کاربامازپین که با نام تجاری تگرتول شناخته می‌شود، دارویی ضدتشنج‌ است که برای کنترل تشنج و تسکین دردهای با منشاء عصبی (نوروپاتیک) تجویز می‌شود. این دارو، اثربخشی مشابه داروهای فنی‌توئین و والپروات سدیم برای کنترل انواع تشنج دارد. همچنین کاربامازپین به‌عنوان یک درمان کمکی (همراه با سایر دارو) در درمان اختلال افسردگی دوقطبی نیز استفاده می‌شود.

در ادامه، به بررسی نکات مهمی ازجمله تداخلات دارویی، روش‌های صحیح مصرف و تنظیم دوزها درباره کاربامازپین می‌پردازیم تا شما بتوانید با آگاهی کامل و خیال راحت از فواید آن بهره‌مند شوید.

طبقه‌بندی دارویی	عامل ضدجنون - عامل ضدتشنج متفرقه
اشکال دارویی	قرص پیوسته‌رهش ۲۰۰، ۳۰۰ و ۴۰۰ میلی‌گرم، شربت ۱۰۰ میلی‌گرم در ۵ میلی‌لیتر و سوسپانسیون ۱۰۰ میلی‌گرم در ۵ میلی‌لیتر
موارد مصرف اصلی	تشنج - اختلال دوقطبی - دردهای نوروپاتیک
نحوه مصرف رایج	مقادیر مصرف این دارو، صرفا توسط پزشک متخصص و بر اساس شرایط بالینی بیمار تعیین می‌شود. از مصرف یا تغییر مقدار مصرف دارو به‌صورت خودسرانه خودداری کنید.
تداخلات دارویی مهم^	آپیکسابان -  تاموکسیفن - وریکونازول - تیکاگرلور - ترامادول - وراپامیل
تداخلات غذایی مهم	آب گریپ‌فروت
برندهای تجاری معروف	کاربامازپین هگزال - قرص تگرتول - تگاتارد - تگرازپین
داروهای هم‌گروه	گاباپنتین

^داروهای فهرست‌شده در این جدول، تمامی تداخلات دارویی کاربامازپین را شامل نمی‌شوند. بنابراین، در صورت مصرف هرگونه دارو، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

کاربرد کاربامازپین

موارد مصرف دارو در ادامه بررسی می‌شوند:

کاربامازپین برای اختلال دوقطبی

کاربامازپین می‌تواند به صورت تک‌درمانی برای درمان دوره‌های خفیف تا متوسط اختلال دوقطبی، مانند خلق پایین (هیپومانیا) یا خلق بالا (شیدایی)، استفاده شود و همچنین در مدیریت حالت‌های ترکیبی (خلق بالا و پایین همزمان) مؤثر است.

کاربامازپین برای درمان تشنج 

کاربامازپین به‌صورت تک‌درمانی یا همراه با داروهای دیگر برای کنترل تشنج‌ فوکال (کانونی) و ژنرالیزه (عمومی) استفاده می‌شود.

با این حال، این دارو برای درمان صرع Absence (تشنج‌های کوتاه چندثانیه‌ای با خیره شدن و توقف حرکت که عمدتاً در کودکان رخ می‌دهد) و تشنج Myoclonic (پرش‌ها یا تکان‌های ناگهانی و کوتاه عضلانی، اغلب در دست‌ها یا پاها که بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود) مناسب نیست.

کاربامازپین برای درمان دردهای نوروپاتیک

کاربامازپین برای درمان دردهای عصبی مانند نورالژی تری‌ ژمینال (درد شدید و برق مانند در یک طرف صورت) و درد عصب گلوسوفارنکس (درد حلق، گلو و زبان) استفاده می‌شود.

کاربامازپین و افسردگی

کاربامازپین به عنوان درمان نگهدارنده (پیشگیری از عود علائم و حفظ ثبات خلقی در طولانی‌مدت) برای کنترل افسردگی و نوسانات خلقی در اختلال دوقطبی نیز توسط پزشک تجویز می‌شود.

نحوه مصرف کاربامازپین

برای مصرف صحیح دارو و کسب حداکثر اثربخشی درمانی، نکات زیر را رعایت کنید:

• قرص‌های سریع‌رهش (IR) کاربامازپین را همراه با غذا مصرف کنید تا جذب بهتری داشته باشد.

• قبل از مصرف سوسپانسیون کاربامازپین (شربت کاربامازپین برای کودکان) بطری را خوب تکان دهید. این سوسپانسیون را با غذا مصرف کنید و از ترکیب آن با داروها یا مایعات دیگر خودداری کنید تا رسوب نکند.

• قرص‌ها و کپسول‌های پیوسته‌رهش (SR/ER) را با یک لیوان آب کامل ببلعید و از باز کردن، خرد کردن یا جویدن آن خودداری کنید. اگر ظاهر قرص آسیب‌دیده یا شکسته بود، از مصرف آن خودداری کنید.

• می‌توانید قرص‌ها و کپسول‌های پیوسته‌رهش را قبل یا بعد از غذا بخورید، اما زمان مصرف را ثابت نگه دارید؛ مثلاً اگر همیشه داروی خود را یک ساعت قبل از غذا استفاده می‌کنید، زمان آن را تغییر ندهید و به بعد از غذا موکول نکنید.

• درصورتی‌که کاربامازپین به‌صورت انما (از راه مقعد) تجویز شده‌است، شربت خوراکی آن را با مقدار مساوی آب تصفیه‌شده مخلوط کنید و سپس طبق دستور پزشک آن را استفاده کنید. اگر تا ۲ ساعت بعد از انجام تنقیه اجابت مزاج داشتید، دوز را تکرار کنید.

روش قطع قرص کاربامازپین

قطع ناگهانی کاربامازپین ممکن است باعث تشدید یا افزایش دفعات حمله تشنج شود. این دارو را ناگهانی و خودسرانه قطع نکنید. برای قطع درمان، پزشک باید دوز را به تدریج کاهش دهد و تعداد تشنج‌های شما را به طور منظم بررسی کند.

عوارض جانبی احتمالی کاربامازپین

قرص کاربامازپین نیز مانند هر دارویی، ممکن است عوارض جانبی داشته باشد. در ادامه شایع‌ترین عوارض این دارو آورده شده است. این فهرست کامل نیست، بنابراین در صورت بروز هر مشکل غیرعادی، با پزشک یا داروساز مشورت کنید:

• سرگیجه

• خواب‌آلودگی

• تهوع

• استفراغ

• آتاکسی (عدم تعادل)

• یبوست

• خشکی دهان

کاربامازپین در موارد نادر ممکن است سبب بروز عوارضی چون تاری دید، اختلال گفتار، افزایش فشار خون بالا و لرزش شود. درصورت بروز هر یک از این علائم لازم است که با پزشک مشورت کنید.

تداخلات دارویی کاربامازپین

مصرف کاربامازپین همراه با برخی داروها می‌تواند باعث بروز عوارض جدی شود. آگاهی از این تداخلات دارویی بسیار مهم است. در ادامه، مهم‌ترین تداخلات دارویی این ترکیب را بررسی می‌کنیم.

• داروهای ضد‌بارداری (مانند ال دی): مصرف کاربامازپین، اثربخشی درمانی داروهای فوق برای جلوگیری از بارداری را کاهش می‌دهد. ضروری است که در طول مدت مصرف همزمان (و تا ۲۸ روز پس از قطع درمان با کاربامازپین)، برای اطمینان از پیشگیری از بارداری از یک روش ثانویه مانند کاندوم هم استفاده کنید.

• داروهای ضد HIV (مانند آتازاناویر، دولوتگراویر، ریتوناویر، ایندیناویر و نلفیناویر)

• داروهای ضدانعقاد (مانند وارفارین، آپیکسابان، دابیگاتران، ریواروکسابان و تیکاگرلور)

• داروهای ضد سرطان (مانند ابیراترون استات، داساتینیب، دوکسوروبیسین، اگزمستان، ایماتینیب، ایرینوتکان، اتوپوزاید و وین‌کریستین)

• داروهای ضد قارچ (مانند ایتراکونازول، وُریکونازول و کتوکونازول)

• برخی داروهای اعصاب‌وروان (مانند آری‌پیپرازول، کلوزاپین، کوئتیاپین، ریسپریدون، ترازودون، لاموتریژین و بوسپیرون)

• مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (سلژیلین)

• داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (مانند سیکلوسپورین، سیرولیموس و تاکرولیموس)

• داروهای قلبی مهارکننده کانال کلسیمی (مانند دیلتیازم، وراپامیل، نیفدیپین و نیمودیپین)

• مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (مانند سلژیلین)

• لدی‌پاسویر + سوفوسبوویر

• اپرپیتانت

• آرتیمیتر + لومفانترین

• داکلاتاسویر

• ایوابرادین

• ماسیتنتان

• رانولازین

• ریفابوتین

• تاموکسیفن

• تنوفوویر آلافنامید (TAF)

• توفاسیتینیب

• ترامادول

• آلفنتانیل

• کلاریترومایسین

• داپسون

• دگزامتازون

• لاموتریژین

• لیناگلیپتین

• متیل‌ پردنیزولون

• تادالافیل

• تئوفیلین

• ایزوترتینوئین

این فهرست، لیست کاملی از تمام تداخلات دارویی کاربامازپین نیست. درصورتیکه هر داروی دیگری را مصرف می‌کنید، پیش از مصرف کاربامازپین با داروساز یا پزشک مشورت کنید.

تداخلات غذایی کاربامازپین

برای بهترین اثر، کاربامازپین را همیشه در زمان مشخصی نسبت به غذا (مثلاً قبل یا بعد از غذا) مصرف کنید و این زمان را تغییر ندهید. از مصرف این دارو با آب گریپ‌فروت خودداری کنید، زیرا این آبمیوه غلظت دارو را در بدن افزایش می‌دهد و ممکن است باعث تشدید عوارض جانبی شود.

موارد هشدار مصرف

درصورتی‌که هریک از موارد زیر در مورد شما صدق می‌کند، پیش از مصرف کاربامازپین با پزشک یا داروساز مشورت کنید:

• حساسیت شدید به کاربامازپین، داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (مانند نورتریپتیلین) یا سایر ترکیبات دارو

• اختلالات مرتبط با سیستم آنتی‌کولینرژیک (مانند احتباس ادرار، افزایش فشار چشم و یبوست)

• انجام جراحی بای‌پس معده (مخصوصاً در مصرف فرمولاسیون‌های پیوسته‌ رهش)

• سابقه ناهنجاری‌های زمینه‌ای در الکتروکاردیوگرام (ECG) و نارسایی قلبی

• نارسایی‌های کبدی و سابقه پورفیری کبدی

• میاستنی گراویس

• نارسایی کلیوی (شامل CKD و AKI)

• ابتلا به تشنج‌های Absence و Myoclonic

• سرکوب مغز استخوان (به‌دلیل دارو یا بیماری)

• بلوک قلبی دهلیزی‌بطنی (AV)

• اختلالات خونی جدی (مانند آنمی آپلاستیک)

مصرف کاربامازپین در بارداری و شیردهی

استفاده از داروها در دوره‌های باروری، بارداری و شیردهی، همواره از مهم‌ترین دغدغه‌های بانوان محترم محسوب می‌شود. در ادامه به بررسی این موارد برای داروی کاربامازپین خواهیم پرداخت:

مصرف کاربامازپین در دوران باروری

برای خانم‌های جوانی که قصد بارداری دارند، کاربامازپین به دلیل احتمال عوارض برای جنین گزینه مناسبی نیست. در صورتی که استفاده از این دارو ضروری باشد و گزینه دیگری وجود نداشته باشد، مصرف مکمل فولیک اسید در کنار این دارو با تجویز پزشک توصیه می‌شود.

مصرف کاربامازپین در دوران بارداری

مصرف کاربامازپین در بارداری، به‌ویژه در دوزهای بالا ممکن است خطر مشکلاتی مانند نقص لوله عصبی (اسپینا بیفیدا)، ناهنجاری‌های جمجمه یا قلب جنین را افزایش دهد. درصورتی‌که درمان با کاربامازپین در دوره بارداری ضروری باشد، پزشک ممکن است مکمل فولیک اسید را برای کاهش این خطرات تجویز کند.

مصرف کاربامازپین در دوران شیردهی

مطابق توصیه شرکت سازنده، پزشک باید برای تجویز این دارو در شیردهی، مزایای درمانی و خطرات احتمالی دارو برای جنین را بررسی کند و بر اساس آن، تصمیم بر مصرف یا عدم مصرف بگیرد.

مکمل‌های دارای اثرات مشابه کاربامازپین

مکمل‌ها، کاربردهای متعددی دارند و می‌توانند به بهبود علائم بیماران کمک کنند. در ادامه، برخی از مکمل‌هایی که می‌توانند کاربردهای کمک درمانی برای موارد مصرف این دارو داشته باشند (داروی گیاهی جایگزین کاربامازپین)، معرفی خواهند شد:

مکمل‎‌های موثر در بهبود دردهای نوروپاتیک

انواع مختلفی از مکمل‌ها برای بهبود و تسکین دردهای عصبی (نوروپاتیک) در دسترس هستند. ویتامین‌های گروه ب، به‌ویژه ویتامین ب۱ (تیامین)، ب۶ و ب۱۲، در صدر مکمل‌های کمکی برای کاهش این دردها قرار دارند، زیرا به تقویت و ترمیم اعصاب کمک می‌کنند. مکمل‌های حاوی منیزیم نیز می‌توانند با کاهش التهاب و آرام کردن عضلات، به تسکین این دردها کمک کنند.

در ادامه، مکمل‌هایی بر پایه این ترکیبات معرفی می‌شوند:

قرص کاربامازپین چگونه کار می‌کند؟

کاربامازپین احتمالاً از طریق سرکوب فعالیت هسته ونترالیس تالاموس (بخشی از مغز که در تنظیم فعالیت‌های الکتریکی مغز نقش دارد)، کاهش انتقال سیناپسی، یا مهار تجمع تحریکات، اثر ضد تشنج خود را اعمال می‌کند. این اثرات ممکن است از طریق محدودسازی ورود یون‌های سدیم به داخل غشای سلول‌های عصبی یا مکانیسم‌های ناشناخته دیگر رخ دهد.

همچنین، کاربامازپین دارای اثرات متعددی از جمله اثرات آنتی‌کولینرژیک، ضد درد عصبی، ضد ادراری، شل‌کننده عضلانی، ضد مانیا، ضد افسردگی و ضد آریتمی است. این دارو ترشح هورمون ضد ادراری (ADH) را تحریک می‌کند و اثر آن را در بازجذب آب در کلیه‌ها تقویت می‌کند. از نظر ساختار شیمیایی، این دارو با ضد افسردگی‌های سه‌حلقه‌ای ارتباط دارد که به برخی از خواص ضد افسردگی و ضد مانیای آن کمک می‌کند.

سخن پایانی

کاربامازپین دارویی مؤثر برای درمان تشنج، دردهای عصبی (نوروپاتیک) و مدیریت اختلال دوقطبی است. در این مطلب، اطلاعات کاملی درباره کاربردها، نحوه مصرف، هشدارها و تداخلات دارویی این دارو ارائه شده است. مصرف کاربامازپین طبق دستور پزشک و با درنظر گرفتن بیماری‌های زمینه‌ای یا داروهای مصرفی می‌تواند کم‌ترین عارضه و بهترین اثربخشی را داشته باشد. برای خرید قرص کاربامازپین، با نسخه پزشک به داروخانه‌های معتبر مراجعه کنید. در صورتی که قصد ادامه مصرف این دارو را دارید نیز می‌توانید با داروساز مشورت و دارو را تهیه کنید.

سؤالات متداول

1. چقدر طول می‌کشد تا کاربامازپین اثر کند؟

اثر درمانی کاربامازپین معمولاً ۱ تا ۲ هفته پس از شروع مصرف آغاز می‌شود. برای بهترین نتیجه، لازم است که مصرف دارو را به‌طور منظم و تحت نظر پزشک خود ادامه دهید.

2. آیا مصرف کاربامازپین، عارضه جانبی بلند‌مدت ایجاد می‌کند؟

بسیاری از افراد کاربامازپین را برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها به صورت ایمن مصرف می‌کنند. با این حال برخی از افراد ممکن است در مصرف طولانی‌مدت دچار افت تراکم و پوکی استخوان شوند. ورزش منظم، رژیم غذایی سرشار از کلسیم و بررسی دوره‌ای سلامت استخوان، می‌تواند به حفظ سلامتی کمک کند.

3. آیا می‌توانم مصرف کاربامازپین را متوقف کنم؟

قطع ناگهانی کاربامازپین می‌تواند سبب بازگشت حملات تشنج یا بدتر شدن علائم دوقطبی و دردهای عصبی شود. برای قطع ایمن دارو، کاهش دوز تدریجی تحت نظر پزشک ضروری است.

4. آیا مصرف قرص کاربامازپین باید قبل از جراحی قطع شود؟

خیر؛ معمولاً می‌توانید داروی خود را طبق روال معمول، قبل و بعد از عمل جراحی مصرف کنید. توجه کنید که این دارو می‌تواند اثرات برخی داروهای بیهوشی را کاهش دهد؛ بنابراین باید قبل از جراحی لیست داروهای مصرفی خود را به پزشک اطلاع دهید.

5. ایا قرص کاربامازپین چاق میکند؟

بله، برخی افراد با مصرف کاربامازپین افزایش وزن را تجربه می‌کنند. برای کاهش این عارضه، توصیه می‌شود که در مدت درمان با کاربامازپین ورزش منظم و رژیم غذایی متعادل را رعایت کنید.

6. ایا کاربامازپین برای بارداری ضرر دارد؟

مصرف کاربامازپین در بارداری یا برای کسانی که قصد بارداری دارند، فقط در موارد ضروری و با نظر پزشک مجاز است.

7. آیا کاربامازپین اعتیاد آور است؟

خیر، این دارو سبب اعتیاد و وابستگی نمی‌شود.

8. تفاوت تگاتارد با کاربامازپین در چیست؟

تگاتارد، یکی از برندهای کاربامازپین است و همان ماده مؤثره را دارد؛ تفاوت اصلی در این است که تگاتارد، فرم پیوسته‌رهش از کاربامازپین است و دارو را به‌آرامی در بدن آزاد می‌کند.

9. جایگزین قرص کاربامازپین چیست؟

تصمیم به جایگزینی قرص کاربامازپین با داروی دیگر باید تنها توسط پزشک گرفته شود، زیرا انتخاب دارو به شرایط شما بستگی دارد. از تغییر خودسرانه داروها پرهیز کنید و حتماً با پزشک مشورت کنید.

منابع: WebMD | Drugs.com | UpToDate

نویسنده: سروش سراب هرسینی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و کوثر معمارفر