بیماری لیکن پلان یا خزه پوستی چیست؟ | علت بروز، انواع مختلف و درمان

برخی بیماری‌ها با علائم واضحی همراه هستند؛ مانند بیماری‌هایی که پوست یا مخاط را درگیر می‌کنند. این بیماری‌‌ها علاوه‌ بر تأثیر نامطلوب بر ظاهر، ممکن است باعث نگرانی فرد و اطرافیان شوند. بیماری لیکن پلان یا خزه پوستی نوعی بیماری خودایمنی است که ممکن است پوست، مخاط، نواحی تناسلی، ناخن و مو را درگیر کند. با آموختن درباره علت ابتلا به لیکن پلان، انواع مختلف آن، نحوه تشخیص و درمان می‌توانید از نگرانی خود یا اطرافیان بکاهید و بیماری را بهتر مدیریت و درمان کنید. ما در ادامه این مطلب در ارتباط با تمامی این موضوعات به تفصیل صحبت خواهیم کرد. 

بیماری لیکن پلان چیست؟

لیکن پلان با ضایعات پوستی شناخته می‌شود. این ضایعات به‌ سبب تحریک نابه‌جای سیستم ایمنی به وجود می‌آیند و این یعنی لیکن پلان یک بیماری خودایمنی است. در این بیماری سیستم ایمنی علیه پوست فرد واکنش نشان می‌دهد. ممکن است این بیماری همراه بیماری‌های خودایمنی دیگر ظاهر شود.

شما می‌توانید با مطالعه مقاله «بیماری‌های خودایمنی» راجع به این دسته از بیماری‌ها بیش‌تر بخوانید.

علت ابتلا به لیکن پلان چیست؟

هنوز نمی‌دانیم که دقیقاً چه عواملی سیستم ایمنی را به سمت ایجاد این بیماری سوق می‌دهند، با این حال، چند عامل احتمالی شناسایی شده‌اند. لازم به ذکر است که عامل ایجادکننده ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. این عوامل عبارت‌اند از:

• عفونت ویروسی
• آلرژن‌ها (مواد حساسیت‌زا)
• ژنتیک
• استرس

ژنتیک ممکن است فرد را مستعد ابتلا به لیکن پلان کند. این بیماری ممکن است بین افراد یک خانواده فراگیر باشد. جالب است بدانید که نوع نادری از لیکن پلان، یعنی نوع خانوادگی-تاولی آن (Familial bullous lichen planus (FBLP))، ممکن است منشأ ژنتیکی داشته باشد.

ویروس هپاتیت سی و برخی از انواع ویروس هرپس به‌عنوان عوامل احتمالی بروز لیکن پلان شناخته می‌شود. به همین دلیل در ادامه اشاره خواهیم کرد که یکی از آزمایش‌های رایج برای تشخیص بیماری لیکن پلان مربوط به بررسی ویروس هپاتیت سی است.

آیا لیکن پلان یک بیماری واگیردار است؟

مطلقاً خیر! با این‌ که برخی از عفونت‌های ویروسی جزو عوامل احتمالی تحریک این بیماری هستند، این بیماری حاصل عملکرد نابه‌جای سیستم ایمنی بدن و نوعی بیماری خودایمنی است، نه نوعی عفونت.

آیا داروها هم می‌توانند باعث تحریک لیکن پلان شوند؟

بله! داروهای ضد فشار خون و همچنین داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثال‌هایی از این داروها هستند. در ادامه فهرستی از این داروها آورده شده است:

۱- داروهایی که برای مدیریت فشار خون استفاده می‌شوند:

• هیدروکلروتیازید
• لیزینوپریل
• لوزارتان

۲- ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی، مانند:

• ایبوپروفن
• ناپروکسن
• ایندومتاسین

۳- برخی از داروهایی که برای درمان مالاریا استفاده می‌شوند، مانند هیدروکسی‌کلروکین.

4- برخی آنتی‌بیوتیک‌ها نیز ممکن است بروز این بیماری را تحریک کنند، البته این مورد نادرتر است:

• پنی‌سیلین
• تتراسایکلین

5- داروهایی که حاوی ترکیبات طلا هستند، مانند اورانوفین. از این دارو برای مدیریت بیماری روماتیسم مفصلی استفاده می‌شود. در مقاله‌ای دیگر جداگانه به روماتیسم مفصلی پرداخته‌ایم.

۶- کورتیکواستروئیدها، که گاهی کورتون نیز نامیده می‌شوند.

۷- داروی فنی‌تویین که برای مدیریت صرع استفاده می‌شود.

۸- استاتین‌ها، مانند آتورواستاتین و سیمواستاتین، که برای درمان کلسترول بالای خون استفاده می‌شوند.

خلاصه: علت بروز لیکن پلان هنوز به‌طور قطعی مشخص نشده است. با این حال برخی عوامل شناسایی شده‌اند که ممکن است باعث بروز این بیماری شوند، مانند مواد حساسیت‌زا، برخی عفونت‌های ویروسی و ژنتیک. به‌طور خلاصه ژنتیک و عوامل محیطی در ابتلا به این بیماری اثرگذارند. ضمناً، برخی از داروها نیز شناسایی شده‌اند که ممکن است باعث بروز این عارضه شوند. داروهای ضد فشار خون و ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی از نمونه‌های رایج هستند.

مطالعه بیشتر: همه چیز درباره بیماری لوپوس

ضایعات حاصل از لیکن پلان چه شکلی دارند؟

بیماری‌ها و همچنین داروهای بسیاری ممکن است با ضایعات پوستی همراه باشند. این ضایعات ممکن است از لحاظ شکل، رنگ، چرکی یا غیرچرکی‌بودن، خارش، دردناک‌بودن یا درد نداشتن و نواحی‌ای که درگیر می‌کنند، تفاوت داشته باشند. قبلاً درباره بیماری‌های پوستی مطلبی را برای‌تان آماده کرده‌ایم.

برخی از رایج‌ترین علایم لیکن پلان شامل موارد زیر هستند:

• به‌وجودآمدن ضایعات و برآمدگی‌هایی به رنگ نزدیک به بنفش روی پوست یا نواحی تناسلی. این ضایعات دارای رأس صافی هستند.
• ضایعاتی که طی چندین هفته یا ماه در سرتاسر بدن به‌وجود می‌آیند و منتشر می‌شوند.
• ممکن است محل ضایعه با احساس خارش همراه باشد. این موارد بیش‌تر روی مچ، کمر و قوزک پا به‌وجود می‌آیند.
• ضایعاتی که در دهان به‌وجود می‌آیند، طرح تورمانند و رنگ سفیدی دارند. ممکن است ضایعات دردناک باشند یا حس سوزش ایجاد کنند.
• تاول‌هایی که ممکن است پاره شوند و محل ضایعه دلمه ببندد.
• خطوط نازک و سفیدی که روی ضایعات دیده می‌شود.

خلاصه: در بیماری‌های پوستی نوع ضایعه‌ای که ایجاد می‌شود برای تشخیص بسیار مهم است. ضایعات لیکن پلان با ضایعات نازک و سفید رویشان شناخته می‌شوند. ممکن است محل ضایعه دچار خارش شود. اگر ضایعات داخل دهان به‌وجود بیایند، ممکن است با احساس سوزش یا درد نیز همراه باشند.

نحوه تشخیص لیکن پلان چگونه است؟

توصیه می‌شود به محض این‌ که روی پوست، ناحیه تناسلی یا داخل دهان ضایعه پوستی‌ای مشاهده کردید، با یک پزشک صحبت کنید. ممکن است پزشک عمومی شما را به یک متخصص پوست ارجاع دهد. احتمالاً پزشک بتواند تنها با معاینه ضایعات تشخیص دهد که شما به لیکن پلان مبتلا شده‌اید. البته با توجه به این‌که برخی بیماری‌ها و شرایط دیگر نیز ممکن است با ضایعاتی مشابه ضایعات لیکن پلان همراه باشند، ممکن است برای تأیید تشخیص نیاز به آزمایش‌های بیش‌تری باشد. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• بیوپسی: برداشت نمونه کوچکی از پوست و مشاهده سلول‌ها زیر میکروسکوپ
• تست آلرژی یا حساسیت: برای تشخیص اینکه بدن دچار واکنش آلرژیک شده است یا نه.
• تست‌های عملکردی کبد: برای بررسی ویروس هپاتیت سی

خلاصه: بهتر است به‌ محض مشاهده عارضه روی پوست، نواحی تناسلی یا داخل دهان به پزشک مراجعه کنید. ممکن است پزشک تنها با مشاهده ضایعات تشخیص دهد که فرد به لیکن پلان مبتلا شده است یا خیر. البته آزمایش‌هایی نیز وجود دارند که می‌توان برای تأیید تشخیص از آن‌ها بهره برد، مانند مشاهده بافت پوست زیر میکروسکوپ یا تست آلرژي.

بیشتر بخوانید: تبخال چیست و چرا دچار آن می‌شویم؟

بیماری لیکن پلان چه نقاطی از بدن را درگیر می‌کند؟

اشاره کردیم که لیکن پلان حاصل فعالیت نابه‌جای سیستم ایمنی نسبت به پوست است؛ حال، بسته به این‌که چه بخشی از بدن درگیر شود، می‌توانیم این بیماری را به انواع مختلفی تقسیم کنیم:

• نوع پوستی

شایع‌ترین نوع لیکن پلان است. در بازه زمانی چند هفته‌ای ضایعات ظاهر و در سرتاسر بدن پخش می‌شوند. به‌طور معمول ضایعات بعد از یک یا دو سال خودبه‌خود از بین می‌روند. البته ممکن است رنگ ناحیه‌ای از پوست که دچار ضایعه شده، پس از از بین‌ رفتن ضایعه، کمی تیره‌تر شود.

• نوع دهانی

نوع دهانی طی پنج سال برطرف می‌شود. اما معمولاً بازگشت‌پذیر بوده و ممکن است دوباره فرد را درگیر کند. اگر ضایعات با مصرف دارو به‌وجود آمده باشند، معمولاً با قطع دارو ضایعات برطرف می‌شوند.

• نوع تناسلی

با ضایعات یا زخم‌هایی در ناحیه تناسلی همراه است. ممکن است این ضایعات دردناک باشند و بر زندگی جنسی فرد تأثیر نامطلوب بگذراند. علاوه‌ بر پوست، دهان و ناحیه تناسلی ممکن است نواحی دیگری از بدن نیز درگیر شوند که البته این موارد شیوع کم‌تری دارند، از جمله:

• ناخن‌ها
• فرق سر
• مخاط (مانند مری)

خلاصه: لیکن پلان یا خزه پوستی ممکن است نواحی مختلفی را درگیر کند. ضایعات ممکن است روی پوست بدن، داخل دهان یا در ناحیه تناسلی ظاهر شوند. اغلب ضایعات خودبه‌خود برطرف می‌شوند. البته ممکن است نواحی‌ای مانند فرق سر، مخاط بدن (مانند مری) یا ناخن‌ها هم درگیر شوند، اما این موارد شیوع کم‌تری دارند.

چگونه می‌توان لیکن پلان را درمان کرد؟

در ابتدا باید اشاره کنیم که درمان قطعی برای لیکن پلان وجود ندارد. همان‌طور که اشاره شد، معمولاً ضایعات حاصل از لیکن پلان خودبه‌خود و به‌ مرور برطرف می‌شوند؛ بنابراین ممکن است برای حالت خفیف بیماری هیچ نیازی به درمان نداشته باشید اما علایم شدید باشند، یا  اگر علایم برایتان ناخوشایند باشند، می‌توان با داروها و درمان‌های دیگر آن‌ها را تعدیل و مدیریت کرد. درمان‌ها را در دو دسته درمان‌های دارویی-پزشکی و درمان‌های خانگی دسته‌بندی کرده‌ایم:

دارودرمانی

• رتینوئیدها: داروهای مرتبط با ویتامین A هستند. این دسته از داروها با اشکال خوراکی و موضعی در دسترس هستند.
• کورتیکواستروئیدها‌ (کورتون‌ها): این داروها با کاهش التهاب به تخفیف علایم کمک می‌کنند. کورتیکواستروئیدها اشکال خوراکی، موضعی و تزریقی دارند.
• ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی: برخی از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی به‌ شکل کرم تهیه شده‌اند و می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.
• آنتی‌هیستامین‌ها: این گروه دارویی هم می‌توانند برای کنترل علایم استفاده شوند، مخصوصاً تعدیل خارش. ممکن است از آنتی‌هیستامین‌های خوراکی یا موضعی استفاده شود.
• نوردرمانی یا فتوتراپی: قرار گرفتن در معرض نور روز یا طول موج خاصی از نور با استفاده از لیزر، دیودهای ساطع‌کننده نور، لامپ‌های فلورسنت، لامپ‌های دیکرونیک یا لامپ‌های بسیار روشن که معمولاً با دستگاه‌های مختلف کنترل می‌شود

درمان خانگی

با رعایت مجموعه‌ای از توصیه‌ها می‌توان علائم لیکن پلان را کاهش داد. این ملاحظات می‌توانند اثربخشی داروها و درمان‌های پزشکی دیگر را تشدید کنند. این توصیه‌ها را بر مبنای نوع لیکن پلان دسته‌بندی می‌کنیم:

برای نوع پوستی:

• از خاراندن ضایعات خودداری کنید.
• روی ضایعات کمپرس سرد قرار دهید.
• از کرم‌های ضدخارشی که می‌توان بدون نسخه تهیه کرد استفاده کنید.

برای نوع دهانی:

• از مصرف غذاهای تند و اسیدی پرهیز کنید.
• از مصرف الکل و دهان‌شویه‌هایی که حاوی الکل هستند خودداری کنید.
• اگر دهانتان زخم شده، غذاهایی بخورید که بافت نرمی دارند.
• منظم به دندان‌پزشک مراجعه کنید.

نوع تناسلی:

• برای شست‌وشو از صابون استفاده نکنید؛ از آب ساده استفاده کنید.
• برای تعدیل خارش و تورم از کیسه یخ استفاده کنید.
• از پوشیدن لباس‌های تنگ پرهیز کنید.
• قبل و بعد از ادرار از نرم‌کننده‌های پوست استفاده کنید.

توجه! بهتر است قبل از استفاده از داروهای بدون نسخه با پزشکتان مشورت کنید. در این صورت می‌توانید مطمئن باشید که این داروها با داروهایی که برای تجویز شده‌اند، تداخلی ندارند.

خلاصه: ممکن است موارد خفیف نیازی به درمان نداشته باشند. با این حال، بسته به نظر پزشک می‌توان درمان‌های دارویی و غیردارویی استفاده کرد. همچنین رعایت برخی توصیه‌ها و اقدامات خانگی نیز می‌توانند روند درمان را تسهیل کنند. داروهای رایج برای درمان لیکن پلان شامل آنتی‌هیستامین‌ها، رتینوئیدها، کورتیکواستروئیدها‌ و ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی هستند. همچنین نوردرمانی یا فتوتراپی نیز انتخاب دیگری است.

مطالعه بیشتر: آشنایی با بیماری سلیاک

آیا لیکن پلان خطرناک است؟

با این‌که ضایعات حتی بدون درمان خودبه‌خود برطرف می‌شوند، ممکن است خزه پوستی بروز برخی از عوارض را تسهیل کند. البته با مدیریت مناسب جایی برای نگرانی وجود ندارد. بنابراین توصیه می‌کنیم اگر مشکوک شده‌اید که مبتلا به لیکن پلان هستید یا نه، حتماً با یک پزشک مشورت کنید. عارضه‌های احتمالی حاصل از لیکن پلان شامل موارد زیرند:

• اگر ضایعات واژن را درگیر کنند، ممکن است علاوه‌بر تأثیر ناخوشایند بر برقراری رابطه جنسی،‌ با درد و زخم‌شدن همراه شوند.
• ممکن است رنگ محل ضایعات پس از برطرف‌شدن ضایعه تغییر کند.
• نوعی از ضایعات که منجر به ایجاد زخم می‌شوند، احتمال بروز عفونت‌های پوستی را افزایش می‌دهند.
• به ارتباط بین لیکن پلان و افزایش احتمال بروز سرطان پوست سلول سنگفرشی (squamous cell carcinoma) نیز اشاره شده. با این‌که این ریسک چندان بالا نیست، شاید بد نباشد که با پزشکتان درباره انجام آزمایش‌های مربوط به سرطان پوست مشورت کنید.

خلاصه: ضایعات این بیماری معمولاً خودبه‌خود و بدون درمان برطرف می‌شوند. با این حال خارش، درد یا ظاهر ناخوشایند می‌تواند برای افراد نگران‌کننده باشد. همچنین این بیماری ریسک برخی بیماری‌های جدّی را مانند عفونت‌های پوستی نیز به همراه دارد. به‌طور کلّی نیازی به نگرانی نیست، مخصوصا اگر با یک پزشک روند درمان و مدیریت بیماری را شروع کرده باشید.

سخن پایانی

به‌طور کلی بیماری لیکن پلان یا خزه پوستی بیماری خطرناکی نیست. ضایعات، حتی بدون درمان دارویی، اغلب خودبه‌خود برطرف می‌شوند. اما به‌هرحال ممکن است فرد نسبت به ظاهر شدن ضایعات پوستی احساس نگرانی داشته باشد، یا خارش و درد در مورد ضایعاتی که در دهان به‌وجود می‌آیند، برایش آزاردهنده باشند. در این صورت درمان‌های دارویی، غیر دارویی و حتی درمان‌های خانگی برای این بیماری در دسترس هستند.  این بیماری به‌عنوان نوعی بیماری خودایمنی شناخته می‌شود؛ بنابراین بخشی از داروها با تأثیر روی سیستم ایمنی یا فاکتورهای التهابی مانند آنتی‌هیستامین‌ها، ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی و کورتیکواستروئیدها علائم را تخفیف می‌دهند. علاوه‌بر این داروها با رعایت برخی از توصیه‌ها می‌توانید کنترل علائم را تسهیل کنید.

و به یاد داشته باشید که لیکن پلان یا خزه پوستی یک بیماری واگیردار نیست!