همه چیز درباره آبله مرغان؛ از علائم تا روش های درمان

آبله مرغان یک بیماری عفونی، ویروسی و شدیداً مسری است که کودکان بیشتر به آن مبتلا می‌شوند، اما در بزرگسالی نیز می‌تواند رخ دهد. آبله مرغان در فردی که دستگاه ایمنی سالمی دارد یک بیماری خفیف است، ولی در افراد دچار نقص ایمنی خطرناک‌تر است و مراقبت‌های درمانی شدیدتر و دقیق‌تری را می‌طلبد. در گذشته این بیماری بسیار فراگیرتر از امروز بود، ولی امروزه به خاطر فراهم شدن واکسن مربوط به آن، شیوع بسیار کمتری دارد. تیم زیوش در این مقاله با تشریح علائم و عوارض آبله مرغان، بررسی گروه‌های در معرض خطر و ارائه راهکارهای درمانی، تلاش می‌کند تا پاسخگوی شما خوانندگان و دغدغه‌مندان عزیز در رابطه با این بیماری باشد.

آبله مرغان چیست؟

آبله مرغان یک بیماری عفونی و ویروسی است که ویروس واریسلا زوستر (VZV) به عنوان عامل آن شناخته می‌شود. آبله مرغان بسیار شایع و همین‌طور مسری است. این بیماری بی‌خطرِ دوران کودکی معمولاً با بثورات پوستی تاول‌دار مشخص می‌شود. انتقال این ویروس عموماً از طریق مسیر تنفسی اتفاق می‌افتد؛ یعنی عطسه و سرفه فرد مبتلا می‌تواند دیگران را هم آلوده کند. سپس، ویروس در بدن تکثیر شده و وارد خون می‌شود.

خلاصه: آبله مرغان یک عفونت ویروسی است که در کودکان شیوع بیشتری دارد. ویروس واریسلا زوستر عامل این بیماری است و با ضایعات پوستی پراکنده و گسترده مشخص می‌شود.

فواید آبله مرغان

مهم‌ترین مزیت آبله مرغان، مقاوم شدن مادام‌العمر نسبت به این بیماری است. با این وجود، بعضی مطالعات نشان داده‌اند بزرگسالانی که در طول دوره بزرگسالی در معرض کودکان مبتلا به آبله مرغان قرار می‌گیرند، احتمال کمتری برای ابتلا به بیماری زونا از خودشان نشان می‌دهند.

 

عوامل ایجاد آبله مرغان چیست؟

آبله مرغان غالباً بیماری دوران کودکی است. بزرگسالانی که در کودکی دچار آبله مرغان شده‌اند، نسبت به بیماری ایمن هستند؛ پس مشاهده بیماری در بزرگسالان نادر است. با این وجود، آبله مرغان بیماری بسیار واگیرداری است و می‌تواند هر کسی را در هر رده سنی مبتلا کند. حتی احتمال ابتلای مجدد بزرگسالانی که در کودکی به آبله مرغان دچار شده‌اند نیز وجود دارد؛ هرچند این احتمال بسیار اندک است. افرادی که زیر احتمالاً بیماری شدیدتری را تجربه می‌کنند و احتمال بالاتری برای ابتلا به عوارض دارند:

• نوزادان
• نوجوانان
• بزرگسالان
• بانوان باردار
• افرادی که دستگاه ایمنی ضعیفی دارند؛ مانند مبتلایان به ایدز یا سرطان، دریافت‌کنندگان پیوند عضو و دریافت‌کنندگان داروهای سرکوبگر ایمنی بدن

 

آبله مرغان تا چند روز واگیر دارد؟

دوره نهفتگی بیماری آبله مرغان بین 10 تا 21 روز است؛ اما معمولاً حدود 14 تا 17 روز طول می‌کشد. بیماری از 48 ساعت قبل از آغاز راش تاولی، حین ایجاد وزیکول (که عموماً چهار تا پنج روز طول می‌کشد) و تا زمانی که همه وزیکول‌ها با پوسته پوشانده شوند، واگیردار است.

خلاصه: آبله مرغان از 48 ساعت قبل از ایجاد راش پوستی تا وقتی که همه تاول‌ها با پوسته پوشیده‌اند، واگیردار است.

 

علائم آبله مرغان چیست؟

آبله مرغان خود را با راش پوستی خارش‌دار، تب خفیف، احساس ضعف و بی‌قراری نشان می‌دهد. در شخصی که دستگاه ایمنی سالمی دارد، آبله مرغان معمولاً یک بیماری کم‌خطر است که با خود خستگی و تب خفیف را به همراه دارد و حدوداً سه تا پنج روز طول می‌کشد.

خلاصه: علائم آبله مرغان شامل راش پوستی خارش‌دار، تب خفیف، کاهش اشتها و سردرد است.

 

بثورات پوستی آبله مرغان؛ شکل و اندازه

وقتی راش پوستی آبله مرغان ظاهر می‌شود، سه مرحله را پشت سر می‌گذارد که عبارتند از:

• پاپول: برجستگی‌های قرمز رنگی که طی چند روز ایجاد می‌شوند.
• وزیکول: این برجستگی‌ها به تاول‌های پر از مایع تبدیل می‌شوند که به آن‌ها وزیکول گفته می‌شود. این تاول‌ها طی حدوداً یک روز تشکیل می‌شوند و سپس سر باز می‌کنند و مایع به بیرون نشت می‌کند.
• پوسته (Crust): در آخرین مراحل آبله مرغان، پوسته‌هایی این تاول‌های بازشده را می‌پوشانند و چند روز بعد، بهبودی حاصل می‌شود.

در روزهای اول بیماری، به‌طور مداوم پاپول‌های جدید ایجاد می‌شوند؛ بنابراین مشاهده هم‌زمان هر سه مرحله بثورات در بیمار طبیعی است. این ضایعات ابتدا روی بدن و صورت پدیدار می‌شوند و پس از آن، به‌سرعت بقیه بخش‌های بدن را نیز درگیر می‌کنند. اکثر این ضایعات کوچک‌ و قرمز هستند. ضایعات، علاوه بر پوست، ممکن است روی مخاط حلق و واژن نیز ظاهر شوند.

تعداد این دانه‌ها از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. برخی افراد دانه‌های بسیار اندکی دارند، درحالی‌که برخی ممکن است تا حدود 2000 دانه داشته باشند. کودکان کوچک‌تر نسبت به بزرگ‌ترها ضایعات کمتری دارند. افراد دچار نقص ایمنی اعم از کودکان و بزرگسالان، به‌ویژه مبتلایان به لوسمی، ضایعات خونریزی‌دهنده فراوانی دارند که به زمان بیشتری برای درمانشان نیاز است. مبتلایان نقص ایمنی همچنین در معرض عوارض احشایی بیشتری نیز هستند. این عوارض در حدود 15 تا 30 درصد موارد اتفاق می‌افتند و در صورت عدم درمان ضد ویروسی، در 15 درصد موارد کشنده هستند.

خلاصه: ضایعات ابتدا روی صورت و تنه و سپس سایر نقاط بدن ظاهر می‌شوند. این ضایعات حتی مخاط حلق و واژن را نیز می‌توانند درگیر کنند. افراد دارای نقص ایمنی، ضایعات خونریزی‌دهنده فراوان دارند که درمان آن‌ها زمان‌بر است.

 

عوارض آبله مرغان

آبله مرغان می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد. بااین‌حال، وقوع این عوارض در افراد سالم و طبیعی بسیار نادر است. رایج‌ترین عوارض این بیماری عبارتند از:

1. عفونت باکتریایی

شایع‌ترین عارضه عفونی آبله مرغان، عفونت باکتریایی ثانویه پوست است. عفونت‌های پوستی در نتیجه خراشیدگی پوست بعد از خارش اتفاق می‌افتد.

2. عوارض مربوط به دستگاه عصبی

به‌غیر از پوست، شایع‌ترین محل درگیری آبله مرغان در کودکان، دستگاه عصبی مرکزی (مغز و نخاع) است. آتاکسی مخچه‌ای و التهاب مننژ معمولاً 21 روز بعد از شروع راش پوستی ایجاد می‌شوند. آتاکسی به ناهماهنگی و بی‌نظمی حرکات عضلات اشاره دارد، به شرطی که ضعف عضلانی وجود نداشته باشد.

3. سندرم ری ناشی از مصرف آسپرین در آبله مرغان

مصرف آسپرین در کودکان مبتلا به آبله مرغان باعث ایجاد سندرم ری (Reye’s syndrome) می‌شود. سندرم ری یک سندرم خطرناک است که با تورم کبد و مغز همراه است. علائمی مثل گیجی، تشنج و از دست دادن هوشیاری نیاز به درمان فوری دارند. تشخیص و درمان زودهنگام این سندرم، می‌تواند جان کودک را نجات دهد.

با توجه به توضیحات فوق، بدیهی است مصرف آسپیرین برای کودکان مبتلا به آبله مرغان و همین‌طور آنفلوانزا ممنوع است. استامینوفن یا ایبوپروفن کودکان، جایگزین‌های دارویی امن‌تری برای آسپیرین هستند.

4. درگیری ریه

درگیری ریه در بیمار مبتلا به آبله مرغان، پنومونی واریسلایی نام دارد. این جدی‌ترین عارضه این بیماری است که بیشتر در بزرگسالان اتفاق می‌افتد و در زنان باردار شدیدتر است. پنومونی ناشی از واریسلا معمولاً سه تا پنج روز بعد از ظاهر شدن سایر علائم بیماری اتفاق می‌افتد و معمولاً با تند شدن ضرباهنگ تنفس، سرفه، تنگی نفس و تب همراه است. بعضی از این علائم مشابه وضعیت موجود در بیماری آسم هستند.

به جز این موارد، برخی عوارض کمتر شایع آبله مرغان به شرح زیر است:

• التهاب عضله قلب
• ضایعات قرنیه
• آسیب کلیوی
• التهاب مفاصل
• درگیری کبدی
• مشکلات خونریزی‌دهنده

خلاصه: عوارض آبله مرغان شامل عفونت باکتریایی پوست و بافت نرم، پنومونی، عفونت یا تورم مغز و درگیری کبدی است.

 

آبله مرغان در زنان باردار

بانوان بارداری که به آبله مرغان مبتلا می‌شوند، در خطر انواعی از مشکلات سلامتی قرار می‌گیرند. رایج‌ترین این مشکلات عفونت ریه یا پنومونی است. مورد بعدی نیز سندرم واریسلای مادرزادی است. اگر آبله مرغان طی 20 هفته اول حاملگی رخ دهد، احتمال کمی برای وقوع این مورد وجود خواهد داشت. این وضعیت، سندرم واریسلای جنینی نیز نام دارد.

بیشترین خطر در هفته‌های هشتم تا بیستم حاملگی وجود دارد. سندرم واریسلای مادرزادی می‌تواند زخم‌شدگی پوست ایجاد کند. همچنین، می‌تواند به چشم‌ها، مغز، دست‌ها و لوله گوارش آسیب‌های دائمی وارد کند. این تغییرات قبل از تولد با سونوگرافی قابل مشاهده هستند. علائم سندرم واریسلای مادرزادی به شرح زیر است:

• زخم
• نقایص عضله و استخوان
• اندام‌های فوقانی و تحتانی فلج‌شده یا بدشکل
• اندازه کوچک سر
• نابینایی
• تشنج
• معلولیت ذهنی

وقتی که باردار هستید، مهم است که بدانید آیا به آبله مرغان مقاوم هستید یا نه. اگر مقاوم هستید، احتمال ابتلا بسیار پایین است. بعضی از مردم این مقاومت را در اوایل زندگی خود، بعد از یک بار ابتلا به این بیماری به دست می‌آورند. بعضی دیگر هم با واکسیناسیون مقاوم می‌شوند. اگر از وضعیت مقاومت خود مطلع نیستید، کادر درمان می‌توانند با انجام آزمایش خون شما را مطلع کنند.

خلاصه: در صورت ابتلای مادر به عفونت طی 20 هفته اول، احتمال وجود نقص‌های مادرزادی در جنین وجود دارد و به آن سندرم واریسلای مادرزادی می‌گویند.

 

تشخیص آبله مرغان چگونه است؟

تشخیص آبله مرغان موضوع پیچیده‌ای نیست. مشاهده راش پوستی که نشانه بارز بیماری است، به همراه سابقه ارتباط اخیر با فردی که آبله مرغان داشته، پزشک را به تشخیص آبله مرغان می‌رساند. تأیید قطعی تشخیص از سه طریق امکان دارد:

• جداسازی VZV از کشت رده‌های سلولی آسیب‌دیده
• افزایش آنتی‌بادی علیه آبله مرغان در خون
• کشف DNA ویروس در آزمایش PCR

خلاصه: تشخیص اولیه از طریق مشاهده راش پوستی به همراه سابقه ارتباط با فرد ناقل بیماری و تأیید تشخیص از طریق جداسازی ویروس، مشاهده افزایش سطح آنتی‌بادی در خون و کشف DNA ویروسی در PCR است.

 

پیشگیری از آبله مرغان و واکسن آبله مرغان

بهترین روش پیشگیری از آبله مرغان، واکسیناسیون است. واکسن آبله مرغان از موارد شدید بیماری جلوگیری می‌کند. دستورالعمل واکسیناسیون این بیماری به شرح زیر است:

• کودکان زیر ۱۳ سال: دو دوز (دوز اول در ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و دوز دوم در ۴ تا ۶ سالگی)
• افراد بالای ۱۳ سال: اگر تاکنون مبتلا نشده‌اند، دو دوز با فاصله ۲۸ روز دریافت کنند.

آبله مرغان معمولاً خفیف است، اما در بانوان باردار، نوزادان کمتر از ۱۲ ماه، نوجوانان و افرادی که دستگاه ایمنی ضعیفی دارند، می‌تواند خطرناک باشد. بعضی افراد هم به قدری بیمار می‌شوند که نیاز به بستری شدن پیدا می‌کنند. اکثر افرادی که دو دوز واکسن دریافت می‌کنند، مقاومت مادام‌العمر پیدا می‌کنند. در صورت عدم ابتلای قبلی به آبله مرغان، همه باید دو دوز واکسن دریافت کنند. واکسن آبله مرغان برای گروه‌های زیر اهمیت بیشتری دارد:

• کادر درمان
• افرادی که با بیمارانی که دستگاه ایمنی تضعیف شده دارند در ارتباط هستند
• ساکنان و کارکنان خانه‌های سالمندان
• معلمان و افرادی که با کودکان در ارتباط هستند
• دانشجویان
• زندانیان
• مسافران بین‌المللی
• نیروهای نظامی
• بانوانی که باردار نیستند و در سنین باروری قرار دارند

بعضی افراد نیز نباید واکسن آبله مرغان را دریافت کنند. آن‌ها عبارتند از:

• مبتلایان به ایدز یا بیماری‌های دیگری که دستگاه ایمنی را تحت تأثیر قرار می‌دهد
• افرادی که تحت درمان با داروهایی هستند که دستگاه ایمنی را سرکوب می‌کنند
• مبتلایان به هرگونه سرطان
• کسانی که در حال درمان سرطان با شیمی درمانی یا پرتودرمانی هستند
• کسانی که اخیراً خون یا محصولات خونی دریافت کرده‌اند
• بانوان باردار

اکثر افراد هیچ عارضه‌ای را تجربه نمی‌کنند. عوارضی احتمالی که ممکن است اتفاق بیفتد، شامل موارد زیر است:

• سوزش، قرمزی یا تورم در محل تزریق واکسن
• تب
• راش پوستی خفیف

خلاصه: بهترین روش پیشگیری از آبله مرغان، واکسیناسیون است. واکسن آبله مرغان از موارد شدید بیماری جلوگیری می‌کند. این بیماری معمولاً خفیف است؛ اما در بانوان باردار، نوزادان کمتر از ۱۲ ماه، نوجوانان و افرادی که دستگاه ایمنی ضعیفی دارند، می‌تواند خطرناک باشد

 

درمان آبله مرغان چگونه است؟

هدف درمانی آبله مرغان در بیماری که از لحاظ دستگاه ایمنی طبیعی است، جلوگیری از عوارض قابل اجتناب است. توصیه‌های بهداشتی و درمان دارویی نیز در درمان این بیماری حائز اهمیت هستند. در ادامه به معرفی روش دارو درمانی و موثرترین داروی آبله مرغان خواهیم پرداخت.

1. دارو درمانی آبله مرغان

طی 24 ساعت اول بیماری برای نوجوانان و بزرگسالان، یکی از داروهای زیر توصیه می‌شود:

• آسیکلوویر 800 میلی‌گرم خوراکی، پنج بار در روز
• وال‌آسیکلوویر یک گرم، سه بار در روز

مشابه بزرگسالان، درمان با آسیکلوویر برای کودکان کمتر از 12 سال نیز در ابتدای بیماری مفید است.

شاید برای شما سوال شده باشد که درمان آبله مرغان در بیماری با نقص ایمنی چگونه است؟ نقص ایمنی، وضعیتی است که در آن دستگاه ایمنی فرد تضعیف شده یا به کلی وجود ندارد. این وضعیت می‌تواند مادرزادی و ژنتیکی باشد یا در اثر بیماری‌ها و درمان برخی بیماری‌ها ایجاد شود. معمولاً بیمارانی که کاندید پیوند عضو هستند، تحت شیمی‌درمانی برای درمان سرطان قرار دارند یا برای درمان بیماری‌های خودایمنی داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند، دچار نقص ایمنی هستند. اطلاعات بیشتر درباره شیمی‌درمانی در بیماران سرطانی در وب‌سایت زیوش موجود است.

در این بیماران، آبله مرغان با شدت بیشتری بروز می‌کند و روش‌های درمانی ویژه‌ای می‌طلبد. برای این بیماران، آسیکلوویر وریدی توصیه می‌شود. این روش احتمال بروز عوارض گوارشی را کاهش می‌دهد، اما تأثیری در بهبودی ضایعات پوستی ندارد. دوز دارو ۱۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم از وزن بیمار، هر هشت ساعت برای یک هفته است. این روش درمانی باعث درمان سریع آبله مرغان می‌شود تا عوارض بیماری برای این بیماران به حداقل برسد. با تشخیص پزشک نیز، می‌توان دوز داروهای سرکوب‌گر ایمنی را کاهش داد.

2. درمان خارش آبله مرغان

برای کاهش خارش آبله مرغان می‌توان از پمادهای موضعی استفاده کرد. حمام آب ولرم نیز در تسکین خارش موثر است. استفاده از لوسیون کالامین و حمام خنک با جوش شیرین یا بلغور جو دوسر خام نیز می‌تواند خارش را کاهش دهد. کوتاه نگه‌داشتن ناخن‌ها برای جلوگیری از انتشار ویروس، زخم شدن و عفونت پوستی ضروری است. در صورت خاراندن تاول‌ها، شست‌وشوی دست‌ها با آب و صابون به مدت حداقل ۲۰ ثانیه توصیه می‌شود.

خلاصه: هدف درمانی آبله مرغان در بیماری که از لحاظ دستگاه ایمنی طبیعی است، جلوگیری از عوارض قابل اجتناب است. توصیه‌های بهداشتی و درمان دارویی در درمان آبله مرغان حائز اهمیت هستند. برای کاهش خارش آبله مرغان می‌توان از پمادهای موضعی استفاده کرد. حمام آب ولرم نیز در تسکین خارش موثر است. استفاده از لوسیون کالامین و حمام خنک با جوش شیرین یا بلغور جو دوسر خام نیز می‌تواند خارش را کاهش دهد.

 

در زمان ابتلا به آبله مرغان چه بخوریم؟

راش‌های پوستی آبله مرغان نه‌تنها سطح بدن بلکه دهان، زبان و حلق را نیز درگیر می‌کنند. بنابراین بهتر است از غذاهایی که این ضایعات را تحریک می‌کنند، مانند غذاهای تند، اسیدی، شور و ترد، پرهیز شود. همچنین، افرادی که دستگاه ایمنی آسیب‌دیده دارند، ممکن است به عوارضی مانند التهاب معده دچار شوند که با علائمی مانند درد، حالت تهوع و استفراغ همراه است(درباره التهاب معده بیشتر بخوانید). رعایت رژیم غذایی سبک و قابل‌تحمل برای دریافت مایعات و مواد مغذی ضروری است. مصرف غذاهای غنی از آهن نیز می‌تواند خطر آنمی فقر آهن را کاهش دهد. غذاهای مناسب در زمان ابتلا به آبله مرغان عبارتند از:

• غذاهای نرم: پوره سیب‌زمینی، سیب‌زمینی شیرین، آووکادو، تخم‌مرغ هم‌زده، لوبیا و عدس، پنیر سویا، مرغ آب‌پز، ماهی بخارپز
• غذاهای خنک: ماست، بستنی، میلک‌شیک، اسموتی
• برنج، نان تست، پاستا، بلغور جو دوسر
• میوه‌ها و سبزیجات غیر اسیدی
• نوشیدن مایعات کافی نیز بسیار مهم است؛ اما به دلیل درگیری حلق و دهان، مصرف برخی نوشیدنی‌ها ممکن است دشوار باشد. نوشیدنی‌های مناسب شامل موارد زیر است:
• آب
• آب نارگیل
• چای سبز

در زمان ابتلا به آبله مرغان از نوشیدن آبمیوه‌های شیرین، قهوه، نوشابه و نوشیدنی‌های الکلی پرهیز کنید.

خلاصه: راش‌های پوستی آبله مرغان نه‌تنها سطح بدن بلکه دهان، زبان و حلق را نیز درگیر می‌کنند. بنابراین بهتر است از غذاهایی که این ضایعات را تحریک می‌کنند، مانند غذاهای تند، اسیدی، شور و ترد، پرهیز شود. رعایت رژیم غذایی سبک و قابل‌تحمل برای دریافت مایعات و مواد مغذی ضروری است.

 

برای جای جوش آبله مرغان چه کنیم؟

خاراندن بیش‌ازحد تاول‌ها می‌تواند به پوست آسیب بزند و زخم‌هایی عمیق با ظاهری تورفته ایجاد کند. برای کاهش ظاهر این اسکارها، روش‌های مختلفی وجود دارد.

1. درمان‌های طبیعی

درمان طبیعی جای آبله مرغان به کمک روغن رزهیپ انجام می‌شود.

2. داروهای بدون نسخه

• کرم رتینول
• انواع لایه‌بردار

3. درمان‌های حرفه‌ای

• اکسیژن‌درمانی
• فیلر
• میکرونیدلینگ
• پیوند پوست

 

سخن پایانی

در این مقاله به معرفی بیماری آبله مرغان پرداختیم. آبله مرغان یک بیماری واگیردار است که ۹۰ درصد کودکان زیر ۱۰ سال که واکسینه نشده‌اند، آن را تجربه می‌کنند. بارزترین نشانه آبله مرغان راش پوستی است و تا زمانی که ضایعات دلمه تشکیل نداده‌اند، بیماری واگیردار است. درمان بیماری برای کودکانی که از سایر جهات سالم هستند، شامل درمان حمایتی، استراحت و در ۱۲ ساعت اولیه ظهور راش، استفاده از یک داروی ضد ویروس مانند آسیکلوویر است.

بهترین راه پیشگیری از این بیماری، واکسیناسیون است که احتمال وقوع بیماری شدید را تقریباً به صفر می‌رساند. واکسیناسیون نسبت به آبله مرغان برای بانوان باردار یا بانوانی که قصد بارداری دارند، بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که ابتلا به عفونت آبله مرغان حین حاملگی برای جنین بسیار خطرناک و حتی کشنده است. با این حال، در بیشتر موارد آبله مرغان بیماری خفیفی است که با رعایت اصول اولیه بهداشت، تغذیه مناسب و استراحت، طی چهار تا هفت روز برطرف می‌شود.

 

سوالات متداول

خارش آبله مرغان بعد از چند روز خوب می‌شود؟

خبر خوب این است که خارش طی ۳-۴ روز بهتر می‌شود و بعد از یک هفته که همه تاول‌ها خشک شده‌ و روی آن‌ها پوسته تشکیل شده است، خارش تمام می‌شود.

فرق آبله میمونی با آبله مرغان چیست؟

آبله میمونی توسط ویروسی به نام Monkeypox ایجاد می‌شود. این بیماری مانند آبله مرغان راش پوستی ایجاد می‌کند، اما برخلاف آبله مرغان، بسیار دردناک و چرکین است.

اگر آبله مرغان نگیریم چه می‌شود؟

ابتلای اولیه به آبله مرغان مصونیت مادام‌العمر نسبت به بیماری ایجاد می‌کند. افرادی که تاکنون به آبله مرغان مبتلا نشده‌اند، بهتر است واکسن آبله مرغان دریافت کنند.

 

نویسنده: مبین میرزایی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده