خشکی پوست؛ علل، علائم و راههای درمان
بهطور کلی خشکی پوست زمانی اتفاق میافتد که بدن و مخصوصا پوست در مدتزمان بسیار کوتاه، آب زیادی از دست دهد. در این شرایط، پوست بدن به دلیل کمآبی و دهیدراته شدن خشک میشود که با علائمی مانند خارش، پوستهپوسته شدن پوست یا ترک خوردن آن همراه است.
عوامل مختلفی مانند شرایط آب و هوایی سرد و خشک، استفاده مکرر از شویندههای قوی یا پاککنندههای نامناسب، ژنتیک، سن و مصرف برخی داروها (مانند راکوتان) پوست را خشک میکنند. لزوماً خشکی پوست برای کسانی که بهطور طبیعی پوستشان خشک است، رخ نمیدهد و امکان دارد کسانی که پوست چرب و مستعد آکنه دارند هم دچار خشکی پوست صورت و بدن شوند.
خوشبختانه در اکثر موارد با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، عادات غذایی و خرید آبرسان پوست مناسب، میتوان این مشکل را برطرف کرد. اگر بهدنبال روشهایی برای درمان خشکی پوست کل بدن یا پیدا کردن علت آن هستید، به خواندن این مقاله از زیوش ادامه دهید. در این مقاله به بررسی علت خارش و خشکی پوست و راهکارهای خانگی برای درمان و مدیریت آن میپردازیم. پس با ما همراه باشید.
خشکی پوست به چه معناست؟
پوست خشک، پوستی است که رطوبتش را از دست داده است یا بهاندازه کافی مرطوب و نرم نیست. معمولاً خشک شدن پوست بهصورت بخشهایی زبر روی پوست که با خارش یا در بعضی موارد بدون خارش همراه هستند، بروز پیدا میکند. البته علائم خشکی بیش از حد پوست شامل پوستهپوسته شدن و در شرایط وخیمتر، خونریزی و ترک خوردن است.
مهمترین علت خشک شدن پوست که در اصطلاح علمی به آن Xerosis نیز میگویند، شامل قرار گرفتن طولانیمدت در معرض هوای خشک و سرد، آفتابسوختگی و استفاده بیشازحد از شویندههای قوی، حمام کردن با آب داغ و در بعضی موارد بیماریهایی مانند سوریازیس، بیماریهای تیروئیدی، نارسایی کلیوی و دیابت نوع 2 است.
انواع پوست خشک
درماتیت، اصطلاح پزشکی برای خشکی شدید پوست صورت و بدن است و انواع مختلفی دارد که شامل موارد زیر است:
- درماتیت تماسی: درماتیت تماسی زمانی رخ میدهد که پوست در اثر تماس با شویندهها، برخی گیاهان و موارد دیگر دچار التهاب موضعی و تحریک میشود. آلرژی پوستی ممکن است زمانی رخ دهد که شما در تماس با مادهای باشید که بدنتان به آن حساسیت دارد.
- درماتیت آتوپیک یا اگزما: این نوع درماتیت که در کودکان هم رایج است، در واقع نوعی بیماری مزمن است که باعث پیدا شدن لکهای خشک و پوستهپوسته شدن پوست میشود.
علائم و نشانههای پوست خشک چیست؟
علائم و نشانههای پوست خشک با توجه به سن، وضعیت سلامتی (مصرف برخی داروها)، شرایط آب و هوایی محل زندگی و میزان قرار گرفتن در معرض آفتاب متفاوت است. بااینوجود شایعترین علائم خشک شدن پوست شامل موارد زیر است:
- احساس کشیدگی روی پوست یا سوزش
- حس زبر شدن پوست موقع لمس کردن آن
- خارش
- پوستهپوسته شدن خفیف تا شدید
- پوستهریزی
- ترک خوردن پوست
آیا خشک شدن پوست خطرناک است؟
بهطورکلی باید بگوییم خیر؛ خشک شدن پوست در اکثر موارد خطرناک نیست. با افزایش سن و به مرور زمان پوست صورت و بدن خشکتر میشود؛ طوری که تقریباً اکثر ما از 60 سالگی به بعد، پوستی خشک خواهیم داشت. البته با استفاده از انواع مرطوبکننده و آبرسان و داشتن رژیم غذایی سالم میتوان این مشکل را برطرف یا مدیریت کرد. بااینوجود اگر خشکی بسیار شدید باشد و برای درمان آن اقدام نکنید، ممکن است پوست ترک بخورد و دچار خونریزی و عفونت شود.
تفاوت خشکی پوست با پوست خشک چیست؟
همانطور که پیشتر گفته شد، خشکی پوست بهدلیل کمآبی آن بهوجود میآید و ممکن است در هر نوع پوستی—چه خشک، چه چرب و چه معمولی—رخ دهد. بنابراین حتی افرادی که پوست چرب و مستعد آکنه دارند نیز میتوانند دچار کمآبی و خشکی پوست شوند. در این حالت، پوست معمولاً کدر به نظر میرسد و ممکن است نشانههایی از پیری زودرس مانند چینوچروکهای سطحی، کاهش خاصیت کشسانی و افتادگی پوست دیده شود.
در مقابل، پوست خشک یکی از انواع پوست مانند چرب یا معمولی است و علت آن لزوماً به خاطر از بین رفتن رطوبت یا کمآبی نیست. اگر پوست خشکی داشته باشید، احتمالاً در اکثر روزهای سال و به دلیل اینکه پوست فاقد چربی است، پوستتان ظاهری خشک و پوستهپوسته و در برخی موارد قرمز و ملتهب خواهد داشت.
برای آشنایی بهتر با دلایل قرمز شدن پوست، مقاله مربوط به علت قرمزی پوست را مطالعه کنید.
علت خشکی پوست بدن و خارش آن چیست؟
مهمترین دلایلی که باعث خشک شدن پوست میشوند، شامل موارد زیر است:
- حمام کردن بیشازحد، بهخصوص با آب داغ و شویندههای قوی
- قرار گرفتن در معرض آفتاب یا نزدیک شدن به وسایل حرارتی مانند بخاری و شومینه
- زندگی در شرایط آبوهوایی سرد و خشک با رطوبت کم
- شنا کردن طولانی در آب کلردار
- مصرف برخی داروها
- سن بالا
- کمبود ویتامینهای ضروری بدن، بهویژه ویتامینهای A ،D ،C ،E و زینک
- دیابت، نارساییهای کلیوی یا بیماریهای تیروئیدی
- ابتلا به بیماریهای پوستی مانند اگزما یا پسوریازیس
- شیمیدرمانی
- بیاشتهایی عصبی
راهکارهای پیشگیری از خشک شدن پوست
برای پیشگیری از خشک شدن پوست و دستوپنجه نرم کردن با مشکلاتی مانند خارش، التهاب و موارد مشابه موارد زیر را رعایت کنید:
1. توصیههای تغذیهای
یک راهکار مؤثر برای پیشگیری از دهیدراته شدن بدن و خشک شدن پوست، اصلاح رژیم غذایی است. از خوراکیهای زیر در رژیم غذاییتان استفاده کنید تا به جنگ خشکی پوست و کمبود ویتامین بروید:
- آب: روزانه حداقل 8 تا 12 لیوان آب بنوشید. اگر برایتان سخت است، دیتاکسواتر درست کنید؛ یعنی آب را با تکههای میوه فصل، نعناع و موارد مشابه طعمدار کنید. در ضمن اگر فعالیت بدنی شدید دارید، باید میزان بیشتری آب بنوشید.
- آجیل: اکثر مغزها و بهخصوص بادام، گردو، فندق و بادامهندی سرشار از اسیدهای چرب ضروری، ویتامینهای E، B و مواد معدنی هستند. با توجه به رژیم غذایی و نیاز بدنتان، بهاندازه کافی و نه بیشازحد، آجیل بخورید.
- ماهی: انواع ماهی، بهویژه ماهی تن و سالمون، منابع غنی اسیدهای چرب امگا هستند که در افزایش لطافت و نرمی پوست، حفظ رطوبت و کاهش التهاب مؤثر هستند.
- میوه و سبزیجات: خوردن خیار یا استفاده از آن به شکل انواع ماسک، تأثیر بسزایی در تأمین و حفظ رطوبت پوست دارد.
2. مراقبتهای پوستی ضروری برای پیشگیری از خشک شدن پوست
برای جلوگیری از خشکی پوست، علاوه بر اصلاح رژیم غذایی، باید از محصولات مراقبت از پوست مناسب استفاده کنید و این کار را به روش درست انجام دهید. برای مثال:
- پیش از قرار گرفتن در معرض آفتاب، حتی در روزهای ابری حتماً از ضدآفتاب مناسب با حداقل SPF 30 استفاده کنید.
- برای کاهش خشکی پوست دست یا پا، از مرطوبکنندههای قویتر و غلیظتر استفاده کنید. اگر هم پوست چرب و مختلط دارید، آبرسان مناسب بزنید یا از مرطوبکنندههای بر پایه آب مانند ژل و فلوئید، استفاده کنید.
- برای انتخاب هر محصولی در روتین مراقبت از پوست، حسابی وسواس به خرج دهید و محصول مناسب را انتخاب کنید. بهتر است از محصولات فاقد آلرژن و بدون عطر و الکل استفاده کنید.
برای انتخاب مرطوبکننده قوی مناسب پوست خشک خواندن مقاله معرفی بهترین آبرسان های پوست خشک را پیشنهاد میکنیم.
3. اصلاح سبک زندگی
بهجز مواردی که در بخشهای قبل گفتیم، پیشنهاد میکنیم برای پیشگیری از خشک شدن پوست حتماً تغییرات زیر را در سبک زندگی خود ایجاد کنید:
- پوست صورت و بدن را بااحتیاط اصلاح کنید؛ یعنی حتماً قبل از اصلاح، فوم مخصوص بزنید و با تیغ تیز و در جهت رویش مو اصلاح کنید. همچنین بعد از شستن پوست، حتماً مرطوبکننده یا آبرسان بزنید.
- با آب ولرم حمام کنید. دوش گرفتن بیش از یکبار در روز، بیشتر از 10 دقیقه و با آب داغ میتواند پوست شما را بهشدت حساس و خشک کند. در ضمن بعد از حمام از حولههای لطیف برای خشک کردن صورت و بدن استفاده کنید.
- سعی کنید در زمان اوج تابش نور آفتاب (10 صبح تا 4 بعدازظهر)، در فضای باز نباشید.
- اگر آبوهوای محل زندگی شما سرد و خشک است، حتماً برای جلوگیری از خشکی و خارش پوست، هنگام بیرون رفتن شال، دستکش و کلاه بپوشید و پوست صورتتان را بپوشانید.
- بعد از هر بار شستن دستهایتان و زمانی که هنوز مرطوب هستند، از مرطوبکننده مناسب استفاده کنید.
راههای پیشگیری از خشک شدن پوست
راهکارهای خانگی درمان خشکی پوست صورت و بدن
اگر زمانی که در حال خواندن این مطلب هستید از خارش یا احساس کشیدگی پوست اذیت میشوید، بهتر است راهکارهای زیر را به کار بگیرید. این موارد تا حد زیادی مؤثر هستند:
1. روزی دو بار صورت خود را بشویید
روزی دو بار و بهخصوص بعد از تعریق، صورت خود را با پاککننده ملایم و بدون اسانس و الکل بشویید. محصولاتی که حاوی شیباتر و روغن آرگان باشند، انتخابهای مناسبتری هستند. اگر پوست بسیار حساسی دارید، یکبار در روز با شوینده ملایم پوست خود را تمیز کنید و دفعات بعدی آن را فقط با آب ولرم آبکشی کنید.
2. از مرطوبکنندهها روی پوست نمدار استفاده کنید
از مرطوبکنندهها یا داروهای موضعی، روی پوست مرطوب استفاده کنید؛ مگر اینکه پزشک یا داروساز دستور دیگری داده باشد. سپس چند دقیقه صبر کنید تا کاملاً جذب شوند. همچنین حتماً اگر پوست خشکی دارید، از محصولات آرایشی بر پایه کرم یا روغن استفاده کنید.
برای اطلاع از نقش کلیدی مرطوبکنندهها در کاهش خشک شدن پوست، مقاله دلایل استفاده از مرطوب کننده پوست را بخوانید.
3. از محصولات دارای ترکیبات التیامبخش و تسکیندهنده استفاده کنید
علاوه بر اینکه باید چند بار در روز و بهدفعات، بهخصوص بعد از شستن پوست صورت یا دست، از مرطوبکننده استفاده کنید، بهتر است سراغ محصولاتی بروید که ترکیبات تسکیندهنده دارند.
- انواع کرم و لوسیون حاوی اوره، اوسرین، گلیسیرین، اسیدهای چرب و شیباتر یا کره کاکائو، گزینههای بسیار مناسبی برای درمان و التیام خشکی پوست شدید هستند. در ضمن اگر پوست چربی دارید، از محصولاتی استفاده کنید که غیرکومدنزا (non comedogenic) باشند. همچنین بهتر است برای صورت و گردن از کرم و لوسیونی با بافت سبک و جذب سریع استفاده کنید تا احساس سنگینی و چربی بهجا نگذارند.
- برای درمان یا کاهش اگزما و خشکی پوست ساق پا یا دست، استفاده از مرطوبکنندههای غلیظتر مانند روغن آرگان، انتخابی خوبی است. این روغنها ماندگاری بیشتری نسبت به انواع لوسیون و کرم دارند و از تبخیر آب از سطح پوست جلوگیری میکنند. همچنین میتوانید موقع خواب از وازلین یا محصولات بر پایه وازلین، اوره یا اوسرین استفاده کنید. سپس جوراب یا دستکش نخی بپوشید و بخوابید.
- خشکی پوست دستگاه تناسلی مردان ممکن است بهدلیل استفاده از شویندههای حساسیتزا باشد. در نتیجه بهتر است برای شستن بدن و ناحیه تناسلی از شویندههای غیرصابونی و فاقد مواد حساسیتزا استفاده کنید.
- مدتزمان حمام کردن نباید بیش از 10 دقیقه طول بکشد. همچنین یادتان باشد که با آب داغ حمام نکنید. آب داغ، دشمن جدی پوست شما است!
- برای جلوگیری یا کاهش خشکی پوست سر از شامپوهای ملایم استفاده کنید و بههیچوجه موها و پوست کف سرتان را با فشار زیاد و ناخن تمیز نکنید. کافی است سرتان را بهآرامی و با نوک انگشتان ماساژ دهید و بعد آبکشی کنید.
- لباسهایی با پارچههای نخی بپوشید. از پوشیدن لباسهای پلاستیکی یا پشمی پرهیز کنید، چون پوست را تحریک میکنند. همچنین برای شستن لباسها از شویندههای ملایم و فاقد مواد حساسیتزا استفاده کنید.
- محیط خانه را با دستگاه بخور سرد، مرطوب نگه دارید.
- درست است که تحمل خارشهای پوستی سخت است، اما بههیچوجه پوست را نخارانید. برای تسکین خارش، روی پوست پارچه تمیز، خنک و نمدار بگذارید. کمپرس سرد نیز انتخاب خوبی است. همچنین در موارد شدیدتر میتوانید با مشورت پزشک یا داروساز از پماد هیدروکورتیزون 1 درصد استفاده کنید.
اگر نمیدانید کدام مرطوبکننده برای پوست شما مناسب است، نگران نباشید. کافی است مقاله راهنمای انتخاب آبرسان را مطالعه کنید.
نکات مهم برای گروههای خاص
برای درمان خشکی پوست نوزادان، کودکان و افراد دارای بیماریهای پوستی مانند پسوریازیس و اگزما، رعایت نکات زیر ضروری است:
- برای نوزادان و کودکان، هفتهای 1 تا 2 بار حمام کردن آن هم با آب ولرم و شویندههای مخصوص کودکان کافی است. اگر احساس میکنید کودک به خاطر بازی یا تعریق، نیاز به حمام رفتن بیشتری دارد، فقط بدن او را آبکشی کنید. نیازی به استفاده از شویندهها، بیشتر از 2 بار در هفته نیست.
- پوشک نوزادان را بهموقع تعویض کنید و هر بار قبل از عوض کردن پوشک، پوست کودک را تمیز کنید. همچنین درحالیکه هنوز کمی مرطوب است، لایه نازکی وازلین یا مرطوبکننده مناسب کودک بزنید.
- اگر بیماریهای پوستی مانند اگزما یا پسوریازیس دارید، برای انتخاب و استفاده از هر محصول جدیدی حتماً با پزشک یا داروساز مشورت کنید. همچنین اگر این بیماری به پوست سر سرایت کرده است، از شامپوهای ملایم یا شامپوهایی که پزشک تجویز کرده است استفاده کنید. در ضمن موقع حمام، پوست بدن و سر را بهآرامی تمیز و بعد با حوله نرم، بهصورت ضربهای و بسیار ملایم خشک کنید.
- یکی از راهکارهای مؤثر برای کاهش خشکی پوست واژن، استفاده از مرطوبکنندهها و لوبریکانتهای واژینال بدون مواد معطر است؛ این محصولات با حفظ رطوبت طبیعی واژن، به کاهش ناراحتی و بهبود رابطه جنسی کمک میکنند. در موارد شدید، ممکن است پزشک درمان با استروژن موضعی را توصیه کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
در اکثر موارد ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، مانند حمام با آب ولرم و خنک، استفاده از ضدآفتاب و مرطوبکننده مناسب و داشتن رژیم غذایی غنی از ویتامین و اسیدهای چرب به درمان خشکی پوست کل بدن کمک میکند. بااینوجود اگر این راهکارها مؤثر نبودند یا شرایط زیر را داشتید، به پزشک مراجعه کنید:
- اقدامات اولیه را در منزل انجام دادهاید، اما علائم و نشانهها بهبود پیدا نکردهاند.
- پوست ملتهب و دردناک است.
- خشک شدن پوست بهقدری آزاردهنده شده است که کیفیت خواب و انجام کارهای روزانه را مختل کرده است.
- به دلیل خاراندن زیاد، پوست زخم شده و عفونت کرده است.
- بخشهای وسیعی از صورت یا بدن، پوستهپوسته شده است.
سخن پایانی
اگر احساس کردید پوستتان خشک شده است و علائمی مانند خارش، پوستهپوسته شدن یا التهاب را تجربه میکنید، بهاحتمال زیاد با درمانهای خانگی و تغییر سبک زندگی میتوانید این مشکل را برطرف کنید. استفاده از مرطوبکننده و آبرسان پوست مناسب، ضد آفتاب، نوشیدن آب بهاندازه کافی و مرطوب نگهداشتن دمای خانه، به جلوگیری از خشک شدن پوست یا کاهش علائم آن کمک میکند.
بااینوجود اگر دچار خشکی پوست بیشازحد با نشانههایی مانند ترک خوردن پوست و خونریزی هستید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. بهیاد داشته باشید که درمان بهموقع و زودهنگام، تأثیر بسیار زیادی در جلوگیری از ابتلا به بیماریهای پوستی و عفونی دارد.
سؤالات متداول
1. برای خشکی پوست چه بخوریم؟
نوشیدن آب بهاندازه کافی و گنجاندن خیار، ماهی، سبزیجات با برگ سبز، تخمه آفتابگردان و آجیل در رژیم غذایی به کاهش خشکی ناشی از کمبود ویتامین و تأمین رطوبت بدن کمک میکند.
2. کمبود کدام ویتامین باعث خشکی پوست سر میشود؟
بهطورکلی کمبود ویتامینهای A ،D ،E ،C و زینک میتواند باعث خشک شدن پوست سر و بدن شود.
3. برای خشکی پوست چه ویتامینی بخوریم؟
مصرف غذاها و خوراکیهای سرشار از ویتامینهای A ،D ،E و C یا مولتیویتامین حاوی زینک و ویتامینهای گروه B ممکن است به کاهش مشکلات ناشی از خشک شدن پوست کمک کند.
4. آیا خشکی پوست در بارداری و جنسیت جنین ارتباطی دارند؟
خیر؛ هیچ مدرک علمی و ثابتشدهای در مورد ارتباط بین جنسیت جنین و خشکی پوست در بارداری وجود ندارد.
5. برای خشکی پوست صورت چه کنیم؟
از ضدآفتاب استفاده کنید، پوست را روزی دو بار و بهویژه بعد از تعریق، با پاککننده ملایم تمیز کنید و در حالی که هنوز نمدار است، به آن مرطوبکننده بزنید.
6. خشکی پوست بدن نشانه چیست؟
بهطورکلی و در اکثر موارد، خشک شدن پوست ناشی از کمآبی بدن است. البته امکان دارد در شرایط وخیمتر به دلایلی مانند دیابت نوع 2، بیماریهای تیروئیدی یا نارسایی کلیوی نیز پوست خشک شود که تشخیص این موارد باید توسط پزشک صورت گیرد.
منابع: MayoClinic | HealthLine | MedicalNewsToday
نویسنده: مینا افجه
ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده