متفورمین

متفورمین، خط اول درمان دیابت نوع 2 و یکی از پرمصرف‌ترین داروها برای بیماران دیابتی است. این دارو کمک شایانی به کنترل قندخون، افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین و کاهش عوارض ناشی از این بیماری می‌کند. در این نوع دیابت، بدن نمی‌تواند سطح قندخون را مثل افراد عادی تنظیم کند. در این شرایط (و برخی شرایط دیگر)، ممکن است پزشک شما متفورمین را برای کنترل بهتر قندخون تجویز کند.

متفورمین یک داروی نسخه‌ای است که در بزرگسالان و برخی از کودکان مبتلا به دیابت قابل استفاده است. همچنین این دارو در بانوان مبتلا به PCOS برای کمک به کاهش عوارض این سندرم و افزایش باروری در زنان کاربرد دارد. در ادامه، به بررسی نکات کلیدی درباره قرص متفورمین می‌پردازیم تا شما بتوانید با آگاهی کامل و خیال راحت از فواید آن بهره‌مند شوید.

طبقه‌بندی دارویی	بیگوانیدها؛ داروهای کاهنده قندخون
اشکال دارویی	قرص خوراکی ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم سریع‌رهش قرص خوراکی ۵۰۰، ۷۵۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم پیوسته‌رهش محلول خوراکی ۵۰۰ میلی‌گرم در ۵ میلی‌لیتر
موارد مصرف اصلی	کنترل دیابت شیرین نوع ۲
نحوه مصرف رایج	دوز شروع متفورمین معمولاً ۵۰۰ میلی‌گرم یک یا دو بار در روز همراه غذا است که ممکن است به تدریج تا ۲ گرم در روز افزایش یابد.
تداخلات دارویی مهم^	الکل و الگزیرها - سایمتیدین - دولتوگراویر - مواد حاجب یددار - رانولازین
برندهای تجاری معروف	گلوکوفاژ، گلای وانس، ریوفاژ، متفورمین هگزال

^داروهای فهرست‌شده در این جدول، تمامی تداخلات دارویی متفورمین را شامل نمی‌شوند. بنابراین، در صورت مصرف هرگونه دارو، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

کاربرد متفورمین

متفورمین در درمان دیابت شیرین نوع ۲ در زمانی که قندخون از طریق ورزش و رژیم غذایی کنترل نشود، کاربرد دارد.

همچنین در موارد زیر نیز ممکن است متفورمین توسط پزشک تجویز شود:

• کمک به کاهش وزن در افزایش وزن ناشی از مصرف داروهای آنتی‌سایکوتیک: شواهدی وجود دارد که متفورمین ممکن است به کاهش وزن کمک کند. این دارو برای این منظور تاییدیه FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) را ندارد، اما پزشکان ممکن است آن را به‌صورت Off-label برای کمک به کاهش وزن تجویز کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که این دارو بر متابولیسم، تنظیم اشتها و میکروبیوم روده تاثیر می‌گذارد.

• تنبلی تخمدان و مشکلات باروری زنان: سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) از هر ۱۰ زن در سنین باروری، ۱ نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ منجر به عدم تعادل هورمونی می‌شود و یکی از علل شایع ناباروری است. متفورمین می‌تواند شانس بارداری را در این افراد افزایش و خطر سندرم تحریک بیش از حد تخمدان را در افرادی که دارای اضافه وزن یا چاقی هستند، کاهش دهد.

• پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع ۲

• دیابت بارداری

متفورمین و کبد چرب

در مطالعات بالینی مشاهده شده‌است که متفورمین می‌تواند BMI (شاخص توده بدنی)، میزان چربی کبد و سطح خونی آنزیم‌های کبدی را در بیماران کبد چرب غیر الکلی و دیابت، کاهش دهد. با این حال همچنان تحقیقات بیشتری موردنیاز است.

نحوه مصرف متفورمین

متفورمین را بعد از وعده‌ی غذایی همراه با یک لیوان آب مصرف کنید. بهتر است که زمان مصرف را ثابت نگه دارید و تغییر ندهید. قرص‌ها را به‌طور کامل مصرف و از شکستن آن‌ها خودداری کنید.

بهترین موقع خوردن قرص متفورمین برای لاغری

نحوه مصرف متفورمین برای کاهش وزن و لاغری، تفاوتی با نحوه مصرف آن با سایر کاربردها ندارد. در هر صورت، بهتر است متفورمین را بعد از وعده‌های غذایی مصرف کنید.

نحوه تبدیل فرم سریع‌رهش متفورمین به فرم پیوسته‌رهش

اگر قصد دارید که فرم سریع‌رهش (IR) را به پیوسته‌رهش (ER) تبدیل کنید، می‌توانید کل دوز روزانه را به‌صورت یکجا و یکبار در روز مصرف کنید. برخی از متخصصین توصیه می‌کنند که اگر فرم IR را مصرف می‌کنید و مشکلی با آن ندارید، نسبت به تغییر آن اقدام نکنید.

توجه: در فرم‌های پیوسته‌رهش، ممکن است چیزی شبیه به بدنه قرص در مدفوع دیده شود. این امر طبیعی است و جای نگرانی ندارد.

عوارض جانبی احتمالی قرص متفورمین

متفورمین نیز مانند هر داروی دیگری عوارض جانبی خاص خود را دارد. در ادامه شایع‌ترین عوارض متفورمین 500 و سایر دوزهای این دارو را بررسی می‌کنیم. توجه کنید که این لیست شامل تمام عوارض جانبی این دارو نیست و در صورت بروز هر عارضه‌ی جانبی خاصی بهتر است با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید:

• اسهال

• نفخ شکم

• حالت تهوع و استفراغ

• ضعف و بی‌حالی

• سوزش سر دل

• سردرد

• احساس طعم فلزی در دهان

مصرف متفورمین بعد از وعده‌های غذایی، معمولا به کاهش عوارض گوارشی منجر می‌شود.

همچنین متفورمین ممکن است در موارد نادر سبب مشکلات تنفسی، سرگیجه، سبکی سر، ضربان قلب سریع یا آهسته، احساس سرما و درد عضلانی شود؛ اگر این علائم را تجربه کردید، بهتر است مصرف دارو را متوقف و با پزشک مشورت کنید.

کم‌خونی مگالوبلاستیک

متفورمین می‌تواند سطح ویتامین B12 را در بدن کاهش دهد. در مصرف طولانی‌مدت متفورمین، این موضوع می‌تواند باعث نوعی از کم‌خونی به‌نام کم‌خونی مگالوبلاستیک شود. خستگی، سرگیجه و سبکی سر از علائم رایج این نوع کم‌‎خونی هستند. در چنین شرایطی، مصرف مکمل ویتامین ب۱۲ ضروری است.

مطالعه بیشتر: کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12

افت قندخون (هایپوگلایسمی)

مصرف متفورمین، معمولاً باعث کاهش شدید قند‌خون (هایپوگلایسمی) نمی‌شود؛ اما در برخی شرایط نادر در ترکیب با یک رژیم غذایی نامناسب، ورزش شدید یا سایر داروهای ضددیابت، ممکن است منجر به کاهش بیش‌ازحد قندخون شود. برخی از علائم این مشکل عبارتند از ضعف، خستگی، سرگیجه، سبکی سر، سیاهی‌رفتن چشم، کاهش هوشیاری و ضربان قلب غیرمعمول. درصورت بروز هر یک از این علائم، فوراً قند ساده (مانند آب قند یا خرما) مصرف کنید و با اورژانس تماس بگیرید.

مطالعه بیشتر: نحوه کار با دستگاه قند خون

تداخلات دارویی متفورمین

مصرف متفورمین همراه با برخی داروها می‌تواند باعث بروز عوارض جدی شود. آگاهی از این تداخلات دارویی بسیار مهم است. در ادامه، مهم‌ترین تداخلات دارویی این ترکیب را بررسی می‌کنیم.

• الکل: مصرف زیاد الکل (حاد یا مزمن) می‌تواند خطر اسیدوز لاکتیک ناشی از متفورمین را افزایش دهد و مصرف هم‌زمان این دو ممنوع است.

• الگزیرها

• سایمتیدین

• دولتوگراویر

• مواد حاجب یددار: مصرف همزمان متفورمین با این داروها ممکن است سبب تشدید عوارض کلیوی و اسیدوز لاکتیکی ناشی از متفورمین شود.

• رانولازین: در صورت مصرف همزمان متفورمین و رانولازین، بهتر است دوز روزانه متفورمین به حداکثر ۱۷۰۰ میلی‌گرم در روز محدود شود.

• داروهای مهارکننده کربنیک انهیدراز (مانند استازولامید و متی مازول)

• سایر داروهای ضددیابت (مانند انسولین)

این فهرست، لیست کاملی از تمام تداخلات دارویی متفورمین نیست و فقط تداخلات مهم را پوشش می‌دهد. درصورتیکه هر داروی دیگری را مصرف می‌کنید، پیش از مصرف متفورمین با داروساز یا پزشک مشورت کنید.

موارد هشدار مصرف

توصیه می‌شود متفورمین حداقل ۴۸ ساعت قبل از انجام PET اسکن قطع شود. همچنین درصورتیکه هریک از موارد زیر در مورد شما صدق می‌کند، پیش از مصرف قرص متفورمین با پزشک یا داروساز مشورت کنید:

• حساسیت به متفورمین یا هریک از اجزای فرمولاسیون

• نارسایی کلیه سطح آخر (End stage renal disease) و بیماران دیالیزی

• مشکلات قلبی (از جمله نارسایی قلبی)

• دیابت نوع ۱ وابسته به انسولین

• سابقه کتواسیدوز با یا بدون کما

• سابقه ابتلا به اسیدوز لاکتیکی

• اعتیاد به مصرف الکل

• نارسایی شدید کبدی

• عفونت شدید و سپسیس

• کم‌آبی بدن (دهیدراسیون)

• سکته مغزی

مصرف متفورمین در باروری، بارداری و شیردهی

هر دارویی که در دوران بارداری و شیردهی مصرف می‌شود، می‌تواند تأثیر مستقیم بر سلامت جنین و نوزاد داشته باشد؛ از این رو بررسی ایمنی داروها در این دوران‌های حساس اهمیت بالایی دارد.

مصرف در دوران باروری

در بیمارانی که دیابتی هستند و احتمال بارداری دارند، ضروری است که از راهکارهای مؤثر پیشگیری از بارداری مانند IUD و کاندوم تا زمان رسیدن به وضعیت پایدار قندخون استفاده شود. همچنین مصرف متفورمین در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک که تحت درمان‌های کمک‌باروری (مانند IVF یا ICSI) هستند، می‌تواند خطر سندرم تحریک بیش از حد تخمدان و سقط را کاهش دهد، اما پس از تأیید بارداری باید قطع شود.

قرص متفورمین ۵۰۰ برای بارداری

متفورمین، گزینه انتخابی برای درمان دیابت نوع ۲ در بارداری نیست؛ اما می‌تواند در برخی از بیماران با تشخیص پزشک به انسولین افزوده شود و یا در برخی موارد دیابت بارداری که استفاده از انسولین ممکن نیست، مورد استفاده قرار گیرد.

مصرف در دوران شیردهی

متفورمین وارد شیر مادر می‌شود اما مقدار آن بسیار کم است و تلاش برای کاهش مواجهه نوزاد با متفورمین از طریق تغییر زمان شیردهی مؤثر نیست. کنترل سطح قندخون مادر در دوران شیردهی اهمیت بالایی دارد. همچنین شیردهی فواید زیادی برای سلامت مادر و نوزاد دارد. بنابراین، در بیشتر موارد، ادامه شیردهی هنگام مصرف متفورمین بی‌خطر است. بااین‌حال، لازم است فواید و خطرات احتمالی آن با پزشک سنجیده شود.

مکمل‌های دارای اثرات مشابه متفورمین

برخی مکمل‌ها می‌توانند با اثر بر متابولیسم قند و بهبود حساسیت سلول‌ها به انسولین، به‌عنوان کمک‌درمان در کنار داروهایی مثل متفورمین عمل کنند و در کنترل بهتر قند خون مؤثر باشند. با این حال، مصرف مکمل های کنترل قند خون باید تحت نظر پزشک باشد، زیرا مکمل‌ها درمان اصلی نیستند و تنها در کنار داروها می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند.

مکمل‌های مؤثر در کنترل قندخون

برخی ترکیبات مانند کروم، آلفا لیپوئیک اسید و منیزیم با افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین، کاهش استرس اکسیداتیو و حمایت از فرآیندهای آنزیمی، به کنترل قند خون کمک می‌کنند. در ادامه، مکمل‌هایی بر پایه این ترکیبات معرفی می‌شوند:

مطالعه بیشتر: روش های کاهش مصرف قند؛ شیرینی‌جات را به راحتی ترک کنید

مکانیسم اثر متفورمین

متفورمین تولید گلوکز در کبد و جذب گلوکز در روده را کاهش می‌دهد و حساسیت به انسولین را بهبود می‌بخشد و به‌این ترتیب سبب افزایش جذب و استفاده گلوکز توسط بافت‌های محیطی می‌شود.

جدول اشکال دارویی و برندهای متفورمین

شرکت‌های ایرانی و خارجی مختلفی فراورده‌های حاوی متفورمین را تولید می‌کنند که همگی ماده موثره یکسان متفورمین هیدروکلراید را دارند. این داروها به لحاظ اثربخشی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. از برندهای مختلف این دارو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

نام برند	شکل و دوز دارویی	شرکت سازنده / واردکننده
نیلفورمین	قرص متفورمین ۵۰۰ میلی‌گرم	نیل فارمد
متفورمین	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی رازک
متفورمین	قرص پیوسته‌رهش ۷۵۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی ریحانه اصفهان
متفورمین	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی ماد
متفورمین	قرص پیوسته‌رهش ۷۵۰	صنعت دارویی شاری
متفورمین	قرص پیوسته‌رهش ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی سبحان دارو
متفورمین	قرص ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی جالینوس
متفورمین	قرص ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی فارماشیمی
متفورمین	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی حکیم
متفورمین	قرص ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی تهران دارو
متفورمین	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی روژین
متفورمین	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	زاگرس دارو پارسیان
متفورمین	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی ایران ناژو
متفورمین	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی فاخر
متفورمین	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی کیمیدارو
متفورمین	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی آریا
متفورمین	قرص ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی شهردارو
متفورمین	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی مینو
متفورمین	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی اسوه
متفورمین	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی شفا
متفورمین	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	فن آوریهای نوین دارویی آتیه
متفورمین	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی امین
متفورمین	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی کوشان فارمد
متفورسام	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم قرص پیوسته‌رهش ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی سامی ساز
زوگر	قرص پیوسته‌رهش ۵۰۰، ۷۵۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی تسنیم
متیکسار	قرص پیوسته‌رهش ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی الحاوی
مریکوم	قرص پیوسته‌رهش ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی ابوریحان
رزفورمین	قرص پیوسته‌رهش  750 و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی روز دارو
مهبامت	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم قرص پیوسته‌رهش ۷۵۰ میلی‌گرم	داروسازی مهبان دارو
گلای وانس	قرص ۵۰۰، ۷۵۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی کوشان فارمد
ویتالوفاژ	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	ویتابیوتیکس فارمد
رونوفاژ	قرص پیوسته‌رهش ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی روناک دارو
ریوفاژ	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی فاتک شیمی پارس
گلوکودر	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم قرص پیوسته‌رهش ۷۵۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی درسا دارو
رومتزا	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی روژین
آنی فورمین	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم قرص پیوسته‌رهش ۷۵۰ میلی‌گرم	داروسازی آنی درمان
متفوکسیر	قرص ۱۰۰۰ میلی‌گرم قرص پیوسته‌ رهش ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی اکسیر
رهامت	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم محلول خوراکی ۵۰۰ میلی‌گرم در ۵ میلی‌لیتر - ۲۵۰ میلی‌لیتر	داروسازی رها
فوبتمین	قرص پیوسته‌رهش ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی فاران شیمی تویسرکان
گلوبت گات	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی خوارزمی
متفوربت	قرص ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی سُها
متگلیندین	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	ایران هورمون
متفوربایوکس	قرص ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی باختر بیوشیمی
بروت	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	MEDOCHEMIE قبرس/ ساز دارو جوان
متفورمین هگزال (متفورمین خارجی)	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	HEXAL آلمان / بهستان دارو
آپو متفورمین (متفورمین خارجی)	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	Apotex اسوه / رستا ایمن دارو
متفورمین گلوکوفاژ (متفورمین خارجی)	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم قرص پیوسته‌رهش ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم (XR)	MERCK SANTE فرانسه / اکتوورکو
گلومت	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی دکتر عبیدی
اسلومت	قرص ۱۰۰۰ میلی‌گرم	آرامیس فارمد
متوور	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	اکتوورکو
واریومت	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی واریان فارمد
نودیاکس	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی ثنامد
متفیدکس	قرص ۵۰۰ میلی‌گرم	داروسازی طب مفید نیکان
دیگامت اس تی پی	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	سونا طب پارسه
متفورتکس	قرص ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلی‌گرم	داروسازی تهران شیمی

سخن پایانی

متفورمین یکی از رایج‌ترین داروها برای کنترل دیابت است و در بهبود اختلالات PCOS بانوان نیز شناخته شده است. مصرف متفورمین طبق دستور پزشک و با درنظر گرفتن بیماری‌های زمینه‌ای یا داروهای مصرفی می‌تواند کم‌ترین عارضه و بهترین اثربخشی را برای شما ایجاد کند. برای خرید متفورمین می‌توانید با مراجعه به داروخانه‌های معتبر و ارائه نسخه پزشک اقدام کنید. در صورت تداوم مصرف می‌توانید با داروساز مشورت و دارو را تهیه کنید.

سؤالات متداول

1. آیا متفورمین برای کاهش وزن استفاده می شود؟

متفورمین به‌طور مستقیم برای کاهش وزن استفاده نمی‌شود، اما ممکن است پزشک آن را برای کنترل افزایش وزن ناشی از برخی داروها تجویز کند.

2. قرص زیپمت بهتر است یا متفورمین؟

زیپمت یک داروی ترکیبی حاوی متفورمین و سیتاگلیپتین است که معمولاً به‌عنوان جایگزین متفورمین زمانی که مصرف متفورمین به تنهایی کافی نباشد، تجویز می‌شود. بنابراین، زیپمت می‌تواند گزینه موثرتری برای کنترل قند خون در این شرایط باشد، اما انتخاب بهترین دارو بستگی به شرایط فردی و نظر پزشک دارد.

3. عوارض قرص متفورمین برای قلب چیست؟

خیر؛ این دارو، عارضه خاصی برای قلب ندارد.

4. قرص متفورمین برای کیست تخمدان خوب است؟

بله، استفاده از قرص متفورمین برای تنبلی تخمدان و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، از درمان‌های رایج است و به بهبود سلامت باروری، تنظیم چرخه قاعدگی و کاهش عوارض بیماری فوق کمک می‌کند.

5. آیا متفورمین باعث ریزش مو میشود؟

خیر، متفورمین سبب چنین عارضه‌ای نمی‌شود.

6. قرص امپاگلیفلوزین و متفورمین چه تفاوتی دارند؟

متفورمین، یک دارو از دسته بیگوانیدها و امپاگلیفلوزین از دسته SGL2-Inhibitor ها است. هر دو دارو، کاهنده قندخون هستند و برای مدیریت دیابت استفاده می‌شوند؛ اما مکانیسم عملکرد آن‌ها تفاوت دارد. امپاگلیفلوزین خواص ادرارآور نیز دارد و برای بیماران قلبی‌عروقی (حتی غیر‌دیابتی) هم مناسب است.

7. قرص لیناگلیپتین و متفورمین چیست؟

این دارو، یک داروی ترکیبی ضددیابت است. در شرایطی که قندخون با مصرف یک دارو به تنهایی کنترل نمی‌شود؛ پزشکان از داروهای ترکیبی مانند این دارو استفاده می‌کنند.

8. تاثیر متفورمین بر قاعدگی چیست؟

متفورمین می‌تواند در بهبود قاعدگی نامنظم و تنظیم چرخه قاعدگی در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مؤثر باشد.

 

منابع: WebMD | Drugs.com | UpToDate

نویسنده: سروش سراب هرسینی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و کوثر معمارفر