علائم کمبود انواع ویتامین و مواد معدنی در بدن

ویتامین‌ها و مواد معدنی، قهرمانان گمنام سلامتی بدن ما هستند. از تقویت سیستم ایمنی گرفته تا حفظ انرژی روزانه، این مواد مغذی نقشی کلیدی در این زمینه ایفا می‌کنند. در مقابل، وقتی بدن دچار کمبود آن‌ها شود، علائم ناخوشایندی مثل خستگی، کاهش ایمنی یا حتی مشکلات جدی‌تر پدیدار می‌شود.

با این‌که مواد مغذی‌ای مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی برای بسیاری از فعالیت‌های بدن ضروری‌اند، در نظر داشته باشید که مصرف مازاد آن‌ها نه‌تنها با سلامت بیشتر بدن همراه نیست، بلکه می‌تواند منجر به عوارض جانبی هم شود.

انواع ویتامین و مواد معدنی ضروری بدن، هر کدام نقشی در سلامتی بدن ایفا می‌کنند، ولی به‌عنوان یک اصل کلی به یاد داشته باشید که اگر کمبود یک ویتامین منجر به ضعف بخشی از بدن می‌شود، به این معنا نیست که مصرف افراطی و مازاد آن ویتامین باعث بهبود و تقویت آن بخش از بدن خواهد شد.

بسیاری از این ویتامین‌ها در پی انتخاب رژیم غذایی سالم تأمین می‌شوند. اگر رژیم غذایی خاصی دارید که باعث کمبود این ویتامین‌ها و املاح شده یا پزشک برای شما مکمل تجویز کرده است؛ می‌توانید از طریق داروخانه آنلاین زیوش اقدام به خرید مکمل های ویتامین و مواد معدنی کنید.

در این مقاله، به زبان ساده بررسی می‌کنیم که کمبود هر ویتامین چه نشانه‌ها و عوارضی دارد، تشخیص کمبود ویتامین‌ها با علائم چگونه است و چطور می‌توانید از آن پیشگیری کنید.

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین A

ویتامین A را می‌توان «ویتامین چشم‌ها» نامید. حین جنگ جهانی دوم، برای پنهان نگه‌داشتن تکنولوژی جنگی جدید یعنی استفاده از رادار برای تشخیص موقعیت جنگنده‌های دشمن، شایعه شد که خلبان‌های بریتانیا به علت مصرف زیاد هویج توان دید در شب دارند! هویج منبعی غنی از ویتامین A است و رابطه بهبود بینایی و مصرف هویج از همین‌جا منشأ می‌گیرد. این ویتامین نه تنها در سلامت چشم‌ها و بینایی نقش دارد، بلکه سلامت پوست و قدرت ایمنی بدن هم به آن وابسته است. نشانه‌های کمبود این ویتامین شامل موارد زیر است:

• دیدن در شب برایتان سخت شده است؟ احتمالاً نشانه‌ای از شب‌کوری است
• پوستتان خشک و پوسته‌پوسته شده است؟ شاید بدن شما به ویتامین A بیشتری نیاز دارد.
• زود به زود بیمار می‌شوید؟ کمبود این ویتامین سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند.

اگر کمبود ویتامین A درمان نشود، ممکن است به مشکلات جدی‌تری مثل زخم قرنیه یا حتی نابینایی دائمی ختم شود.

 

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین B

ویتامین‌های گروه B، دسته‌ای از ویتامین‌ها هستند که انرژی روزانه‌مان به آن‌ها وابسته است. با این‌که این ویتامین‌ها در بدن مستقیماً به انرژی تبدیل نمی‌شوند، ولی در فرایندهای تبدیل دیگر مواد به انرژی نقش مهمی دارند. هرکدام از این ویتامین‌ها نقش خاصی دارند و کمبودشان می‌تواند طیف وسیعی از مشکلات را به‌وجود آورد. در ادامه نشانه‌های کمبود هر یک از این ویتامین‌ها را بررسی می‌کنیم.

ویتامین B1 (تیامین)

اگر به طور مکرر احساس می‌کنید انرژی‌تان تمام شده است، این می‌تواند نشانه‌ای از کمبود تیامین باشد. در موارد شدیدتر، ممکن است دچار مشکلات عصبی یا حتی بیماری بری‌بری شوید.

ویتامین B6 (پیریدوکسین)

کمبود شدید B6 می‌تواند به التهاب پوست یا حتی بی‌حسی در دست‌ها و پاها منجر شود.

ویتامین B12

اگر دائماً احساس ضعف دارید یا دچار کم‌خونی شده‌اید، احتمالاً بدن شما B12 کافی دریافت نمی‌کند. علائم عصبی مثل گزگز انگشتان و مشکلات حافظه هم ممکن است در برخی افراد ظاهر شود.

 

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین C

ویتامین C جزئی مهم از سلامت پوست، مو، ناخن‌ها، و سیستم ایمنی محسوب می‌شود. رشد بافت‌ها و ترمیم زخم‌ها نیز بین نقش‌های این ویتامین قرار دارند. نشانه‌های کمبود ویتامین C شامل موارد زیر است:

• تورم و حساس شدن لثه‌ها
• دیر خوب شدن زخم‌ها
• احساس خستگی مداوم

کمبود شدید ویتامین C به بیماری اسکوربوت یا همان اسکوروی منجر می‌شود که با خونریزی لثه، ضعف شدید و حتی ریزش دندان همراه است.

 

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین D

ویتامین D همان چیزی است که استخوان‌هایتان برای قوی ماندن به آن نیاز دارند. این ویتامین در حفظ تعادل کلسیم بدن مؤثر است. حتماً راجع به اهمیت کلسیم در ساختار استخوان و دندان‌ها شنیده‌اید. البته این ویتامین در حفظ روحیه هم بی‌تأثیر نیست و نشانه‌های کمبود آن شامل موارد زیر است:

• درد استخوانی و احساس ضعف عضلانی
• تغییر خلق و خو و حتی افسردگی

کمبود شدید ویتامین D باعث بیماری‌هایی مثل پوکی استخوان در بزرگسالان و راشیتیسم در کودکان می‌شود.

 

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین E

ویتامین E برای حفاظت از سلول‌ها و جلوگیری از آسیب‌های محیطی به بدن بسیار مهم است. در بدن انسان به طور مستمر مواد شیمیایی فعال و ناپایداری به نام رادیکال‌های آزاد تولید می‌شود. آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین E با مهار این مواد از آسیب‌های بافتی جلوگیری می‌کنند. ویتامین E برای عملکرد سالم و کافی سیستم ایمنی بدن هم ضروری است. نشانه‌های کمبود این ویتامین به شرح زیر است:

• ضعف عضلانی
• مشکلات بینایی، به‌ویژه تاری دید
• اگر سیستم ایمنی‌تان ضعیف شده، این ویتامین را بیشتر جدی بگیرید.

کمبود طولانی‌مدت ویتامین E ممکن است به مشکلات عصبی مانند بی‌حسی و ضعف عضلانی منجر شود.

 

علائم و بیماری های ناشی از کمبود ویتامین K

ویتامین K، قهرمان لخته کردن خون است و بدون آن، بدن نمی‌تواند زخم‌ها را ببندد. به همین علت است که در برخی شرایط، برای بند آوردن خونریزی افراد از ویتامین K استفاده می‌شود. نشانه‌های کمبود این ویتامین به شرح زیر است:

• کبودی‌های مکرر و بی‌دلیل
• دیر بند آمدن خونریزی زخم‌ها

کمبود شدید ویتامین K می‌تواند خطر خونریزی داخلی و پوکی استخوان را افزایش دهد.

 

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود کلسیم

کلسیم، ماده‌ای کلیدی برای سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها است. اما اهمیت آن فقط به این‌ها ختم نمی‌شود. کلسیم در عملکرد عضلات و ضربان منظم قلب هم نقش حیاتی دارد. نشانه‌های کمبود این ماده معدنی شامل موارد زیر است:

• گرفتگی عضلات، به‌ویژه در پاها
• ناخن‌های شکننده و ضعیف
• گزگز، مورمور شدن، بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن پوست

کمبود شدید کلسیم می‌تواند منجر به پوکی استخوان، درد مفاصل و حتی شکستگی‌های ناگهانی شود.

 

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود آهن

آهن، ماده‌ای است که اکسیژن را در خون جابه‌جا می‌کند و یکی از مواد معدنی کلیدی برای تولید هموگلوبین است. علت رنگ قرمز خون هم همین هموگلوبین‌ است! کمبود آهن در بین خانم‌ها بیشتر دیده می‌شود و نشانه‌های کمبود آن شامل موارد زیر است:

• خستگی مفرط و بی‌حالی
• رنگ‌پریدگی و قاشقی شدن ناخن‌ها
• ریزش مو

کمبود شدید آهن منجر به کم‌خونی می‌شود که با سرگیجه، ضعف شدید و حتی مشکلات قلبی همراه است.

 

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود منیزیم

منیزیم، نقش کلیدی در بیش از ۳۰۰ واکنش آنزیمی بدن دارد و نمی‌توان اهمیت گسترده آن را به سادگی خلاصه کرد. منیزیم در عملکرد صحیح سلول‌های عصبی و ماهیچه‌ها، سلامت سیستم ایمنی بدن، حفظ ضربان سالم قلب و بسیاری دیگر از موارد نقش حیاتی دارد. نشانه‌های کمبود این ماده در بدن شامل موارد زیر است:

• احساس استرس و اضطراب بدون دلیل
• گرفتگی مداوم عضلات، به ویژه در شب
• خستگی مفرط و خواب بی‌کیفیت

در صورت کمبود شدید منیزیم، ممکن است مشکلات جدی‌تری مثل افزایش فشار خون، میگرن و حتی مشکلات قلبی رخ دهد.

 

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود روی

روی یا زینک، یک ماده معدنی ضروری برای رشد، ترمیم زخم‌ها و تقویت سیستم ایمنی است. نشانه‌های کمبود این ماده معدنی شامل موارد زیر است:

• ریزش مو و نازک شدن مو
• ضعیف شدن حس بویایی یا چشایی‌

کمبود شدید روی می‌تواند به ضعف سیستم ایمنی، مشکلات پوستی و حتی اختلال در رشد کودکان منجر شود.

 

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود پتاسیم

پتاسیم برای عملکرد صحیح عضلات و اعصاب ضروری است و نقش مهمی در حفظ تعادل مایعات بدن دارد. نشانه‌های کمبود پتاسیم شامل موارد زیر است:

• ضعف عضلات و اسپاسم‌های دردناک
• ضربان قلب نامنظم و تپش قلب
• تشنگی مداوم و تکرر ادرار

کمبود شدید پتاسیم می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی قلبی و عصبی شود.

 

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود ید

ید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی ضروری است. هورمون‌های تیروئیدی، متابولیسم و سطح انرژی بدن را تنظیم می‌کنند. نشانه‌های کمبود ید شامل موارد زیر است:

• احساس خستگی مداوم
• تورم در ناحیه گردن (بیماری گواتر)
• پوست خشک و شکنندگی ناخن‌ها

کمبود شدید ید باعث مشکلات تیروئیدی، اختلال در رشد و حتی ناباروری می‌شود.

 

علائم و بیماری‌های ناشی از کمبود سلنیوم

سلنیوم، یک آنتی‌اکسیدان قوی است که از سلول‌ها در برابر آسیب محافظت می‌کند و نشانه‌های کمبود آن شامل موارد زیر است:

• ضعف عضلات و احساس خستگی مداوم
• مشکلات پوستی، مثل خشکی یا التهاب
• سیستم ایمنی ضعیف و ابتلا به عفونت‌های مکرر

کمبود شدید سلنیوم ممکن است باعث مشکلات قلبی، ضعف ایمنی و حتی اختلال در عملکرد غده تیروئید شود.

 

علائم و بیماری های ناشی از کمبود کروم

کروم، برای عملکرد صحیح انسولین ضروری است و به همین طریق، در تنظیم قند خون و متابولیسم انرژی نقش مهمی دارد. نشانه‌های کمبود کروم شامل موارد زیر است:

• کاهش وزن ناخواسته
• به هم ریختن سطح قند خون

کمبود شدید کروم ممکن است خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ و مشکلات متابولیکی را افزایش دهد.

 

راه‌های پیشگیری و جبران کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی

برای پیشگیری از عوارض کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی، لازم است به تغذیه و سبک زندگی سالم توجه ویژه‌ای داشته باشیم. در این مقاله، با مشکلاتی که کمبود هر یک از ویتامین‌ها و مواد معدنی به دنبال دارد، آشنا شدید. برای پیشگیری از این مشکلات، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:

1. تغذیه متنوع و متعادل

استفاده از مواد غذایی سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی بهترین راه برای پیشگیری است. به یاد داشته باشید که درباره مواد مغذی، توصیه اول همیشه داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل است. انتخاب رژیم غذایی سالم می‌تواند گام مؤثری برای بهبود و حفظ سلامتی شما باشد. سبزیجاتی مانند اسفناج و بروکلی برای تأمین آهن، کلسیم و منیزیم بسیار مفید هستند. میوه‌هایی مثل پرتقال و توت‌فرنگی نیز منابع غنی ویتامین C هستند که به جلوگیری از علائم کمبود ویتامین ها کمک می‌کنند.

2. استفاده از مکمل‌ها در مواقع ضروری

اگر رژیم غذایی به‌تنهایی نتواند نیازهای بدن را تأمین کند، با مشورت پزشک می‌توان از مکمل‌ها استفاده کرد. برای افرادی که به دلیل بیماری یا سبک زندگی خاص در معرض نشانه های کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند، مصرف مکمل‌ها یک راهکار عالی محسوب می‌شود. البته مصرف ویتامین‌ها و مواد معدنی زمان خاصی دارد که جزو مهم‌ترین نکات افزایش جذب ویتامین ها و مواد معدنی محسوب می‌شود و در جذب آن‌ها تأثیر زیادی دارد.

3. توجه به روش پخت غذاها

برخی ویتامین‌ها مانند ویتامین C در اثر گرما از بین می‌روند. بنابراین، استفاده از روش‌های پخت بخارپز یا مصرف مواد غذایی خام می‌تواند کمک‌کننده باشد. غلات سبوس‌دار و مغزها برای برطرف ساختن نشانه های کمبود مواد معدنی در بدن مانند روی و منیزیم، گزینه‌ای مناسب هستند.

4. چکاپ‌های دوره‌ای

انجام آزمایش‌های خون برای بررسی سطح ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند آهن، کلسیم و ویتامین D، می‌تواند در تشخیص و درمان زودهنگام مؤثر باشد.

 

نحوه مصرف صحیح ویتامین‌ها و مواد معدنی برای جذب بهتر

برای جذب بهتر و استفاده حداکثری از مواد مغذی، نحوه مصرف ویتامین‌ها و مواد معدنی بسیار مهم است. مصرف اشتباه یا هم‌زمانی نادرست برخی مواد ممکن است میزان جذب آن‌ها را کاهش دهد یا عوارض جانبی ایجاد کند. پس بهتر است با «نکات افزایش جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی» هم آشنا باشید تا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید، با فواید بیش‌تری همراه باشند. در این خصوص حتماً به نکات زیر توجه کنید:

1. ترکیب درست مواد مغذی برای جذب بهتر

برای افزایش جذب آهن، آن را همراه با مواد حاوی ویتامین C مثل آب پرتقال یا فلفل دلمه‌ای مصرف کنید. این ترکیب می‌تواند از عوارض کمبود مواد معدنی مانند خستگی و کم‌خونی جلوگیری کند. ویتامین D نیز بهتر است همراه با غذا مصرف شود تا جذب آن در بدن افزایش یابد.

2. پرهیز از تداخل مواد مغذی

مصرف هم‌زمان مکمل‌های کلسیم و آهن توصیه نمی‌شود، زیرا هر دو برای جذب به روده نیاز دارند و می‌توانند در جذب یکدیگر اختلال ایجاد کنند. از مصرف بیش از حد ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین A و D خودداری کنید، زیرا ممکن است این کار به مسمومیت منجر شود.

3. تنظیم زمان مصرف مکمل‌ها

برخی مواد معدنی مثل منیزیم یا روی بهتر است شب مصرف شوند، زیرا می‌توانند به کاهش استرس و خواب بهتر کمک کنند. مصرف ویتامین‌های گروه B در صبح می‌تواند سطح انرژی شما را در طول روز افزایش دهد و از نشانه های کمبود ویتامین ها در بدن مانند خستگی جلوگیری کند.

4. مشورت با پزشک

اگر سراغ «خرید مکمل های حاوی ویتامین و مواد معدنی ضرورری» رفته باشید، حتماً با انواع مختلفی از مکمل‌ها مواجه شده‌اید و شاید تفاوت دقیق بین محصولات مختلف را هم ندانید. از طرف دیگر، ممکن است مصرف خودسرانه مکمل‌ها عوارض جانبی داشته باشد. پس بهتر است قبل از انتخاب مکمل و شروع مصرف، با پزشک مشورت کنید.

 

سخن پایانی

کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی ممکن است در ابتدا با علائم کوچکی مانند خستگی، ضعف یا ریزش مو بروز کند، اما اگر جدی گرفته نشود، می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند بیماری‌های مزمن بیانجامد. با آگاهی از علائم کمبود مواد معدنی و علائم کمبود ویتامین‌ها و اقدام به‌موقع، می‌توانید از این مشکلات پیشگیری کنید. اگر رژیم غذایی سالم و متعادلی را انتخاب کرده باشید، به احتمال زیاد مشکلی با کمبود ویتامین‌ها یا مواد معدنی هم مواجه نخواهید شد. با این حال، ممکن است بسیاری از افراد دچار کمبود انواع مواد مغذی شوند. آشنایی با نشانه‌ها و راه‌های تشخیص کمبود مواد مغذی، می‌تواند شما را نسبت به چنین کمبودهایی هشیارتر کند.

 

نویسنده: حسن غیبی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده