انواع عفونت گوش؛ علایم، راه‌های تشخیص و درمان

گوش انسان ارگانی پیچیده است که نه تنها در امر شنیدن، بلکه در حفظ تعادل هم نقش دارد. این عضو بدن از سه بخش تشکیل شده است؛ گوش خارجی، میانی و داخلی. هر یک از این بخش‌ها ممکن است مورد تهاجم عوامل عفونی (باکتری، قارچ و ویروس‌ها) قرار گیرند که این تهاجم، شنیدن و تعادل را مختل خواهد کرد.

در این مقاله به بررسی انواع عفونت در بخش‌های مختلف گوش می‌پردازیم و علائم، راه‌های تشخیص و نحوه درمان عفونت گوش را بررسی می‌کنیم. پس اگر چنین اطلاعاتی برایتان مفید است، با ما همراه باشید.

1. عفونت گوش خارجی (اوتیت اکسترنا) یا گوش شناگر

اوتیت خارجی که به نام گوش شناگر نیز شناخته می‌شود، شامل التهاب، تحریک یا عفونت مجرای گوش خارجی است. گوش شناگر معمولاً به دلیل رشد قارچ یا باکتری ایجاد می‌شود. آب باقی‌مانده در مجرای گوش در هنگام شنا می‌تواند محیطی مناسب برای رشد باکتری و قارچ فراهم کند که این اتفاق بخش خارجی گوش را مستعد عفونت می‌کند. به همین دلیل است که این عفونت، گوش شناگر نامیده شده است.

علل ابتلا به عفونت گوش خارجی

عوامل مختلفی می‌توانند احتمال ابتلا به گوش شناگر را افزایش دهند. همان‌طور که گفتیم، یکی از این عوامل خیس شدن بیش‌ازحد مجرای خارجی به‌علت شنا کردن است. با این وجود، این عفونت ممکن است به دلایل زیر هم رخ دهد:

• حضور در مکان‌های گرم و مرطوب
• تمیز کردن خشن مجرای گوش
• آسیب به مجرای گوش
• خشکی پوست مجرای گوش
• وجود جسم خارجی در مجرای گوش
• تجمع بیش از حد سرومن (جرم گوش)
• اگزما و سایر اشکال درماتیت

علائم عفونت گوش خارجی

اگرچه هر فرد ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کند، اما علائم زیر شایع‌ترین علائم عفونت گوش خارجی هستند:

• قرمزی گوش خارجی
• خارش در گوش
• درد، به‌ویژه هنگام لمس یا حرکت دادن لاله گوش که ممکن است به سر، گردن یا یک سمت صورت نیز گسترش یابد.
• ترشح از گوش
• تورم غدد لنفاوی در قسمت بالای گردن یا اطراف گوش
• تورم مجرای گوش
• کاهش شنوایی یا احساس خفگی در گوش
• احساس پُری یا بسته شدن گوش
• بروز تب خفیف در برخی شرایط

تشخیص عفونت گوش خارجی

پزشک ممکن است با بررسی تاریخچه پزشکی کامل و انجام معاینه فیزیکی عفونت گوش شناگر را تشخیص دهد. او ممکن است از اتوسکوپ، که یک ابزار نوری برای معاینه گوش است، استفاده کند تا به تشخیص دقیق‌تر اختلالات گوش کمک کند.

این معاینه به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد که آیا عفونت در گوش میانی (اوتیت مدیا) نیز وجود دارد یا خیر. اگرچه این عفونت به‌طور معمول همراه با عفونت گوش خارجی رخ نمی‌دهد، اما برخی افراد ممکن است به هر دو نوع عفونت مبتلا باشند. پزشک ممکن است برای تعیین درمان مناسب، از ترشحات گوش نمونه‌گیری کند.

پیشگیری از ابتلا به عفونت گوش خارجی

نکات زیر می‌توانند به پیشگیری از ابتلا به عفونت گوش خارجی کمک کنند:

• هنگام شنا یا حمام از گوش‌گیر استفاده کنید.
• از تمیز کردن خشن مجرای گوش خودداری کنید.

درمان عفونت گوش خارجی

در صورت درمان مناسب توسط پزشک، عفونت گوش خارجی معمولاً در عرض هفت تا ده روز بهبود می‌یابد. درمان این عفونت ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• قطره‌های آنتی‌بیوتیک گوش
  • نئومایسین – پلی‌میکسین NH، هیدروکورتیزون
  • افلوکساسین
• قطره‌های کورتیکواستروئید (برای کاهش تورم)
• داروهای مسکن
• خشک نگه داشتن گوش طبق دستور پزشک

2. عفونت گوش میانی

اوتیت مدیا التهاب یا عفونتی است که در گوش میانی رخ می‌دهد. این وضعیت ممکن است به دلیل سرماخوردگی، گلودرد یا عفونت دستگاه تنفسی رخ دهد. تقریباً ۳ مورد از هر ۴ کودک تا سن ۳ سالگی حداقل یک بار دچار اوتیت مدیا می‌شوند. اگرچه عفونت گوش میانی بیشتر در کودکان رخ می‌دهد، اما ممکن است بزرگسالان را هم تحت تأثیر قرار دهد.

انواع مختلف عفونت گوش میانی

انواع مختلف عفونت گوش میانی یا اوتیت مدیا شامل موارد زیر است:

• اوتیت مدیای حاد: این عفونت به طور ناگهانی رخ می‌دهد و باعث تورم و قرمزی گوش میانی می‌شود. در اوتیت مدیای حاد مایع و مخاط در گوش گیر می‌افتد و کودک دچار تب و گوش‌درد می‌شود.
• اوتیت مدیا با افیوژن: در این نوع عفونت گوش، مایع (افیوژن) و مخاط بعد از فروکش کردن عفونت اولیه همچنان در گوش میانی باقی می‌مانند و کودک ممکن است احساس پری در گوش داشته باشد. در اوتیت مدیا با افیوژن، ممکن است شنوایی‌ کودک تحت تأثیر قرار گیرد یا اصلاً هیچ علامتی نداشته باشد.
• اوتیت مدیای مزمن با افیوژن: مایع برای مدت طولانی در گوش میانی باقی می‌ماند و بارها و بارها حتی در صورت عدم عفونت، عود می‌کند. این وضعیت ممکن است باعث مشکل در مقابله با عفونت‌های جدید و اختلال در شنوایی کودک شود.

علل ابتلا به عفونت گوش میانی

عفونت‌های گوش میانی معمولاً به دلیل اختلال در عملکرد لوله استاش رخ می‌دهند؛ لوله‌ای که گوش میانی را به ناحیه حلق متصل می‌کند. لوله استاش کمک می‌کند تا فشار بین گوش خارجی و گوش میانی متعادل شود.

وقتی این لوله به‌درستی کار نمی‌کند، از تخلیه طبیعی مایعات از گوش میانی جلوگیری می‌شود و آن‌ها پشت پرده گوش تجمع پیدا می‌کنند. زمانی که این مایع تخلیه نشود، باکتری‌ها و ویروس‌ها در گوش رشد می‌کنند و می‌توانند منجر به اوتیت مدیای حاد شوند.

علل اختلال در عملکرد لوله استاش می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• سرماخوردگی یا آلرژی که ممکن است باعث تورم و احتقان پوشش داخلی بینی، گلو و لوله استاش شود. این تورم از تخلیه طبیعی مایعات از گوش جلوگیری می‌کند.
• ناهنجاری در ساختار لوله استاش

علائم عفونت گوش میانی

شایع‌ترین علائم اوتیت مدیا به شرح زیر است:

• تحریک‌پذیری غیرمعمول
• مشکل در خوابیدن یا ادامه خواب
• کشیدن یا دست زدن به یک یا هر دو گوش
• تب، به‌خصوص در نوزادان و کودکان خردسال
• ترشح مایع از گوش
• از دست دادن تعادل
• مشکلات شنوایی
• درد گوش

عفونت گوش میانی در کودکان

اگرچه هر کودکی ممکن است به عفونت گوش دچار شود، اما عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به آن را در کودک افزایش دهند:

• در معرض دود سیگار قرار گرفتن
• سابقه خانوادگی عفونت گوش
• سیستم ایمنی ضعیف
• عدم تغذیه با شیر مادر
• ابتلا به سرماخوردگی
• تغذیه طولانی مدت با شیشه در حالی که کودک روی کمر خوابیده است.

عفونت گوش میانی در بزرگسالان

عفونت گوش میانی در یک فرد بزرگسال می‌تواند مشکل جدی‌تری نسبت به کودک باشد؛ بنابراین ممکن است نیاز به آزمایش‌های بیشتری داشته باشد. علائم، نحوه تشخیص و درمان اوتیت مدیا در بزرگسالان و کودکان تفاوتی ندارد.

تشخیص عفونت گوش میانی

پزشکان برای تشخیص عفونت گوش میانی در کودکان و بزرگسالان، از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:

الف. بررسی با اتوسکوپ

پزشک پس از بررسی کامل سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی، با استفاده از اتوسکوپ، گوش‌ها و پرده گوش‌ها را بررسی می‌کند. اتوسکوپ به پزشک این امکان را می‌دهد که داخل گوش را هم ببیند.

ب. تیمپانومتری

تیمپانومتری یک آزمایش است که در بیشتر مطب‌ها برای کمک به تشخیص نحوه عملکرد گوش میانی انجام می‌شود. این آزمایش برای تعیین شنوایی نیست، بلکه به تشخیص تغییر فشار در گوش میانی کمک می‌کند.

این آزمایش برای کودکان کوچک‌تر بسیار مشکل است، زیرا او باید ثابت بماند و گریه، صحبت و حرکت نکند. برای کودکانی که دچار عفونت‌های مکرر گوش می‌شوند، ممکن است آزمایش شنوایی نیز انجام شود.

درمان عفونت گوش میانی

پزشک بر اساس شرایط بیمار، برای درمان عفونت گوش میانی ممکن است موارد زیر را تجویز کند:

• آنتی‌بیوتیک خوراکی یا قطره گوش
  • آموکسی‌سیلین
  • کوآموکسی کلاو
  • سفوروکسیم
  • سفتریاکسون
• داروهای مسکن مثل استامینوفن و ایبوپروفن (برای درد و تب)
• میرنوتومی

اگر مایع برای بیش از سه ماه در گوش باقی بماند و با وجود استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها عفونت همچنان ادامه داشته باشد، پزشک ممکن است پیشنهاد کند لوله‌های کوچکی در گوش‌ها قرار داده شوند.

این عمل جراحی که به میرنگوتومی معروف است، شامل ایجاد یک برش کوچک در پرده گوش برای تخلیه مایع و کاهش فشار گوش میانی است. در میرنگوتومی یک لوله کوچک در برش پرده گوش قرار داده می‌شود تا با تهویه گوش میانی، از تجمع مایع در آن جلوگیری کند. پس از تخلیه عفونت گوش، شنوایی کودک بازمی‌گردد. این لوله‌ها معمولاً پس از 6 تا 12 ماه خودبه‌خود می‌افتند.

در صورتی که لوزه‌های حلقی (بافت لنفاوی واقع در فضای بالای سقف نرم دهان، که به نام نازوفارنکس نیز شناخته می‌شود) آلوده باشند، جراح کودک ممکن است برداشتن آن‌ها را نیز توصیه کند. برداشتن لوزه‌ها برای برخی از کودکان مبتلا به اوتیت مدیا مفید بوده است.

3. عفونت گوش داخلی (Labyrinthitis)

عفونت گوش داخلی که از نظر پزشکی به آن لابیرنتیت (Labyrinthitis) گفته می‌شود، یک التهاب در بخش‌های درونی گوش است که معمولاً به‌دلیل عفونت ویروسی یا باکتریایی ایجاد می‌شود. گوش داخلی مسئول حفظ تعادل و شنوایی است و التهاب در این ناحیه می‌تواند موجب سرگیجه شدید، اختلالات تعادلی و کاهش شنوایی شود.

انواع عفونت گوش داخلی

عفونت گوش داخلی یا لابیرنتیت به انواع زیر تقسیم‌بندی می‌شود:

• لابیرنتیت ویروسی: شایع‌ترین نوع عفونت گوش داخلی است و اغلب پس از عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی مانند آنفولانزا یا سرماخوردگی رخ می‌دهد.
• لابیرنتیت باکتریایی: نادرتر اما خطرناک‌تر است و ممکن است در پی عفونت گوش میانی یا مننژیت ایجاد شود. این نوع عفونت می‌تواند موجب آسیب دائمی به ساختارهای شنوایی و تعادلی شود.
• نورونیت وستیبولار (Vestibular Neuronitis): گاهی با لابیرنتیت اشتباه گرفته می‌شود ولی در واقع التهاب عصب وستیبولار است و بر خلاف لابیرنتیت، معمولاً شنوایی را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد.

علائم عفونت گوش داخلی

عفونت گوش داخلی با علائم زیر همراه است:

• سرگیجه ناگهانی و شدید که ممکن است چندین روز ادامه داشته باشد.
• کاهش شنوایی که گاهی در لابیرنتیت ویروسی گذرا است، اما در نوع باکتریایی آن می‌تواند دائمی باشد.
• تهوع و استفراغ
• اختلال در تعادل بدن
• وزوز گوش
• حرکات غیرارادی چشم (نیستاگموس)

تشخیص عفونت داخلی گوش

پزشک متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) برای تشخیص عفونت داخلی گوش معمولاً از ترکیب روش‌های زیر استفاده می‌کند:

• معاینه بالینی و ارزیابی علائم
• آزمایش شنوایی (Audiometry)
• آزمایش تعادل مثل تست VNG یا ENG
• تصویربرداری MRI یا CT Scan در موارد پیچیده برای رد تومورها یا سکته‌های مغزی
• آزمایش خون یا مایع مغزی-نخاعی در صورت شک به عفونت باکتریایی سیستمیک یا مننژیت

پیشگیری از عفونت داخلی گوش

پیشگیری از عفونت داخلی گوش غیرممکن نیست و با انجام موارد ساده زیر می‌توان از آن در امان ماند:

• کنترل و درمان به‌موقع عفونت‌های ویروسی و باکتریایی دستگاه تنفسی فوقانی
• واکسیناسیون برای آنفلوآنزا و پنوموکوک
• رعایت بهداشت فردی، به‌ویژه در فصول سرد سال
• اجتناب از مصرف دخانیات و مواد محرک که می‌توانند گوش داخلی را تحریک کنند

درمان عفونت داخلی گوش

انتخاب مسیر درمان لابیرنتیت به شدت عفونت، نوع عفونت و شرایط هر فرد بستگی دارد و معمولاً شامل موارد زیر است:

• استراحت کامل
• داروهای ضد تهوع و سرگیجه (مثل مکلیزین یا بتاهیستین)
• کورتیکواستروئیدها در برخی موارد برای کاهش التهاب
• آنتی‌بیوتیک‌های قوی خوراکی یا تزریقی برای عفونت‌های باکتریایی

سخن پایانی

در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین زیوش به بررسی عفونت بخش ‌های مختلف گوش پرداختیم، عفونت گوش خارجی معمولاً به‌دنبال افزایش رطوبت محیط گوش ایجاد می‌شود. عفونت گوش میانی معمولاً در پی اختلال در عملکرد لوله استاش ایجاد می‌شود و بیشتر کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

لابیرنتیت یا عفونت گوش داخلی نیز می‌تواند به دنبال بیماری زونا که یک بیماری ویروسی است ایجاد شود. در این صورت استفاده از داروهای ضدویروس می‌تواند سودمند باشد. درمان عفونت باکتریایی گوش شامل آنتی بیوتیک است و درمان علائم التهابی بیماری با کورتون صورت می‌گیرد.

در نهایت، عدم رعایت بهداشت و مصرف سیگار خطر ابتلا به عفونت گوش را افزایش می‌دهد. فراموش نکنید که پیشگیری همیشه بهتر از درمان است، پس با ترک سیگار، رعایت بهداشت فردی و مراجعه منظم به پزشک، سلامت گوش‌های خود را حفظ کنید.

نویسنده: مبین میرزایی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده