آیا مصرف بیش از حد ویتامین B عوارض جانبی دارد؟

ویتامین‌های گروه B دسته‌ای از ویتامین های محلول در آب هستند که در فرآیند متابولیسم سلولی نقش مهمی ایفا می‌کنند و وجودشان برای حفظ سلامتی و سوخت ساز بدن ضروری است. از آن‌جایی که بدن انسان قادر به تولید این ویتامین‌ها نیست، باید از طریق مصرف مواد غذایی جذب بدن شوند.

هشت عضو این خانواده شامل تیامین (B1)، ريبوفلاوين (B2)، نياسين (B3)، اسید پانتوتنیک (B5)، پیریدوکسین (B6)، بيوتين (B7)، اسید فولیک (B9) و كوبالامين (B12) هستند. این ویتامین‌ها به‌جز ویتامین B12 که در کبد ذخیره می‌شود، در بدن ذخیره نمی‌شوند؛ به همین دلیل باید به‌‌طور مداوم از طریق رژیم غذایی تأمین شوند.

باتوجه‌ به این موارد، مصرف زیاد منابع غذایی حاوی این ویتامین‌ها مشکلی در بدن ایجاد نمی‌کند و مقادیر اضافه آن‌ها از بدن دفع می‌شود. اما زیاده روی در مصرف ویتامین B چه به‌صورت مکمل خوراکی و چه به‌صورت تزریقی، ممکن است عوارض و علائمی را ایجاد کند و سبب مسمومیت با ویتامین B شود که در این مقاله به آن می‌پردازیم.

عوارض مصرف بیش از اندازه ویتامین B

از آن‌جایی که ویتامین‌ها گروه B شامل هشت نوع مختلف هستند، برای بررسی علائم مصرف بیش از حد ویتامین B و عوارض جانبی آن، لازم است هر ویتامین را به‌طور جداگانه مورد بررسی قرار دهیم. در ادامه، عوارض مصرف بیش از حد انواع ویتامین ب مورد بررسی قرار می‌گیرد.

عوارض مصرف بیش از حد ویتامین B1 (تیامین)

مصرف بیش از حد ویتامین B1 (تیامین) از طریق مواد غذایی معمولاً عوارض جانبی جدی ایجاد نمی‌کند، اما در صورت مصرف زیاد مکمل‌های حاوی این ویتامین، دچار عارضه‌های شدیدی خواهید شد. شایع‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر هستند:

• کهیر
• خارش
• تورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو
• مشکل در تنفس یا خس خس سینه (آنافیلاکسی)
• ضعف
• عرق کردن بیش از حد
• تهوع
• خستگی

عوارض مصرف بیش از حد ویتامین B2 (ریبوفلاوین)

مصرف بیش از حد ویتامین B2 (ریبوفلاوین) معمولاً عوارض جانبی جدی ایجاد نمی‌کند. مقدار اضافی این ویتامین از طریق ادرار دفع می‌شود و سمیت ناشی از مصرف زیاد آن معمولاً بسیار نادر است، اما در صورتی بروز ممکن است باعث واکنش‌های حساسیتی مثل موارد زیر شود:

• حساسیت به نور
• تغییر رنگ ادرار به زرد روشن

عوارض مصرف بیش از حد ویتامین B3 (نیاسین)

مصرف بیش از حد ویتامین B3 (نیاسین) می‌تواند عوارض جانبی مختلفی ایجاد کند که این عوارض بستگی به مقدار دوز مصرفی این ویتامین دارد. نیاسین در مواد غذایی وجود دارد و مسمومیت از این طریق بسیار نادر است‌، اما در صورت بروز آن شاهد علائم زیر خواهید بود:

• اسهال
• سردرد
• ناراحتی معده
• نفخ
• آسیب‎های کبدی
• گرگرفتگی (خارش و قرمز شدن پوست صورت و گردن)
• تهوع و استفراغ

عوارض مصرف بیش از حد ویتامین B5 (پانتوتنیک اسید)

مصرف زیاد ویتامین ب۵ یا پانتوتنیک ‎اسید از طریق منابع غذایی عوارض چندانی ندارد، اما مصرف بیش از حد مکمل‌های حاوی این ویتامین (بیش از ۱۰-۱۱ گرم در روز) ممکن است عوارض جانبی زیر را ایجاد کند:

• سردرد
• ضعف
• سرگیجه
• تهوع
• درد شکم
• یبوست
• واکنش‌های حساسیتی

عوارض مصرف بیش از حد ویتامین B6 (پیریدوکسین)

مسمومیت با ویتامین B6 معمولاً اتفاق نادری است، زیرا ویتامین‌های گروه B معمولاً از طریق ادرار دفع می‌شوند. با این وجود، مصرف مقادیر بیش از حد این ویتامین، به‌ویژه در طولانی مدت، ممکن است باعث بروز مسمومیت شود. مصرف دوزهای بالاتر از ۲۰۰ میلی‌گرم پیریدوکسین می‌تواند باعث ایجاد عوارض جانبی زیر شود:

• آتاکسی (از دست‎دادن کنترل عضلات)
• ضایعات پوستی دردناک
• دل‌درد و حالت تهوع
• حساسیت به نور خورشید
• گزگز و درد دست و پا
• سردرد و درد عضلانی

عوارض مصرف بیش از حد ویتامین B7 (بیوتین)

مصرف زیاد ویتامین B7 یا بیوتین عوارض چندانی ندارد، زیرا این ویتامین محلول در آب است و بدن مقدار اضافی آن را به‌راحتی دفع می‌کند. با این وجود مصرف بیش از حد این ویتامین از طریق مکمل‌ها، عوارض زیر را ایجاد می‎‌کند:

• واکنش‌های آلرژیک
• اختلالات گوارشی
• مشکلات کلیوی
• اختلال در تست‌های تیروئیدی

عوارض مصرف بیش از حد ویتامین B9 (فولات)

مصرف بیش از حد فولات یا اسید فولیک عوارض چندانی ندارد، زیرا بدن مقدار اضافی آن را دفع می‌کند. با این حال، مصرف دوزهای بالای مکمل اسید فولیک ممکن است عوارض جانبی زیر را ایجاد کند:

• حالت تهوع
• از دست دادن اشتها
• نفخ و درد معده
• طعم تلخ یا ناخوشایند در دهان
• گیجی
• مشکل در تمرکز
• مشکلات خواب
• احساس هیجان یا تحریک‌پذیری
• خطر ابتلا به اوتیسم در جنین
• ریسک بروز تشنج
• زوال عقل در سالمندان

عوارض مصرف بیش از حد ویتامین B12 (کوبالامین)

ویتامین B12 برای تشکیل گلبول‌های قرمز خون، تولید DNA و عملکرد اعصاب و مغز ضروری است. اما مصرف آن به‌مقدار بیش از حد نیاز، عوارض جانبی زیر را ایجاد می‌کند:

• حالت تهوع
• استفراغ
• سردرد
• اسهال

علائم مصرف بیش از حد مکمل ب کمپلکس

مجموعه هشت نوع ویتامین B، در مکمل‌های ب کمپلکس کنار هم قرار می‌گیرند. مصرف بیش از حد این مجموعه نیز می‌تواند منجر به نشانه های مصرف بیش از حد ویتامین ب شود که به شرح زیر است:

• تشنگی بیش از حد
• مشکلات پوستی
• تاری دید
• گرفتگی و اسپاسم شکم
• حالت تهوع
• استفراغ
• افزایش ادرار
• اسهال
• سرخ شدن پوست
• اختلالات گوارشی
• علائم عصبی

دوزهای توصیه شده و ایمن ویتامین‌های‌ گروه B

دوز مورد نیاز ویتامین‌های گروه B بسته به سن، جنسیت و شرایط جسمی هر فرد متفاوت است و برای اطلاع دقیق از دوز لازم برای خود، بهتر است با داروساز یا پزشک مشورت کنید. در جدول زیر دوزهای توصیه شده برای بزرگسالان و زنان باردار و شیرده آورده شده است:

*طبق توصیه مؤسسه ملی سلامت ایالات متحده (NIH)، مردان بالغ بالای ۵۱ سال به ۱٫۷ میلی‌گرم و زنان بالغ بالای ۵۱ سال به ۱٫۵ میلی‌گرم ویتامین B6 نیاز دارند.

سخن پایانی

در نهایت، اگرچه ویتامین‌های گروه B در سلامت متابولیک، عملکرد عصبی و تولید انرژی نقش حیاتی ایفا می‌کنند، اما فراموش نکنید مصرف بیش از حد ویتامین ها می‌تواند پیامدهای ناخواسته و بعضاً خطرناکی را به‌همراه داشته باشد.

شواهد علمی نشان می‌دهد مقادیر بالای برخی از این ویتامین‌ها، به‌ویژه B6 و B3، در دوزهای بالا با عوارضی چون نوروپاتی محیطی، اختلالات گوارشی و آسیب‌های کبدی همراه است. بنابراین، پایبندی به دوزهای توصیه‌شده و مصرف این مکمل‌ها تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه، یک اصل منطقی و ضروری در حفظ سلامت بدن به شمار می‌رود؛ چرا که در دنیای سلامت، تعادل همیشه کلید پیشگیری و درمان است.

نویسنده: فاطمه پیوند

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده