همه چیز را درباره حساسیت و آلرژی بدانید!

آیا تا به حال برای شما اتفاق افتاده است که در فصل بهار، از یک باغ پر از گل‌های زیبا رد شده باشید و ناخودآگاه شروع به عطسه کنید، چشمانتان خیس اشک شود و دچار آبریزش بینی شوید؟ شاید فکر کنید که سرماخورده‌اید، ولی با مصرف داروهای سرماخوردگی هم تغییری در وضعیت خود نمی‌بینید، اما اگر از آن باغ کمی فاصله بگیرید، عطسه و آبریزش بینی‌تان به‌سرعت قطع خواهد شد! به این وضعیت حساسیت یا آلرژی گفته می‌شود که همان واکنش‌های مضاعف سیستم ایمنی نسبت به مواد بی‌ضرری است که به این مواد، مواد حساسیت‌زا یا آلرژن گفته می‌شود. در کشور ما ۲۰ تا ۳۰ درصد از جمعیت دچار آلرژی هستند. اگر می‌خواهید بیشتر درباره حساسیت و آلرژی، انواع آلرژی و روش‌های درمان آن بدانید، پس حتماً در این مقاله با ما همراه باشید!

آلرژی چیست؟

آلرژی واکنش نابه‌جای سیستم ایمنی بدن به مواد خارجی است که آسیب‌رسان نیستند، اما بدن انسان آن ترکیبات را به‌عنوان عوامل بیگانه شناسایی می‌کند و علیه آن‌ها پاسخ ایمنی می‌دهد. این پاسخ ایمنی می‌تواند از یک قرمزی موضعی بی‌خطر تا یک واکنش تهدید کننده حیات متفاوت باشد. آلرژی می‌تواند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهد. مثلاً اگر والدینتان آلرژی داشته باشند، احتمال ابتلا به این موضوع در شما بیشتر است. بنابراین، آلرژی علاوه بر داشتن زمینه‌های محیطی، زمینه ژنتیکی نیز دارد.

 

انواع آلرژی و علل بروز آلرژی

انواع متنوعی از آلرژی وجود دارد. برخی از افراد به گردوغبار، موی حیوانات خانگی، گرده گل‌ها یا حتی غذاهای خاص حساسیت دارند. برخی دیگر به لوازم آرایشی، داروهای خاص یا نیش حشرات واکنش نشان می‌دهند. هر یک از این آلرژن‌ها می‌توانند علائم و نشانه‌هایی در فرد حساس ایجاد کنند که ممکن است از علائم خفیف و ملایم تا شدید و کشنده مانند آنافیلاکسی متغیر باشد. انواع حساسیت و آلرژی بر اساس علت بروز آن‌ها و نوع آلرژن به چهار دسته کلی تقسیم می‌شوند:

1. آلرژی‌های تنفسی

اگر محل درگیری آلرژی در سیستم تنفسی باشد، راه‌های تنفسی یا همان نایژه‌ها دچار التهاب می‌شود که باعث باریک‌تر شدن این راه‌ها و در نتیجه عبور کمتر هوا می‌شود. این موضوع باعث می‌شود شخصی که دچار این نوع آلرژی است، به‌سختی نفس بکشد و دچار سرفه‌های شدید و خس‌خس سینه شود. این حالت را آلرژی تنفسی می‌نامند و علائم آن بسیار شبیه به آسم است.

این حساسیت‌های تنفسی زمانی بروز می‌کنند که سیستم ایمنی بدن ما نسبت به یک آلرژن موجود در هوای محیط، به‌طور مثال گرده گل‌ها، ذرات گرد و غبار، ذرات موجود روی موی حیوانات و... واکنش نشان دهد. این نوع آلرژی‌ها بسیار شایع هستند و در هر سنی می‌توانند بروز کنند؛ اما بیشتر در کودکان و سالمندان که از گروه‌های سنی حساس‌تری هستند، دیده می‌شود. معروف‌ترین آلرژن‌هایی که باعث ایجاد آلرژی تنفسی می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:

• آلرژی فصلی: این نوع آلرژی در یک بازه زمانی خاص در طول سال رخ می‌دهد و باعث آلرژی تنفسی در فرد می‌شود. بیشترین عامل ایجاد آلرژی فصلی، گرده‌افشانی گل‌ها است که بیشتر در فصولی مثل بهار و پاییز رخ می‌دهد.
• آلرژی به گرد و خاک
• آلرژی به موی حیوانات

2. آلرژی‌های غذایی

منظور از آلرژی غذایی، واکنش‌هایی است که در پی مصرف ماده غذایی خاصی اتفاق می‌افتد. این واکنش‌ها در عرض چند دقیقه پس از خوردن غذا آغاز می‌شود و علائم آن اغلب شدید است. بیش از ۹۰٪ آلرژی‌های غذایی بر اثر مصرف مواد غذایی زیر رخ می‌دهد:

• شیر: این آلرژی معمولاً به دلیل حساسیت به پروتئین کازئین شیر رخ می‌دهد.
• گندم: این نوع حساسیت با بیماری سلیاک متفاوت است؛ زیرا آلرژی به گندم نتیجه واکنش سیستم ایمنی بدن نسبت به برخی از پروتئین‌های موجود در گندم است. در حالی که مبتلایان به بیماری سلیاک به پروتئین گلوتن واکنش می‌دهند.
• بادام‌زمینی
• تخم‌مرغ
• ماهی

 

3. آلرژی‌های پوستی

آلرژی پوستی که در اصطلاح به آن درماتیت تماسی نیز می‌گویند، با خارش، قرمز شدن و پوسته‌پوسته شدن پوست همراه است. این واکنش بسته به فرد و نوع آلرژن ممکن است شدت کم یا زیادی داشته باشد. گاهی اوقات این نوع آلرژی به حدی می‌رسد که در سطح پوست برجستگی‌های دردناکی به نام کهیر پوستی ایجاد می‌شود که برای فرد حساس بسیار آزاردهنده است. رایج‌ترین انواع آلرژی‌های پوستی شامل موارد زیر است:

• آلرژی به لاتکس: لاتکس نوعی ماده لاستیکی طبیعی است و در محصولات مختلفی مانند انواع کاندوم‌ها، دستکش‌های یک‌بارمصرف و لوله‌های داخل وریدی که مصارف پزشکی دارند، به کار می‌رود.
• آلرژی به نیش حشرات
• آلرژی به پیچک سمی
• آلرژی به لوازم آرایشی

 

4. آلرژی‌های دارویی

آلرژی دارویی در واقع واکنش‌های نامناسب سیستم ایمنی بدن نسبت به یک دارو است. شایع‌ترین علامت و نشانه‌های این نوع آلرژی شامل کهیر، خارش پوستی و تب است؛ اما آلرژی دارویی می‌تواند حتی خطرناک‌تر باشد و با آسیب به سیستم‌های مختلف بدن، حالتی به اسم شوک آنافیلاکسی ایجاد کند!

این واکنش، یک واکنش آلرژیک جدی و تهدیدکننده حیات است که به‌طور ناگهانی و سریع آغاز می‌شود و معمولاً شامل علائمی مثل ضایعات جلدی، خارش، تورم گلو و افت فشار خون می‌شود. شوک آنافیلاکسی، متأسفانه، در حالتی که به سرعت درمان نشود، می‌تواند منجر به مرگ شود. هر دارویی، حتی داروهای بدون نسخه یا گیاهی، ممکن است علائم آلرژی دارویی را ایجاد کنند؛ با این حال، بعضی داروها بیشتر باعث ایجاد حساسیت و آلرژی می‌شوند و عبارتند از:

• آلرژی به پنی‌سیلین: در برخی موارد این حساسیت می‌تواند به قدری شدید باشد که باعث ایجاد شوک آنافیلاکسی شود! به همین دلیل است که توصیه می‌شود به هیچ وجه این آمپول را در خارج از محیط‌های درمانی تزریق نکنید
• آلرژی به داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی(NSAIDs)
• آلرژی به داروهای ضدتشنج

خلاصه: آلرژی‌ انواع متفاوتی دارد. چهار دسته اصلی آن عبارتند از آلرژی تنفسی، غذایی، پوستی و دارویی.

 

علائم آلرژی

علائم مهم و شایع حساسیت و آلرژی که می‌توانند در فرد دیده شوند، شامل موارد زیر است:

• تورم لب‌ها، زبان، صورت، گلو یا سایر قسمت‌های بدن
• کهیر و بثورات پوستی
• سرخی و گرفتگی پوست
• احساس خس‌خس سینه و تنگی نفس
• حالت تهوع یا استفراغ
• سرگیجه، سبکی سر یا احساس خواب‌آلودگی
• سرفه کردن
• عطسه کردن
• احساس گلودرد
• گرفتگی گوش و کاهش توانایی شنوایی

البته باید دقت کنید که همگی این علائم به‌صورت هم‌زمان در فرد ایجاد نمی‌شود؛ عواملی مانند ژنتیک، ویژگی‌های فیزیکی بدن، بیماری‌های زمینه‌ای، شرایط تغذیه‌ای، شرایط روحی و روانی، نوع آلرژن موجود در محیط و نوع حساسیتی که دارید، در ظاهر شدن علائم مؤثر هستند.

همچنین نوع خاصی از حساسیت و آلرژی وجود دارد که شوک آنافیلاکسی نام دارد و یک وضعیت اضطراری به شمار می‌رود. این حالت به دلیل پاسخ ناگهانی و شدید سیستم ایمنی به آلرژن‌ها، کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و از علائم خفیف‌تر (مثل تنگی نفس، خارش چشم و واکنش‌های پوستی) شروع شده و ممکن است در عرض چند دقیقه، علائم جدی‌تری مانند گرفتگی عضلات، حالت تهوع و استفراغ، اسهال، کهیر و تورم مشاهده شود. به همین دلیل، تشخیص سریع و مراجعه فوری به اورژانس هنگام مشاهده شوک آنافیلاکسی بسیار ضروری است.

خلاصه: علائم مهم و شایع حساسیت و آلرژی که می‌توانند در فرد دیده شوند شامل تورم لب، سرفه، خارش پوست و عطسه کردن است. البته باید دقت کنید که همگی این علائم به‌صورت هم‌زمان در فرد ایجاد نمی‌شود؛ عواملی مانند ژنتیک، ویژگی‌های فیزیکی بدن، بیماری‌های زمینه‌ای، شرایط تغذیه‌ای، شرایط روحی و روانی، نوع آلرژن موجود در محیط و نوع حساسیتی که دارید، در ظاهر شدن علائم مؤثر هستند.

 

چگونه آلرژی را تشخیص دهیم؟

پزشکان و متخصصان با توجه به علائم عمومی و شرح حال شما، می‌توانند بروز آلرژی را تشخیص دهند؛ اما تشخیص دقیق اینکه چه ماده و شرایطی باعث بروز آلرژی شده است، نیاز به بررسی بیشتر و آزمایشات پیشرفته‌تری دارد. این آزمایش‌ها به شرح زیر است:

1. آزمایش آلرژی با تست RAST

اگر می‌خواهید قبل از رخ دادن حساسیت و آلرژی، از وجود آن باخبر باشید، باید آزمایش آلرژی یا تست RAST از شما گرفته شود که سطح آنتی‌بادی‌های اختصاصی علیه ماده حساسیت‌زا برای بدن شما را در خون اندازه‌گیری می‌کند. هنگامی که پزشک آزمایش RAST را درخواست می‌کند، از شما یک نمونه خونی در آزمایشگاه گرفته می‌شود. سپس از دستگاه RAST برای شناسایی آنتی‌بادی‌ها استفاده می‌شود. این کار با اضافه کردن آلرژن‌های خاص به نمونه خون انجام می‌شود تا وضعیت تولید آنتی‌بادی‌های مشاهده شود. هرچند این تست ساده و کاربردی به نظر می‌رسد، اما محدودیت‌ها و معایبی نیز دارد؛ زیرا نمی‌تواند پیش‌بینی کند که چگونه و به چه میزان به آلرژن‌های مرتبط با آن واکنش نشان می‌دهید.

2. آزمایش آلرژی با تست‌های تشخیصی پوستی

آزمایش‌های پوستی اغلب توسط متخصصین آلرژی استفاده می‌شوند؛ زیرا نتایج آن‌ها معمولاً دقیق‌تر، سریع‌تر، کم‌هزینه‌تر و تخصصی‌تر است. این نوع از تست‌ها می‌تواند به شکل‌های مختلفی انجام شود، مانند:

• تست پریک: از طریق خراش‌های خفیف پوستی که در کمر یا بازوی بیمار ایجاد می‌شود، آلرژن‌ها را در معرض پوست قرار می‌دهند.
• تست آتوپی: با تزریق آلرژن به لایه عمیق‌تر پوست انجام می‌شود.
• تست پچ: بانداژ حاوی آلرژن روی پوست قرار داده می‌شود.

اگر ناحیه قرمز و برجسته‌ای در پوست ایجاد شود، به این معنی است که تست پوستی مثبت است و شما به این ماده حساسیت دارید. همه این آزمایش‌ها برای تمام انواع آلرژی به‌صورت یکسان استفاده نمی‌شوند. به‌عنوان مثال، تست پریک معمولاً برای تشخیص حساسیت‌های غذایی، دارویی یا محرک‌های تنفسی (مانند گرده گل‌ها) استفاده می‌شود. همچنین تست پچ برای تشخیص حساسیت‌های پوستی، داروهای خاص و حساسیت به برخی از فلزات مناسب است.

خلاصه: پزشکان و متخصصان با توجه به علائم عمومی و شرح حال شما، می‌توانند بروز آلرژی را تشخیص دهند؛ اما تشخیص دقیق اینکه چه ماده و شرایطی باعث بروز آلرژی شده است، نیاز به بررسی بیشتر و آزمایشات پیشرفته‌تری، مانند آزمایش RAST یا تست‌های تشخیصی پوستی دارد.

 

پیشگیری از بروز حساسیت

پیشگیری از بروز حساسیت خیلی در حوزه اختیار ما نیست؛ اما بهترین راه برای پیشگیری از بروز علائم حساسیت، شناسایی و پرهیز از آلرژن‌ها است. دوری از آلرژن‌هایی که باعث واکنش شما می‌شوند باعث پیشگیری از علائم ناخوشایند آلرژی خواهد شد. به‌عنوان مثال، افرادی که به گرده‌های گل حساسیت دارند، باید در زمان‌هایی که میزان گرده‌های گل موجود در هوا زیاد است؛ مثل فصل بهار، در خانه بمانند. همچنین، این افراد می‌توانند در منزل از فیلتر هوای ذرات با راندمان بالا (HEPA) استفاده کنند. کسانی که به موی حیوانات خانگی حساسیت دارند، باید از حیوانات دوری کنند. اگرچه دور ماندن از آلرژن، بهترین راه برای پیشگیری از آلرژی به نظر می‌رسد.

 

راه‌های درمان حساسیت و آلرژی

در ادامه به توضیح روش‌های درمان و کاهش علائم حساسیت خواهیم پرداخت؛ با ما همراه باشید.

1. درمان‌های دارویی آلرژی

آنتی‌هیستامین‌ها (ستیریزین هیدروکلراید، لوراتادین، فکسوفنادین) یا استروئیدها معمولاً برای درمان آلرژی‌ استفاده می‌شوند. این داروها به صورت قرص، اشکال تزریقی و اسپری بینی عرضه می‌شوند؛ همچنین، پزشک ممکن است اشکال موضعی کورتون‌ها مانند پماد بتامتازون، پماد دگزامتازون و کرم هیدروکورتیزون را تجویز کند. توصیه می‌شود که هرگاه متوجه علائم واکنش آلرژیک شدید، داروهای ضدحساسیت خود را مصرف کنید.

همچنین روشی خاص به نام ایمونوتراپی مخصوص آلرژن ابداع شده است که به عنوان روش حساسیت‌زدایی نیز شناخته می‌شود. با استفاده از این راه، فرد در فواصل منظم، در معرض مقدار کمی از آلرژن قرار می‌گیرد. این آلرژن‌ها را همچنین می‌توان به صورت قطره، در زیر زبان تزریق کرد. سه تا پنج سال طول می‌کشد تا این درمان کامل شود. این روش در درمان آلرژی به گرده‌های گل، گردوغبار یا نیش حشرات بسیار کاربرد داشته است.

2. درمان‌های خانگی آلرژی

برخی از درمان‌های خانگی می‌توانند به تسکین علائم آلرژی کمک کنند. اما همان‌طور که گفته شد، بهتر است در ابتدا منبع آلرژی خود را شناسایی کنید؛ زیرا همواره پیشگیری بهتر از درمان است. با این حال، راهکارهایی هم وجود دارند که به درمان آلرژی و حساسیت کمک می‌کنند و عبارتند از:

• استفاده از فیلترهای هوایی: این وسیله‌ها، با به دام انداختن آلرژن‌های موجود در هوا، مانند گرده گل، گردوغبار و ذرات موجود روی موی حیوانات خانگی، مواد حساسیت‌زای محیط خانه شما را کم می‌کنند.
• استفاده از میوه‌هایی که بروملین دارند: بروملین یکی از آنزیم‌های موجود در آناناس است و باعث کاهش تورم صورت و لب‌ها در زمان آلرژی می‌شود.
• مصرف گیاهان حاوی کوئرستین: کوئرستین می‌تواند آزاد شدن هیستامین را کاهش دهد و به کنترل علائم آلرژی کمک کند. این ترکیب به‌طور طبیعی در کلم بروکلی، گل کلم، چای سبز و انواع مرکبات یافت می‌شود.

3. درمان آلرژی با طب سنتی

یک بررسی در سال 2015 انجام شد که اثرات طب سوزنی را در درمان آلرژی نشان داد. ثابت شد که طب سوزنی اثرات مثبتی برای درمان آلرژی فصلی و همچنین درمان آلرژی دائمی دارد. هرچند هنوز هم بهترین روش برای کنترل علائم آلرژی، این است که از قرار گرفتن در معرض چیزهایی که به آن حساسیت دارید، اجتناب کنید.

خلاصه: راه‌های متنوعی برای بهبود علائم حساسیت وجود دارد. از جمله این روش‌ها، درمان‌های دارویی آلرژی با آنتی‌هیستامین‌ها (ستیریزین هیدروکلراید، لوراتادین، فکسوفنادین) یا استروئیدها است. همچنین روشی خاص به نام ایمونوتراپی مخصوص آلرژن ابداع شده است که به عنوان روش حساسیت‌زدایی نیز شناخته می‌شود. برخی از درمان‌های خانگی و طب سوزنی نیز می‌توانند به تسکین علائم آلرژی کمک کنند.

 

سخن پایانی

ما در این مقاله صفر تا صد آلرژی، از علت به وجود آمدن حساسیت و علائم آن تا نحوه تشخیص و درمان این بیماری را بیان کردیم. در عین حال که آلرژی درمان پیچیده‌ای ندارد و حتی واگیردار نیست، می‌تواند آزاردهنده باشد؛ زیرا باعث مختل شدن فعالیت‌های عادی و زندگی روزمره می‌شود. اگر با راهکارهای درمانی که در این مقاله اشاره شده است موفق به کنترل علائم آلرژی نشدید، می‌توانید نزد پزشک متخصص آسم و آلرژی بروید. همان‌طور که گفته شد، تشخیص و درمان به‌موقع این حساسیت‌ها برای جلوگیری از ایجاد عوارض جانبی خطرناک‌تر، مثل ایجاد شوک آنافیلاکسی، بسیار ضروری است؛ پس پیشنهاد می‌کنیم که این بیماری را بیش از پیش جدی بگیرید!

 

سوالات متداول

آلرژی با سرماخوردگی چه تفاوتی دارد؟

گاهی ممکن است علائم آلرژی با سرماخوردگی اشتباه گرفته شود، اما تفاوت‌های مهمی در مکانیسم به وجود آمده آلرژی و حساسیت با سرماخوردگی وجود دارد. آلرژی به دلیل واکنش‌های بیش از حد سیستم ایمنی به موادی ایجاد می‌شود که اصلا ضرری ندارند. سرماخوردگی منشا ویروسی دارد، که در این حالت سیستم ایمنی به درستی به عامل بیماری‌زا پاسخ می‌دهد.

بهترین دارو برای درمان آلرژی فصلی در خانم‌های باردار چیست؟

توصیه می‌شود که برای درمان آلرژی فصلی در این قشر حساس، تا حد امکان با نظارت و مشورت پزشک دارو مصرف شود.

آیا آلرژی فصلی بعد از عمل بینی برطرف می‌شود؟

آلرژی فصلی به عمل بینی ارتباطی ندارد و تنها به دلیل واکنش‌های سیستم ایمنی با مواد حساسیت‌زا ایجاد می‌شود. بنابراین عمل بینی نمی‌تواند باعث رفع آلرژی فصلی شود.

 

نویسنده: مریم خمیسی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده