج و مارچوبه و همچنین دانه‌هایی مثل رازیانه، شنبلیله و کنجد را مصرف کنید.

2. افزایش شیر مادر در طب سنتی چه راهکارهایی دارد؟

طب سنتی برای افزایش شیر مادر راهکارهای زیر را توصیه می‎کند:

• دمنوش‌های رازیانه، شنبلیله و گشنیز
• غذاهایی مانند شیر برنج و حریره بادام
• خوراکی‌های گرم مانند گردو، بادام و خرما با شیر
• ماساژ سینه با روغن‌های گرم
• گرم نگه داشتن بدن

منابع: NHS | HealthLine

نویسنده: سعیده جلالیان

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی