بتامتازون

بتامتازون، یک دارو از دسته کورتیکواستروئیدها (کورتون) است که کاربردهایی بسیار وسیعی برای کنترل التهاب، آلرژی و اختلالات مرتبط با سیستم ایمنی دارد. فرم‌های خوراکی و موضعی این دارو، برای کنترل خارش، اگزما، التهاب (چشمی، پوستی و مخاطی) و علائم مرتبط با آلرژی به‌کار می‌روند. بتامتازون، یک داروی نسخه‌ای است و باید فقط تحت نظر پزشک مصرف یا تمدید شود. در ادامه، به بررسی نکات کلیدی درباره بتامتازون می‌پردازیم تا شما بتوانید با آگاهی کامل و خیال راحت از فواید آن بهره‌مند شوید.

طبقه‌بندی دارویی	گلوکوکورتیکوئید
اشکال دارویی	کرم موضعی ۰.۱% - لوسیون موضعی ۰.۱% - پماد موضعی ۰.۱% - پماد چشمی ۰.۱% - قطره چشمی، گوشی و بینی ۰.۱% - قرص بتامتازون ۰.۵ میلی‌گرمی - آمپول ۴ میلی‌گرم در ۱ میلی‌لیتر - آمپول طولانی اثر (ال آ)
موارد مصرف اصلی	کنترل التهاب، خارش و آلرژی
نحوه مصرف رایج	مقدار مصرف این دارو بر اساس شرایط بیمار توسط پزشک تعیین می‌شود. از مصرف خودسرانه خودداری کنید.
تداخلات دارویی مهم^	واکسن‌ها - دسموپرسین - تاکرولیموس (تداخلات فوق مربوط به فرم خوراکی این دارو است و فرم‌های موضعی، تداخل خاصی با سایر داروها ندارند)
برندهای تجاری معروف	بتامتازون آی اچ - بتازونیت - بتاکورتال
داروهای هم‌گروه	دگزامتازون - پردنیزولون - هیدروکورتیزون

^داروهای فهرست‌شده در این جدول، تمامی تداخلات دارویی بتامتازون را شامل نمی‌شوند. بنابراین، در صورت مصرف هرگونه دارو، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

کاربرد بتامتازون

در ادامه به بررسی موارد مصرف اصلی بتامتازون می‌پردازیم:

التهاب پوستی پاسخ‌دهنده به کورتیکواستروئید [فرم موضعی]

از بتامتازون موضعی برای تسکین تظاهرات التهابی و خارش‌دار سطح پوست به‌کار می‌رود. این التهابات ممکن است به صورت خارش، راش پوستی، دانه‌های کوچک یا بزرگ و اگزما ظاهر شوند.

درماتوز پوست سر [فرم موضعی]

درماتوز پوست سر شامل طیف وسیعی از بیماری های پوستی است که پوست سر و فولیکول‌های مو را تحت تأثیر قرار می‌دهند و منجر به التهاب، خارش و گاهی ریزش مو می‌شوند. بتامتازون موضعی برای تسکین تظاهرات التهابی و خارش‌دار سطح پوست سر به‌کار می‌رود.

پسوریازیس پلاکی [فرم موضعی]

پسوریازیس پلاکی یک بیماری خودایمنی مزمن است که باعث بروز پلاک‌های ضخیم و پوسته‌دار بر سطح پوست می‌شود. این پلاک‌ها معمولاً در نواحی آرنج و کمر بروز می‌کنند. بتامتازون موضعی برای درمان پسوریازیس پلاک‌دار خفیف تا متوسط ​​در بیماران ۱۸ سال و بالاتر تجویز می‌شود.

بتامتازون خوراکی ممکن است توسط پزشکان برای انواع التهابات درونی بدن و آسم نیز تجویز شود و همچنین، قطره بتامتازون برای کنترل التهاب چشم، گوش و بینی استفاده می‌شود.

پماد بتامتازون برای ناحیه تناسلی

استفاده از این پماد در ناحیه تناسلی توصیه نمی‌شود؛ مگر اینکه پزشک بر اساس شرایط خاص فرد این دارو را تجویز کرده باشد. استفاده خودسرانه از بتامتازون منجر به بروز عوارض جانبی جدی خواهد شد.

پماد بتامتازون برای درمان پیسی

پیسی (بَرَص یا ویتیلیگو)، یک بیماری خودایمنی پوستی است که در آن، سلول‌های ایمنی به رنگدانه‌های سطحی پوست حمله می‌کنند و آن‌ها را از بین می‌‎برند. داروی بتامتازون سرکوب‌کننده ایمنی است و می‌تواند در یک رژیم درمانی، در کنار سایر داروها برای مدیریت بیماری پیسی استفاده شود.

پماد بتامتازون برای ریزش سکه‌ای مو

یکی از گزینه‌های درمانی اصلی برای ریزش موی سکه‌ای، بتامتازون است. بسیاری از بیمارانی که این درمان را دریافت می‌کنند، رشد مجدد مو را تجربه خواهند کرد. نکته مهم آن است که پماد، معمولاً فرم مناسبی برای استفاده روی سر و صورت نیست؛ ازاین‌رو برای درمان ریزش سکه ای مو در این نواحی معمولاً از فرم لوسیون استفاده می‌‎شود.

قطره بتامتازون برای گرفتگی گوش

گرفتگی گوش می‌تواند علل مختلفی داشته باشد؛ ازجمله تجمع جرم یا التهاب در کانال گوش. قطره گوشی بتامتازون برای درمان التهاب در کانال گوش تجویز می‌شود؛ اما بر روی جرم تأثیری ندارد. بنابراین ضروری است از مصرف خودسرانه آن بپرهیزید و با مشورت پزشک، داروی مناسب را تهیه کنید.

نحوه مصرف بتامتازون

نحوه مصرف این دارو براساس شکل دارویی تجویزشده توسط پزشک متفاوت است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت:

کرم بتامتازون و پماد

روزانه ۱ تا ۳ بار، مقدار کمی از دارو را به صورت یک لایه نازک روی محل ضایعه استفاده کنید. بهتر است محل موردنظر تمیز باشد. توجه: استفاده ۱ یا ۲ بار در روز معمولاً مؤثر است و در صورت پاسخ‌دهی، نیازی به افزایش دفعات مصرف نیست. فرم کرم معمولاً برای استفاده در نواحی حساس‌تر مانند صورت و گردن و فرم پماد بتامتازون برای نواحی با پوست ضخیم‌تر مانند آرنج در نظر گرفته می‌شود.

لوسیون بتامتازون

قبل از مصرف، بسته‌بندی را به‌خوبی تکان دهید. روزانه ۲ بار، هر بار چند قطره استفاده شود تا یک لایه نازک از دارو روی کل محل ضایعه ایجاد شود؛ سپس به آرامی ماساژ دهید تا لوسیون کاملاً جذب شود. در موارد مقاوم به درمان، ممکن است افزایش دوز توسط پزشک در نظر گرفته شود. پس از بهبود ضایعه، می‌توان لوسیون را برای مدتی به‌صورت روزی یک بار استفاده کرد تا اختلال به‌طور کامل درمان شود. برای پوست سر و نواحی چین‌خورده بدن (مانند کشاله ران و زیربغل)، استفاده از این فرم توصیه می‌شود.

توجه: پس از مصرف بتامتازون موضعی، روی محل آسیب‌دیده را با پانسمان بسته نپوشانید.

قطره بتامتازون

این قطره می‌تواند برای کاهش التهاب و درد در چشم، گوش و بینی مورد استفاده قرار بگیرد. تواتر مصرف این قطره بر اساس کاربرد مدنظر، توسط پزشک تعیین می‌شود. در ادامه نحوه مصرف قطره بتامتازون برای کاربردهای مختلف توضیح داده می‌شود:

• اگر قطره را در چشم استفاده می‌کنید: دست‌هایتان را بشویید. به پشت بخوابید، پلک پایین را با دست به پایین بکشید و ۱ الی ۲ قطره از دارو را داخل چشم بریزید. چند بار پلک بزنید و سپس چشم‌ها را ببندید. به مدت ۱ دقیقه، محل اتصال چشم به بینی (مجرای اشکی) را با دو انگشت به آرامی بفشارید.

• اگر قطره را در گوش استفاده می‌کنید: به پهلو بخوابید، به‌صورتیکه گوش آسیب‌دیده رو به بالا قرار بگیرد. بطری قطره را با فاصله از ورودی مجرای گوش بگیرید (سعی کنید نوک قطره با پوست شما تماس پیدا نکند) و بسته به تجویز پزشک، ۱ الی ۵ قطره داخل گوش بریزید. بهتر است که تا ۱۰ الی ۱۵ دقیقه بعد از ریختن قطره، به‌همان صورت دراز بکشید و سپس برخیزید.

• اگر قطره را در بینی استفاده می‌کنید: در حالت نشسته، سر خود را به سمت عقب ببرید و تعداد قطرات تجویز شده را در هر سوراخ بینی بریزید. بهتر است به مدت حداقل ۱ دقیقه در حالت سجده قرار بگیرید تا دارو به‌خوبی در حفره بینی پخش شود.

عوارض جانبی احتمالی بتامتازون

بتامتازون نیز مانند هر داروی دیگری عوارض جانبی خاص خود را دارد. در ادامه شایع‌ترین عوارض بتامتازون موضعی را بررسی می‌کنیم.

• واکنش‌های موضعی: آتروفی (تحلیل‌رفتن بافت پوست) در محل استفاده، سوزش، درد و خارش

• پوستی: تشدید آکنه (مخصوصا با فرم‌های چرب‌تر مانند پماد)، آلوپسی (ریزش مو) و خشکی پوست

همچنین شایع‌ترین عوارض بتامتازون خوراکی شامل موارد زیر است:

• افزایش وزن

• سوء‌هاضمه

• بی‌خوابی

• تغییرات خلق‌وخو (مانند بی‌قراری، تحریک‌پذیری و نوسانات خلقی)

• تعریق زیاد

در صورت بروز سوزش شدید و ادامه‌دار پوست در محل مصرف، مصرف بتامتازون را قطع کنید و فوراً به پزشک اطلاع دهید.

تداخلات دارویی بتامتازون

مصرف فرم خوراکی بتامتازون همراه با برخی داروها می‌تواند باعث بروز عوارض جدی شود. آگاهی از این تداخلات دارویی بسیار مهم است. در ادامه، مهم‌ترین تداخلات دارویی این ترکیب را بررسی می‌کنیم.

• واکسن‌ها (شامل واکسن ب ث ژ، تب دنگی، MMR، آبله مرغان، فلج اطفال، حصبه، هاری، آنفولانزا و تب زرد): واکسن‌های غیرزنده را حداقل ۲ هفته قبل از بتامتازون خوراکی و واکسن‌های زنده را حداقل 4 هفته قبل آن تجویز کنید. برای واکسن‌های زنده این فاصله حتما باید رعایت شود؛ اما اگر بیماران کمتر از ۱۴ روز قبل و یا در طول چنین درمانی با واکسن‌های غیرزنده واکسینه شوند، ضروری است که واکسیناسیون را حداقل ۳ ماه پس از اتمام درمان تکرار کنید.

• داروهای سرکوب‌کننده ایمنی (کلادریبین، پیمکرولیموس و تاکرولیموس)

• دسموپرسین

• برخی از داروهای بیولوژیک (ناتالیزومب، باریسیتینیب، داروهای ایمونوتراپی سلول CAR-T، دنوزومب، پمبرولیزومب و توفاسیتینیب)

• لفلونوماید

این فهرست، لیست کاملی از تمام تداخلات دارویی بتامتازون نیست. ضمنا؛ عمده این تداخلات با فرم خوراکی دارو رخ می‌دهند و فرم‌های موضعی، تداخل خاصی ندارند. درصورتیکه هر داروی دیگری را مصرف می‌کنید، پیش از مصرف بتامتازون با داروساز یا پزشک مشورت کنید. فرم‌های موضعی این دارو، تداخل خاصی ندارند.

موارد هشدار مصرف

درصورتیکه هریک از موارد زیر در مورد شما صدق می‌کند، پیش از مصرف بتامتازون با پزشک یا داروساز مشورت کنید:

• حساسیت به بتامتازون، سایر کورتیکواستروئیدها یا هر یک از اجزای فرمولاسیون

• ابتلا به عفونت فعال

• آکنه ولگاریس و روزاسه فعال

• درماتیت اطراف دهان

• بیماری‌های ویروسی با تظاهرات پوستی مانند آبله مرغان

• عفونت‌ قارچی پوست، عفونت پوست انگلی و باکتریایی

مصرف بتامتازون در بارداری و شیردهی

استفاده از داروها در دوره‌های باروری، بارداری و شیردهی، همواره از مهم‌ترین دغدغه‌های بانوان محترم محسوب می‌شود. در ادامه به بررسی این موارد برای داروی بتامتازون خواهیم پرداخت:

مصرف در دوران بارداری

استفاده از فرم خوراکی بتامتازون در دوران بارداری (مخصوصاً سه‌ماهه اول) توصیه نمی‌شود و احتمال دارد با عوارضی همچون شکاف دهانی همراه باشد. استفاده از بتامتازون موضعی با پیامدهای نامطلوب در بارداری همراه نیست اما بهتر است این کار صرفاً در صورت ضرورت و تحت نظارت پزشک متخصص زنان انجام شود.

مصرف در دوران شیردهی

استفاده از بتامتازون خوراکی در شیردهی باید با احتیاط باشد؛ زیرا ممکن است با عوارضی همچون سرکوب رشد و تداخل با استروئیدهای درونی بدن نوزاد همراه باشد. در صورت مصرف بتامتازون خوراکی توسط مادر، باید به‌طور منظم بر سلامت نوزاد نظارت شود.

کورتون‌های موضعی (از جمله بتامتازون) برای بیماران شیرده قابل قبول هستند و در استفاده از آن‌ها، جای نگرانی وجود ندارد.

تنها موردی که باید توجه کنید، این است که از بتامتازون موضعی روی نوک سینه استفاده نکنید؛ در صورت ضرورت به استفاده در این ناحیه، دارو را بلافاصله بعد از شیردادن استفاده کنید و قبل از شیردهی بعدی، نوک سینه‌ها را کاملاً تمیز کنید تا دارو با دهان نوزاد تماس پیدا نکند.

مکانیسم اثر بتامتازون

بتامتازون خوراکی، میزان تولید پروتئین را کنترل می‌کند، پاسخ ایمنی را تنظیم می‌کند و از طریق کاهش میزان نفوذپذیری مویرگی، التهاب را تسکین می‌دهد.

بتامتازون موضعی از طریق القای پروتئین‌های مهارکننده فسفولیپاز A2 (لیپوکورتین‌ها) و مهار متوالی آزادسازی اسید آراشیدونیک سبب کاهش تشکیل، آزادسازی و فعالیت واسطه‌های شیمیایی التهابی (شامل کینین‌ها، هیستامین، آنزیم‌های لیپوزومی، پروستاگلاندین‌ها) می‌شود.

جدول اشکال دارویی و برندهای بتامتازون

شرکت‌های ایرانی و خارجی مختلفی فراورده‌های حاوی بتامتازون را تولید می‌کنند که همگی ماده مؤثره یکسانی دارند. این داروها به لحاظ اثربخشی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. از برندهای مختلف این دارو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

نام برند	شکل و دوز دارویی	شرکت سازنده / واردکننده
بتامتازون آی اچ	قرص 0.5 میلی‌گرم	داروسازی ایران هورمون
بتامتازون	قرص 0.5 میلی‌گرم	داروسازی ابوریحان
بتامتازون تی سی	قرص 0.5 میلی‌گرم	داروسازی ابوریحان
بتامتازون	کرم 0.1%	داروسازی حکیم
بتامتازون دی پی	پماد 0.1%، کرم 0.1% و قطره چشمی 0.1%	دارو پخش
بتامتازون	پماد 0.1% و کرم 0.1%	داروسازی ابوریحان
بتامتازون	پماد 0.1%	داروسازی بهسا
بتامتازون	لوسیون 0.1%، کرم 0.1%، پماد موضعی 0.1% و پماد چشمی 0.1%	داروسازی ایران ناژو
بتامتازون	کرم 0.1%  و پماد 0.1%	داروسازی سبحان دارو
بتامتازون	پماد 0.1%	داروسازی بهوزان
بتامتازون	پماد 0.1%	داروسازی خوارزمی
بتامتازون	کرم 0.1% و پماد 0.1%	داروسازی عماد درمان پارس
بتامتازون	لوسیون 0.1%، کرم  0.1% و پماد 0.1%	داروسازی پارس دارو
بتامتازون	پماد 1%  و کرم 1%	داروسازی دلتا دارو
بتامتازون	کرم 0.1% و پماد 0.1%	آسا دارو طوس
بتامتازون	کرم 0.1%	داروسازی حنان بروجن
بتامتازون	پماد موضعی 0.1%	آوا دارو کاسپین
بتازونیت	لوسیون 0.1%	داروسازی سینا دارو
آفی بتازون	لوسیون 0.1%	داروسازی ایران آوند فر
بتاژیل	پماد 0.1%	داروسازی گیلارانکو
بتاکورتال	کرم 0.1% و پماد 0.1%	دارو پخش
بتازونیت	پماد چشمی 0.1% و قطره چشمی 0.1%	داروسازی سینا دارو
رابت	قطره چشمی 0.1%	داروسازی رها

سخن پایانی

بتامتازون یک کورتیکواستروئید است که به صورت خوراکی، تزریقی و موضعی استفاده می‌شود. در این محتوا به بررسی کامل اشکال خوراکی و موضعی این دارو پرداختیم. توجه کنید که مصرف بتامتازون طبق دستور پزشک و با درنظر گرفتن بیماری‌های زمینه‌ای یا داروهای مصرفی می‌تواند کم‌ترین عارضه و بهترین اثربخشی را داشته باشد. برای خرید اشکال دارویی بتامتازون می‌توانید با مراجعه به داروخانه‌های معتبر و ارائه نسخه پزشک اقدام کنید.

سؤالات متداول

1. بتامتازون پماد چه کاربردی دارد؟

بیماران متعددی از پماد بتامتازون برای کمک به تسکین قرمزی پوست، تورم، خارش یا سایر ناراحتی‌های ناشی از بیماری‌های پوستی استفاده می‌کنند. این دارو همچنین برای درمان اگزما و پسوریازیس پلاکی نیز کابرد دارد.

2. قرص بتامتازون برای چیست؟

این قرص کاربردهای متعددی دارد. از قرص بتامتازون برای درمان التهاب عمومی بدن، آلرژی‌های شدید، آرتریت روماتوئید، اختلالات هورمونی، مشکلات ریوی، اختلالات خون و مغز استخوان، مشکلات بینایی، لوپوس و بیماری‌های گوارشی استفاده می‌شود.

3. قطره بتامتازون ۰.۱ درصد برای چیست؟

این قطره برای درمان التهاب چشم، گوش و بینی استفاده می‌شود.

4. آیا پماد بتامتازون برای زخم خوب است؟

این پماد باید روی پوست سالم تحریک‌شده استفاده شود. از مصرف پماد بتامتازون روی زخم، سوختگی و بریدگی‌ها خودداری کنید.

5. پماد بتامتازون برای زگیل کاربردی است؟

خیر؛ این پماد کاربردی برای درمان زگیل ندارد؛ اما ممکن است پزشک شما استفاده از آن را صرفاً برای کاهش التهاب بعد از کرایوتراپی زگیل‌ها تجویز کند.

6. آیا می‌توان از پماد بتامتازون برای لک صورت استفاده کرد؟

خیر؛ استفاده از این پماد برای درمان لک صورت به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.

7. قرص بتامتازون برای چاقی صورت مناسب است؟

خیر؛ قرص بتامتازون چنین کاربردی ندارد.

8. لوسیون بتامتازون برای ریزش مو خوب است؟

بله؛ لوسیون بتامتازون، برای درمان ریزش موی سکه‌ای توسط پزشکان متخصص پوست تجویز می‌شود.

9. پماد کلوتریمازول بتامتازون برای واژن چه کاربردی دارد؟

این فراورده برای درمان عفونت قارچی واژینال خفیف همراه با خارش استفاده می‌شود.

10. آیا پماد بتامتازون برای جوش صورت خوب است؟

خیر؛ این پماد نه‌تنها کاربردی برای جوش‌های صورت ندارد، بلکه می‌تواند سبب تشدید آکنه شود.

11. آیا پماد بتامتازون برای سفیدی صورت کاربرد دارد؟

خیر؛ استفاده از این پماد برای سفیدی صورت کاملاً اشتباه است و می‌تواند منجر به عوارض جانبی جدی برای سلامت پوست شود.

 

منابع: WebMD | Drugs.com | UpToDate

نویسنده: سروش سراب هرسینی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و کوثر معمارفر