با علائم کمبود ویتامین B در بدن آشنا شوید!

ویتامین‌های گروه B شامل B1 (تیامین)، B2 (ریبوفلاوین)، B3 (نیاسین)، B5 (پانتوتنیک اسید)، B6 (پیریدوکسین)، B7 (بیوتین)، B9 (فولات) و B12 (کوبالامین) هستند که به تولید انرژی، حفظ سلامت سیستم عصبی و تشکیل گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کنند. این ویتامین‌ها حتی می‌توانند در تولید مواد شیمیایی مغزی که بر خلق‌وخو اثر دارند، نقش داشته باشند و در تقسیم سلولی و رشد بدن مؤثر باشند. بنابراین، کمبود ویتامین‌های گروه ب می‌تواند به مشکلات جدی مانند اختلالات عصبی و کم‌خونی منجر شود. جبران کمبود ویتامین b در بدن​ از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها انجام می‌شود. اگر می‌خواهید نشانه های کمبود ویتامین ب، روش‌های تشخیص آن و راه‌های درمان کمبود این ویتامین‌ها را بدانید، شما را به خواندن این مقاله دعوت می‌کنیم!

علائم کلی کمبود ویتامین‌های گروه B در بدن

ویتامین‌های گروه B یکی از انواع ویتامین محلول در آب هستند که کمبودشان می‌تواند به مشکلات متعددی در بدن بیانجامد، زیرا این ویتامین‌ها نقش‌های حیاتی در متابولیسم سلولی، تولید انرژی و عملکرد سیستم عصبی ایفا می‌کنند. در نهایت، هر یک از ویتامین‌های گروه B نقش خاصی در بدن دارند و کمبود هر یک می‌تواند علائم و نشانه‌های متفاوتی ایجاد کند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

علائم کمبود ویتامین B1 (تیامین)

کمبود تیامین. می‌تواند منجر به بروز علائم مختلفی شود. علائم کمبود ویتامین ب 1 عبارتند از:

• بیماری بری‌بری: این بیماری با ضعف و درد عضلانی، بی‌حسی و سوزش در دست‌ها و پاها و اختلالات عصبی همراه است. افراد مبتلا به آن ممکن است دچار مشکلات تعادلی و حرکتی شوند.
• کاهش فشار خون
• خستگی و ضعف عمومی
• کاهش اشتها
• مشکلات گوارشی

 

علائم کمبود ویتامین B2 (ریبوفلاوین)

ویتامین B2 یا ریبوفلاوین یکی از ویتامین‌های ضروری گروه B است که نقش مهمی در تولید انرژی، عملکرد سیستم عصبی و حفظ سلامت پوست و چشم‌ها دارد. کمبود این ویتامین می‌تواند منجر به بروز علائم مختلفی شود. علائم کمبود ویتامین ب 2 عبارتند از:

• التهاب و ترک‌های گوشه دهان (کیلوزیس)
• التهاب زبان (گلاسیتیس)
• خشکی لب‌ها
• حساسیت به نور (فوتوفوبیا)
• خستگی چشم و تاری دید
• سوزن‌سوزن شدن و بی‌حسی دست و پا
• اضطراب و افسردگی
• کاهش اشتها
• تهوع و استفراغ
• کم‌خونی
• خستگی و ضعف

علائم کمبود ویتامین B3 (نیاسین)

کمبود ویتامین B3 یا نیاسین می‌تواند منجر به بیماری پلاگر شود که با سه علامت اصلی(قرمزی و التهاب پوست، خشکی و پوسته‌پوسته شدن پوست و ضایعات پوستی) مشخص می‌شود. دیگر علائم کمبود ویتامین ب 3 به شرح زیر است:

• زوال عقل: کمبود شدید نیاسین می‌تواند باعث زوال عقل شود که با علائمی چون فراموشی، کاهش تمرکز و اختلال در حافظه همراه است.
• افسردگی، اضطراب و تغییرات خلق‌وخو
• اختلالات خواب
• اسهال مزمن
• خستگی و ضعف عمومی

 

علائم کمبود ویتامین B5 (پانتوتنیک اسید)

ویتامین B5 یا پانتوتنیک اسید یکی از ویتامین‌های ضروری گروه B است که نقش مهمی در متابولیسم کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها ایفا می‌کند. علائم کمبود ویتامین ب 5 نادر است، اما در صورت بروز می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:

• خستگی و ضعف عمومی
• بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن دست و پا
• درد عصبی
• تهوع و استفراغ
• درد شکمی
• تحریک‌پذیری و اختلالات خلق‌وخو
• اختلالات خواب
• خشکی و پوسته‌پوسته شدن پوست
• ریزش مو و نازک شدن تارهای مو
• کاهش اشتها

علائم کمبود ویتامین B6 (پیریدوکسین)

ویتامین B6 یا پیریدوکسین یک ویتامین محلول در آب است که در متابولیسم پروتئین‌ها، تولید نوروترانسمیترها (مواد شیمیایی که پیام‌ها را بین سلول‌های عصبی منتقل می‌کنند) و عملکرد سیستم ایمنی ایفای نقش می‌کند. علائم کمبود ویتامین ب 6 به شرح زیر است:

• تحریک‌پذیری و افسردگی: یکی از علائم شایع کمبود ویتامین B6 تحریک‌پذیری، اضطراب و افسردگی است. این علائم به دلیل نقش ویتامین B6 در تولید نوروترانسمیترهایی مانند سروتونین - که بر خلق‌وخو تأثیر می‌گذارد - رخ می‌دهند.
• اختلالات خواب
• بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن دست و پا
• خشکی و ترک‌های گوشه دهان (کیلوزیس)
• کم‌خونی
• مشکلات گوارشی
• تهوع و استفراغ
• کاهش اشتها و وزن بدن
• ضعف سیستم ایمنی
• اختلالات رشد و نمو

 

علائم کمبود ویتامین ب7 (بیوتین)

ویتامین B7، یا بیوتین، یکی از ویتامین‌های گروه B است که نقش مهمی در متابولیسم مواد مغذی و سلامت مو، پوست و ناخن‌ها ایفا می‌کند. علائم کمبود ویتامین ب 7 نادر است، اما در صورت بروز می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:

• ریزش مو
• خشکی و شکنندگی مو
• شکننده شدن ناخن‌ها
• خستگی و ضعف عمومی
• بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن
• تغییرات خلق و خو
• افسردگی و اضطراب
• تهوع و استفراغ
• کاهش اشتها و وزن

علائم کمبود ویتامین B9 (فولات)

ویتامین B9، که به‌عنوان فولیک اسید نیز شناخته می‌شود، برای بسیاری از عملکردهای بدنی از جمله سنتز و متیلاسیون DNA و همچنین تشکیل سلول‌های قرمز خونی ضروری است. کمبود فولیک اسید طیف گسترده‌ای از مشکلات سلامتی ایجاد می‌کند که این مشکلات می‌تواند به اشکال مختلف ظاهر شود. در اینجا برخی از علائم کمبود ویتامین ب 9 را ذکر می‌کنیم.

• کم‌خونی: فولیک اسید برای تولید و بالغ شدن سلول‌های قرمز خونی ضروری است. بدون مقدار کافی فولیک اسید، بدن سلول‌های قرمز خونی بیش از حد بزرگ و نابالغی به نام مگالوبلاست تولید می‌کند که منجر به کم‌خونی مگالوبلاستیک می‌شود. علائم کم‌خونی ناشی از کمبود فولات شامل موارد زیر است:
  • خستگی و ضعف
  • تنگی نفس
  • رنگ‌پریدگی
  • اسهال مزمن
  • از دست دادن اشتها و کاهش وزن
  • گیجی و دشواری در تمرکز
  • مشکلات رشد در کودکان

 

علائم کمبود ویتامین B12 (کوبالامین)

ویتامین B12، که به‌عنوان کوبالامین نیز شناخته می‌شود، برای سلامت بافت عصبی، عملکرد مغز و تولید سلول‌های قرمز خونی ضروری است. کمبود ویتامین B12 می‌تواند عواقب جدی برای سلامتی داشته باشد. در اینجا برخی از علائم کمبود ویتامین ب 12 را توضیح می‌دهیم.

• کم‌خونی: مشابه کمبود فولیک اسید، کمبود ویتامین B12 می‌تواند منجر به کم‌خونی مگالوبلاستیک شود.
• مشکلات تعادلی
• دشواری در تمرکز
• زخم‌های دهانی
• مشکلات بینایی
• یرقان (زردی)

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره عوارض کمبود ویتامین ها، مقاله زیوش را در این خصوص مطالعه کنید.

 

چه افرادی بیشتر مستعد کمبود ویتامین B هستند؟

گروه‌های خاصی از مردم بیشتر مستعد کمبود ویتامین B هستند، به‌ویژه کمبودهای مربوط به B9 و B12. در این قسمت به برخی از گروه‌های مهم در معرض خطر می‌پردازیم:

• گیاهخواران و افراد با رژیم غذایی خاص: ازآنجایی‌که ویتامین B12 در محصولات حیوانی یافت می‌شود، افرادی که رژیم غذایی گیاهخواری یا وگان را دنبال می‌کنند معمولاً مقدار کافی از ویتامین B12 را در رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنند و علت کمبود ویتامین ب​
   در این گروه‌ها کمبود دریافت آن است​.
• افراد با اختلالات گوارشی مانند بیماری سلیاک، بیماری کرون و گاستریت آتروفیک می‌تواند جذب ویتامین‌های گروه B، مانند فولیک اسید را مختل کند.
• افرادی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند؛ برخی از داروها مانند مهارکننده‌های پمپ پروتون، متفورمین و برخی از ضدتشنج‌ها می‌توانند در جذب ویتامین B12، که یکی از انواع ویتامین‌های B مهم است، تداخل ایجاد کنند.
• افراد مسن
• زنان باردار و شیرده
• افراد با اعتیاد به الکل

 

روش‌های تشخیص کمبود ویتامین B

همان‌طور که گفتیم، کمبود ویتامین B می‌تواند تأثیرات منفی بر بدن داشته باشد و حتی به بیماری ناشی از کمبود ویتامین ب​ بیانجامد؛ در نتیجه تشخیص آن اهمیت ویژه‌ای دارد. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های تشخیص کمبود ویتامین B اشاره می‌کنیم:

• معاینه بالینی: پزشک با بررسی علائم بالینی بیمار و بررسی نشانه های کمبود ویتامین b​ مانند خستگی، ضعف، مشکلات حافظه، افسردگی، بی‌حالی و تغییرات پوستی، می‌تواند به وجود کمبود ویتامین B مشکوک شود.
• بررسی رژیم غذایی بیمار: پزشک ممکن است از بیمار درباره عادات غذایی بیمار از او سؤال بپرسد تا مشخص شود آیا به میزان کافی ویتامین‌های گروه B را دریافت می‌کند یا خیر.
• آزمایش خون و آزمایش ادرار

 

راه‌های جبران کمبود ویتامین B در بدن

برای اصلاح کمبودهای ویتامین B، ضروری است که از یک رژیم غذایی متعادل و غنی از این ویتامین‌ها پیروی شود و همچنین در برخی موارد، فرد به مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای تحت عنوان داروی کمبود ویتامین b بپردازد. البته ضروری است که این مکمل‌ها توسط یک پزشک متخصص یا داروساز مجرب تجویز شده باشد و تحت نظر او مصرف شود. در این قسمت به چگونگی افزایش ویتامین ب در بدن​ می‌پردازیم که شامل دو روش کلی است:

1. تامین ویتامین B از منابع غذایی

ویتامین‌های گروه B به چند دسته تقسیم می‌شوند که هر یک نقش خاصی در سلامت بدن ایفا می‌کنند و در گروه‌های خاصی از مواد غذایی وجود دارند. در نتیجه، بر حسب نوع ویتامین، منبع دریافت آن متفاوت است. در ادامه به معرفی منابع ویتامین ب​ می‌پردازیم که به شرح زیر است:

• ویتامین B1 (تیامین): غلات (مثل برنج قهوه‌ای و گندم کامل)، حبوبات (مانند لپه و عدس)، آجیل و دانه‌ها (مثل دانه آفتابگردان)
• ویتامین B2 (ریبوفلاوین): لبنیات (شیر، ماست، پنیر)، تخم‌مرغ، سبزیجات برگ سبز تیره (مثل اسفناج و کلم) و گوشت (به ویژه گوشت قرمز)
• ویتامین B3 (نیاسین): گوشت (به ویژه مرغ و بوقلمون)، ماهی (مانند ماهی تن و ماهی سالمون)، حبوبات و غلات سبوس‌دار
• ویتامین B5 (پانتوتنیک اسید): گوشت (به ویژه جگر)، تخم‌مرغ، لبنیات، آووکادو و غلات
• ویتامین B6 (پیریدوکسین): مرغ، بوقلمون، ماهی (مانند سالمون و تن)، سیب‌زمینی و موز
• ویتامین B7 (بیوتین): زرده تخم‌مرغ، مغزها و دانه‌ها، سویا و سبزیجات برگ سبز
• ویتامین B9 (فولات): سبزیجات برگ سبز تیره (مثل اسفناج و کلم بروکلی)، حبوبات (مانند عدس و نخود)، مرکبات (مثل پرتقال) و غلات
• ویتامین B12 (کوبالامین): گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ و لبنیات

2. استفاده از مکمل‌های ویتامین B

هنگامی که مصرف تغذیه‌ای کافی نیست، مکمل‌ها می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری و درمان عوارض کمبود ویتامین ب​ ایفا کنند و باعث افزایش ویتامین ب در بدن شوند. البته مهم است که قبل از مصرف آن‌ها با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.

 

در چه مواردی مصرف مکمل ویتامین B توصیه می‌شود؟

معمولا در گروه‌های زیر برای درمان سریع کمبود ویتامین B از مکمل‌ها استفاده می‌شود:

• کمبود ویتامین ب: افرادی که به دلایل مختلف مانند رژیم غذایی نامتعادل، بیماری‌های گوارشی، یا سن بالا دچار کمبود این ویتامین‌ها هستند و به عوارض شدید ناشی از کمبود ویتامین ب دچار می‌شوند.
• بارداری: بارداری از یک طرف خود یک علت کمبود ویتامین ب است، و از طرفی دیگر زنان باردار معمولاً نیاز به فولات بیشتری دارند تا از بروز نقص‌های لوله عصبی در جنین جلوگیری کنند.

معمولاً کمبود ویتامین های گروه ب​ با مصرف مکمل‌های B کمپلکس به سرعت درمان می‌شود، اما پزشک ممکن است بر اساس علائم و مشکلات فرد خرید ویتامین ب در دوزهای تکی را توصیه کند. فواید ویتامین ب در هر یک از انواع آن متفاوت است و برای مشکلات خاصی به کار می‌رود.

 

سخن پایانی

ویتامین‌های گروه B یکی از مهم‌ترین ویتامین‌های بدن به‌شمار می‌آیند که کمبود آن‌ها می‌تواند زمینه را برای بروز بیماری‌های مختلف فراهم آورد. اما با استفاده از بهترین مکمل ویتامین ب و داشتن رژیم غذایی مناسب، می‌توانید مانع از کمبود این ویتامین در بدن خود شوید. توصیه می‌شود برای جلوگیری از کمبود این دسته از ویتامین‌ها، به طور مرتب آزمایش خون بدهید؛ زیرا آزمایش خون بهترین راه برای ارزیابی سطح این ویتامین در بدن است. همچنین مراجعه به پزشک یا متخصص تغذیه را فراموش نکنید تا بتوانید به سرعت این مشکل را برطرف کنید.

 

سوالات متداول

1. آیا مصرف بیش از حد ویتامین B عوارض جانبی دارد؟

اگرچه مکمل‌های ویتامین B معمولاً بی‌خطر هستند، اما مصرف بیش از حد آن‌ها می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند. به عنوان مثال، مصرف زیاد ویتامین B6 می‌تواند منجر به آسیب عصبی شود. همچنین دوزهای بالای ویتامین B3 می‌تواند باعث قرمزی پوست و مشکلات کبدی شود.

2. بهترین زمان برای مصرف مکمل‌های B کمپلکس چیست؟

توصیه بر این است که کپسول B کمپلکس همراه با صبحانه میل شود، زیرا ویتامین‌های گروه B در متابولیسم و تولید انرژی نقش دارند و مصرف آن در شب ممکن است باعث بی‌خوابی شود.

 

نویسنده: مریم خمیسی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی