کهیر خودایمنی مزمن، یکی از آن مشکلات پوستی است که ممکن است ناگهان و بدون هیچ اخطاری ظاهر شود. خارشهای بیوقفه، لکههای قرمز و برجستهای که روی پوست به وجود میآیند، نه تنها آزاردهنده بلکه نگرانکننده نیز هستند. بسیاری از ما این عارضه را بهعنوان یک واکنش آلرژیک ساده میشناسیم، اما واقعیت این است که کهیر میتواند ناشی از مشکلات پیچیدهتری باشد که در عمق سیستم ایمنی بدن ریشه دارند. تیم زیوش در این مقاله ابتدا به بررسی انواع کهیر، علائم و علل بروز میپردازد و در ادامه به معرفی دقیق روشهای تشخیصی و درمانی میپردازد. برای اطلاع از این موارد، با ما همراه باشید.
قبل از شروع مطالعه این مطلب، میتوانید با رجوع به مقاله مربوط به بیماری های خودایمنی در این باره بیشتر بیاموزید.
کهیر مزمن خودایمنی
کهیر خودایمنی مزمن نوعی از کهیر است که بر اثر اشتباه سیستم ایمنی بدن ایجاد میشود. در این حالت سیستم ایمنی بهجای حمله به عوامل خارجی مانند باکتریها و ویروسها، به سلولهای بدن حمله میکند. این واکنش میتواند منجر به التهاب و تولید موادی شود که باعث ایجاد کهیرهای مداوم و طولانیمدت میشوند. این نوع کهیر معمولاً بیشتر از شش هفته طول میکشد و برخلاف کهیرهای آلرژیک، بهسرعت به درمانهای متداول پاسخ نمیدهد.
گاهی تشخیص عامل ایجاد کهیر راحت نیست. اگر عامل ایجادکننده کهیر را نتوان تشخیص داد، آن را «ایدیوپاتیک» مینامیم. درصد قابلتوجهی از کهیرهای با علت ناشناخته، حاصل فعالیت سیستم ایمنی بدن هستند. در ادامه برخی از عواملی که میتوانند منجر به بروز کهیر شوند را معرفی میکنیم و سپس روی نوع خودایمنی آن تمرکز میکنیم.
خلاصه: کهیر نوعی عارضه پوستی است، با خارش همراه است و میتواند به رنگ قرمز یا حتی رنگ طبیعی پوست دیده شود. عوامل مختلفی میتوانند باعث ایجاد کهیر روی پوست شوند. در این مطلب روی نوع کهیر مزمن خودایمنی تمرکز خواهیم کرد.
انواع کهیر
انواع کهیر، شامل کهیر مزمن، حاد و خودایمنی است که هر کدام ریشه در نوعی از مشکلات سیستم ایمنی دارند. در ادامه، هر یک را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
کهیر مزمن
برخی اوقات برای این نوع از کهیر عامل مشخصی شناسایی نمیشود. کهیر مزمن میتواند هفتهها، ماهها یا حتی سالها فرد را درگیر کند. اگر پوست شما به مدت شش هفته یا بیشتر دچار کهیر شده و خودبهخود برطرف نشده است، ممکن است مبتلا به کهیر مزمن باشید. همانطور که اشاره کردیم، درصد قابلتوجهی از کهیرها با علت ناشناخته یا ایدیوپاتیک از نوع خودایمنی هستند.
کهیر حاد
معمولاً حاصل حساسیت به مواد غذایی، دارویی یا حیوانات خانگی است. کهیر حاد میتواند هفتهها یا حتی ماهها با فرد باقی بماند. گاه نمیتوان عامل ایجادکننده کهیر را شناسایی کرد. درصدی از کهیرها با عامل ناشناخته از نوع کهیر خودایمنی هستند. این مطلب به کهیر مزمن خودایمنی اختصاص خواهد داشت.
کهیر مزمن خودایمنی
کهیر خودایمنی میتواند مستقلاً بروز کند یا همراه بیماریهای خودایمنی دیگر مشاهده شود. دقت کنید که ممکن است فرد در آنِ واحد به بیش از یک بیماری خودایمنی نیز مبتلا باشد. برخی از بیماریهایی که همراه با کهیر خودایمنی نیز دیده میشوند عبارتند از:
- دیابت نوع یک
- تیروئیدیت هاشیموتو
- میاستنی گراو
- پیسی یا ویتیلایگو
- لوپوس
- سندرم شوگرن
خلاصه: کهیر خودایمنی میتواند مستقلاً بروز کند یا همراه بیماریهای خودایمنی دیگر مشاهده شود. دقت کنید که ممکن است فرد در آنِ واحد به بیش از یک بیماری خودایمنی مبتلا باشد.
علل ایجاد کهیر
در اغلب موارد، کهیر حاصل حساسیت به مواد مختلف است. این مواد میتوانند از طریق غذا، برخی داروها، نیش حشرات یا حتی حیوانات خانگی به بدن افراد برسند. بنابراین درمان این نوع کهیر نیز مشخص است. داروهای ضد حساسیت و پرهیز از مواجهه با عوامل حساسیتزا مسیر درمانی این نوع از کهیر است. در اغلب موارد کهیرها خودبهخود برطرف میشوند. برخی از عواملی که میتوانند باعث ایجاد کهیر شوند، شامل موارد زیر هستند:
- حساسیت به مواد غذایی یا داروها
- عفونتهای ویروسی یا باکتریایی
- نیش حشرات
- گیاهان
- حیوانات خانگی
- بیماریهای خودایمنی
در مطلبی جداگانه به کهیر و عواملی که میتوانند باعث بروز آن شوند پرداختهایم. بنابراین این نوشته اختصاصاً به کهیر مزمن خودایمنی خواهد پرداخت. مواردی که در بالا ذکر شدند، اغلب باعث کهیر حاد میشوند؛ یعنی کهیری که با حذف عامل حساسیتزا و در مدت کوتاهی برطرف میشود. اما کهیر مزمن مدت طولانیتری فرد را درگیر میکند.
خلاصه: در اغلب موارد، کهیر حاصل حساسیت به مواد مختلف است. این مواد میتوانند از طریق غذا، برخی داروها، نیش حشرات یا حتی حیوانات خانگی به بدن افراد برسند.
علائم کهیر
کهیرهای خودایمنی، درست مانند بقیه کهیرها، به شکل برجستگیهای قرمز روی پوست دیده میشوند که با احساس خارش همراه هستند. اندازه این برجستگیها میتواند به شکل نقاط ریز و گاه به شکل ورمهای بزرگ و بادکرده باشد. یک یا چند کهیر میتوانند به هم بپیوندند و راشهای پوستی بزرگتری را به وجود بیاورند. برای اطمینان از اینکه منشأ کهیرها حساسیت به آلرژنها (مواد حساسیتزا) نیست، پزشک میتواند درباره موادی که بیمار اخیراً مصرف کرده یا در معرضشان قرار گرفته است، سؤال کند. همچنین میتوان از تستهای آلرژی یا حساسیت بهره برد.
خلاصه: کهیرهای خودایمنی، درست مانند بقیه کهیرها، به شکل برجستگیهای قرمز روی پوست دیده میشوند که با احساس خارش همراه هستند. اندازه این برجستگیها میتواند به شکل نقاط ریز و گاه به شکل ورمهای بزرگ و بادکرده باشد.
عارضههای پوستی و خودایمنی دیگر
کهیر تنها عارضه پوستی نیست که میتواند منشأ خودایمنی داشته باشد. با مراجعه به این مطلب درباره بیماریها و عارضههای پوستی بیشتر بیاموزید. برخی از عارضههای پوستی که مانند کهیر ممکن است حاصل شرایط خودایمنی باشند، شامل موارد زیر هستند:
- تاول
- پلاک پوستی یا زخمهای برآمده
- لکه پوستی
- اگزما
تشخیص کهیر مزمن خودایمنی
تست حساسیت مشخص خواهد کرد که سیستم ایمنی بدن نسبت به یک ماده مشخص تحریک میشود یا خیر. برای آزمایش حساسیت از نمونههای خون یا پوست استفاده میشود. با بررسی سایر علائم، پزشک میتواند مشخص کند که آیا بیمار به بیماریهای خودایمنی دیگری نیز مبتلا است یا نه. برخی تستهای ویژه کهیر خودایمنی شامل موارد زیر هستند:
- بررسی آزادسازی هیستامین از بازوفیلها: پس از مواجهه بیمار با عامل محرک و با نمونهگرفتن از خون بیمار، میزان آزادسازی هیستامین از بازوفیلها سنجیده میشود. بازوفیلها از انواع سلولهای خونی هستند و در واکنشهای حساسیتی و آلرژیک مؤثرند.
- بررسی پوستی با سرم خود بیمار: این آزمایش آنتیبادیهای خودی که در پاسخ به تولید هیستامین آزاد میشوند را شناسایی میکند. ابتدا خون گرفته شده و به مدت ۳۰ دقیقه خارج از بدن گذاشته میشود تا لخته شود. سپس با استفاده از نیروی گریز از مرکز، سرم از خون استخراج میشود. سرم دوباره به بدن تزریق میشود تا ببینند که آیا کهیر ایجاد میشود یا نه.
خلاصه: پزشک ابتدا باید اطمینان حاصل کند که کهیر حاصل حساسیت بدن نیست؛ بنابراین از بیمار درباره مواد خوراکی، داروها و سایر عوامل احتمالیای که اخیراً در معرضشان بوده است، سؤال خواهد کرد. همچنین تستهایی مانند آزمایش آزادسازی هیستامین از بازوفیلها و بررسی پوستی با سرم خود بیمار میتواند حضور یا عدم حضور واکنش حساسیتی یا آلرژی را مشخص کند. گاهی کهیر با بیماریهای خودایمنی دیگر همراه است. پزشک باید مطمئن شود که بیمار دچار یک بیماری خودایمنی دیگر نیست. ممکن است خود بیمار هنوز از حضور این بیماریها مطلع نباشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کهیر به علت حساسیت به یک ماده غذایی باشد، باید از مواجهه دوباره با آن ماده پرهیز کنید. همچنین در صورتی که داروهای مصرفی باعث بروز کهیر شوند، بهتر است با پزشکی که داروها را تجویز کرده مشورت کنید. اگر کهیر شش هفته یا بیشتر باقی بماند، از نوع مزمن است و توصیه میشود که به پزشک مراجعه کنید.
خلاصه: اگر کهیر پس از شش هفته برطرف نشود، ممکن است از نوع مزمن باشد. در این مورد، مراجعه به پزشک توصیه میشود.
بهبود کهیر مزمن خودایمنی چقدر طول میکشد؟
اغلب کهیرها طی چند روز یا حتی چند ساعت برطرف میشوند. اما کهیرهای مزمن زمان بیشتری باقی میمانند. اگر کهیر بیش از شش هفته باقی بماند، از نوع مزمن محسوب میشود. ممکن است برخی افراد سالها درگیر کهیر باشند. درمانهای دارویی مانند آنتیهیستامینها و کورتیکواستروئیدها ممکن است به کاهش علائم و تسریع بهبود کمک کنند، اما هیچ زمان دقیقی برای بهبودی کامل وجود ندارد.
خلاصه: اغلب کهیرها طی چند روز یا حتی چند ساعت برطرف میشوند. اما کهیرهای مزمن زمان بیشتری باقی میمانند. بهطور کلی نمیتوان هیچ زمان دقیقی برای بهبودی کامل را پیشنهاد کرد.
درمان کهیر مزمن خودایمنی
درمان کهیر مزمن خودایمنی یا کهیر مزمن خودالتهابی معمولاً بر کنترل علائم و کاهش پاسخهای ایمنی غیرطبیعی بدن متمرکز است. درمانها بسته به شدت علائم متفاوت خواهد بود. اصلیترین درمانهای دارویی به شرح زیر است:
آنتیهیستامینها
معمولاً بهعنوان خط اول درمان شناخته میشوند. آنتیهیستامینهای خوراکی مانند دیفنهیدرامین میتوانند بهسرعت کهیرها را برطرف کنند. البته درباره دیفنهیدرامین و بقیه آنتیهیستامینهای نسل اول باید به عارضه خوابآلودگی توجه داشت. آنتیهیستامینهای نسل دوم عارضه خوابآلودگی ندارند و شامل موارد زیر هستند:
- لوراتادین (Claritin و برندهای دیگر)
- فکسوفنادین (Allegra و برندهای دیگر)
- ستیریزین (Zyrtec و برندهای دیگر)
- دسلوراتادین (Clarinex و برندهای دیگر)
- لووستیریزین (Xyzal)
کورتیکواستروئیدها
شاید کلمه کورتون را شنیده باشید؛ کورتونها یا کورتیکواستروئیدها برای تعدیل فعالیت سیستم ایمنی استفاده میشوند. بنابراین برای درمان کهیر هم میتوان از آنها استفاده کرد. در موارد شدیدتر، پزشکان ممکن است از کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزولون) برای کنترل التهاب استفاده کنند. با این حال، به دلیل عوارض جانبی این داروها، فقط بهصورت کوتاهمدت استفاده میشوند.
اومالیزوماب
اومالیزوماب یک آنتیبادی مونوکلونال است که فعالیت سیستم ایمنی را تنظیم میکند. اگر بیماری به آنتیهیستامینها پاسخ ندهد، میتوان سراغ این دارو رفت.
سیکلوسپورین
در موارد بسیار شدید، از داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی مانند سیکلوسپورین استفاده میشود. این دارو به تعدیل فعالیت بیشازحد سیستم ایمنی کمک میکند.
درمان بیماریهای همراه
برخی بیماران ممکن است بیماریهای خودایمنی دیگری داشته باشند که باعث ایجاد یا تشدید کهیر میشود. درمان بیماریهای مرتبط میتواند به بهبود کهیر کمک کند.
خلاصه: درمان بر اساس شدت بیماری انتخاب خواهد شد. خط اول درمان، آنتیهیستامینها هستند. برای کهیر، استفاده از آنتیهیستامینهای نسل دوم—مانند لوراتادین—توصیه میشود، زیرا عارضه خوابآلودگی که با نسل اول این داروها شایع است را ندارند. سایر داروهایی که میتوانند با تعدیل فعالیت سیستم ایمنی بر بهبود کهیرها مؤثر باشند، شامل اومالیزوماب، کورتیکواستروئیدها و سیکلوسپورین هستند. همچنین اگر کهیر حاصل حضور یک بیماری دیگر باشد، مدیریت آن بیماری میتواند بر بهبود کهیرها مؤثر باشد.
درمانهای طبیعی و خانگی کهیر خودایمنی
درمانهای طبیعی و خانگی برای کهیر مزمن خودایمنی میتوانند به کاهش علائم و تسکین خارش کمک کنند. این درمانها را نباید به جای درمانهای دارویی تجویز شده توسط پزشک استفاده کرد. گاه ممکن است درمانهای طبیعی یا خانگی با درمانی که پزشک برایتان در نظر گرفته، تداخل داشته باشد. بنابراین به یاد داشته باشید که بهتر است همیشه قبل از شروع این درمانها با پزشک مشورت کنید. در ادامه به برخی از این درمانها اشاره میکنیم:
کمپرس سرد
کمپرس سرد میتواند به کاهش خارش و التهاب کمک کند. قرار دادن یک دستمال یا پارچه خنک روی مناطق کهیر به مدت ۱۰-۱۵ دقیقه میتواند فورا خارش را تسکین دهد.
حمام جو دوسر
جو دوسر به دلیل خواص ضد التهابی و آرامبخش خود شناخته شده است. افزودن جو دوسر به آب حمام میتواند خارش و تحریک را کاهش دهد.
سرکه سیب
سرکه سیب دارای خواص ضد التهابی و آنتیهیستامینی طبیعی است. میتوانید آن را بهصورت رقیقشده به مناطق آسیبدیده بمالید یا به آب حمام اضافه کنید.
آلوئهورا
ژل آلوئهورا دارای خواص ضد التهابی و خنککننده است. مالیدن ژل آلوئهورا به کهیرها میتواند خارش و قرمزی را کاهش دهد.
عسل
عسل طبیعی به دلیل خاصیت ضد التهابی و آنتیباکتریالی که دارد، میتواند در تسکین کهیر مفید باشد. مصرف عسل بهصورت خوراکی یا مالیدن آن به پوست میتواند به بهبود علائم کمک کند.
کاهش استرس
استرس میتواند علائم کهیر را تشدید کند. استفاده از تکنیکهای مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق میتواند به کاهش حملات کهیر کمک کند.
پرهیز از محرکها
شناسایی و اجتناب از محرکهایی که باعث تشدید کهیر میشوند (مانند برخی غذاها، داروها، گرما یا استرس) میتواند به کنترل علائم کمک کند.
چایهای گیاهی
برخی چایهای گیاهی مانند چای بابونه، زنجبیل، یا چای نعناع به دلیل خواص آرامبخش و ضد التهابی خود میتوانند به کاهش علائم کمک کنند.
ویتامین D
کمبود ویتامین D میتواند با بیماریهای خودایمنی مرتبط باشد. مصرف مکملهای ویتامین D با نظر پزشک ممکن است به تقویت سیستم ایمنی و کاهش علائم کمک کند.
توصیههای طب سنتی برای درمان کهیر مزمن خودایمنی
در ادامه، به معرفی گیاهان و عرقیجات گیاهی میپردازیم که میتوانند در درمان کهیر مزمن خودایمنی مؤثر باشند.
زیره سیاه
زیره سیاه بهعنوان یک ضد التهاب طبیعی استفاده میشود. مصرف آن بهصورت دمنوش یا افزودن به غذاها میتواند به تسکین علائم کهیر کمک کند.
عرقیات گیاهی (بیدمشک، کاسنی و شاتره)
عرق بیدمشک، کاسنی و شاتره از دیرباز در طب سنتی برای پاکسازی کبد و خنک کردن بدن استفاده میشدند. این گیاهان به کاهش حرارت بدن و کاهش التهاب کمک میکنند.
گیاه پنجانگشت
این گیاه خواص ضد التهابی دارد و در درمان بیماریهای پوستی و خودایمنی مفید است. مصرف آن بهصورت دمنوش یا استفاده موضعی میتواند به کاهش خارش و التهاب کمک کند.
عناب
عناب بهعنوان یک خنککننده طبیعی بدن و ضد التهاب استفاده میشود. مصرف روزانه عناب بهصورت خوراکی یا دمنوش به تسکین کهیر کمک میکند.
روغن سیاهدانه
سیاهدانه به دلیل خواص ضد التهابی و تقویتکننده سیستم ایمنی در طب سنتی شناخته میشود. استفاده موضعی از روغن سیاهدانه روی کهیرها یا مصرف خوراکی آن میتواند مفید باشد.
سیر
سیر به دلیل خاصیت ضد باکتری و ضد التهاب در درمان بسیاری از بیماریها از جمله کهیر خودایمنی استفاده میشود. مصرف روزانه سیر تازه میتواند به تقویت سیستم ایمنی و کاهش علائم کمک کند.
بخور گیاهی
استفاده از بخور گیاهانی مانند اسطوخودوس، بابونه و اکالیپتوس به پاکسازی پوست و کاهش التهاب کمک میکند.
آب انار و لیموترش
انار و لیموترش بهعنوان مواد خنککننده و سمزدای بدن شناخته میشوند. مصرف روزانه این نوشیدنیها میتواند به پاکسازی بدن و تقویت سیستم ایمنی کمک کند.
مصرف سرکه طبیعی (مانند سرکه سیب یا انگور)
سرکههای طبیعی با خاصیت ضد التهاب و تنظیمکننده pH بدن در درمان کهیر مفید هستند. مالیدن سرکه رقیقشده به پوست یا مصرف آن بهعنوان چاشنی غذاها کمککننده است.
زالودرمانی و حجامت
زالودرمانی و حجامت در طب سنتی بهعنوان روشهایی برای پاکسازی خون و کاهش التهاب در کهیر خودایمنی استفاده میشوند. زالودرمانی با مکیدن خون و ترشح مواد ضدالتهابی و حجامت با تخلیه خون و تحریک سیستم ایمنی میتوانند به تسکین علائم مانند خارش و قرمزی کمک کنند. این روشها معمولاً بهعنوان درمانهای مکمل به کار میروند و باید تحت نظر متخصص طب سنتی انجام شوند.
خلاصه: توصیه میشود قبل از شروع هر درمان خانگی یا طبیعی یا درمانهای طب سنتی، حتماً با پزشک مشورت کنید. گاهی درمانی که پزشک برای شما تجویز کرده، میتواند با این شکل از درمانها تداخل داشته باشد.
سخن پایانی
مدیریت کهیر خودایمنی مزمن نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل درمانهای دارویی، تغییر سبک زندگی و در برخی موارد استفاده از درمانهای مکمل مانند طب سنتی یا درمانهای طبیعی است. شناسایی و کنترل عوامل محرک و همچنین مشورت مداوم با پزشک میتواند به بهبود علائم و کنترل این بیماری کمک کند. در نهایت، آگاهی و پیگیری منظم، کلید مدیریت موفق این مشکل چالشبرانگیز است.
سوالات پرتکرار
کهیر خودایمنی مزمن چیست و چگونه با کهیر معمولی تفاوت دارد؟
کهیر خودایمنی مزمن نوعی کهیر است که ناشی از اشتباه سیستم ایمنی بدن است و بهجای عوامل خارجی، به سلولهای بدن حمله میکند. این نوع کهیر طولانیمدت است و برخلاف کهیر معمولی که بیشتر به آلرژیها مرتبط است، به سرعت بهبود نمییابد.
چه عواملی باعث بروز کهیر خودایمنی مزمن میشوند؟
کهیر خودایمنی معمولاً به دلیل اختلالات در سیستم ایمنی بدن رخ میدهد و ممکن است با بیماریهای خودایمنی دیگر مانند تیروئیدیت هاشیموتو یا لوپوس همراه باشد. در بسیاری از موارد، علت دقیق بروز آن مشخص نیست.
کهیر خودایمنی مزمن چه مدت طول میکشد و آیا بهطور کامل درمان میشود؟
کهیر خودایمنی مزمن ممکن است هفتهها، ماهها یا حتی سالها طول بکشد. درمانها میتوانند علائم را کنترل کنند، اما بهبودی کامل بسته به هر فرد متفاوت است و ممکن است زمانبر باشد.
چه درمانهایی برای کهیر خودایمنی مزمن وجود دارد؟
درمانها شامل آنتیهیستامینها، کورتیکواستروئیدها، داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی مانند سیکلوسپورین و آنتیبادیهای مونوکلونال مانند اومالیزوماب هستند. برخی از بیماران ممکن است نیاز به تغییر سبک زندگی و استفاده از درمانهای مکمل نیز داشته باشند.
آیا کهیر خودایمنی مزمن خطرناک است و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کهیر بیشتر از شش هفته باقی بماند، باید به پزشک مراجعه کرد، زیرا ممکن است با بیماریهای خودایمنی دیگر همراه باشد. همچنین اگر علائم شدید یا ناگهانی بروز کنند، نیاز به مشاوره پزشکی فوری وجود دارد.
نویسنده: حسن غیبی
ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده