همه ما در طول زندگی به دلایل مختلفی دچار سرگیجه شدهایم. سرگیجه، یکی از علائم شایعِ بسیاری از بیماریهاست و ممکن است نشاندهنده اختلالات گوناگونی باشد. نکته مهم، شناسایی علائم هشداردهنده سرگیجه است تا بتوانید با مدیریت بیماری زمینهای از عواقب احتمالی آن جلوگیری کنید. در این مطلب به معرفی، بررسی علل، علائم، راههای مدیریت و درمان سرگیجه میپردازیم.
علل احتمالی سرگیجه شامل احساس چرخش محیط اطراف، کم آبی بدن، هایپوگلایسمی (کاهش قند خون) و مشکلات عصبی هستند. تغییر سبک زندگی و داروها از رایجترین درمانها هستند.
سرگیجه چیست؟
سرگیجه احساس سبکی سر، گیج و منگ بودن یا عدم تعادل است که به اندامهای حسی، به ویژه چشمها و گوشها مرتبط است؛ بنابراین گاهی اوقات ممکن است باعث غش کردن شود. سرگیجه به خودی خود یک بیماری نیست، بلکه نشانهای از وجود یک اختلال است.
سرگیجه گاه به گاه جای نگرانی ندارد، ولی اگر مکرراً و بدون دلیل واضح یا به مدت طولانی، دچار سرگیجه شدهاید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
دلایل بروز سرگیجه
سرگیجه بر اثر دلایل مختلفی بروز میکند که در ادامه به آنها اشاره میکنیم.
سرگیجه و عدم تعادل
سرگیجه، احساس سبکی سر یا تقریباً غش کردن است. احساس چرخش محیط اطراف (سرگیجه دورانی) و عدم تعادل هر دو ممکن است باعث احساس سرگیجه شوند؛ اما این دو اصطلاح احساسات متمایز را توصیف میکنند.
سرگیجه دورانی با احساس چرخش محیط اطراف مشخص میشود، مانند حرکت اتاق، همچنین، ممکن است احساس سرگیجه ناشی از حرکت داشته باشید یا اینکه انگار به یک طرف خم شدهاید. عدم تعادل به معنای از دست دادن ثبات و توازن بدن است.
یکی از علل شایع احساس سرگیجه دورانی، سرگیجه وضعیتی خوش خیم (BPV) است. BPV، زمانی که فرد به سرعت موقعیت خود را تغییر میدهد، مانند نشستن در رختخواب پس از دراز کشیدن طولانی، منجر به سرگیجه کوتاه مدت میشود.
سبکی سر و سرگیجه دورانی، میتواند بر اثر بیماری «منییر» نیز ایجاد شود. این وضعیت، باعث تجمع مایع در گوش همراه با احساس پری گوش، کاهش شنوایی و وزوز گوش میشود.
یکی دیگر از دلایل احتمالی سبکی سر و سرگیجه دورانی، تومور مغزی آکوستیک است. این تومور غیر سرطانی، روی عصب دهلیزی (عصب شنوایی) که پیامهای گوش داخلی را به مغز ارسال میکند، تشکیل میشود.
علل شایع سرگیجه
از دست دادن بیش از حد مایعات، میتواند منجر به کمآبی بدن شود که یکی از شایعترین علل سرگیجه است. علائم کمآبی بدن، شامل احساس تشنگی و خشکی پوست است. سایر علل شایع سرگیجه عبارتاند از حمله میگرن یا مصرف الکل.
سرگیجه، همچنین ممکن است از اختلالات گوش داخلی، ناحیهای که به تغییر وضعیت حساس است و تعادل را تنظیم میکند، ناشی شود که در این صورت با کمشنوایی همراه است. سرگیجه ممکن است با مصرف برخی داروها نیز مرتبط باشد، از جمله:
- شلکنندههای عضلانی
- داروهای ضد صرع
- آنتیهیستامینها
- داروهای فشار خون
سایر علل احتمالی
برخی دیگر از علل سرگیجه عبارتند از:
- افت ناگهانی فشار خون: کاهش ناگهانی فشار خون، ممکن است به دلیل مشکلات مختلف یا حتی به دلیل ایستادن (افت فشار خون وضعیتی) ایجاد شود که میتواند منجر به سرگیجه و حتی افتادن، به ویژه در افراد مسن شود.
- کاردیومیوپاتی: در این بیماری، ماهیچههای قلب سفت و ضعیف میشوند و خون کمتری پمپاژ میکنند و علائم آن ممکن است شامل سرگیجه، غشکردن و مشکلات تنفسی باشد.
- حمله قلبی: در حالی که درد قفسه سینه شایعترین نشانه حمله قلبی است، سرگیجه یا سبکی سر نیز چه بسا از علائم آن باشد که به علت نرسیدن خون کافی به مغز رخ میدهد.
- آریتمی: آریتمی، زمانی رخ میدهد که سرعت ضربان قلب غیرمعمول باشد. آریتمی ممکن است باعث سرگیجه، سبکی سر یا تنگی نفس شود.
- مشکلات گردش خون: کاردیومیوپاتی، حمله قلبی و سایر بیماریهای قلبی، ممکن است منجر به مشکلات گردش خون شوند که در این وضعیت، قلب قادر به پمپاژ خون کافی نیست و این امر باعث ایجاد احساس سرگیجه در شما شود.
- ورزش بیش از حد: ورزش بیش از حد، ممکن است باعث سرگیجه یا سبکی سر شود. همچنین کمآبی و گرمازدگی از دیگر عواقب ورزش مضاعف است که هر دو ممکن است باعث سرگیجه شوند.
- گرمازدگی: حضور در محیط گرم و تعریق بیش از حد ممکن است فرد را دچار گرمازدگی کند. این وضعیت، ممکن است با احساس سرگیجه، تشنگی و ضعف همراه شود.
- کاهش حجم خون: کاهش حجم خون، ممکن است بر اثر خونریزی یا کم آبی بدن باشد و باعث سرگیجه، خستگی و فشار خون پایین شود.
- اختلالات اضطرابی: سرگیجه، ممکن است بر اثر اضطراب و بدون هیچ دلیل فیزیکی دیگری رخ دهد.
• کم خونی: کمخونی به معنی کاهش تعداد گلبولهای قرمز خون است. در پی پایینآمدن سطح هموگلوبین غنی از آهن در گلبولهای قرمز، این سلولها نمیتوانند اکسیژن کافی را در سراسر بدن حمل کنند. کمبود اکسیژن ناشی از کمخونی، ممکن است باعث احساس سرگیجه، خستگی یا تنگی نفس شود.
- هیپوگلیسمی: هیپوگلیسمی یا قند خون پایین، ممکن است باعث ایجاد احساس لرزش، سبکی سر یا گرسنگی شود.
- مسمومیت با مونواکسید کربن: اگر گاز مونواکسید کربن ناشی از سوخت ماشینها، غذاها یا کورهها در داخل خانه جمع شود، تنفس آن ممکن است کشنده باشد. سرگیجه، سردرد و استفراغ، از علائم مسمومیت با مونواکسید کربن است.
- بیماری حرکت: سفر با ماشین یا قایق یا سایر وسایل نقلیه، ممکن است باعث «بیماری حرکت» شود که بر اثر ابتلا به آن ممکن است احساس سرگیجه و حالت تهوع داشته باشید.
- مالتیپل اسکلروزیس (MS): مالتیپل اسکلروزیس (MS) به مغز و نخاع آسیب میرساند و باعث ایجاد طیفی از علائم میشود که ممکن است شامل سرگیجه نیز باشد.
- بیماری پارکینسون: سرگیجه، یکی از علائم شایع بیماری پارکینسون (یک وضعیت عصبی که باعث ایجاد لرزش و مشکلات تعادلی میشود) است. سرگیجه، ممکن است در مراحل نهایی پارکینسون شدیدتر شود.
- COVID-19: ممکن است در صورت ابتلا به COVID-19 احساس سرگیجه و چرخش محیط اطراف (سرگیجه دورانی) داشته باشید. احساس سرگیجه و چرخش محیط ممکن است با سردرد و از دست دادن تعادل همراه باشد.
- عفونتهای ویروسی: عفونتهای ویروسی، مانند آنفولانزا یا سرماخوردگی نیز ممکن است باعث سرگیجه یا سبکی سر در شما شوند. این عفونتها، ممکن است با کم آبی بدن نیز همراه باشند.
- عفونت گوش: عفونت گوش ممکن است منجر به التهاب در گوش داخلی شود و باعث سرگیجه و اختلال در تعادل شود. عفونت گوش به دلایل باکتریایی و ویروسی ایجاد میشود.
- التهاب گوش داخلی و نوریت دهلیزی: التهاب گوش داخلی و نوریت دهلیزی زمانی رخ میدهد که اعصاب خاصی در گوش داخلی شما ملتهب شود. محرک آن اغلب عفونت ویروسی هست، اما موارد دیگری نیز ممکن است باعث آن شوند. عفونتهای باکتریایی در افراد مبتلا به التهاب گوش داخلی بیشتر از افراد مبتلا به نوریت دهلیزی دیده میشود.
در موارد نادر، علاوه بر موارد فوق، سکته مغزی، تومور بدخیم یا اختلال مغزی دیگر نیز ممکن است باعث سرگیجه شوند.
علائم مربوط به سرگیجه
افرادی که سرگیجه دارند، ممکن است احساسات مختلفی را تجربه کنند، از جمله:
- سبکی سر یا ضعف
- حس کاذب چرخیدن محیط اطراف
- بی ثباتی
- از دست دادن تعادل
- احساس شناور بودن
گاهی اوقات سرگیجه با حالت تهوع، استفراغ یا غش همراه است. اگر این علائم را برای مدت طولانی دارید به پزشک مراجعه کنید.
علائم هشدار دهنده سرگیجه
در صورت بروز حملات مکرر سرگیجه، مهم است که به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورت بروز سرگیجه ناگهانی همراه با موارد زیر فوراً به پزشک اطلاع دهید:
- آسیب به سر
- سردرد
- سفتی گردن
- تب بالا
- استفراغ مداوم
- تاری دید
- از دست دادن شنوایی
- وزوز گوش
- مشکل در صحبت کردن
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن
- افتادگی چشم یا دهان
- از دست دادن هوشیاری
- درد قفسه سینه
- تپش قلب یا ضربان قلب پایین
این علائم، ممکن است نشان دهنده یک مشکل جدی باشند؛ بنابراین مهم است که در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. بر اساس یک مطالعه درسوئد در سال 2021، 5 درصد از افرادی که برای سرگیجه به اورژانس مراجعه میکنند، دارای یک مشکل پزشکی هستند که زمان برای آنها یک فاکتور بحرانی است.
تشخیص علل سرگیجه
پزشک میتواند با انجام معاینه فیزیکی علت سرگیجه شما را مشخص کند و از شما سوالاتی در مورد سرگیجه بپرسد، از جمله:
- چه زمانی رخ میدهد؟
- در چه موقعیتهایی رخ میدهد؟
- علائم شما چقدر شدید است؟
- آیا علائم دیگری همراه با سرگیجه رخ میدهد؟
همچنین، ممکن است چشم و گوش، سیستم عصبی و وضعیت بدن شما را بررسی کند.
اگر پزشک به موارد خاصی از جمله مسمومیت با مونوکسید کربن، بیماریهای قلبی یا سکته مشکوک باشد، ممکن است سی تی اسکن، MRI یا آزمایش تصویربرداری دیگری را درخواست کند. همچنین، ممکن است نیاز به آزمایشهای اضافی داشته باشید. در برخی موارد، پزشک نمیتواند علت سرگیجه را تعیین کند.
تستهای تعادل
پزشک ممکن است آزمایشاتی را برای بررسی تعادل شما انجام دهد. این تستها به دنبال مشکلاتی در گوش داخلی شما هستند که ممکن است تعادل شما را تحت تاثیر قرار دهد یا باعث سرگیجه شود.
این تستها عبارتند از:
- تست پوسچروگرافی پویا کامپیوتری (CDP): در این تست، باید سعی کنید تعادل خود را در حالی که روی یک سکوی متحرک ایستادهاید، حفظ کنید.
- تست رومبرگ: میزان تعادل شما را هنگام ایستادن با چشمان بسته به مدت 1 دقیقه اندازهگیری میکند.
- تست الکترونیستاگموگرافی (ENG): پزشک حسگرهایی را در اطراف چشم شما قرار میدهد و حرکات چشم شما را اندازه گیری میکند.
- تست ویدئونیستاگموگرافی (VNG): در آن از عینک استفاده میکنید و الگوهای نور را مشاهده میکنید تا پزشک بتواند حرکات چشم شما را اندازهگیری کند.
- تست چرخشی: حرکات چشم شما در حالی که روی صندلی چرخان و موتوری نشستهاید ثبت میشود.
تستهایی برای سرگیجه دروانی
اگر سرگیجه دارید، پزشک ممکن است آزمایشهای زیر را انجام دهد:
- مانور دیکس هالپایک: شامل چرخاندن سر و سپس جابجایی سریع بین حالت دراز و نشسته است تا پزشک بتواند بررسی کند که آیا سرگیجه دارید یا خیر؟
- تست پتانسیلهای میوژنیک برانگیخته دهلیزی (VEMP): در این آزمایش، پزشک با پخش صداهایی توسط یک دستگاه در گوش شما، در حالی که سر و چشمهای خود را حرکت میدهید، مشکلات گوش داخلی شما را بررسی میکند.
- تست ثبت ویدیوئی تکانههای سر (VHIT): حرکات چشم شما را در حالیکه سعی میکنید چشمان خود را درحال تکان دادن سر خود، روی یک هدف نگه دارید، ثبت میکند.
تستهای شنوایی
تستهای شنوایی نیز ممکن است برای سرگیجه و مشکلات تعادل انجام شود، این آزمایشها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تست انتشارات صوتی که در آن یک گوشی کوچک صداهایی را در گوش شما پخش میکند و پزشک پژواکهایی را که از گوش داخلی شما باز میگردد اندازه گیری میکند.
- تمپانومتری که در آن پزشک هوا را به گوش شما میدمد تا حرکت پرده گوش شما را ارزیابی کند.
- الکتروکوکلئوگرافی، که فعالیت الکتریکی حلزون گوش (استخوان توخالی در گوش داخلی) را با استفاده از الکترود قرار داده شده در گوش آزمایش میکند.
الکتروکوکلئوگرافی، میتواند به تشخیص بیماری منیر کمک کند.
تستهای قلبی
آزمایشاتی که میتواند به پزشک در تشخیص علل قلبی سرگیجه کمک کند عبارتند از:
- نوار قلب (EKG) که از آن برای اندازه گیری فعالیت الکتریکی قلب استفاده میکنند.
- اکوکاردیوگرافی، که نوعی سونوگرافی است که نشان میدهد قلب شما چقدر خوب کار میکند.
- تست استرس، که در آن پزشک هنگام استفاده از تردمیل یا انجام نوع دیگری از ورزش، عملکرد قلب شما را بررسی میکند.
نکاتی برای مدیریت سرگیجه
اگر حملات مکرر سرگیجه دارید، نکات زیر میتوانند کمک کننده باشند:
- هنگامی که احساس سرگیجه کردید بلافاصله بنشینید یا دراز بکشید و استراحت کنید تا سرگیجه برطرف شود. این میتواند مانع از دست دادن تعادل شما شود که ممکن است منجر به زمین خوردن و آسیب جدی شود.
- در صورت لزوم از عصا یا واکر برای حفظ تعادل استفاده کنید.
- همیشه هنگام بالا و پایین رفتن از پلهها از نردههای دستی استفاده کنید.
- فعالیتهایی را امتحان کنید که میتوانند به بهبود تعادل شما کمک کنند، مانند یوگا و تای چی.
- از جابجایی یا تغییر موقعیت ناگهانی خودداری کنید.
- اگر اغلب ناگهانی دچار سرگیجه میشوید، از رانندگی با ماشین یا کار با ماشین آلات سنگین، خودداری کنید.
- از کافئین، الکل و تنباکو دوری کنید. استفاده از این مواد، ممکن است باعث ایجاد سرگیجه یا تشدید آن شود.
- آب فراوان بنوشید و خواب کافی داشته باشید. اجتناب از موقعیتهای استرسزا نیز ممکن است مفید باشد.
- اگر مشکوک هستید که دارویی باعث سرگیجه شما شده است، با پزشک خود در مورد کاهش دوز یا تغییر دارو به داروی دیگری صحبت کنید.
- اگر حالت تهوع همراه با سرگیجه دارید، از داروهای OTC مانند مکلیزین (Antivert Bonine) استفاده کنید. این داروها، ممکن است باعث خوابآلودگی شوند؛ بنابراین در مواقع کار و فعالیت از آنها استفاده نکنید.
- اگر سرگیجه شما ناشی از گرمازدگی یا کم آبی بدن است، در جای خنک استراحت کنید و آب بنوشید.
درمان سرگیجه
درمان سرگیجه، براساس علت اصلی انجام میشود. در بیشتر موارد، درمانهای خانگی و درمانهای پزشکی، میتوانند به شما در مدیریت علت زمینهای کمک کنند. در ادامه راههای درمانی سرگیجه را بر اساس علل آن بررسی میکنیم.
- سرگیجه دورانی و سرگیجه موضعی خوش خیمBPV :(BPV) به عنوان یک علت شایع سرگیجه، اغلب با مانور Epley قابل حل است. این تمرین شامل چرخاندن سر به روشهای خاصی برای کمک به کاهش علائم است. جراحی معمولاً مورد نیاز نیست، اما این یک گزینه برای افرادی است که نمیتوانند BPV خود را با روشهای دیگر مدیریت کنند.
- بیماری منیر: این بیماری، هیچ درمان قطعی ندارد، اما ممکن است با داروها، رژیم غذایی سالم وکم نمک، تزریق آنتی بیوتیک یا کورتیکواستروئید یا جراحی، میتوانند به بهبود علائم و شرایط کمک کنند.
- نوروم آکوستیک: اگر تومور رشد کند، ممکن است به پرتودرمانی یا جراحی نیاز داشته باشید.
- کم آبی بدن: برای کمک به درمان کم آبی، مایعات فراوان بنوشید.
- میگرن: درمان حملات میگرن شامل داروها و تغییرات سبک زندگی، مانند یادگیری شناسایی و اجتناب از محرک های میگرن است.
- الکل: مصرف کمتر الکل به شما کمک میکند از سرگیجه ناشی از مصرف بیش از حد آن جلوگیری کنید.
- مشکلات گوش داخلی: میتوانید مشکلات گوش داخلی را با داروها یا ورزشهای خانگی که به شما در حفظ تعادل کمک می کند، مدیریت کنید.
- داروها: اگر به نظر میرسد داروی خاصی باعث سرگیجه شما میشود، با پزشک در مورد تغییر دارو یا دوز دارو صحبت کنید.
- افت ناگهانی فشار خون: درمان افت ناگهانی فشارخون بستگی به علت یا بیماری زمینهای دارد، اما ممکن است استفاده از داروها، ورزش کردن یا تغییر وضعیت آهسته هنگام ایستادن مفید باشد.
- کاردیومیوپاتی: این وضعیت، ممکن است با داروها یا تغییرات سبک زندگی مانند ترک سیگار و خوردن یک رژیم غذایی سالم برای قلب بهبود یابد.
- حمله قلبی: حمله قلبی نیاز به درمان اورژانسی دارد که ممکن است شامل داروها، اکسیژن درمانی یا جراحی باشد.
- آریتمی: آریتمی همیشه نیاز به درمان ندارد و با پیروی از سبک زندگی سالم، مانند ورزش و خوردن یک رژیم غذایی متعادل، میتواند به شما در مدیریت علائم کمک کند. داروهای قلبی نیز برای آریتمی وجود دارند و جراحی برای موارد جدیتر در نظر گرفته شده است.
- مشکلات گردش خون: مشکلات گردش خون ممکن است با ورزش منظم، رژیم غذایی سالم برای قلب، داروها یا جراحی بهبود یابد.
- ورزش بیش از حد یا گرمازدگی: نوشیدن مایعات برای جبران کم آبی، میتواند در زمانی که سرگیجه ناشی از ورزش زیاد یا گرمازدگی باشد، کمک کننده باشد.
- کاهش حجم خون: درمان کاهش حجم خون بر جبران مایعات از طریق تزریق داخل وریدی (IV) و درمان علل زمینهای، مانند خونریزی متمرکز است.
- اختلالات اضطرابی: داروها و تکنیکهای کاهش اضطراب، مانند صحبت با روان درمانگر، میتوانند به اختلالات اضطرابی کمک کنند.
- کم خونی: مکملهای آهن، داروها و خوردن یک رژیم غذایی متعادل، میتواند به درمان کم خونی کمک کند.
- هیپوگلیسمی: اگر علائم هیپوگلیسمی دارید، نوشیدن آب میوه یا نوشابه یا قرص گلوکز را امتحان کنید. برای سطوح بسیار پایین گلوکز خون، ممکن است نیاز به تزریق هورمون گلوکاگون داشته باشید.
- مسمومیت با مونوکسید کربن: این وضعیت اورژانسی است و باید فوری به مراکز درمانی مراجعه کنید. ممکن است با اکسیژن، دستگاه تنفس مصنوعی و مایعات داخل وریدی درمان شود.
- بیماری حرکت: میتوانید آب نبات زنجبیل، رایحه درمانی و داروهای بدون نسخه، مانند دیفن هیدرامین (Benadryl) را برای بیماری حرکت امتحان کنید.
- مالتیپل اسکلروزیس (MS): این بیماری در حال حاضر هیچ درمانی ندارد، اما فیزیوتراپی و داروها ممکن است به رفع علائم کمک کنند.
- بیماری پارکینسون: داروها، جراحی و ورزش ممکن است علائم بیماری پارکینسون را بهبود ببخشند، اگرچه در حال حاضر درمانی قطعی برای آن وجود ندارد.
- عفونت: اگرچه درمان به علت عفونت بستگی دارد، اما معمولا شامل هیدراتاسیون و استراحت خواهد بود.
- COVID-19: مصرف آب کافی، استراحت و انجام تمرینات حفظ تعادل، میتواند به سرگیجهای که پس از عفونت COVID-19 ادامه مییابد کمک کند. اگر علائم شما بدتر شد، باید توسط پزشک برای بررسی سایر بیماریهای زمینهای معاینه شوید.
- سایر عفونت های ویروسی: مصرف آب کافی و استراحت کلید بهبود هستند. داروهای ضد ویروسی نیز برای کمک به مدیریت شرایطی، مانند آنفولانزا در دسترس هستند. داروهای OTC، مانند ضد احتقانها و مسکنها، میتوانند به درمان سرماخوردگی کمک کنند.
- عفونت گوش: عفونت گوش، معمولا با استراحت و نوشیدن مایعات بهتر میشود و در شرایط جدی تر با آنتی بیوتیک درمان میشود.
- التهاب گوش داخلی و نوریت دهلیزی: درمان اغلب شامل داروهایی، مانند داروهای ضد سرگیجه، آنتی هیستامینها و آنتی بیوتیکها است.
- سکته مغزی: برای سکته مغزی، باید فورا به اورژانس مراجعه کنید و درمان شامل داروها و همچنین جراحی برای ترمیم و جلوگیری از خونریزی داخلی است.
- تومور بدخیم: درمان شامل جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی یا سایر داروها است.
- اختلالات مغزی: درمان بسته به اختلال متفاوت خواهد بود. درمانهای احتمالی شامل مسکنها، فیزیوتراپی، گفتار درمانی و جراحی است.
سخن پایانی
بیشتر موارد سرگیجه با درمان علت زمینهای، خود به خود برطرف می شود. در موارد نادر، سرگیجه میتواند نشانهای از یک مشکل جدیتر باشد.
سرگیجه ممکن است منجربه غش کردن یا از دست دادن تعادل شود و این میتواند به ویژه در هنگام رانندگی، کار با ماشینآلات سنگین یا بالا رفتن از نردبان خطرناک باشد.
اگر احساس کردید که قرار است دچار سرگیجه شوید، احتیاط کنید. اگر دچار سرگیجه شدید، فوراً رانندگی را متوقف کنید یا یک مکان امن پیدا کنید تا خود را ثابت نگه دارید تا زمانی که این احساس از بین برود.