آرایشی و بهداشتی
شاید از بس سال‌های سال در گوش ما خوانده‌اند و حتی لقلقه‌ی زبان خود ما هم شده که «مرد که گریه نمی‌کنه!» یا «مرد سَر می‌ده و سِر نمی‌ده!»، دیگر به صرافت درستی و نادرستی این حرف‌ها نیفتاده‌ایم و خیال کرده‌ایم که راستی‌راستی، گفتن از سلامت مردان عیب است و رسیدگی به آن، کار سوسول‌هاست! این معضل، مخصوص به سرزمین ما هم نیست و گویا آسمان همه‌جا همین رنگ است. آمارها و پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مردان در قیاس با زنان کمتر به فکر صحت و سلامت خود هستند و از مراجعه به پزشک، چه برای جسم و چه برای روان، روی‌گردانند و بی‌دلیل نیست که مثلاً در ایالات متحده آمریکا عمر مردان از زنان به طور میانگین 5 سال کوتاه‌تر است. با این تفاصیل، پیداست که گفتن و نوشتن از سلامت مردان برای خالی‌نبودن عریضه و صرفاً به مناسبت فرارسیدن روز یا هفته‌ی ملی سلامت مردان نیست، بلکه امری حیاتی و ضروری است. سعی ما در تحریر این مطلب بر این است که نکاتی عمومی و در عین حال بنیادین را از جهت بهبود سلامت جسم و روان مردان بیان کنیم، مگر گامی کوچک برای آگاهی بخشی در این حیطه برداشته باشیم. اما بد نیست پیش از آن نگاهی به برخی آمارها بیندازیم.
آمارهایی در باب سلامت مردان
تحقیقات حاکی از آن است که مردان در سراسر جهان، از هر نژاد و قبیله و با هر میزان درآمدی که باشند، از سخن‌گفتن درباره‌ی آلام روح و روان‌شان اکراه دارند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، مرگ و میر ناشی از خودکشی در مردان دو برابر بیش از زنان است.
بنا به گزارش سازمان «خدمات ملی بهداشت (NHS)» در انگلستان، مردان تنها 36 درصد از مراجعه‌کنندگان به روان‌درمان‌گرها را شامل می‌شوند و 46 درصد از مردانِ شاغل، از مرخصی‌گرفتن از کارفرمای خود شرم دارند.
گذشته از برخی بیماری‌ها که صرفاً مختص مردان است، نظیر سرطان بیضه یا سرطان پروستات که رایج‌ترین سرطان در میان مردان است، بیماری‌های قلبی و ریوی نیز سلامت مردان را بیش از زنان در معرض خطر قرار می‌دهد. همچنین، بر اساس مستندات دانشگاه ایندیانا، حدود 30 میلیون تن از مردان در آمریکا از اختلال نعوظ رنج می‌برند. طبق آمار منتشره از «مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها» در آمریکا، 24.3 درصد مرگ و میر مردان در سال 2018 ناشی از بیماری‌های قلبی بوده است. سایر آمار و ارقام منتشره از این مرکز از این قرارند:
- 3 درصد از مردانِ بالای 18 سال، سیگاری هستند.
- 5 درصد از مردانِ بالای 20 سال به چاقی مفرط دچارند.
- 9 درصد از مردانِ 20 سال به بالا به فشار خون بالا مبتلایند.
اما به رغم این اعدادِ نگران‌کننده، راه روشن است؛ هم به برکت پیشرفت‌های علمی و پژوهش‌های گسترده، عوامل مؤثر در بروز بیماری‌ها و اختلالات شناخته شده‌اند، هم روش‌های درمانیِ نوین در اختیار ماست و هم دسترسی به پزشکان و درمان‌گران بسیار ساده‌تر از گذشته شده است. در کنار همه‌ی این‌ها، رعایت اصول و آدابی به ظاهر معمولی، سلامت مردان جامعه را تعالی می‌بخشد؛ چیزی که از دیرباز تا کنون، سایه‌ی کلیشه‌هایی از قبیل «کار مردان تحمل است و قرار» بر آن سنگینی کرده است. آنچه در ادامه می‌آید، راهکارهایی است برای حفظ و ارتقای سلامت مردان و تلاشی برای کنار راندن کلیشه‌های ناسالم!
راهکارهایی درباره سلامت مردان
به قول معروف «پیشگیری بهترین درمان است». ما هم به همین رسم راهکارهایی را پیش روی می‌گذاریم که جامعه‌ی پزشکان و درمان‌گران در کارآمدی آن‌ها برای ارتقای سلامت مردان اتفاق نظر دارند.
معاینه ها و آزمایش های منظم پزشکی
یکی از شاخص‌ترین عواملی که سلامت مردان را به خطر می‌اندازد این است که در مقایسه با زنان میل کمتری به مراجعه به پزشک یا داروساز دارند و عامیانه اگر بخواهیم بگوییم، مریض‌بودن توی کت‌شان نمی‌رود و اعتقادی به یاری‌خواستن از درمان‌گر جماعت ندارند. ملاقات گاه‌به‌گاه با پزشک و انجام معاینه و آزمایش های منظم، به تشخیص زودهنگام بسیاری از بیماری‌ها کمک شایانی می‌کند و تشخیص هرچه زودتر، درمان هم متعاقباً آسان‌تر. به عنوان مثال، فشار و چربی خون بالا و افزایش وزن از جمله عواملی‌اند که در بالابردن ریسک بیماری‌ها و حملات قلبی دخیل‌اند، ولیکن به راحتی از طریق معاینه و آزمایش قابل تشخیص‌اند و پزشک با پی‌بردن به این علائم، نسبت به رفع و درمان و جلوگیری از تشدید آن اقدام خواهد کرد.
ورزش و جنب و جوش مداوم
تأثیر ورزش مداوم در بهبود سلامت قلب و ریه‌ها و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمنی نظیر فشار خون بالا و دیابت نوع دوم دیگر برای همه آشکار است. اما ورزش منظم، علاوه بر سلامت جسم، برای سلامت روان نیز بسیار سودمند است. جنب و جوش باعث ترشح اندورفین در بدن می‌شود که ماده‌ای است نشاط‌افزا و ضد اضطراب و افسردگی. ورزش، همچنین در بهبود عملکرد مغز و بالابردن اعتماد به نفس و ارتقای کیفیت خواب اثرگذار است و در نتیجه التفات به آن، هر دو جناح سلامت مردان را قدرت می‌بخشد؛ هم جسم و هم روان.
رژیم غذایی سالم و متعادل
به محض آنکه اسم رژیم می‌آید، خیلی‌هامان تصور می‌کنیم که منظور «کم‌خوردن» است. اما واقعیت این است که رژیم غذایی سالم و متعادل یعنی درست‌خوردن و بهره‌مند‌شدن از مواد مغذی مورد نیاز بدن و پرهیز از به اصطلاح هله‌هوله و خوراکی‌های فرآوری‌شده و مضر. مصرف ویتامین‌ها و مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در سبزیجات و میوه‌ها و غلات و پروتئین‌های بدون چربی و چربی‌های مفید غیر اشباع، کارکردی اساسی در حفظ سلامت مردان دارد. همچنین مصرف مکمل‌های غذایی از جمله مولتی‌ویتامین‌ها در دنیای امروز که گنجاندن تمامی مواد مغذی در رژیم غذایی شاید کار دشواری باشد، طرفداران زیادی پیدا کرده است و بسیاری از پزشکان نیز مصرف این فرآورده‌ها را توصیه یا تجویز می‌کنند.
پرهیز از سیگار و الکل
شاید گفتنش تکرار مکررات باشد، اما از حقیقت گریزی نیست. کشیدن سیگار، ازدیاد زیان‌بار رادیکال‌های آزاد در بدن را به دنبال دارد و این یعنی تخریب سلول‌های مفید و تضعیف سیستم ایمنی و نهایتاً افزایش احتمال بروز بیماری‌های مختلف، به‌ویژه بیماری‌های قلبی و ریوی که چنانکه گفتیم از جمله شایع‌ترین امراضی است که سلامت مردان را تهدید می‌کند. مصرف بی‌رویه‌ی الکل نیز، افزون بر آسیب‌‌رسانی به کبد که تقریباً همه‌مان می‌دانیم، با کاستن آب بدن، بر سلامت پوست و چشم نیز اثر سوء دارد.
توجه به سلامت روان
روانِ آزرده، جسم هر انسانی را فارغ از مرد و زن‌بودن رنجور می‌کند، اما نه به گونه‌ای یکسان. همان‌طور که در ابتدای این مطلب اشاره کردیم، تفکرات و تلقی‌های غالب از «مردی» و «مردانگی»، ابراز احساسات و دردها را برای مردان مشکل کرده است و ترس از «نازک‌نارنجی» قلمدادشدن، بسیاری از آنان را به سکوت واداشته است. البته که سرکوب دردهای ناگفته، برای سلامت مردان بی‌عواقبی نبوده است و با رجوع به آمارها می‌بینیم که مثلاً 74 درصد از موارد خودکشی در ایالات متحده و بریتانیا، از بین مردان بوده است. همچنین حل‌نشدن مسائل درونی در مردان، آنان را مستعد روی‌‌آوردن به افیون و الکل و چیزهایی از این دست می‌کند که آثار نامطلوب آن‌ها بر کسی پوشیده نیست. از همین روی است که بایستی در توجه به سلامت روان مردان و مقابله با انگ‌ها و برچسب‌های مربوط به رسیدگی به آن، همت گماشت.
خوشبختانه در سال‌های اخیر دیدگاه‌های کلیشه‌ای تا حدی دستخوش تغییر شده است و مردان با آرامش و خاطر آسوده‌تری از گرفتاری‌های روانی خود سخن می‌گویند.
گپ‌زدن و «از دل تنگ گفتن» با دوست، همسر و حتی همکاری صمیمی و معتمد یا مراجعه به روان‌کاو و روان‌درمانگر، سهم به‌سزایی در کاهش تشویش‌ها و استرس‌ها دارد و پژوهش‌های گوناگونی دال بر تأثیر مثبت معاشرت‌‌ها در بهبود خلق و خو و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن صورت گرفته است.
هدف از آگاهی بخشی در باب سلامت مردان
سلامت مردان همواره میدان مبارزه با تفکرهای قالبی و کلیشه‌ها و فائق‌آمدن بر موانعی این‌چنینی بوده است. صحبت‌کردن از این موضوع، علاوه بر زدودن کلیشه‌های سنتی از اذهان، تشویق بزرگی است برای مردانی که همیشه از پیگیری سلامت خود می‌ترسند یا شانه خالی می‌کنند. بدیهی است که فواید ژرف‌نگری در موانع پیش روی سلامت مردان و طرح یک سبک زیست سالم، نه تنها شامل این گروه، که شامل حال کل جامعه می‌شود و در واقع سلامت مردان مترادف است با سلامت یک سرزمین و یک جهان.