تب یکی از شایع‌ترین معضلات در زمینه سلامتی است و همه افراد اعم از نوزاد، پیر، جوان، مرد، زن و غیره را در‌بر می‌گیرد.این علائم گاهی به خاطر مقاومت بدن در برابر بیماری‌هایی نظیر سرماخوردگی و کرونا بروز پیدا می‌کند؛ اما این احتمال هم وجود دارد که نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای باشد. بنابراین معقولانه است که همیشه آن را جدی بگیرید؛ به خصوص در شرایط کنونی که بیماری‌های همه‌گیر در اشکال مختلف ظاهر می‌شوند. مانند تب استخوان شکن یا همان تب دنگی که این روزها با سرعت قابل توجهی در حال گسترش است و یکی از اولین علائم آن تب است. با این اوصاف بد نیست با انواع تب و دلایل بروز آنها آشنا شوید تا در صورت لزوم، بدون نگرانی و سراسیمگی، روش‌های مناسب درمان را دنبال کنید.
دمای طبیعی بدن در گروه‌های مختلف
دمای طبیعی بدن در هر فردی متفاوت است و با توجه به شرایط جسمی او محاسبه می‌شود. با این حال اگر می‌خواهید از اندازه استاندارد دمای طبیعی بدن مطلع باشید، باید بگوییم که حدود 36 تا 37 درجه سانتیگراد، در‌نظر گرفته می‌شود. البته این ارقام می‌توانند در ساعات مختلف روز و در حالات مختلف نوسان داشته باشند. به عنوان نمونه، معمولاً دمای بدن شما صبح‌ها پایین‌تر است و در ساعات عصر به بالاترین میزان خود می‌رسد. این عدد بنا به سن هر شخص نیز می‌تواند متفاوت باشد. به طور مثال:
- دمای طبیعی بدن کودکان زیر ده سال: بین ۳۵.۵ تا ۳۷.۵
- دمای طبیعی بین افراد یازده تا شصت‌وپنج‌ساله: ۳۶.۴ تا ۳۷.۶
- دمای طبیعی افراد مسن (بالای شصت‌وپنج سال): ۳۵.۸ تا ۳۶.۹
نکته: این عدد به روش سنجیدن دمای بدن هم بستگی دارد. همان‌طور که می‌دانید، روش‌های متفاوتی برای تب‌سنجی وجود دارد؛ اندازه گیری دمای بدن از طریق قرار دادن تب‌سنج زیر زبان، پیشانی و حتی درون مقعد. عدد به‌دست‌آمده نیز می‌تواند متفاوت و دارای بازه «طبیعی» متفاوتی باشد.
نکته 2: توجه داشته باشید که تحرکات شدید مانند ورزش‌های سنگین می‌توانند باعث افزایش دمای بدن شما شود. از سوی دیگر، حالات مختلف بدن هم می‌توانند نوسان دما را به دنبال داشته باشند (مانند دوران قاعدگی).
انواع تب کدامند؟
تب انواع و حالت‌های مختلف دارد. برای مثال نوعی تب که به آن تب مداوم می‌گویند، در طول شبانه‌روز ممکن است تنها 1 درجه تغییر کند؛ اما معمولا در سطح پایینی قرار دارد. تب طولانی بین 10 تا 14 روز یا گاهی بیشتر طول می‌کشد ولی اغلب در دمای پایینی قرار دارد. همچنین مواردی وجود دارند (مانند تب مزمن) که ممکن است برای مدت چند ماه یا حتی سال ادامه داشته باشد. با این حال به طور متناوب عود کرده و بهبود پیدا می‌کند و البته در هر دوره، 3 تا 4 روز به طول می‌انجامد. تب‌های متناوب هم اغلب در سطح پایین هستند و در طول روز نوسان دارند. به‌علاوه اینکه ممکن است چند روز بعد (1 تا 3 روز) دوباره عود کنند. اگر تب به طور منظم و در فواصل زمانی معینی آشکار شود (با نوسان دما و یا فرا‌رسیدن یک فصل خاص)، به آن تب مکرر می‌گویند.
به غیر از موارد فوق، تب از نظر میزان شدت هم به انواع مختلفی تقسیم می‌شود:
- تب خفیف: دمای بدن تا 38 درجه
- تب متوسط: دمای بدن از 38 درجه تا 39 درجه
- تب بالا: دمای بدن از 39 تا 40 درجه
- تب شدید: دمای بدن از 40 درجه تا 41 درجه
- تب بسیار شدید (خطرناک): دمای بدن از 41 درجه بالاتر (تب هیپرپیرکسی)
علاوه بر این طبقه‌بندی، تب از نظر دلایل بروز هم انواع گوناگونی دارد. در ادامه رایج‌ترین آنها را مرور خواهیم کرد.
تب ویروسی
تب ویروسی در بیشتر مواقع از طریق ویروس‌هایی که در هوا معلق هستند ایجاد می‌شود. پس از ورود این ویروس‌ها به بدن، علائمی همچون ناراحتی معده، اسهال، حالت تهوع، استفراغ و تب را مشاهده خواهید کرد. گاهی اوقات تب ناشی از عفونت ویروسی پس از گذشت مدت زمان کوتاهی (حتی بدون استفاده از داروهای تسکین‌دهنده) از بین خواهد رفت.
تب باکتریایی
باکتری‌ها می‌توانند سیستم‌های عملیاتی مختلف بدن را تحت تاثیر قرار دهند. سیستم عصبی مرکزی، سیستم تنفسی، سیستم گوارشی و بسیاری از اندام‌های حیاتی بدن همچون قلب، ریه و حتی آپاندیس و غیره، همگی در معرض عفونت باکتریایی هستند. در این صورت با تب باکتریایی مواجه خواهید شد که برای رفع آن می‌توان در صورت نیاز از آنتی‌بیوتیک‌ها کمک گرفت.
تب قارچی
علت تب قارچی، عفونت‌هایی هستند که به واسطه قارچ‌ها ایجاد می‌شوند و معمولا با داروهای ضد قارچ درمان می‌شوند.
تب دارویی
مصرف دارو، گاهی با عوارض همراه است و تب، ممکن است به عنوان یک عارضه خود را نشان دهد. در چنین مواردی، تب نیز اغلب با قطع مصرف دارو پایان می‌یابد. همچنین ممکن است بدن شما به ترکیبات یک داروی جدید حساسیت نشان دهد. این وضعیت هم می‌تواند تحت تاثیر واکنش آلرژیک، با علائمی همچون تب همراه باشد.
تب التهابی
احتمالا می‌دانید که التهاب جزیی از واکنش سیستم ایمنی بدن است. در حالت عادی، اگر عوامل داخلی یا خارجی (مانند میکروب‌ها و ضربه) به بافت‌های بدن صدمه وارد کنند، بافت‌ها نوعی مواد شیمیایی را آزاد می‌کنند که منجر به سرازیر شدن مایعات به بافت‌ها می‌شود. در این صورت التهاب موضعی بیانگر واکنش سیستم دفاعی بدن است و به دنبال آن، ابتلا به تب رخ می‌دهد. پس بیماری‌های التهابی هم می‌توانند عاملی برای ایجاد تب باشند.
علت ایجاد تب چیست؟
در بیشتر موارد، تب نشانه خوبی است، در واقع تب به شما می‌گوید که بدن در حال مقاومت یا مبارزه با شرایطی غیر‌طبیعی مانند بیماری و عفونت است. البته عوامل زیادی وجود دارد که می‌توانند باعث بروز تب در بدن شوند. بعضی از رایج‌ترین آنها شامل موارد زیر است:
عفونت
انواع عفونت‌ها از قبیل عفونت قارچی، ویروسی یا عفونت باکتریایی، منجر به بروز تب می‌شوند. با ابتلا به عفونت‌های مختلف همچون عفونت کلیه، آپاندیس و غیره، باکتری‌ها و ویروس‌ها به بدن حمله می‌کنند. بدن نیز برای مقابله، دمای محیط را افزایش می‌دهد تا شرایط را برای بقای آنها نا‌مساعد کند. با هوشیاری سیستم دفاعی بدن، آنتی‌بادی‌ها و سلول‌های ایمنی شروع به کار می‌کنند و عوامل عفونت را از بین می‌برند.
التهاب
التهاب نیز گاهی اوقات باعث بروز تب می‌شود، اما در حقیقت یکی دیگر از پیامد‌های فعال شدن سیستم دفاعی بدن است. هنگامی که عوامل مخرب به اندام‌ها و بافت‌های گوناگون بدن آسیب می‌زنند، محل آسیب به دلیل نشت مایعات به بافت، متورم می‌شود. به همین دلیل است که بعضی از بیماری های التهابی نظیر آرتریت روماتوئید و التهاب روده (مانند بیماری کرون و کولیت زخمی) باعث تب کردن بیمار می‌شوند.
در برخی موارد هم لخته شدن خون در عروق منجر به تب می‌شود. وقتی بخشی از خون لخته شده وارد ریه می‌شود، ممکن است رگ‌های خونی ملتهب شوند و مشکلاتی همچون درد (قفسه سینه) یا تب را به دنبال داشته باشند.
اختلالات خود‌ایمنی
اختلالات خود‌ایمنی که باعث بروز بیماری‌هایی همچون پرکاری تیروئید، سلیاک و لوپوس می‌شوند، گاهی اوقات التهاب طولانی مدت و متعاقبا تب را به دنبال دارند. همان‌طور که می‌دانید شرایط خود ایمنی در مواقعی رخ می‌دهد که سیستم دفاعی بدن به اشتباه سلول‌های سالم را هدف قرار می‌دهد. با این واکنش نادرست، علائمی همچون تب پدیدار می‌شوند.
تومورهای سرطانی
تومور‌ها زمانی آشکار می‌شوند که سلول‌های غیر‌طبیعی تکثیر شوند. این در حالی است که بدن اصولا رشد سلولی را کنترل می‌کند و مانع از تکثیر سلول‌های معیوب و آسیب‌دیده می‌شود. در صورتی که تکثیر سلولی از کنترل خارج شود، در پاسخ به رشد غیر‌طبیعی سلول‌ها تب رخ می‌دهد. البته این روند بیشتر در تومورهای بد‌خیم (سرطانی) دیده می‌شود و تومورهای خوش‌خیم معمولا با این علائم همراه نیستند.
ایمن‌سازی بدن
تب می‌تواند به واسطه ایمن‌سازی بدن توسط واکسن‌ها ایجاد شود. احتمالا با این فرایند در کودکان و نوزادان مواجه شده‌اید، واکسن‌هایی که در سنین مختلف به کودکان زده می‌شوند، ممکن است یک تا دو روز بعد علائمی همچون تب را به دنبال داشته باشند. در واقع پس از دریافت واکسن، تب در کودکان نشانه عملکرد موثر آنتی‌بادی‌ها است.
عوارض داروها
بعضی از داروها اثرات جانبی دارند؛ سرگیجه، حالت تهوع، سردرد و تب، از جمله عوارض شایع داروها هستند. برخی از داروها ممکن است دمای بدن را هم افزایش دهند؛ این موضوع می‌تواند از اثر مستقیم دارو روی بدن حاصل شود، یا در ادامه واکنش آلرژیک بدن نسبت به دارویی باشد که وارد بدن شده است.
بیماری‌های مربوط به گرمای محیط
گرمای شدید محیط ممکن است بدن را در شرایط نا‌مناسبی قرار دهد و به بیماری‌هایی همچون هایپرترمی منجر شود. گرمازدگی و بیماری‌های مربوط به گرمای محیط (ناشی از ورزش طولانی، آفتاب سوختگی و غیره) می‌توانند خطرناک باشند و شما را در وضعیت اورژانسی قرار دهند.
تب در چه صورتی خطرناک است؟
در بخش بالا به طور مفصل درباره نشانه‌های خطرناک بودن تب صحبت کردیم؛ با این حال به عنوان یک قاعده کلی، افزایش دمای بدن نوزادان خطرناک‌تر است و بهتر است بیشتر به آن توجه کنید. در این شرایط حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- دمای بالای ۳۸ درجه بین نوزادان زیر سه ماه
- اگر تب کودکان بیش از یک روز طول بکشد.
- فرد بزرگسالی که شرایطی مانند سیستم ایمنی سرکوب‌شده دارد.
- اگر تب فرد بزرگسال طولانی‌تر از سه روز شود.
- مشاهده علائم کم‌آبی بدن، مانند کاهش حالت ارتجاعی پوست
بیماری‌هایی که تب علامت اصلی آنها است؟
در کنار دلایل گوناگونی که باعث بروز تب می‌شوند، بیماری‌هایی هم وجود دارند که تب نشانه بروز آنها است. به همین دلیل نامگذاری برخی از آنها کاملا متفاوت با سایر بیماری‌ها صورت می‌گیرد. تعدادی از این بیماری‌ها را در ادامه مرور می‌کنیم.
- تب کریمه کنگو
- تب مالت
- تب یونجه
- سرماخوردگی و آنفولانزا
- کرونا
- آبله مرغان
- اوریون
- و بیماری‌هایی که ناشی از عفونت ویروس کوکساکی هستند (مانند بیماری دست پا دهان HFMD).
علائم همراه تب در بدن
تب می‌تواند با نشانه‌های دیگری هم همراه باشد، البته این علائم ممکن است با توجه به علت تب در افراد مختلف متفاوت ظاهر شوند. با این حال آنها به شما و پزشک شما در تشخیص و درمان بیماری کمک می‌کنند. موارد زیر، برخی از علائم مرتبط با تب هستند:
- تعریق
- احساس سرما یا لرز
- درد عضلات و مفاصل
- ضعف
- خواب آلودگی
- بی‌اشتهایی
- عدم تمرکز
- تحریک‌پذیری بالا
- تشنج
- توهم یا هذیان
- کم آبی بدن
برای درمان تب چه موقع به دکتر مراجعه کنیم؟
همان‌طور که در بخش‌های قبلی گفتیم، تب اغلب علامت خوبی است و به شما در مورد یک معضل، اختلال یا بیماری هشدار می‌دهد. بنابراین با دیدن علامت هشدار، باید برای تشخیص و رفع مشکل اقدام کنید، چرا‌که گاهی اوقات می‌تواند به عواقب خطرناکی منجر شود. البته میزان و سطح خطرناک بودن تب، به عواملی همچون سن فرد بستگی دارد که در ادامه در مورد آن صحبت خواهیم کرد.
تب در نوزادان
اگر در پی ناخوشی نوزاد، دمای بدن او را اندازه‌گیری کردید و با ارقامی چون 38 درجه سانتیگراد و بیشتر مواجه شدید، لازم است فورا به پزشک مراجعه کنید. نا‌گفته نماند که برخی متخصصان نیز توصیه می‌کنند که در نوزادان، به دمای بالاتر از 37.5 درجه حساسیت نشان دهید، به ویژه در مواقعی که این (دمای 37.5 درجه)، حداقل دمای بدن کودک است.
تب در کودکان و نوجوانان
تب در کودکان می‌تواند به دلایل گوناگونی اتفاق بیفتد. دندان درآوردن، تحرک بیش از حد، تب پنهان کودکان و مواردی از این دست ممکن است باعث افزایش دمای حرارت بدن شوند. با این اوصاف متخصصین توصیه می‌کنند چنانچه تب کودکان با علائمی چون سردرد شدید، عدم مصرف مایعات، بی‌حالی، شکم درد، استفراغ و تماس چشمی ضعیف همراه باشد، بهتر است مراقبت‌های پزشکی را دنبال کنید.
تب در بزرگسالان
برای بزرگسالان، بهتر است در مواقعی به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید که فرد به مدت سه روز یا بیشتر، تب بیشتر از ۳۹.۴ درجه داشته باشد. سایر علائم همراه در بزرگسالان عبارتند از تورم گلو، سردرد شدید، حساسیت به نور، بثورات پوستی، سفت شدن گردن، استفراغ، درد قفسه سینه، مشکلات تنفسی، عدم تمرکز، شکم درد، ادرار با سوزش، مشاهده خون در مدفوع، تورم در پاها، ضعف عضلانی و تشنج.
تب در سالمندان
در حالت معمول سالمندان به نسبت جوانان دمای بدن پایین‌تری دارند؛ ازاین‌رو هنگام مشاهده تب در کهنسالان (تب بالای 37.5 درجه)، بهتر است موضوع را جدی‌تر بگیرید.
علت تب در سالمندان
عفونت، عامل اصلی ایجاد تب در سالمندان است. اما شایع‌ترین عفونت‌هایی که در این افراد دیده می‌شوند عبارتند از عفونت تنفسی، عفونت ادراری، عفونت بافتی و عفونت گوارشی. عفونت تنفسی به دلیل ناتوانی سیستم ایمنی سالمندان اتفاق می‌افتد و در اکثر موارد بسیار دیر‌تر از سایر گروه‌های سنی بهبود پیدا می‌کند.
عفونت ادراری در زنان بیشتر به خاطر افتادگی مثانه، عدم تخلیه کامل ادرار و خشکی واژن اتفاق می‌افتد و در مردان نیز به خاطر بزرگ شدن پروستات و عدم تخلیه کامل ادرار رخ می‌دهد. عواملی چون ضعف عضلانی، ناتوانی و سیستم ایمنی ضعیف هم اغلب باعث عفونت‌های گوارشی و بافتی در سالمندان می‌شوند.
تب در بارداری
در صورت مشاهده تب در دوران بارداری، بهتر است وسواس بیشتری از خود نشان دهید؛ زیرا دمای بالای بدن در این وضعیت ممکن است پیامد‌هایی به دنبال داشته باشد. در چنین مواردی، اگر نشانه‌های دیگری مانند شکم درد، تنفس سخت، سفت شدن گردن، کمتر شدن حرکت جنین، سبکی سر، کرامپ شدید، تشنگی شدید، تیرگی رنگ ادرار و کاهش حجم ادرار بروز پیدا کردند، حتما به پزشک مراجعه کنید و در عین حال، تلاش کنید تا دمای بدن را پایین بیاورید.
روش‌های اندازه‌گیری تب
دماسنج‌ها، تجهیزاتی برای اندازه‌گیری تب هستند و دمای بدن شما را نشان می‌دهند. برخی از آنها (که به عنوان تب‌سنج شناخته می‌شوند) دمای داخل دهان را اندازه‌گیری می‌کنند؛ برخی دمای داخل روده را می‌سنجند؛ تعدادی در گوش قرار داده می‌شوند و بعضی هم زیر بغل یا روی پیشانی گذاشته می‌شوند. این موارد از رایج‌ترین روش‌های اندازه‌گیری تب هستند و هر کدام برای این کار از دستگاه مخصوصی استفاده می‌کنند. در ادامه آنها را به طور جداگانه بررسی می‌کنیم.
- دماسنج دهانی: یکی از پرکاربردترین روش‌های اندازه‌گیری دمای بدن است و در 2 نوع جیوه‌ای و دیجیتالی وجود دارد. دماسنج دهانی را به غیر از دهان می‌توانید زیر بغل هم قرار دهید؛ یا اینکه از آن به صورت مقعدی استفاده کنید.
- دماسنج پستانکی: از موثرترین دستگاه‌های اندازه‌گیری تب نوزادان و کودکان است و به شکل یک پستانک طراحی شده است. بدین ترتیب کودک با مکیدن 90 ثانیه‌ای پستانک، به شما نشان می‌دهد که دمای بدن او چقدر است.
- دماسنج پیشانی: یک دماسنج الکترونیکی است که با قرار دادن بر روی پیشانی، اندازه گیری تب و دمای بدن را انجام می‌دهد.
- دماسنج گوشی یا تیمپانیک: دماسنجی است که داخل گوش قرار داده می‌شود.
برای درمان تب چه باید کرد؟
اساسا درمان تب، از طریق تشخیص علت بروز آن صورت می‌گیرد. گاهی اوقات ممکن است با استفاده از داروهایی همچون استامینوفن، دمای بدن را کاهش داد و گاهی هم انواع داروها تاثیری در برطرف کردن تب ندارند. از طرفی ممکن است پایین آوردن دمای بدن، تنها منجر به پنهان کردن علائم بیماری شود. به هر صورت برای پایین آوردن تب در خانه (به‌خصوص تب خفیف)، می‌توان از کمپرس سرد، دوری از فعالیت‌های سنگین، استراحت و نوشیدن مایعات خنک استفاده کرد. همچنین توصیه می‌شود به طور متوسط هر 15 دقیقه، پارچه‌ای آغشته به آب ولرم را روی نقاط نبض‌دار بدن از قبیل بازوها، پیشانی، پاها و سینه قرار دهید و حتی‌المقدور محیط را خنک نگه دارید.
سخن پایانی
معمولاً‌منشا تب درگیری سیستم دفاعی و وقوع اتفاقات غیر‌طبیعی در بدن است. گاهی طی چند ساعت برطرف می‌شود و گاهی روزها ادامه دارد؛ در مواقعی با درمان‌های خانگی می‌توان دمای بدن را کاهش داد و در برخی مواقع تنها با کمک داروهایی چون آنتی‌بیوتیک‌ها و تب‌برها بهبود پیدا می‌کند. آنچه که مسلم است، پیدا کردن علت ابتلا به تب موضوعی بسیار حائز اهمیت و جدی است و برای این‌کار، مشورت با پزشک بهترین راهکار خواهد بود.
سوالات متداول
1- عوارض تب بالا چیست؟
افرادی که تب بالا دارند، در صورت عدم معالجه ممکن است با عوارضی همچون کم‌آبی بدن، تشنج، نارسایی اندام و گرمازدگی مواجه شوند. هنگامی که دمای بدن به طور ناگهانی افزایش می‌یابد (تب شدید) یا اینکه برای مدت طولانی بالاست، این احتمال وجود دارد که به آسیب مغزی یا کما منجر شود.
2- علت تب و لرز شبانه چیست؟
به‌طور‌کل دلایل مختلف تب اعم از عفونت‌ها (به ویژه عفونت‌های ویروسی و باکتریایی)، عوارض داروها، تومور سرطانی و اختلالات خود‌ایمنی ممکن است باعث بروز تب و لرز شبانه شوند.
3- تب تا چند روز طبیعی است؟
در حالت معمول ممکن است تب تا 7 روز طول بکشد؛ اما در واقع علت اصلی تب، زمان ماندگاری آن را مشخص می‌کند. تب‌های شدید‌تر و مزمن هر‌کدام ممکن است تا 2 هفته و بیشتر از 14 روز ادامه‌دار باشند.
نویسنده: علیرضا میرباقری
ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی