علائم کمبود آهن و راه های درمان سریع

آهن یکی از انواع مواد معدنی ضروری بدن است و نقش مهمی در سلامت جریان خون و سیستم قلب و عروق ایفا می‌کند. حضور در ساختار هموگلوبین و گلبول‌های قرمز، از مهم‌ترین خواص آهن برای بدن محسوب می‌شود. کمبود آهن، اختلال شایع خونی به‌حساب می‌آید که براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از دو میلیارد نفر در دنیا به آن مبتلا هستند. در این وضعیت هموگلوبین خون کاهش پیدا می‌کند و روند انتقال اکسیژن به بافت بدن مختل می‌شود.

کمبود آهن در صورت عدم درمان می‌تواند پیشرفت کند و به کم‌خونی منجر شود. اما علائم کمبود آهن چیست و پیشرفت آن، چه عوارضی برای بدن خواهد داشت؟ در این مقاله نشانه های کمبود آهن را بررسی و شما را با راه‌های درمان آن آشنا کرده‌ایم. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

علائم اولیه کمبود آهن

شناخت نشانه های کمبود ویتامین ها و انواع مواد معدنی در بدن می‌تواند شما را نسبت به این اختلالات هشیار کند تا در همان مراحل ابتدایی، آن‌ها را شناسایی و درمان کنید. علائم کمبود آهن معمولا آرام آرام شروع می‌شوند، اما با گذشت زمان و عدم درمان، شدیدتر خواهند شد. از علائم اولیه کمبود آهن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خستگی بدون دلیل و کمبود انرژی
• ضعف عمومی
• رنگ‌پریدگی پوست
• سردرد
• تحریک‌پذیری خلق و خو
• تغییر حالت ناخن به فرم قاشقی
• تپش قلب بالا (تاکی کاردی)
• احساس نبض و ضربان در گوش
• میل به خوردن یخ
• ریزش مو
• شکننده بودن ناخن
• احساس درد در زبان

نشانه‌های کمبود شدید آهن

پیشرفت کمبود آهن در بدن می‌تواند نشانه‌های جدی‌تر و اختصاصی‌تر ایجاد کند. اگر نشانه‌های زیر را در خود مشاهده کردید، باید به پیشرفت کمبود آهن در بدنتان شک کنید:

• خستگی مفرط
• سرگیجه یا احساس سبکی سر
• رنگ پریدگی مخاط و زردی پوست
• تنگی نفس؛ علی‌الخصوص حین فعالیت بدنی
• التهاب و ترک گوشه دهان
• ضعف سیستم ایمنی و ابتلا دائمی به عفونت‌ها
• کاهش تمرکز و حافظه
• اختلال رشد و یادگیری در کودکان
• میل به مصرف خاک (پیکوفاژی)
• وزوز گوش و سردرد

بیماری‌های ناشی از کمبود آهن

در بسیاری از موارد، کمبود آهن پس از بروز اختلالات و بیماری‌‌های ناشی از آن تشخیص داده می‌شود. در واقع بسیاری از افراد در مراحل ابتدایی، معمولا متوجه کمبود آهن در بدنشان نیستند یا نسبت به درمان آن اهمال‌کاری می‌کنند. اما باید بدانید که پیشرفت این وضعیت در بدن، می‌تواند به بروز اختلالات جدی و بیماری‌هایی منجر شود که کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهند و به رسیدگی فوری نیاز دارند. از جمله‌ مهم‌ترین بیماری‌های ناشی از کمبود آهن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کم‌خونی ناشی از فقر آهن: نباید کمبود آهن را با کم‌خونی فقر آهن اشتباه بگیرید. در واقع می‌توان به کمبود آهن بدون کم‌خونی دچار شد، اما با گذشت زمان و پیشرفت عارضه، کمبود آهن به کم‌خونی هم منجر می‌شود. کم‌خونی فقر آهن وضعیتی است که در اثر کمبود آهن ایجاد می‌شود. بدن در این وضعیت به دلیل کافی نبودن سطح آهن، توان تولید گلبول قرمز سالم را ندارد.
• سندرم پای بی‌قرار: بسیاری از موارد ابتلا به سندرم پای بی‌قرار، ناشی از کمبود آهن در بدن است. البته شاید نتوان سندرم پای بی‌قرار را بیماری دانست، اما این وضعیت می‌تواند به احساس ناخوشایند در پا، علی‌الخصوص حین خواب منجر شود و در کیفیت خواب اختلال ایجاد کند.
• ضعف سیستم ایمنی: کمبود آهن، موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود، در نتیجه افراد دچار کمبود آهن مستعد ابتلا به انواع بیماری عفونی خواهند بود.
• اختلالات قلبی عروقی: شاید بتوان اختلالات قلبی را جدی‌ترین بیماری ناشی از کمبود آهن دانست. تپش قلب، کاردیومیوپاتی ناشی از کم‌خونی (ضعف عضلات قلب و تغییر شکل غیرطبیعی آن) و حتی افزایش خطر نارسایی قلبی از مهم‌ترین اختلالات ناشی از کمبود آهن هستند.
• مشکلات بارداری برای مادر و جنین: از عوارض کمبود آهن در بارداری می‌توان به زایمان زودرس و بروز اختلال در وزن‌گیری نوزاد اشاره کرد.
• اختلالات رشدی، شناختی و یادگیری: این مشکل از شایع‌ترین عوارض کمبود آهن در کودکان است. در واقع سطوح پایین آهن در خون، می‌تواند در روند رشد و یادگیری کودکان اختلال ایجاد کند.

چه کسانی بیشتر در معرض کمبود آهن هستند؟

افراد زیر بیش از سایرین در معرض کمبود آهن قرار دارند:

1. زنان با خون‌ریزی شدید ماهانه

خون‌ریزی شدید در سیکل‌های ماهانه زنان، به کاهش شدید خون و هموگلوبین منجر می‌شوند و از آنجایی که هموگلوبین حاوی آهن است، کاهش مداوم آن در سطح بدن، در نهایت به کمبود آهن ختم خواهد شد. در واقع خون‌ریزی عادت ماهانه، شایع‌ترین علت کمبود آهن در زنان است.

2. زنان باردار

در دوران حاملگی، حجم خون بدن افزایش می‌یابد تا هم از مادر و هم از رشد کودک حمایت کند. این وضعیت به‌معنای نیاز بیشتر بدن به آهن برای ساخت هموگلوبین است و در صورت عدم تامین آن، امکان ابتلا به کمبود آهن افزایش خواهد یافت.

3. کودکان و نوزادان

کودکان به سرعت رشد می‌کنند و جریان رشد به میزان بیشتری از آهن نیازمند است. اگر آهن از طریق شیر مادر یا مکمل‌‌های تغذیه‌ای تامین نشود، می‌تواند کودک را در معرض کمبود شدید آهن قرار دهد.

4. افراد مبتلا به نارسایی کلیوی

کمبود آهن و کم‌خونی یکی از عوارض حاصل از نارسایی کلیه است. بسیاری از این دسته بیماران نیازمند مکمل‌های آهن و در موارد شدیدتر فرم تزریقی آهن هستند.

5. اهداکنندگان خون

اهدای منظم خون، ذخایر خونی آهن در بدن را کاهش می‌دهد. به همین دلیل اهداکنندگان خون هم بیش از دیگران در معرض ابتلا به کمبود آهن قرار دارند.

6. افراد مبتلا به اختلالات گوارشی

وضعیتی مانند سلیاک یا کرون، موجب کاهش توانایی بدن در جذب آهن می‌شود. همچنین گاهی اختلالات گوارشی به خونریزی منجر می‌شوند و همین مسئله ریسک کاهش سطح آهن را افزایش می‌دهد. ازاین‌رو، این‌ دسته از افراد بیش از سایرین در معرض ابتلا به کمبود آهن قرار دارند و باید با مشورت پزشک، به مصرف مکمل آهن بپردازند.

7. سوء تغذیه

رژیم غذایی خاص، رژیم‌هایی با سطح پایین آهن و مصرف محصولات غذایی که جذب آهن را کاهش می‌دهند، می‌توانند موجب افزایش خطر کمبود آهن شوند. افراد گیاهخوار و وگان و کسانی که بیش از حد از قهوه، چای و محصولات حاوی کلسیم مصرف می‌کنند، در این دسته قرار می‌گیرند.

روش های تشخیص کمبود آهن

توصیه می‌کنیم با مشاهده علائم کمبود آهن در بدن، برای بررسی دقیق‌تر به پزشک مراجعه کنید. پزشک برای تشخیص دقیق‌تر، سوالاتی از سبک زندگی و سابقه پزشکی شما خواهد پرسید. سپس برای تشخیص کمبود آهن و علت بروز آن، آزمایشاتی را تجویز خواهد کرد.

آزمایش خون اصلی‌ترین راه تشخیص کمبود آهن است. پزشک در قدم اول، تست CBC را درخواست می‌کند. این تست نشان خواهد داد که آیا تعداد گلبول‌های قرمز خون‌تان در محدوده نرمال قرار دارد یا خیر. مهم‌ترین فاکتورهای اثبات‌کننده کمبود آهن در CBC شامل موارد زیر است:

• هماتوکریت(HCT): یکی از فاکتورهای خونی است که در بررسی کمبود آهن ارزش و اهمیت دارد. هماتوکریت به معنای درصدی از خون است که توسط گلبول‌های قرمز ساخته می‌شود.
• هموگلوبین (HB): از دیگر تست‌های تشخیصی است که می‌تواند کمبود آهن در بدن را ثابت کند.
• میانگین حجم گلبول قرمز (MCV): این فاکتور نشان‌دهنده اندازه متوسط هر گلبول قرمز است و پایین بودن آن یکی از فاکتورهای نشان‌دهنده کمبود آهن خواهد بود.
• میانگین هموگلوبین گلبول قرمز (MCH): پایین بودن MCH نشان‌دهنده کمبود آهن است.
• میزان فریتین در خون: فریتین هم از دیگر فاکتورهایی است که در بررسی و تشخیص کمبود آهن مورد بررسی قرار می‌گیرد. این فاکتور نشان‌دهنده ذخیره آهن در بدن است و پایین بودن آن، می‌تواند به معنای پایین بودن سطح آهن در خون باشد.
• میانگین غلظت هموگلوبین در گلبول قرمز (MCHC): پایین بودن این فاکتور خونی، از دیگر نشانه‌های اثبات کم‌خونی تلقی می‌شود.

در نهایت با اثبات کمبود آهن، ممکن است پزشک برای درک صحیح علت بروز آن، درخواست آزمایشات تکمیلی مانند عکسبرداری از بدن و سیستم گوارش داشته باشد. این کار برای اطمینان از عدم وجود خونریزی دستگاه گوارش یا عوامل زمینه‌ای کمبود آهن در بدن انجام می‌شود.

روش‌های جبران کمبود آهن در بدن

درمان سریع کمبود آهن، خط مقدم درمان اختلالات ناشی از این عارضه خونی به‌حساب می‌آید. در واقع بلافاصله پس از تشخیص کمبود آهن در خون، باید نسبت به جبران آن اقدام کنید. راه‌های زیر از بهترین روش‌های افزایش آهن در بدن​ محسوب می‌شوند:

1. مصرف منابع غذایی غنی از آهن

مصرف محصولات غذایی سرشار از آهن، شاید سریع‌ترین راه برای جبران کمبود این ماده معدنی در بدن نباشد، اما راه‌حلی پایدار برای حفظ سطح مناسب آهن در بدن است. محصولاتی مانند گوشت قرمز، جگر گاو، گوسفند و مرغ، گوشت مرغ و بوقلمون، تخم‌مرغ، ماهی، اسفناج، بروکلی، انواع حبوبات، آجیل، دانه‌ها و غلات کامل از بهترین منابع طبیعی آهن هستند.

2. مصرف مکمل آهن

عوارض کمبود آهن در بدن می‌تواند جبران‌ناپذیر و شدید باشد. به همین دلیل، در صورت تشخیص کمبود متوسط تا شدید آهن در بدن، باید به خرید مکمل آهن و مصرف آن اقدام کنید. مکمل، اصلی‌ترین داروی کمبود آهن محسوب می‌شود و نقش مهمی در بهبود عوارض ناشی از آن ایفا می‌کند.

مکمل‌ها سریعاً کمبود آهن در بدن را جبران می‌کنند. امروزه انواع مختلفی از مکمل‌های آهن در بازار موجود هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فروس سولفات: این دسته از مکمل‌های آهن جذب خوبی دارند و به همین دلیل، بیش از سایر انواع مکمل آهن به فروش می‌رسند. از شایع‌ترین عوارض فروس سولفات می‌توان به ناراحتی‌های معده و یبوست اشاره کرد.
• فروس گلوکونات: فروس گلوکونات نسبت به فروس سولفات مشکلات گوارشی کمتری ایجاد خواهد کرد و برای افرادی که معده حساسی دارند، مناسب است.
• فروس فومارات: فروس فومارات داری غلظت بالایی از آهن است و به همین دلیل دوز کم‌تری از آن، می‌تواند آهن عنصری کافی تأمین کند. البته این نوع آهن هم ممکن است با عوارض گوارشی همراه باشد.
• فروس بیس‌گلایسنات: در این مکمل آهن با آمینواسید گلایسین ترکیب شده است و جذب بسیار بالایی دارد. فروس بیس‌گلایسنات نسبت به چند مورد آهن دیگر، کم‌ترین عوارض گوارشی را دارد.
• مکمل فیفول: فیفول یا ففول حاوی آهن به شکل فروس سولفات و همچنین ویتامین B9 (فولیک اسید) است. از آن‌جایی که مصرف فولیک اسید و آهن حین بارداری حیاتی است، آهن فیفول انتخاب مناسبی برای زنان باردار به شمار می‌رود.
• مکمل فروفورت گاین: مشابه فیفول حاوی آهن و فولیک اسید است و برای زنان باردار انتخاب مناسبی محسوب می‌شود.

توجه داشته باشید که نوع مکمل مصرفی با توجه به شدت کمبود آهن، ترکیبات موجود در خون و همچنین جنسیت شما تعیین می‌شود. به همین دلیل توصیه می‌کنیم که برای تشخیص بهترین قرص های آهن برای درمان کم خونی، حتماً با پزشک مشورت کنید.

دوز پیشنهادی مصرف مکمل آهن برای خانمها و آقایان

اگرچه عوارض کمبود آهن در زنان و مردان تقریبا یکسان فرض می‌شود، اما دوز پیشنهادی مکمل و نوع آن نسبت به وضعیت هر فرد، وزن او و شدت کمبود تجویز خواهد شد. دوز معمول مصرف آهن خوراکی، برای زنان بالغ ۱۸ و مردان بالغ ۸ میلی‌گرم آهن عنصری در روز است.

دوز پیشنهادی مصرف روزانه آهن برای زنان باردار

لازم است که برای دوری از خطرات ناشی از کمبود آهن در بارداری، حتما از بهترین قرص آهن در بارداری استفاده کنید. زنان در دوران بارداری برای پیشگیری از کمبود آهن، روزانه به ۲۷ میلی‌گرم از این ماده معدنی نیاز دارند.

دوز مصرف روزانه آهن برای کودکان

توصیه می‌شود که برای جلوگیری از کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از فقر آهن در نوزادان، بهترین شربت آهن کودکان از شش ماهگی برای نوزادان شروع شود. میزان توصیه‌شده آهن از شش‌ماهگی تا دوسالگی، ۱۰ الی ۱۲.۵ میلی‌گرم آهن عنصری است.

نکاتی برای جذب بهتر آهن

برای جذب بهتر مکمل آهن، رعایت نکات زیر ضروری است:

• همراه با مکمل آهن یا محصولات غذایی سرشار از آن، از ویتامین سی (مانند مرکبات یا فلفل دلمه‌ای) کمک بگیرید.

• بهتر است آهن را با معده خالی مصرف کنید. البته اگر این کار باعث احساس ناراحتی در سیستم گوارشی‌تان می‌شود، آن را با غذا مصرف کنید. ترجیحاً هنگام مصرف مکمل آهن، در وعده غذایی خود از منابع سرشار از کلسیم استفاده نکنید.

• میان مصرف آهن و نوشیدنی‌های حاوی کافئین، حداقل دو ساعت فاصله بیندازید.

• مصرف مکمل کلسیم، مانع از جذب مکمل آهن می‌شود. تا جای ممکن مکمل‌های آهن و کلسیم را با فاصله زمانی نسبت به یکدیگر مصرف کنید.

سخن پایانی

در این مقاله تلاش کردیم شما را با عوارض کمبود آهن در مردان و زنان، علائم کمبود آهن در زنان و مردان، خواص آهن برای بدن و انواع داروی کمبود آهن آشنا کنیم. با شناخت انواع مکمل‌های آهن و تفاوت‌های آن‌ها، می‌توانید میان انواع مکمل‌های موجود در بازار، انتخاب دقیق‌تری داشته باشید. همچنین در صورت نیاز به مشاوره، می‌توانید با ما تماس بگیرید تا از مشاوره رایگان کارشناسان داروساز زیوش بهره‌مند شوید.

نویسنده: محبوبه معصوم‌نیا

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی