هر آن چه باید درباره‌ی بیماری التهابی روده یا IBD بدانید

یکی از بیماری‌های التهابی بسیار شایع در جوامع پراسترس امروزی، بیماری التهابی روده (IBD) یا به زبان عامیانه التهاب روده است. این بیماری شامل دو نوع اصلی یعنی بیماری کرون (Crohn’s disease) و کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) می‌شود.

IBD باعث ایجاد علائمی نظیر درد شکمی، کرامپ، اسهال و خون در مدفوع می‌شود. این بیماری مزمن است و درمان قطعی ندارد. برخی روش‌های درمانی هستند که می‌توانند باعث فروکش علائم آن شوند، اما IBD در بیشتر موارد دوباره باز خواهد گشت.

در این مقاله، ابتدا به بررسی بیماری التهابی روده یا IBD و دلایل ایجاد آن می‌پردازیم. سپس علائم، نشانه‌ها و روش‌های تشخیص این بیماری را معرفی خواهیم کرد. در ادامه، راهکارهای درمان و مدیریت بیماری را مطرح می‌کنیم. در نهایت، به پرسش‌هایی که ممکن است درباره‌ی IBD داشته باشید، پاسخ خواهیم داد. پس با ما همراه باشید.

بیماری التهابی روده یا IBD چیست؟

بیماری التهابی روده یا IBD، نام یک بیماری است که باعث ایجاد التهاب مزمن در لوله گوارش می‌شود. لوله گوارش شامل اندام‌های زیر است:

• روده باریک که در صورت درگیری منجر به التهاب روده کوچک (انگولیت) می‌شود.
• روده بزرگ که در صورت درگیری منجر به التهاب روده بزرگ (کولیت) می‌شود.
• دهان
• مری
• معده

علائم IBD ممکن است ناگهانی ظاهر شوند و کرامپ‌های شدید شکمی، اسهال و مشکلات دیگری را برای بیمار ایجاد کنند. اما این بیماری فقط به لوله گوارش محدود نمی‌شود و می‌تواند سلامت جسمی عمومی، سلامت روانی و آسایش عاطفی فرد را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد.

بیماری التهابی روده یک بیماری همیشگی است و متأسفانه درمان قطعی برای آن وجود ندارد. شاید شنیدن این جمله ترسناک به نظر برسد، اما خوشبختانه درمان‌هایی برای مدیریت علائم IBD وجود دارند. همچنین، با انجام برخی اقدامات، می‌توانید از مختل شدن زندگی‌تان به‌دلیل این بیماری جلوگیری کنید.

خلاصه: بیماری التهابی روده یا IBD، نام یک بیماری است که باعث التهاب مزمن در لوله گوارش می‌شود. این بیماری می‌تواند علائمی مانند کرامپ‌های شدید شکمی، اسهال و مشکلات دیگر را برای فرد بیمار ایجاد کند.

 

انواع بیماری التهابی روده یا IBD کدام‌اند؟

بیماری کرون (Crohn's disease) و کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) دو نوع اصلی بیماری التهابی روده هستند. در ادامه به بررسی این دو بیماری و تفاوت‌های آن‌ها می‌پردازیم.

1. بیماری کرون

این بیماری باعث ایجاد زخم در لوله‌ی گوارش می‌شود. بیماری کرون می‌تواند هر قسمتی از مجرای لوله‌ی گوارش (از دهان گرفته تا مقعد) را درگیر کند. بااین‌حال، معمولاً در روده باریک و قسمت‌های بالایی روده بزرگ ظاهر می‌شود.

2. کولیت اولسراتیو

این بیماری باعث تورم و زخم در روده بزرگ می‌شود. کولیت اولسراتیو معمولاً از رکتوم (راست‌روده) شروع می‌شود و به سایر بخش‌های روده بزرگ گسترش می‌یابد.

 

چه چیزی باعث ایجاد بیماری التهابی روده می‌شود؟

بیماری التهابی روده زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های دستگاه ایمنی به اشتباه به بافت‌های سالم لوله‌ی گوارش حمله می‌کنند. حمله به بافت دیواره‌ی لوله‌ی گوارش، علت التهاب روده است که بهتر است آن را التهاب روده خودایمنی بنامیم. این وضعیت در نهایت منجر به بیماری کرون و کولیت اولسراتیو می‌شود. 

پژوهشگران هنوز علت دقیق این اتفاق را نمی‌دانند، اما باور دارند جهش در برخی ژن‌ها ممکن است ریسک ابتلا به IBD را افزایش دهد. این ژن‌ها عبارتند از:

• ژن‌هایی که دستگاه ایمنی را پایدار نگه می‌دارند تا در صورت مواجهه با عوامل بیگانه بیش‌ازحد واکنش نشان ندهند.
• ژن‌هایی که روی سد مخاطی (اولین خط دفاعی روده) تأثیر دارند.
• ژن‌هایی که در رشد باکتری‌های روده نقش دارند.

زمانی که این ژن‌ها دچار جهش شوند، ریسک ابتلا به IBD افزایش می‌یابد. پژوهشگران به این ژن‌ها، «ژن‌های آسیب‌پذیری» می‌گویند و تاکنون بیش از ۱۶۰ ژن آسیب‌پذیری شناسایی شده است.

 

محرک‌های شایع IBD

برخی از عواملی که می‌توانند IBD را تحریک کنند عبارتند از:

• آنتی‌بیوتیک‌ها
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
• سیگار کشیدن
• استرس

پژوهشگران همچنین در حال بررسی هستند که آیا مشکلات میکروبیوم روده ممکن است در ایجاد التهاب مزمن و بروز IBD نقش داشته باشند یا خیر.

نقش غذاها در IBD

شاید این سؤال پیش بیاید که آیا غذاها می‌توانند باعث ایجاد IBD شوند؟ پاسخ خیر است. اما برخی غذاها و نوشیدنی‌ها می‌توانند علائم بیماری را تشدید کنند.

غذاها و نوشیدنی‌هایی که ممکن است علائم IBD را بدتر کنند عبارتند از:

• نوشیدنی‌های الکلی
• نوشیدنی‌های دارای کافئین، مثل قهوه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا
• نوشیدنی‌های گازدار، مثل نوشابه و آب گازدار
• لبنیات و غذاهای حاوی شیر
• غذاهای دارای فیبر زیاد
• غذاهای چرب

خلاصه: بیماری التهابی روده (IBD) زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های دستگاه ایمنی به اشتباه به بافت‌های سالم لوله گوارش حمله کنند. این التهاب باعث ایجاد بیماری کرون و کولیت اولسراتیو می‌شود. محرک‌هایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، استرس و برخی غذاها می‌توانند علائم IBD را بدتر کنند، اما نمی‌توانند عامل اصلی بیماری باشند.

 

ریسک‌فاکتورهای IBD کدام‌اند؟

بیشترین ریسک ابتلا به IBD در افرادی است که سابقه‌ی خانوادگی بیماری دارند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ۵ تا ۲۰ درصد از کسانی که به IBD مبتلا هستند، در اعضای درجه‌یک خانواده خود فرد مبتلا به این بیماری را دارند.

برخی دیگر از ریسک‌فاکتورهای IBD عبارتند از:

• سن: بیشتر افرادی که در آن‌ها IBD تشخیص داده می‌شود، کمتر از ۳۰ سال سن دارند. بااین‌حال، در برخی افراد این بیماری در دهه‌های ۵۰ یا ۶۰ زندگی بروز می‌کند.
• نژاد: IBD می‌تواند در تمام نژادها ایجاد شود، اما نرخ ابتلا در سفیدپوستان بیشتر است.
• سیگار کشیدن: سیگار کشیدن یکی از مهم‌ترین ریسک‌فاکتورهای قابل‌کنترل برای این بیماری است.
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): این دسته از داروها شامل ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک و موارد مشابه هستند. مصرف بیش از اندازه‌ی این داروها، خطر ابتلا به IBD را افزایش می‌دهد.

خلاصه: ژنتیک و سابقه‌ی خانوادگی، بودن در سنین جوانی، داشتن نژاد سفیدپوست، سیگار کشیدن و مصرف زیاد داروهای NSAID، از مهم‌ترین ریسک‌فاکتورهای ابتلا به IBD هستند.

 

علائم و نشانه‌های بیماری التهابی روده چیست؟

علائم التهاب روده ممکن است خفیف یا شدید باشند. این علائم به‌صورت دوره‌ای می‌آیند و می‌روند، و پیش‌بینی زمان بروز آن‌ها دشوار است.

در مواقعی که علائم وجود دارند، پزشک ممکن است بگوید IBD عود کرده است. هنگامی‌که پس از درمان علائم از بین می‌روند، این وضعیت به‌عنوان فروکش بیماری شناخته می‌شود. معمولاً التهاب روده و اسهال و همینطور التهاب روده و عفونت روده اجزای جدا نشدنی از یکدیگر هستند، ولی به طور کلی علائم شایع IBD عبارتند از:

• درد پایین شکم که ممکن است حس دل‌پیچه ایجاد کند.
• زخم‌های خون‌ریزی‌دهنده در لوله گوارش
• وجود خون در مدفوع
• خستگی
• کاهش وزن ناخواسته
• حالت تهوع و استفراغ
• نفخ

برخی از این علائم ممکن است در ورم و التهاب معده نیز دیده شوند.

خلاصه: علائم التهاب روده ممکن است خفیف یا شدید باشند و به‌صورت دوره‌ای ظاهر شوند. اصلی‌ترین علائم شامل درد پایین شکم، وجود خون در مدفوع، و نفخ است.

 

بیماری التهابی روده چه عوارضی دارد؟

بیماری التهابی روده یا IBD می‌تواند علاوه بر لوله گوارش، دیگر نقاط بدن را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد. برخی از عوارض التهاب روده عبارتند از:

• سرطان کولون (سرطان روده بزرگ): IBD ریسک ایجاد سرطان در روده بزرگ را افزایش می‌دهد.
• سوراخ‌شدگی یا پرفوراسیون روده بزرگ
• مگاکولون توکسیک (Toxic megacolon)

دیگر عوارض مربوط به لوله گوارش شامل فیستول مقعدی (Anal fistula) و تنگی مجرای مقعدی (Anal stenosis) هستند که می‌توانند دفع مدفوع را دشوار کنند.

علاوه بر این، IBD ریسک مشکلات زیر را نیز افزایش می‌دهد:

• آنمی یا کم‌خونی
• لخته‌های خونی
• درد و ناراحتی چشم
• سنگ کلیه
• زخم‌های دهانی
• مشکلات پوستی مانند اگزما
• بیماری‌های کبدی مانند سیروز و کولانژیت اسکلروزان اولیه (Primary sclerosing cholangitis).
• سوءجذب و سوءتغذیه
• تورم مفاصل
• زخم‌ها و راش‌های پوستی
• پوکی استخوان
  

خلاصه: IBD می‌تواند عوارض متعددی از جمله افزایش ریسک سرطان روده بزرگ، سوراخ‌شدگی روده، فیستول مقعدی، کم‌خونی، سوءتغذیه، و زخم‌های دهانی ایجاد کند.

تشخیص بیماری التهابی روده

برای تشخیص التهاب روده، پزشکان ابتدا بیمار را معاینه‌ی فیزیکی کرده و درباره‌ی علائم، مدت، شدت و الگوی عود و فروکش علائم سؤال می‌پرسند.

پس از این مرحله، آزمایش‌های زیر را تجویز می‌کنند.

• آزمایش شمارش کامل خون یا CBC
• آندوسکوپی
• کولونوسکوپی
• سی‌تی‌اسکن (CT scan)
• سونوگرافی آندوسکوپیک (EUS)
• ام‌آر‌آی (MRI)

البته پزشک ممکن است چند مورد از آزمایش‌های بالا را برای بیمار تجویز کند، چون نمی‌توان هیچ کدام از موارد بالا را به‌عنوان قطعی‌ترین آزمایش التهاب روده معرفی کرد.

خلاصه: پزشکان با معاینه‌ی فیزیکی، گرفتن شرح‌حال بیمار، آزمایش خون و روش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی، بیماری التهابی روده را تشخیص می‌دهند.

اقدامات خودمراقبتی برای افراد مبتلا به بیماری التهابی روده چیست؟

زندگی با بیماری التهابی روده کار آسانی نیست. علائم بیماری گاهی عود می‌کنند و سپس برای چند هفته یا چند ماه فروکش می‌کنند. ممکن است در این زمان نگران باشید که بیماری کِی دوباره عود خواهد کرد.

در ادامه، برخی پیشنهادهایی را که برای مدیریت علائم IBD توصیه می‌شوند، مرور می‌کنیم:

• تغذیه‌ی مناسب داشته باشید.
• تلاش کنید تا خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی که باعث تحریک IBD می‌شوند را شناسایی کنید.
  با یک متخصص تغذیه مشورت کنید تا برای شما برنامه‌ی غذایی تنظیم کند که هم مواد غذایی کافی دریافت شود و هم از مصرف خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های محرک پرهیز شود.
• سیگار را ترک کنید.
  پژوهش‌ها نشان داده‌اند که سیگار کشیدن می‌تواند باعث تحریک و ایجاد علائم بیماری التهابی روده شود.
• ورزش کنید.
• مایعات فراوان بنوشید.
  نوشیدن مایعات زیاد کمک می‌کند تا آب زیادی که به‌خاطر اسهال از مدفوع دفع می‌شود، جبران شود.
• دیگران را از شرایطی که دارید مطلع کنید.
  شاید دلتان نخواهد جزئیات IBD خود را به دیگران بگویید و این کاملاً قابل‌درک است. اما بهتر است یکی از دوستان یا همکاران نزدیکتان را از مشکلاتی که به‌خاطر IBD ممکن است برایتان ایجاد شود،‌ مطلع کنید. مهم است که کسی را داشته باشید که در مواقع نیاز به کمکتان بیاید.
• استرس خود را مدیریت کنید.
  استرس می‌تواند باعث تحریک علائم IBD شود. روش‌های مدیریت استرس می‌توانند باعث کاهش و یا به تأخیر افتادن علائم شوند.
• کمک بگیرید.
  میلیون‌ها نفر در کشور هستند که IBD دارند. گروه‌های حمایتی وجود دارند که می‌توانید در آن‌ها با کسانی که مشکلاتتان را درک می‌کنند وقت بگذرانید.
• سلامت روانتان را در نظر داشته باشید.
  IBD ممکن است باعث افسردگی شود. صحبت کردن با یک روان‌شناس می‌تواند به شما در این زمینه کمک کند.

خلاصه: مهم‌ترین اقدامات خودمراقبتی که می‌توان برای بهبود علائم بیماری التهابی روده انجام داد، داشتن تغذیه‌ی مناسب، ورزش، ترک سیگار، کاهش استرس و نوشیدن مایعات فراوان است.

 

بیماری التهابی روده چگونه درمان می‌شود؟

درمان التهاب روده بسته به نوع بیماری متفاوت است، اما هدف تمام درمان‌ها این است که بیماری فروکش کند و پیشرفت نکند. پزشکان برای کاهش علائم، داروهایی را تجویز می‌کنند. در برخی موارد، اگر داروها پاسخ مناسب ندهند، ممکن است روش‌های جراحی به کار گرفته شوند.

خلاصه: IBD را می‌توان با استفاده از روش‌های دارویی و جراحی درمان کرد.

 

از چه داروهایی می‌توان برای درمان IBD استفاده کرد؟

به‌طور کلی، دارودرمانی IBD روی مدیریت التهاب و کنترل پاسخ‌های دستگاه ایمنی تمرکز می‌کند. پزشکان ممکن است برای درمان بیماری کرون و کولیت اولسراتیو از داروهای مشابهی استفاده کنند.

شاید برای شما سوال شده باشد که آیا این داروها باعث درمان سریع التهاب روده می‌شوند؟

پاسخ این سوال خیر است. این داروها باعث کاهش علائم و جلوگیری از پیشرفت بیماری می‌شوند و عبارتند از:

• آنتی‌بیوتیک‌ها: در صورتی که بیمار به‌خاطر فیستول مقعدی دچار عفونت شده باشد، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود.
• داروهای ضداسهال: در بیماری کرون، پزشکان گاهی از داروهای ضداسهال مانند لوپرامید (Loperamide) استفاده می‌کنند.
• مشتقات ۵-آمینوسالیسیلات (5-ASA drugs): این داروها التهاب را، به‌ویژه در بخش‌های انتهایی روده باریک و روده بزرگ، کاهش می‌دهند و به شکل‌های مختلفی مانند قرص، شیاف و انما موجود هستند. از جمله داروهای این گروه می‌توان به سولفاسالازین و مزالامین اشاره کرد.
• داروهای بیولوژیک: این داروها دستگاه ایمنی را آرام می‌کنند و از آزاد شدن آنتی‌بادی‌هایی که باعث تحریک IBD می‌شوند، جلوگیری می‌کنند. از داروهای بیولوژیک می‌توان به آدالیمومب (Adalimumab) و اینفلیکسیمب (Infliximab) اشاره کرد.
• کورتیکواستروئیدها: این داروها برای کاهش التهاب استفاده می‌شوند. تلاش کادر درمان این است که از کورتیکواستروئیدها در پایین‌ترین دوز ممکن و برای کوتاه‌ترین مدت ممکن استفاده کنند. این داروها به شکل‌های مختلفی مانند قرص‌های خوراکی، تزریقی و فوم‌های مقعدی موجود هستند و شامل بودزوناید (Budesonide)، پردنیزولون (Prednisolone)، متیل‌پردنیزولون (Methyl prednisolone) و هیدروکورتیزون (Hydrocortisone) هستند.
• داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی: این داروها نیز به آرام کردن دستگاه ایمنی کمک می‌کنند. از جمله‌ی این داروها می‌توان به متوترکسات (Methotrexate)، آزاتیوپرین (Azathioprine) و مرکاپتوپورین (Mercaptopurine) اشاره کرد.

خلاصه: دسته‌های مختلف دارویی که در IBD استفاده می‌شوند شامل داروهای ضدالتهاب مانند کورتیکواستروئیدها، داروهای بیولوژیک، داروهای تنظیم‌کننده و سرکوبگر دستگاه ایمنی، مشتقات ۵-آمینوسالیسیلات، آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضداسهال است.

 

از چه مکمل‌هایی برای IBD می‌توان استفاده کرد؟

مکمل‌ها می‌توانند کمبودهای تغذیه‌ای ناشی از IBD را جبران کنند. به‌عنوان مثال، در کم‌خونی ایجادشده به‌خاطر IBD می‌توان از مکمل‌های آهن استفاده کرد. توصیه می‌شود پیش از شروع مصرف مکمل‌ها با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.

 

از چه روش‌های جراحی برای بهبود IBD استفاده می‌شود؟

داروهای IBD می‌توانند بیماری را تا سال‌ها مدیریت کنند. در صورتی که داروها دیگر پاسخگو نباشند، پزشکان ممکن است روش‌های جراحی مانند برداشتن قسمتی از روده بزرگ (colectomy) را پیشنهاد دهند. برخی جراحی‌ها نیز برای بستن یا برداشتن فیستول‌ها هستند. در موارد بسیار شدید کولیت اولسراتیو، ممکن است کل روده بزرگ و راست‌روده برداشته شوند.

 

در صورت ابتلا به بیماری التهابی روده انتظار چه چیزی را باید داشت؟

التهاب روده یک بیماری مزمن است که باید تا پایان عمر مدیریت شود. ابتلا به IBD می‌تواند ریسک ابتلا به برخی بیماری‌های جدی مانند سرطان کولون را افزایش دهد. به همین دلیل، باید دیدارهای منظمی با پزشکان خود داشته باشید، حتی در مواقعی که علائم کنترل شده‌اند.

پزشکان در مواقع فروکش علائم توصیه به ویزیت‌های هر ۶ ماه یک‌بار می‌کنند و در مواقع عود بیماری تعداد نوبت‌های ویزیت افزایش می‌یابد. اگر در دهه‌های ۳۰ یا ۴۰ سالگی هستید، پزشکان توصیه می‌کنند که کولونوسکوپی‌های روتین را زودتر از سایر افراد آغاز کنید.

خلاصه: IBD یک بیماری مزمن است که درمان قطعی ندارد؛ بنابراین، لازم است هر چند وقت یک‌بار با پزشک خود ملاقات داشته باشید. تست‌های غربالگری سرطان روده بزرگ در کسانی که IBD دارند باید زودتر و با تواتر بیشتری انجام شود.

 

سخن پایانی

اگر پزشک شما تشخیص بیماری التهابی روده (IBD) را بدهد، از یک طرف خیالتان راحت می‌شود که دلیل درد شکم و اسهال‌های مداومتان مشخص شده است. همچنین، دانستن این‌که درمان‌هایی وجود دارند که می‌توانند علائم بیماری را کاهش دهند، دلگرم‌کننده است. اما از سوی دیگر، داشتن یک بیماری مزمن با علائم آزاردهنده و گاه خجالت‌آور که بدون هشدار ایجاد می‌شوند، می‌تواند نگران‌کننده باشد.

پزشک شما می‌داند که IBD می‌تواند زندگی‌تان را تحت تأثیر قرار دهد و به همین دلیل به شما پیشنهادهایی برای مدیریت علائم و زندگی بهتر با این بیماری خواهد داد.

 

سؤالات متداول

1. بیماری IBD چیست و چه تفاوتی با IBS دارد؟

IBD یک بیماری التهابی مزمن روده است که شامل دو نوع اصلی، یعنی بیماری کرون و کولیت اولسراتیو می‌شود. Irritable Bowel Syndrome یا سندروم روده تحریک پذیر، یک اختلال عملکردی گوارشی است که باعث درد شکم، نفخ و تغییر در عادات روده می‌شود، اما التهاب یا آسیب بافتی ندارد.

2. علائم اصلی IBD چیست؟

درد شکم، اسهال مزمن (گاهی خونی)، کاهش وزن بی‌دلیل، خستگی مفرط و گاهی علائم خارج از روده مانند درد مفاصل، ضایعات پوستی و التهاب چشم نیز مشاهده می‌شود.

3. علت IBD چیست؟

علت دقیق IBD هنوز مشخص نیست، اما ترکیبی از نقص سیستم ایمنی، عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی در بروز این بیماری مؤثر است. بنابراین پیشگیری از التهاب روده نیز 

4. چگونه IBD تشخیص داده می‌شود؟

پزشکان از آزمایش خون، مدفوع، کولونوسکوپی و روش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن یا MRI برای بررسی نواحی عمیق‌تر روده جهت تشخیص این بیماری استفاده می‌کنند.

5. آیا پیشگیری از التهاب روده ممکن است؟

پیشگیری کامل از التهاب روده (IBD) ممکن نیست، اما می‌توان با مدیریت استرس، رعایت رژیم غذایی مناسب، ترک سیگار و پیگیری درمان‌های پیشگیرانه شدت علائم را کاهش داد.

6. تفاوت بیماری التهابی روده (IBD) با سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) چیست؟

هر دوی این بیماری‌ها لوله گوارش را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، اما تفاوت این دو در این است که در IBD التهاب وجود دارد ولی در IBS خیر.

7. آیا التهاب روده در کودکان هم اتفاق می‌افتد؟

بله، التهاب روده (IBD) می‌تواند در کودکان نیز رخ دهد و به ویژه بیماری کرون و کولیت اولسراتیو می‌توانند در سنین پایین شروع شوند. در واقع، این بیماری‌ها در کودکان ممکن است علائمی همچون اسهال، درد شکم و کاهش وزن را به همراه داشته باشند.

 

نویسنده: امیرحسین بزرگی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده