سرماخوردگی یک بیماری ویروسی واگیردار است که همه‌ی ما تاکنون بارها به آن مبتلا شده‌ایم. از آن‌جایی که ویروس‌های ایجادکننده این بیماری مدام در حال تغییر و تکامل هستند؛ بدن ما توانایی این را ندارد که در برابر آن‌ها کاملاً ایمن شود. اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم؛ چیزی که طبق اصطلاح عامل به‌عنوان «ویروس جدید سرماخوردگی» می‌شناسیم، در واقع وجود ندارد. با همه این اوصاف جای هیچ نگرانی نیست؛ چون علائم سرماخوردگی معمولاً خفیف هستند و بعد از یک تا دو هفته از بین می‌روند. البته سرماخوردگی برای هر شخصی تجربه‌ی ناخوشایندی خواهد بود و در زندگی، کار و تحصیل او اختلال ایجاد خواهد کرد. به همین دلیل نیاز است تا درباره‌ی این سرماخوردگی، علائم و راه‌های تشخیص بیماری، مقایسه‌ی آن با سایر بیماری‌های مشابه و از همه مهم‌تر راهکارهای درمان و مدیریت آن بیشتر بدانیم. در این مقاله تلاش کرده‌ایم تا این موارد را بررسی کنیم و به همه‌ی پرسش‌های شما درباره‌ی سرماخوردگی پاسخ دهیم. پس با زیوش همراه باشید.
سرماخوردگی چیست؟
سرماخوردگی یک عفونت ویروسی واگیردار است که دستگاه تنفسی فوقانی را درگیر می‌کند. دستگاه تنفسی فوقانی شامل بینی، گلو، سینوس‌ها و نای است. شاید شنیده باشید که ویروس سرماخوردگی نوعی کروناویروس (Coronavirus) است. در واقع، ۲۰۰ گونه‌ی متفاوت از ویروس‌ها باعث ایجاد سرماخوردگی می‌شوند. شایع‌ترینِ این ویروس‌ها، ویروسی به‌نام رینوویروس (Rhinovirus) است. سرماخوردگی بیماری بسیار رایجی است؛ به همین دلیل کاملاً محتمل است که افراد در طول زندگی خود، بیش از هر بیماری دیگری به سرماخوردگی مبتلا شوند. بزرگسالان هر سال دو تا سه بار سرما می‌خورند. در کودکان این آمار بیشتر است و بیشتر کودکانی که مدرسه می‌روند؛ دست‌کم سالی ۴ بار سرما می‌خورند.
خلاصه: سرماخوردگی یک بیماری ویروسی بسیار شایع است که دستگاه تنفسی فوقانی را درگیر می‌کند. ویروس‌های زیادی می‌توانند باعث ایجاد سرماخوردگی شوند. هرکس ممکن است در سال چندین بار سرما بخورد.
انواع سرماخوردگی و عوامل آن
انواع سرماخوردگی بر اساس نوع ویروس و شدت علائم متفاوت هستند. این بیماری بر اساس سن افراد مبتلا نیز تقسیم‌بندی می‌شود. در ادامه به بررسی چند نوع رایج آن می‌پردازیم:
سرماخوردگی معمولی
این نوع شایع‌ترین فرم سرماخوردگی است و عمدتاً توسط رینوویروس‌ها (Rhinovirus) ایجاد می‌شود.
سرماخوردگی ناشی از ویروس کرونا
کروناویروس‌ها نیز می‌توانند باعث سرماخوردگی شوند. علائم این نوع سرماخوردگی شبیه به نوع معمولی است؛ اما ممکن است تب و بدن‌درد شدیدتری ایجاد کند. به همین دلیل بین عامه مردم به نام ویروس جدید سرماخوردگی معروف است.
سرماخوردگی ناشی از ویروس RSV (ویروس سین‌سیشیال تنفسی)
این ویروس اغلب در کودکان و افراد مسن دیده می‌شود و علائم شدیدی در مجاری تنفسی فوقانی ایجاد می‌کند.
سرماخوردگی ناشی از ویروس آدنو ویروس
این نوع سرماخوردگی معمولا علائم شدیدتری نسبت به رینوویروس‌ها دارد.
سرماخوردگی ناشی از ویروس پاراآنفلوآنزا
این ویروس‌ها علاوه بر سرماخوردگی، می‌توانند باعث برونشیت یا ذات‌الریه شوند.
خلاصه: ویروس‌های زیادی وجود دارند که باعث ایجاد سرماخوردگی می‌شوند. بیش از نصف سرماخوردگی‌ها در بین مردم، توسط رینوویروس‌ها ایجاد می‌شود.
سرماخوردگی چه فرقی با کووید دارد؟
کروناویروس‌ها گروهی از ویروس‌ها هستند که می‌توانند در دستگاه تنفسی فوقانی عفونت ایجاد کنند. با این‌که بیشتر سرماخوردگی‌ها را رینوویروس‌ها ایجاد می‌کنند؛ گاهی اوقات این کروناویروس‌ها هستند که باعث این بیماری می‌شوند. این سرماخوردگی‌ها که در دستگاه تنفسی فوقانی می‌مانند؛ زود خوب می‌شوند و مشکل جدی ایجاد نمی‌کنند. کروناویروس‌ها همچنین ممکن است به سمت شش‌ها حرکت کنند و باعث ایجاد پنومونی (ذات‌الریه) و مشکلات دیگری شوند که ممکن است کشنده باشند. کرونا ویروس جدیدی که در سال ۲۰۱۹ باعث همه‌گیری بیماری در سراسر جهان شد؛ بیماری خاصی به نام کووید-۱۹ ایجاد می‌کند. برخی علائم اولیه این بیماری که با سرماخوردگی متفاوت‌اند، شامل موارد زیر است:
- تب
- لرز
- تنگی نفس
- از دست دادن حس بویایی
- اسهال
هرچند سویه‌ی اُمیکرون (Omicron) کووید-۱۹، علائم خفیف‌تری ایجاد می‌کند و به همین دلیل بیشتر ممکن است با سرماخوردگی اشتباه گرفته شود. علائم سویه اُمیکرون که مشابه سرماخوردگی است، عبارتند از:
- آبریزش بینی
- سرفه
- گلودرد
- سردرد
- احتقان بینی
خلاصه: سرماخوردگی و کووید-۱۹ علائم متفاوتی دارند. تب و لرز، از دست دادن بویایی و تنگی نفس در کووید-۱۹ دیده می‌شوند؛ ولی در سرماخوردگی نه. اما علائم سویه‌ی اُمیکرون کووید-۱۹ خیلی شبیه علائم سرماخوردگی است.
سرماخوردگی چه فرقی با آنفولانزا دارد؟
تشخیص آنفولانزا و سرماخوردگی از هم کار آسانی نیست؛ زیرا علائم آن‌ها شبیه هم هستند. هر دوی این بیماری‌ها در ماه‌های سرد سال شیوع گسترده‌ای دارند و دستگاه تنفسی فوقانی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند؛ ولی ویروس‌های متفاوتی باعث ایجاد آنفولانزا و سرماخوردگی می‌شوند. آنفولانزا را ویروس آنفولانزا ایجاد می‌کند، اما سرماخوردگی توسط ویروس‌هایی که پیش‌تر اشاره کردیم، مانند رینوویروس‌ها به وجود می‌آورند. تفاوت اصلی آنفولانزا و سرماخوردگی این است که در آنفولانزا، احتمال تب و لرز بیشتر است. بزرگسالان با یک سرماخوردگی ساده تب نمی‌کنند؛ هرچند کودکان گاهی ممکن است به‌خاطر سرماخوردگی هم تب کنند. همچنین در آنفولانزا برخلاف سرماخوردگی، بدن‌درد مشاهده می‌شود و علائم به‌طور کلی شدیدتر هستند. با این‌که هم آنفولانزا و هم سرماخوردگی ممکن است باعث ایجاد عوارض و مشکلاتی شوند، این عوارض در آنفولانزا جدی‌تر است.
خلاصه: آنفولانزا و سرماخوردگی دو بیماری متفاوت هستند و ویروس‌های متفاوتی آن‌ها را ایجاد می‌کنند. برخی علائم آنفولانزا در سرماخوردگی مشاهده نمی‌شوند؛ مثلاً تب و بدن‌درد. آنفولانزا به‌طور کلی جدی‌تر است و عوارض خطرناک‌تری دارد.
سرماخوردگی چه فرقی با سرماخوردگی سینه (برونشیت) دارد؟
سرماخوردگی سینه، یا همان برونشیت حاد، باعث التهاب و جمع شدن مخاط در شش‌ها می‌شود. اگر ویروس سرماخوردگی از راه بینی و گلو به شش‌ها برود، برونشیت ایجاد می‌شود. اما گاهی عامل ایجاد برونشیت، باکتری‌ها هستند. هم در سرماخوردگی و هم در برونشیت، سرفه دیده می‌شود؛ اما در سرماخوردگی سینه یا برونشیت، سرفه خلطی و مرطوب است. همچنین ممکن است برخی از علائم زیر هم مشاهده شوند:
- سرفه‌ای که تمام شب فرد را بیدار نگه می‌دارد
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
خلاصه: در صورت انتقال ویروس‌های سرماخوردگی از دستگاه تنفسی فوقانی به شش‌ها، سرماخوردگی سینه یا برونشیت ایجاد می‌شود. این بیماری برخلاف سرماخوردگی با علائمی مانند سرفه خلطی، تنگی نفس و درد قفسه سینه همراه است.
آیا سرماخوردگی واگیردار است؟
بله. سرماخوردگی به‌آسانی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. برای آلوده شدن به ویروس سرماخوردگی، کافی است تا ویروس به یکی از غشاهای مخاطی (پوشش مرطوبی که در بینی، چشمان و دهان وجود دارد) برسد. این اتفاق زمانی می‌افتد که فرد به سطحی که ویروس سرماخوردگی روی آن وجود دارد دست بزند یا هوای مرطوب حاوی ویروس سرماخوردگی را تنفس کند. برای مثال، اگر فرد بیماری سرفه یا عطسه کند، قطره‌های ریز مایع که در آن‌ها ویروس سرماخوردگی وجود دارد، در هوا پراکنده می‌شوند. اگر فرد دیگری این قطره‌های ریز را تنفس کند، ویروس وارد بینی او می‌شود و در آن‌جا و جاهای دیگر بدن، بیماری‌زایی خواهد کرد. فرد بیمار ذرات ویروسی را روی سطوحی که دست می‌زند، پخش می‌کند. اگر فرد دیگری به آن سطوح دست بزند و با همان دست‌های آلوده، چشم‌ها، بینی یا دهانش را لمس کند، ویروس به بدن او وارد خواهد شد.
خلاصه: سرماخوردگی یک بیماری واگیردار است که به‌سادگی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. هم از طریق تماس با سطوح آلوده و هم از طریق قطره‌های ریزی که در هوا پراکنده شده‌اند، می‌توان به ویروس آلوده شد. راه ورود ویروس به بدن، دهان، بینی و چشم‌ها هستند.
علائم سرماخوردگی
علائم سرماخوردگی معمولاً در چند مرحله ظاهر می‌شوند. مراحل سرماخوردگی شامل مرحله‌ی اولیه، مرحله‌ی فعال و مرحله‌ی نهایی است. در ادامه به بررسی علائم بیماری در هر کدام از این مراحل می‌پردازیم.
مرحله‌ی ۱: روزهای اول تا سوم
در سه روز اول ابتلا به سرماخوردگی، ممکن است در گلو احساس خارش ایجاد شود. گلودرد یا احساس خارش در گلو، در بیش از پنجاه درصد افراد اولین نشانه سرماخوردگی است. دیگر علائم رایجی که در مرحله‌ی آغازین سرماخوردگی به وجود می‌آیند، شامل موارد زیر است:
- عطسه
- آبریزش بینی
- گرفتگی یا احتقان بینی
- سرفه
- گرفتگی و کلفت شدن صدا
مرحله‌ی ۲: روزهای چهارم تا هفتم
علائم سرماخوردگی در این مرحله عود می‌کند و به بیش‌ترین حد خود می‌رسند. علاوه بر علائمی که در مرحله‌ی اول ایجاد شده بودند، ممکن است علائم زیر را هم تجربه کنید:
- بدن‌درد
- سردرد
- آبریزش بینی و ریزش اشک
- خستگی
- تب و لرز (در بچه‌ها بیشتر رایج است)
تیم زیوش مقاله جامعی درباره تب و لرز، نشانه‌های آن و انواع درمان‌های این بیماری دارد؛ این مقاله را از دست ندهید.
مرحله‌ی ۳: روزهای هشتم تا دهم
در این مرحله، معمولاً سرماخوردگی شروع به بهتر شدن می‌کند. بیشتر علائم برطرف کم‌کم برطرف می‌شوند و فرد مبتلا احساس بهتری خواهد داشت. اما برخی علائم ممکن است تا چند روز دیگر هم ادامه داشته باشند. در برخی افراد، بعد از عفونت‌های تنفسی، ممکن است سرفه‌های ممتدی (nagging cough) ایجاد شوند که تا دو ماه ادامه دارد. در بدتر شدن علائم سرماخوردگی یا دچار شدن مجدد به تب، بهتر است فرد به پزشک مراجعه کند؛ چون ممکن است یک عفونت دیگر در بدن ایجاد شده باشد یا مشکل دیگری مانند برونشیت، سینوزیت یا پنومونی (ذات‌الریه)، علت بیماری باشد.
خلاصه: علائم سرماخوردگی در طی ۳ مرحله ایجاد می‌شوند و از بین می‌روند. این علائم در مرحله‌ی اول خفیف‌تر هستند و در مرحله‌ی دوم به اوج خود می‌رسند. سپس در مرحله‌ی سوم شروع به کم‌رنگ شدن خواهند کرد. از مهم‌ترین علائم سرماخوردگی می‌توان به آبریزش بینی، سرفه، عطسه، گلودرد، گرفتگی بینی و تب اشاره کرد.
علائم سرماخوردگی در نوزادان و کودکان چیست؟
علائم سرماخوردگی نوزادان شامل موارد زیر است:
- آبریزش بینی (در ابتدا ترشحات شفاف هستند؛ ولی بعداً ممکن است سفت‌تر شوند و رنگ خاکستری، زرد یا سبز داشته باشند.)
- عطسه
- تب بین ۳۸.۳ تا ۳۸.۹ درجه‌ی سانتی‌گراد
- کاهش اشتها
- بیشتر شدن آب دهان به‌خاطر گلودرد و مشکل‌شدن قورت دادن برای نوزاد
- سرفه
- بی‌حوصلگی
- استفراغ
در ارتباط با این بیماری، خواندن مقاله «استفراغ چیست و به چه دلیل رخ می‌دهد؟» نیز خالی از لطف نخواهد بود.
- تورم خفیف غده‌های لنفاوی گردن
البته فراموش نکنید برخی از این علائم در حساسیت و آلرژی نیز بروز می‌کنند. برای تشخیص قطعی، مراجعه به پزشک ضروری است.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره آلرژی و حساسیت به مقاله زیوش در این رابطه مراجعه کنید.
خلاصه: علائم سرماخوردگی در نوزادان هم مشابه بزرگسالان است؛ با این تفاوت که احتمال تب کردن در نوزادان بیشتر است. همچنین، در نوزادان ممکن است غده‌های لنفاوی هم ورم کنند.
تفاوت سرماخوردگی در نوزادان و کودکان با عفونت‌های شدیدتر چیست؟
اگر نوزاد یا کودک هر کدام از علائم زیر را داشت، به پزشک مراجعه کنید. این علائم به این معنی هستند که نوزاد یا کودک شما به بیماری جدی‌تری از سرماخوردگی مبتلا است. این علائم خطر به طور کلی شامل موارد زیر هستند:
- تب در نوزادان ۲ماهه یا کوچک‌تر
- مشکل در نفس کشیدن (مخصوصاً اگر سوراخ‌های بینی نوزاد با هر بار نفس کشیدن گشاد می‌شوند.)
- نفس کشیدن سریع و با مشقت
- خس‌خس
- پیدا شدن دنده‌ها با هر بار نفس کشیدن
- آبی‌رنگ شدن لب‌ها
- نخوردن یا نیاشامیدن که ممکن است به معنی کم‌آب شدن (dehydration) نوزاد یا کودک باشد.
- گوش‌درد
- بی‌تاب یا خواب‌آلودگی شدید
- سرفه‌ای که بیشتر از ۳ هفته طول کشیده است
- بدتر شدن نوزاد یا کودک با گذشت زمان
خلاصه: برخی بیماری‌ها و عفونت‌های جدی‌تر در نوزادان و کودکان ممکن است با سرماخوردگی اشتباه گرفته شوند. در نتیجه مهم است که با دقت زیادی به نشانه‌های بیماری کودکان توجه شود. در صورت مشاهده هر کدام از علائم بالا، مراجعه به پزشک بهترین راهکار است.
سرماخوردگی تا چه‌زمانی واگیردار است؟
فرد مبتلا به سرماخوردگی، ممکن است تا دو هفته ویروس را به دیگران منتقل کند؛ حتی ممکن است یکی دو روز قبل از این‌که علائم سرماخوردگی در فرد ظاهر شوند هم ویروس را پخش کند. بیش‌ترین میزان پخش ویروس زمانی است که علائم سرماخوردگی در اوج خود هستند؛ یعنی همان روزهای اول سرماخوردگی.
خلاصه: سرماخوردگی تا دو هفته واگیردار است. بیش‌ترین میزان واگیر زمانی است که علائم در شدیدترین حالت خود هستند.
چرا نوزادان و کودکان بیشتر سرما می‌خورند؟
سرماخوردگی در کودکان و نوزادان بیشتر اتفاق می‌افتد؛ چون بچه‌ها هنوز به‌اندازه‌ی بزرگسالان در معرض ویروس‌ها قرار نگرفته‌اند. دستگاه ایمنی کودکان و نوزادان هنوز به‌خوبی یاد نگرفته است تا میکروب‌های جدید را شناسایی کند و آن‌ها را از بین ببرد. تا قبل از ۲ سالگی، نوزاد ممکن است بیشتر از ۸ تا ۱۰ بار در سال سرما بخورد. تا زمانی که کودک بزرگ شود، بارها و بارها سرما می‌خورد و دستگاه ایمنی تجربه‌ی بیش‌تری در شناسایی و مبارزه با ویروس‌های مشابه پیدا می‌کند. علاوه بر این، کودکان در تماس نزدیک با کودکان دیگر هستند. بچه‌ها معمولاً وقتی سرفه یا عطسه می‌کنند، دهانشان را نمی‌پوشانند و دست‌های خود را قبل از این‌که به صورتشان بزنند، نمی‌شویند. به‌خاطر این‌که کودکان این اقدامات مراقبتی را کم‌تر انجام می‌دهند؛ احتمال ابتلا به سرماخوردگی در آن‌ها بیشتر است. ویروس‌های سرماخوردگی ممکن است تا چندین ساعت روی سطوح زنده بمانند. نوزادان و کودکان وسایلی را که کودکان دیگر به آن دست زده‌اند، برمی‌دارند و دست‌هایشان آلوده می‌شود. وقتی دست‌های کودک با دهان، بینی و چشم‌هایش تماس پیدا کند؛ ممکن است باعث ابتلای او به ویروس شود.
خلاصه: دلیل ابتلای بیشتر کودکان و نوزادان به سرماخوردگی، این است که دستگاه ایمنی آن‌ها هنوز تجربه‌ی لازم در شناسایی و مبارزه با ویروس‌ها را ندارد. همچنین، کودکان در تماس نزدیک با کودکان دیگر هستند و این باعث می‌شود سرماخوردگی بین آن‌ها به‌سادگی پراکنده شود.
تشخیص سرماخوردگی چگونه است؟
پزشکان برای تشخیص سرماخوردگی از بیمار سؤال‌هایی می‌پرسند و سپس معاینه‌ی فیزیکی انجام می‌دهند. در طی معاینه، پزشک نشانه‌های زیر را بررسی می‌کند:
- تورم در سوراخ‌های بینی
- گرفتگی بینی
- قرمزی و ملتهب شدن گلو
- تورم غدد لنفاوی در گردن
- صاف بودن ریه‌ها
خلاصه: پزشکان برای تشخیص سرماخوردگی، از بیمار سؤال‌هایی در مورد علائم او می‌پرسند و با معاینه‌ی فیزیکی به‌دنبال نشانه‌های عفونت‌های تنفسی فوقانی می‌گردند.
چه آزمایش‌هایی برای تشخیص سرماخوردگی انجام می‌شود؟
معمولاً برای تشخیص سرماخوردگی در بیمار، معاینه‌ی فیزیکی کافی است. اگر پزشک شک داشته باشد که بیمار به کووید-۱۹، آنفولانزا یا دیگر بیماری‌ها مبتلاست؛ ممکن است برای او آزمایش‌هایی تجویز کند. برای تشخیص این ویروس‌ها معمولاً از آزمایش سواب (Swab) بینی استفاده می‌شود. سواب پنبه‌ای، به ترشحات درون بینی آغشته شده و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. تصویربرداری پرتو ایکس از سینه (Chest X-ray) نیز برای رد کردن احتمال بیماری‌هایی مانند برونشیت یا پنومونی (ذات‌الریه) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خلاصه: تشخیص سرماخوردگی با یک معاینه‌ی فیزیکی ساده امکان‌پذیر است. ممکن است پزشک برای رد بیماری‌های جدی‌تر، آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش سواب بینی یا تصویربرداری پرتو ایکس از سینه تجویز کند.
چه زمانی برای سرماخوردگی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت داشتن هر یک از علائم زیر، مراجعه به پزشک ضروری است:
- تب بالا
- درد قفسه‌ی سینه
- گوش‌درد
- بدتر شدن ناگهانی آسم یا مشکل در تنفس
- داشتن علائمی که بعد از ۱۰ روز از بین نروند یا بدتر شوند.
چه زمانی باید کودکان را برای سرماخوردگی پیش پزشک برد؟
در صورتی که هر کدام از شرایط زیر برای نوزاد پیش آمد، تماس با پزشک و مراجعه به نزدیک‌ترین درمانگاه ضروری است:
- بالا رفتن ناگهانی تب
- غذا نخوردن نوزاد
- استفراغ
- گریه کردن بیشتر از معمول
- خواب‌آلودگی بیشتر از معمول
- خس‌خس کردن
- مشکل در تنفس
پیشگیری از سرماخوردگی
برای پیشگیری از سرماخوردگی اقدامات زیر می‌توانند مفید باشند:
- دست‌های خود را بشویید. دست‌های خود را چندین بار در روز بشویید؛ به‌ویژه قبل از درست کردن و خوردن غذا، بعد از دست‌شویی، بعد از تخلیه ترشحات بینی و همچنین تماس نزدیک با کسی که سرما خورده است.
- از دست زدن به صورت خود بپرهیزید؛ زیرا ویروس‌های سرماخوردگی می‌توانند از طریق دست‌ها به چشم‌ها، بینی و دهان انتقال پیدا کنند.
- سطوحی را که بیشتر لمس می‌شوند، تمیز کنید. ویروس‌ها می‌توانند روی دستگیره‌های در و جاهای مشابهی که بیشتر لمس می‌شوند، تا مدتی زنده بمانند.
- از پاک‌کننده‌های دست استفاده کنید. اگر جایی هستید که نمی‌توانید دست‌هایتان را با آب و صابون بشویید؛ می‌توانید از پاک‌کننده‌های دست که بر پایه الکل هستند استفاده کنید.
- سیستم ایمنی خود را تقویت کنید. با داشتن خواب کافی، تغذیه سالم و ورزش منظم، بدن آمادگی بیش‌تری برای مقابله با میکروب‌ها خواهد داشت.
- در خانه بمانید. اگر بیمار شده‌اید، برای جلوگیری از سرایت بیماری به دیگران در خانه بمانید.
چگونه می‌توان از سرماخوردگی در کودکان و نوزادان جلوگیری کرد؟
بهترین راه برای این‌که از نوزاد یا کودک خود در برابر سرماخوردگی محافظت کنید؛ این است که مطمئن شوید با کسانی که سرما خورده‌اند در تماس نیست. اگر امکانش هست، سعی کنید فرزند خود را در خانه نگه دارید. ویروسی که در بزرگسالان و بچه‌های بزرگ‌تر یک بیماری خفیف ایجاد می‌کند، می‌تواند باعث ایجاد بیماری شدیدتر در نوزاد شود. راهکارهای زیر در پیشگیری از ابتلا به این بیماری موثر خواهد بود:
- شستن دست‌ها مهم‌ترین راه کاهش پراکنده شدن سرماخوردگی است. بزرگسالانی که با نوزادان و کودکان در ارتباط هستند؛ باید دست‌هایشان را پس از هر بار عطسه، سرفه و تخلیه بینی بشویند.
- اسباب‌بازی‌های کودکان را به طور منظم تمیز کنید و اسباب‌بازی‌هایی را که بچه‌ها در دهانشان می‌گذارند، به اشتراک نگذارید.
- اگر جایی هستید که آب و صابون در دسترس نیست؛ از دستمال مرطوب بهداشتی یا پاک‌کننده‌های دست استفاده کنید. (حواستان باشد پاک‌کننده‌های دست را دور از دسترس کودکان نگه دارید، زیرا در ترکیبات خود موادی دارند که در صورت بلعیده شدن خطرناک هستند.)
- واکسیناسیون کودک را سر موقع انجام دهید. این واکسن‌ها از سرماخوردگی جلوگیری نمی‌کنند؛ ولی ممکن است از عوارضی مانند عفونت‌های باکتریایی در گوش و ریه - که به‌دنبال سرماخوردگی بروز می‌کنند - جلوگیری کنند.
متخصصان اطفال توصیه می‌کنند نوزادانی که زیر ۶ ماه دارند، واکسن آنفولانزای سالانه را دریافت کنند. این واکسن کودک را تنها در برابر آنفولانزا محافظت می‌کند، نه عفونت‌های تنفسی دیگر. واکسن‌های کووید-۱۹ نیز برای نوزادان ۶ ماهه و بزرگ‌تر در دسترس هستند.
خلاصه: برای پیشگیری از سرماخوردگی در کودکان و نوزادان، مهم است بزرگسالانی که با این بچه‌ها در تماس نزدیک هستند (مثلاً پدر و مادر، مربیان مهدکودک و معلم‌ها)، هم خودشان اقدامات بهداشتی را رعایت کنند و هم این اقدامات را برای بچه‌ها انجام دهند. همچنین، مطمئن شوید کودک واکسن‌هایش را سر وقت دریافت می‌کند.
سرماخوردگی چگونه درمان می‌شود؟
سرماخوردگی درمان ندارد و فقط باید اجازه دهید تا دوره‌اش سپری شود. پس بهتر است به دنبال درمان سریع سرماخوردگی نباشید. بیشتر سرماخوردگی‌ها خودبه‌خود در طی ۷ تا ۱۰ روز از بین می‌روند و به مشکل جدی‌تری تبدیل نخواهند شد. درمان‌های سرماخوردگی شامل داروهای بدون نسخه (OTC) برای کاهش علائم و تسهیل شرایط بیمار تا زمان بهبودی هستند. مصرف برخی مکمل‌ها نیز سرعت بهبودی شما را افزایش می‌دهد.
تیم زیوش لیست کاملی از این ویتامین‌ها و مکمل‌ها برای شما جمع‌آوری کرده است؛ پس مطالعه مقاله بهترین ویتامین ها و مکمل ها برای سرماخوردگی را از دست ندهید.
خلاصه: سرماخوردگی درمان ندارد و باید گذاشت دوره‌اش بگذرد. داروها برای بهبود علائم می‌توانند کمک‌کننده باشند.
چرا آنتی‌بیوتیک‌ها سرماخوردگی را درمان نمی‌کنند؟
آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستند که با عفونت‌های باکتریایی مقابله می‌کنند. چون عامل سرماخوردگی ویروس‌ها هستند؛ آنتی‌بیوتیک‌ها تاثیری روی سرماخوردگی ندارند. گاهی در کودکان عوارضی مانند عفونت گوش یا پنومونی (ذات‌الریه) در اثر باکتری ایجاد می‌شوند. پزشکان برای درمان این بیماری‌ها آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند. این بیماری‌ها هم علائمی شبیه سرماخوردگی دارند؛ ولی نباید به اشتباه فکر کرد که آنتی‌بیوتیک برای خود سرماخوردگی تجویز شده است.
خلاصه: چون سرماخوردگی ویروسی است و آنتی‌بیوتیک‌ها روی باکتری‌ها اثر می‌گذارند، تجویز آنتی‌بیوتیک برای درمان سرماخوردگی فایده‌ی چندانی ندارد.
داروهای سرماخوردگی چگونه باعث بهبود علائم می‌شوند؟
برای بهبود علائم سرماخوردگی، داروهای بدون نسخه‌ی زیادی وجود دارد که می‌توان از داروخانه تهیه کرد؛ اما به‌خاطر داشته باشید که همه‌ی این فرآورده‌ها برای کودکان مناسب نیستند. پس پیش از این‌که به کودکان داروهای بدون نسخه بدهید؛ حتماً با پزشک یا داروساز مشورت کنید. حواستان باشد از چندین داروی ترکیبی به‌صورت هم‌زمان استفاده نکنید؛ چون ممکن است این داروها ترکیبات مشابهی داشته باشند که افزایش آن‌ها در بدن ممکن است باعث بروز عوارض جانبی شود. در ادامه برخی داروهایی را که برای بهبود علائم سرماخوردگی استفاده می‌شوند، معرفی می‌کنیم:
- داروهای مسکن مانند استامینوفن (Acetaminophen) و داروهای دسته‌ی ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن (Ibuprofen که در ایران با نام‌های ژلوفن و ادویفن هم شناخته می‌شوند)، می‌توانند برای بهبود تب و سردرد استفاده شوند.
- ضداحتقان‌ها یا دکونژستانت‌ها مانند داروی سودوافدرین (Pseudoephedrine) که برای گرفتگی و احتقان بینی مناسب است.
- آنتی‌هیستامین‌هایی مانند دیفن‌هیدرامین (Diphenhydramine) و دیگر آنتی‌هیستامین‌ها که برای توقف عطسه و آبریزش بینی به‌کار می‌روند.
- ضدسرفه‌ها مانند دکسترومتورفان (Dextromethorphan) و کدئین (Codeine) می‌توانند به کاهش سرفه کمک کنند. پزشکان و داروسازان معمولاً این داروها را برای کودکان زیر ۵ سال توصیه نمی‌کنند.
- خلط‌آورها یا اکسپکتورانت‌ها مانند گایافنزین (Guaifenesin) و دیگر داروهای خلط‌آور که در نهایت باعث رقیق شدن خلط و خروج راحت‌تر آن می‌شوند.
برای اطلاع دقیق از این داروها و نحوه مصرف آن‌ها، به مقاله «برای سرماخوردگی چه دارویی بخوریم؟» مراجعه کنید.
خلاصه: دسته‌های دارویی مختلفی وجود دارند که هرکدام در بهبود برخی علائم سرماخوردگی موثر هستند.
درمان سرماخوردگی در نوزادان و کودکان چگونه است؟
هیچ داروی بدون نسخه‌ای را نباید به نوزادان داد؛ مگر این‌که پزشک آن را تجویز کرده باشد. برای درمان سرماخوردگی در نوزادان، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:
- راحت نگه‌داشتن نوزاد (جای نوزاد دمای مناسبی داشته باشد؛ پوشک نوزاد زودبه‌زود عوض شود و اقداماتی از این دست.)
- دادن مایعات به نوزاد. به نوزادان زیر ۶ ماه، تنها شیر مادر یا شیر خشک داده شود. بعد از ۶ ماه می‌توان کمی آب هم به نوزاد داد.
- بگذارید نوزاد تا جایی که می‌تواند استراحت کند.
راهکارهایی برای برطرف کردن گرفتگی بینی در کودکان
از آن‌جایی که بیشتر بچه‌ها تا قبل از ۴ سالگی نمی‌توانند بینی خود را خالی کنند (فین کنند)؛ برای برطرف کردن گرفتگی بینی در کودکان، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
آب نمک و ساکشن
حدوداً ۱۵ دقیقه پیش از غذا دادن به نوزاد، چند قطره از سرم شست‌وشوی داروخانه‌ای (اگر در دسترس نبود از آب‌نمک رقیق هم می‌توان استفاده کرد)، در سوراخ بینی نوزاد بریزید. بعد از چند دقیقه، مخاط و مایع را با استفاده از یک دستگاه ساکشن لاستیکی بیرون بکشید. با این کار، بینی نوزاد از مخاط پاک‌سازی می‌شود و آسان‌تر نفس خواهد کشید.
وازلین
روی سطح بیرونی سوراخ‌های بینی نوزاد، کمی وازلین بمالید. این کار باعث کاهش حساسیت بینی می‌شود. حواستان باشد سوراخ بینی نوزاد را که مسیر تنفسی اوست، مسدود نکنید. (درصورتی‌که پزشک سفارش نکرده است؛ برای کودکان از اسپری‌های بینی استفاده نکنید. این محصولات تا مدتی علائم را بهبود می‌دهند؛ ولی بعد از آن ممکن است باعث بدتر شدن گرفتگی بینی شوند.)
دستگاه بخور
هوای اتاق نوزاد را با استفاده از یک دستگاه بخور مرطوب کنید. بخار تمیز و خنک هوا را مرطوب می‌کند و باعث کاهش خشکی مسیرهای بینی و گلوی نوزاد می‌شود. پیش از استفاده از دستگاه بخور، حتماً آن را تمیز کنید تا مطمئن شوید باکتری یا کپک در آن وجود ندارد. حتماً از فیلتر مناسب استفاده کنید و چک کنید آیا فیلتر نیاز به تعویض دارد یا خیر. از دستگاه‌های بخور داغ استفاده نکنید؛ چون ممکن است باعث خطر سوختگی شوند.
بخار
اگر در خانه دستگاه بخور ندارید، نوزاد را به یک اتاق پر از بخار مانند حمام، ببرید. آب داغ را باز بگذارید و در فضای پر از بخار برای ۱۵ دقیقه کنار نوزاد بنشینید. به هیچ وجه نوزاد را تنها در حمام نگذارید و در اطراف آب مراقب نوزاد باشید. حمام کردن نوزاد با آب گرم هم می‌تواند کمک‌کننده باشد. البته اگر نوزاد تب یا مشکلات دیگری دارد؛ بهتر است او را از خانه خارج نکنید.
خلاصه: درمان سرماخوردگی در نوزادان بهتر است تحت نظر پزشک باشد. به هیچ وجه نباید داروهای بدون نسخه را سرخود به نوزاد داد. حتماً پزشک و داروساز باید از تجویز داروهای بدون نسخه آگاهی داشته باشند و آن را تایید کنند. کارهایی هم هست که والدین می‌توانند برای بهبود سرماخوردگی نوزاد انجام دهند؛ مثلاً شست‌وشوی بینی نوزاد با سرم شست‌وشو و دستگاه ساکشن، استفاده از دستگاه بخور و غیره.
بهترین درمان‌های خانگی سرماخوردگی کدام‌اند؟
شاید شنیده باشید که مکمل‌هایی مانند زینک و ویتامین C یا برخی داروهای گیاهی مانند جوشانده‌ی آویشن، می‌توانند سرماخوردگی را درمان و یا ازبروز آن پیشگیری کنند. پژوهشگران مدرکی دال بر این‌که این درمان‌های خانگی می‌توانند از سرماخوردگی جلوگیری کنند، نیافته‌اند. هرچند زینک ممکن است در کاهش دوره‌ی بیماری و کم‌تر کردن شدت علائم تأثیر بگذارد. اما حواستان باشد که این مکمل - مخصوصاً اگر به شکل اسپری بینی استفاده شود، - می‌تواند باعث از دست دادن دائمی بویایی شود.
برای آشنایی با بهترین و ایمن‌ترین درمان‌های خانگی سرماخوردگی، مقاله زیوش در این رابطه را مطالعه کنید.
بهترین درمانی که خودتان می‌توانید برای خودتان تجویز کنید، استراحت است. تنها درمان سریع سرماخوردگی همین است که برای چند روز اول بیماری، از سر کار مرخصی بگیرید یا از رفتن به دانشگاه و مدرسه خودداری کنید. با این کار، نه‌تنها حال خودتان بهتر می‌شود، بلکه از سرایت بیماری به دیگران هم جلوگیری خواهید کرد. همچنین، مایعات زیادی مصرف کنید تا دهان و بینی‌تان مرطوب نگه داشته شوند. از مصرف کافئین و الکل نیز بپرهیزید؛ چون اثرات خشک‌کنندگی دارند.
خلاصه: استفاده از مکمل یا داروی گیاهی خاصی برای درمان سرماخوردگی ثابت نشده است. بهترین کاری که می‌توانید بکنید استراحت کافی و مصرف زیاد مایعات است.
آیا سرماخوردگی روی بارداری تاثیر می‌گذارد؟
سرماخوردگی در حین بارداری معمولاً خطرناک نیست؛ اما باید به داروهایی که برای بهبود علائم سرماخوردگی مصرف می‌کنید، بیشتر توجه کنید. پزشک و داروساز می‌توانند به شما در انتخاب گزینه‌های ایمن در بارداری کمک کنند. اگر فکر می‌کنید آنفولانزا گرفته‌اید یا تب کرده‌اید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا ممکن است به درمان فوری نیاز داشته باشید. در ادامه درباره سرماخوردگی در بارداری و روش‌های درمانی آن صحبت خواهیم کرد.
سرماخوردگی در بارداری
در دوران بارداری، بدن زنان تغییرات زیادی را تجربه می‌کند؛ از جمله ضعیف‌تر شدن سیستم ایمنی. این موضوع باعث می‌شود که زنان باردار بیشتر در معرض ابتلا به سرماخوردگی قرار بگیرند. علائم سرماخوردگی در بارداری شبیه به سرماخوردگی معمولی است و شامل آبریزش بینی، گلودرد، سرفه و خستگی خواهد بود. به دلیل حساسیت‌های خاص در این دوران، مصرف برخی داروهای معمولی سرماخوردگی ممکن است برای جنین مضر باشد؛ بنابراین بهتر است در هنگام بروز علائم این بیماری با پزشک مشورت شود.
درمان سرماخوردگی در بارداری
راه‌های درمان سرماخوردگی در بارداری بیشتر به سمت روش‌های طبیعی و ایمن متمایل است. استراحت کافی، نوشیدن مایعات گرم مانند چای یا آب گرم با عسل و لیمو، استفاده از بخور و غرغره آب نمک برای گلودرد، از جمله راه‌های تسکین علائم سرماخوردگی هستند. مصرف غذاهای حاوی ویتامین C مثل پرتقال و لیمو و همچنین شستشوی مداوم دست‌ها برای جلوگیری از پخش شدن ویروس نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. اگر تب یا علائم شدیدتری وجود داشت؛ حتماً باید با پزشک مشورت شود.
خلاصه: راه‌های درمان سرماخوردگی در بارداری بیشتر به سمت روش‌های طبیعی و ایمن متمایل است. استراحت کافی، نوشیدن مایعات گرم مانند چای یا آب گرم با عسل و لیمو، استفاده از بخور و غرغره آب نمک برای گلودرد، از جمله راه‌های تسکین علائم سرماخوردگی هستند. در این دوران، انتخاب داروهای مناسب برای بهبود علائم سرماخوردگی اهمیت بالاتری دارد. در صورت شک به آنفولانزا یا تب کردن در حین بارداری، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
سخن پایانی
در نهایت؛ سرماخوردگی اگرچه یک بیماری ساده و رایج به نظر می‌رسد، اما با مراقبت‌های صحیح و به موقع می‌توان از طولانی و پیچیده شدن درمان آن پیشگیری کرد. شناخت درست علائم، استفاده از روش‌های طبیعی و ایمن و در صورت لزوم مراجعه به پزشک، کلیدهای اساسی در مقابله با این بیماری هستند. با تقویت سیستم ایمنی از طریق تغذیه مناسب و رعایت بهداشت، علاوه بر پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی، می‌توان بهبود سریع‌تر و بازگشت به زندگی عادی را نیز تجربه کرد. سرماخوردگی شاید اجتناب‌ناپذیر باشد؛ اما می‌توان با رویکردی هوشمندانه، اثرات آن را به حداقل رساند. اگر پس از گذشت ۱۰ روز احساس بهبودی نداشتید، به پزشک مراجعه کنید.
سوالات متداول
دوره‌ی نهفتگی سرماخوردگی چند روز است؟
دوره‌ی نهفتگی به زمانی گفته می‌شود که فرد به ویروس یا میکروبی دیگر آلوده شده است؛ ولی هنوز علامتی در او دیده نمی‌شود. این دوره بین ۱۲ ساعت تا ۳ روز بعد از تماس با ویروس است.
سرماخوردگی چند روز طول می‌کشد؟
بیشتر سرماخوردگی‌ها خودبه‌خود پس از گذشت ۷ تا ۱۰ روز خوب می‌شوند و اکثر افراد خیلی زود سلامتی خود را به‌دست می‌آورند. سرماخوردگی معمولاً عوارض و مشکلات جدی ایجاد نمی‌کند.
آیا سرماخوردگی می‌تواند کشنده باشد؟
سرماخوردگی کشنده نیست. در برخی افراد - به‌ویژه کسانی که دستگاه ایمنی ضعیفی دارند - سرماخوردگی می‌تواند باعث ایجاد وضعیت‌هایی شود که مشکلاتی جدی برای سلامتی فرد ایجاد می‌کند. برخی از این مشکلات عبارتند از آسم، عفونت سینوس یا سینوزیت (Sinusitis) و عفونت گوش.
چرا در زمستان بیشتر سرما می‌خوریم؟
هر زمانی از سال می‌توان سرما خورد؛ ولی احتمال آن در ماه‌های سرد سال بیشتر است. پژوهشگران به‌تازگی دریافته‌اند که آب‌وهوای سرد می‌تواند دستگاه ایمنی موش‌ها را ضعیف کند و قدرت مقابله‌ی آن‌ها را در برابر رینوویروس‌ها کاهش دهد. این ممکن است در مورد انسان‌ها هم صدق کند.
نویسنده: امیرحسین بزرگی
ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده