اختلال دوقطبی یا بای پولار: نوسان در مرز شادی و اندوه

اختلال دوقطبی، سفری پرماجرا در میان قله‌های بلند شادی و دره‌های عمیق اندوه است. این اختلال روانی، که با تغییرات شدید در خلق‌وخو همراه است، می‌تواند چالش‌های بزرگی را برای فرد و اطرافیانش به وجود آورد. اما آیا این نوسانات به معنای پایان راه است؟ یا شاید، با درک درست و مدیریت صحیح، می‌توان از این فراز و فرودها به شکلی مثبت بهره برد؟ در این مقاله به بررسی عمیق‌تر این اختلال پیچیده و راه‌های مدیریت آن خواهیم پرداخت. برای دانستن بیشتر در این مورد، با تیم زیوش همراه باشید.

آشنایی با اختلال دوقطبی یا بای‌پولار

اختلال دوقطبی یا بای‌پولار (bipolar) وضعیتی در سلامت روان است که با تغییرات شدید در خلق‌‌وخو، از مانیا تا افسردگی، خود را نشان می‌دهد. این وضعیت در گذشته با عناوین افسردگی شیدایی یا بیماری دوقطبی نیز شناخته می‌شد. همچنین ممکن است این اختلال، به عنوان مودی بودن نیز توصیف شود. اختلال دوقطبی یک وضعیت نادر نیست؛ در واقع، مؤسسه ملی سلامت روان اعلام می‌کند، که 8/2 درصد از افراد بالغ در ایالات متحده (یا حدود پنج میلیون نفر) به اختلال دوقطبی مبتلا هستند.

این مقاله اطلاعات لازم برای آشنایی با اختلال دوقطبی، تایپ‌های متفاوت آن، علائم این اختلال، تفاوت‌ها در مردان و زنان و همچنین نحوه بروز این عارضه در گروه های سنی کودک و نوجوان را برایتان فراهم می‌کند.

ابتدا لازم است با مفهوم برخی لغات مرتبط با این اختلال آشنا شوید.

مانیا و هایپومانیا

اپیزود یا دوره‌ی مانیا، معمولاً شامل اوج‌گیری احساسی می‌شود. ممکن است احساس هیجان، تکانشگری (مثل تصمیمات عجولانه) و سرخوشی داشته باشید و انرژی زیادی در خود احساس کنید. همچنین، ممکن است عصبی و مضطرب باشید یا متوجه شوید که انگار افکارتان از هم سبقت می‌گیرند. برخی افراد ممکن است توهم یا سایر علائم سایکوز را نیز تجربه کنند. برای آشنایی با علائم سایکوز و انواع اختلالات روانی، به مقاله جامع تیم علمی زیوش مراجعه کنید.

گاهی نیز احساس نامرئی بودن یا غیرقابل دسترس بودن می‌کنید. اپیزودهای مانیا ممکن است شامل رفتارهایی باشند که نسبت به حالت عادی عجیب یا غیرمعمول هستند. مثال‌های رایج این نوع از رفتار شامل موارد زیر است:

· داشتن رابطه جنسی بدون استفاده از روش‌های محافظتی

· استفاده نابجا از داروها و الکل

· ولخرجی کردن

علاوه بر این ظهور دوره مانیا می‌تواند به اشکال متعدد دیگری نیز خودش را نشان دهد؛ که اصلی‌ترین مثال‌ها شامل موارد زیر است:

· به‌صورت ناگهانی از شغل خود استعفا دهید.

· به‌تنهایی و بدون اطلاع به سایرین به مسافرت بروید.

· سرمایه‌گذاری‌های بزرگ از روی هوی و هوس انجام دهید.

· بسیار سریع‌تر از حالت عادی و بیشتر از سرعت مجاز رانندگی کنید.

· در فعالیت‌های ورزشی شدیدی شرکت کنید که در حالت معمول به آن‌ها نمی‌پردازید.

در حالی که دلایل بسیار زیادی وجود دارد که چرا یک فرد باید درگیر این فعالیت‌ها شود؛ اصلی‌ترین نکته مانیا این است که این‌ موارد، فعالیت‌هایی نیستند که شما در حالت عادی به آن‌ها بپردازید.

هایپومانیا که معمولاً با اختلال دوقطبی تایپ دو همراه است، شامل تعداد زیادی از علائم مشابه می‌شود ولی شدت کمتری دارند. برخلاف مانیا، هایپومانیا به تصمیمات ناگهانی در محل کار، مدرسه یا روابط ختم نمی‌شود. اپیزودهای هایپومانیا شامل علائم سایکوز نمی‌شوند، معمولاً به اندازه اپیزودهای مانیا طول نمی‌کشند و احتیاج به مراقبت‌های بستری ندارند.

در دوره‌ی هایپومانیا ممکن است احساس سازندگی یا پرانرژی بودن کنید، امّا شاید سایرین متوجه این تغییرات خلق‌وخو نشوند؛ به‌خصوص افرادی که شما را نمی‌شناسند. با این حال، افرادی که به شما نزدیک‌تر هستند معمولاً این تغییرات خلق‌وخو و سطوح انرژی شما را متوجه می‌شوند.

مانیا باعث می‌شود رفتارهای بالقوه خطرناک یا مخاطره‌آمیزی از خود نشان دهید که در حالت عادی آن‌ها را انجام نمی‌دهید. در هایپومانیا این علائم خفیف‌تر است به‌طوری‌که ممکن است خودتان یا افرادی که صرفاً دورادور شما را می‌شناسند متوجه تفاوتی نشوند. در هردوی این حالات، احساس هیجان و پرانرژی بودن می‌کنید.

افسردگی ماژور

افسردگی ماژور یک تغییر نزولی در خلق‌وخو است که می‌تواند باعث شود احساس خستگی، بی‌انگیزه بودن و یأس داشته باشید. اپیزودهای افسردگی ماژور مرتبط با اختلال دوقطبی حداقل پنج مورد از علائم زیر را شامل می‌شود:

· خلق‌وخوی پایین همراه با غم عمیق و احساس تهی بودن

· بی‌انرژی بودن

· بی‌قراری مداوم

· از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که از آن لذت می‌بردید

· خواب بسیار کم یا بسیار زیاد

· احساس گناه یا بی‌‌ارزش بودن

· اختلال در تمرکز، توجه و تصمیم‌گیری

· افکار مرگ و خودکشی

· تغییر در ذائقه یا وزن

البته اینطور نیست که هر کس اختلال دوقطبی دارد اپیزودهای افسردگی ماژور را هم تجربه کند، با این حال برای بسیاری از افراد این حالت اتفاق می‌افتد. بر اساس تایپ اختلالی که درگیر آن هستید، ممکن است تنها تعداد کمی از علائم افسردگی را تجربه کنید.

با وجود اینکه اختلال دوقطبی می‌تواند موجب خلق‌وخوی افسرده شود، اختلال دوقطبی و اختلال افسردگی با یکدیگر تفاوت دارند. تیم زیوش در مقاله افسردگی، اطلاعات کاملی برای شما فراهم کرده است. این مقاله را از دست ندهید.

برای تشخیص دوره افسردگی ماژور باید حداقل پنج مورد از علائم اصلی این وضعیت را از خود نشان دهید. در شرایطی ممکن است حالات خفیف‌تری را تجربه کنید که یعنی در حال تجربه افسردگی ماژور نیستید. تفاوت اختلال دوقطبی با اختلال افسردگی در این است که در اختلال دوقطبی خلق‌وخوی شما به سمت بالا و پایین حرکت می‌کند، اما در اختلال افسردگی فقط خلق پایین را تجربه می‌کنید.

انواع تایپ‌های اختلال دوقطبی

سه شکل اصلی از اختلال دوقطبی وجود دارد. دوقطبی تایپ یک، تایپ دو و سیکلوتایمی.

دوقطبی تایپ یک

دوقطبی تایپ یک با ظهور حداقل یک دوره مانیا تعریف می‌شود. البته، ممکن است دوره‌های هایپومانیا را نیز تجربه کنید؛ که از دوره‌های مانیا شدت کمتری دارند. شاید دوره‌های افسردگی شدیدی، قبل و بعد از یک دوره مانیا، را نیز بگذرانید. همچنین ممکن است قبل از تجربه مانیا یا افسردگی، یک دوره طولانی از خلق‌وخوی پایدار داشته باشید.

دوقطبی تایپ دو

افراد با دوقطبی تایپ دو، یک اپیزود افسردگی شدید را تجربه می‌کنند که حداقل دو هفته به‌طول می‌انجامد. این افراد حداقل یک اپیزود هایپومانیا، که حدود چهار روز ادامه می‌یابد، نیز دارند. بر اساس مطالعه‌ای که در سال 2017 انجام شده، این نوع از اختلال دوقطبی ممکن است در بانوان رایج‌تر باشد.

سیکلوتایمی

افراد مبتلا به سیکلوتایمی برخی از علائم هایپومانیا و افسردگی را تجربه می‌کنند، امّا این علائم به اندازه‌ای نیست که آن را یک اپیزود کامل افسردگی یا هایپومانیا بنامیم. این اپیزودها همچنین علائمی را دربردارند که کوتاه‌تر و کم‌شدت‌تر از اپیزودهایی هستند که در دوقطبی تیپ یک یا دو مشاهده می‌شود.

برخی افراد ممکن است علائم خلق‌وخوی قابل توجهی را تجربه کنند که شبیه به تایپ‌های ذکر شده در بالا هست، امّا کاملاً در راستای آن‌ها نیست. اگر این شرایط برای شما نیز وجود دارد، ممکن است واجد تشخیص دیگری باشید.

در اختلال دوقطبی تایپ دو، افسردگی به‌صورت بارزتری خود را نشان می‌دهد؛ در صورتی‌که دوقطبی تایپ یک بیشتر بر محور اپیزودهای مانیا و هایپومانیا می‌چرخد. در سیکلوتایمی افراد علائم خفیف‌تری از خود نشان می‌دهند؛ به‌شکلی که نام افسردگی یا مانیا نمی‌توان بر آن گذاشت.

 

علائم اختلال دوقطبی

برای اینکه اختلال دوقطبی تشخیص داده شود، باید حداقل یک دوره از مانیا یا هایپومانیا را تجربه کنید. این دوره‌ها مواردی همچون هیجان و انرژی زیاد را شامل می‌شوند؛ امّا هایپومانیا کم‌شدت‌تر از مانیا در نظر گرفته می‌شود. علائم مانیا می‌تواند زندگی روزمره شما در محل کار یا منزل را تحت تأثیر قرار دهد. علائم هایپومانیا، عموماً این چنین مزاحمتی ایجاد نمی‌کند، امّا همچنان می‌تواند ناراحت‌کننده باشد. این سه علامت اصلی(مانیا، هایپومانیا و افسردگی) از ویژگی‌های اصلی اختلال دوقطبی هستند. تایپ‌های مختلف اختلال دوقطبی، ترکیب متفاوتی از این علائم را از خود نشان می‌دهند.

علائم دوقطبی تایپ یک

بر اساس نسخه پنجم از دستنامه تشخیصی و آماری اختلالات روان (DSM-5)، تشخیص اختلال دوقطبی تایپ یک، نیازمند این موارد است:

· حداقل یک اپیزود از مانیا که حداقل برای یک هفته ادامه داشته باشد.

· شدت علائم به‌حدی باشد که بر عملکرد روزمره اثر بگذارد.

· علائم مشاهده شده، مرتبط با سایر مشکلات پزشکی یا اختلالات سلامت روان نباشد.

ممکن است علائم سایکوز داشته باشید یا مانیا و افسردگی را همزمان تجربه کنید. این حالت، می‌تواند تأثیر بیشتری بر زندگی شما بگذارد. اگر شما به این شرایط دچار هستید، بهتر است که در سریع‌ترین زمان ممکن برای مراجعه به پزشک متخصص اقدام نمایید.

علائم دوقطبی تایپ دو

تشخیص دوقطبی تایپ دو، نیازمند این موارد است:

· حداقل یک اپیزود از هایپومانیا که چهار روز یا بیشتر طول بکشد و حداقل سه علامت از علائم هایپومانیا را شامل شود.

· تغییرات خلق‌وخو که مرتبط با هایپومانیا است؛ و به صورتی است که سایرین می‌توانند آن را تشخیص بدهند.

· حداقل یک اپیزود از افسردگی ماژور که برای دو هفته یا بیشتر ادامه یابد.

· حداقل یک اپیزود از افسردگی ماژور که شامل حداقل پنج علامت از علائم کلیدی افسردگی باشد.

· علائم مشاهده شده، مرتبط با سایر مشکلات پزشکی یا اختلالات سلامت روان یا مصرف برخی مواد به خصوص(مثلاً مخدرها، محرک‌های مغزی و ...) نباشد.

دوقطبی تیپ دو می‌تواند شامل علائم سایکوز هم باشد، امّا این علائم فقط در طول اپیزودهای افسردگی رخ می‌دهند. همچنین ممکن است اپیزود‌هایی از خلق ترکیبی را نیز تجربه کنید؛ به این معنا که علائمی از هایپومانیا و افسردگی را به‌طور همزمان دارید. با این حال در دوقطبی تیپ دو، مانیا را تجربه نخواهید کرد.

علائم سیکلوتایمی

تشخیص سیکلوتایمی نیازمند این موارد است:

· دوره‌هایی از هایپومانیا و دوره‌هایی از علائم افسردگی که قطع و وصل می‌شوند.

· علائمی که هیچوقت تمام شاخص‌های لازم برای یک اپیزود از هایپومانیا یا افسردگی را ندارند.

· علائمی که حداقل برای یک سال حاضر باشند و هیچوقت برای بیش از 2 ماه قطع نشده باشند.

· علائم مشاهده شده، مرتبط با سایر مشکلات پزشکی یا اختلالات سلامت روان یا مصرف برخی مواد به خصوص(مثلاً مخدرها، محرک‌های مغزی و ...) نباشند.

· علائمی که باعث تداخل قابل توجه در زندگی روزمره بشوند.

خلق‌وخوی در حال نوسان، سیکلوتایمی را نشان می‌دهد. این علائم، ممکن است از دوقطبی تایپ یک و دو خفیف‌تر باشند؛ با این حال مدت زمان بیشتری ادامه پیدا می‌کنند و در عوض مدت زمانی که در حال تجربه هیچ علامتی نیستید نیز، کوتاه‌تر می‌شود. دوره‌ی هایپومانیا ممکن است تأثیر بزرگی بر زندگی روزانه شما نداشته باشد.

در تمام تایپ‌های اختلال دو قطبی، باید علائمی داشته باشیم که فعالیت‌های روزانه‌ فرد را دچار اختلال ‌کند. هیچ‌یک از این علائم نباید به علت مصرف مواد مخدر، محرک مغزی و ... یا ابتلا به سایر بیماری‌ها باشد. شدت و مدت زمان بروز اپیزودهای خلق‌وخوی بالا و پایین، در تشخیص اینکه فرد به چه تایپی اختلال دوقطبی مبتلاست، نقش مهمی دارد.

تفاوت علائم اختلال دوقطبی در مردان و زنان

عمده‌ی تحقیقات نشان می‌دهند که مردان و زنان تقریباً به میزان برابری به اختلال دوقطبی دچار می‌شوند. با این حال، برخی مطالعات می‌گویند که ممکن است شیوع در زنان بیشتر باشد. زنانی که مبتلا به اختلال دوقطبی هستند، در طول زندگی خود دیرتر متوجه این اختلال می‌شوند. تشخیص اختلال در بانوان، معمولاً در دهه ۲۰ یا ۳۰ زندگی انجام می‌شود. علاوه‌براین ممکن است علائم را برای اولین بار در طول بارداری یا بعد از زایمان متوجه شوند. همچنین، احتمال بروز اختلال دوقطبی تایپ دو، در بانوان بیشتر از تایپ یک است. در زنان مبتلا به اختلال دوقطبی، این موارد محتمل است:

· اپیزود‌های مانیای خفیف‌تر

· تعداد بیشتر اپیزود‌های افسردگی نسبت به اپیزودهای مانیا

· چرخش‌های سریع، یعنی تعداد چهار عدد و بیشتر از اپیزودهای مانیا یا افسردگی در طول یک سال

· احتمال بروز سایر اختلالات روانی به‌طور همزمان

زنان دارای اختلال دوقطبی ممکن است دفعات عود بیشتری را نسبت به مردان تجربه کنند که بخشی به دلیل تغییرات هورمونی مرتبط با قاعدگی، بارداری و یائسگی است. در اختلال دوقطبی، عود به این معناست که یک اپیزود تغییر خلق‌وخو بعد از یک دوره بی‌علامتی اتفاق بیفتد. از طرف دیگر، در مردان مبتلا به اختلال دوقطبی، این موارد محتمل است:

· تشخیص در سنین پایین‌تر

· شدت بیشتر اپیزودها، مخصوصاً مانیا

· احتمال بیشتر برای سوءمصرف مواد مخدر

· پرخاشگری

علائم اختلال دوقطبی در مردان و زنان تفاوت‌هایی دارد. از جمله این تفاوت‌ها این است که زنان بیشتر به سمت افسردگی متمایل می‌شوند (تایپ دو) و سن تشخیص بیشتر است. در مقابل، در مردان بیشتر به سمت مانیا متمایل می‌شوند (تایپ یک) و سن تشخیص کمتر است.

 

اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان

تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان بحث‌برانگیز است؛ به این دلیل که کودکان همیشه علائم مشابه با اختلال دوقطبی بزرگسالان را نشان نمی‌دهند. خلق‌وخوی کودکان ممکن است از استانداردهایی که پزشکان برای تشخیص این اختلال در بزرگسالان استفاده می‌کنند، پیروی نکند. علاوه بر این، بسیاری از علائم اختلال دوقطبی در کودکان با علائم اختلالات دیگری که در کودکان رایج است، همچون ADHD مشابهت دارد.

با این حال، در دهه‌های اخیر پزشکان و متخصصان سلامت روان به راهی رسیده‌اند که این اختلال را در کودکان تشخیص دهند. تشخیص صحیح به درمان مناسب منجر می‌شود، ولی رسیدن به این تشخیص ممکن است هفته‌ها تا ماه‌ها زمان ببرد. دریافت کمک از متخصصین آموزش به کودکان دارای مشکلات سلامت روان، می‌تواند کمک‌کننده باشد.

کودکانی که اختلال دوقطبی دارند، تغییرات قابل توجهی در خلق‌وخو را تجربه می‌کنند. آن‌ها ممکن است بسیار خوشحال باشند و رفتارهای هیجانی از خود نشان دهند یا بسیار ناراحت و حساس باشند و زود گریه کنند. همه کودکان علائم تغییر خلق‌وخو را نشان می‌دهند، اما اختلال دوقطبی می‌تواند علائم شدید و قابل توجه ایجاد کند. این تغییرات خلق‌وخو، معمولاً از تغییرات عادی خلق در کودک بسیار شدیدتر هستند.

علائم مانیا در کودکان

علائم مانیا در کودکان شامل موارد زیر می‌شود:

· احساس شادی بیش از حد

· پرش افکار و تغییر موضوعات با سرعت زیاد

· مشکل در تمرکز

· انجام رفتارهای آسیب‌زا

· انفجار خشم و ظرفیت کم برای عصبانیت

· مشکل در خوابیدن و عدم احساس خستگی با وجود کم‌خوابی

علائم افسردگی در کودکان

علائم رایج اپیزود افسردگی در کودکان شامل موارد زیر می‌شود:

· خلق‌وخوی غم‌زده و گریه‌های مکرر

· خواب بسیار کم یا بسیار زیاد

· انرژی کم برای فعالیت‌های عادی

· سردرد و دل‌دردهای مکرر

· احساس بی‌ارزشی یا گناه

· کم‌خوری یا پرخوری

· افکار مرگ یا خودکشی

سایر تشخیص‌های محتمل

مشاهده اختلالات رفتاری در کودک ممکن است نشان‌دهنده سایر اختلالات سلامت روان، همچون افسردگی یا ADHD باشد. همچنین این امکان وجود دارد که اختلال دوقطبی با اختلال دیگری به‌طور همزمان وجود داشته باشد. پزشک متخصص می‌تواند در مورد یادداشت‌برداری و ردیابی رفتار کودکتان، شما را راهنمایی کند؛ این کار می‌تواند به پزشک در پیدا کردن تشخیص مناسب کمک کند. تشخیص درست، می‌تواند تفاوت بزرگی در درمان علائم کودک شما ایجاد کند و همچنین کیفیت زندگی کودک را ارتقا دهد.

علائم در نوجوانان

تغییرات هورمونی، که به‌صورت طبیعی در طی بلوغ اتفاق می‌افتد، در بسیاری از مواقع باعث می‌شود نوجوانان بسیار احساساتی شوند. با این حال، نوسانات شدید خلق‌وخو می‌تواند نشان‌دهنده یک وضعیت جدی همچون اختلال دوقطبی باشد و صرفاً مشکلات بلوغ نوجوان به حساب نیاید. علائم شایع مانیا در نوجوانان شامل موارد زیر می‌شود:

· خوشحالی بیش از حد

· بدرفتاری و پرخاشگری

· انجام رفتارهای خطرناک مثل مصرف مواد مخدر

· بیش‌فعالی جنسی

· اختلال در خواب

· ظرفیت بسیار کم برای خشم

· مشکلات تمرکز و حواس‌پرتی

علائم رایج اپیزود افسردگی در نوجوانان شامل موارد زیر می‌شود:

· خوابیدن بیش از حد یا بسیار کم

· اشتهای بیش از حد یا بسیار کم

· ناراحتی بسیار زیاد و تحریک‌پذیری بسیار کم

· کنار گذاشتن فعالیت‌ها و دوستان

· فکر کردن یا صحبت کردن در مورد مرگ و خودکشی

علائم اختلال دوقطبی در کودکان ممکن است با علائم بزرگسالان متفاوت باشد. همچنین احتمال تشخیص اشتباه این عارضه با سایر اختلالات مشابه همچون افسردگی و ADHD بسیار بالاست. با این حال، شدت تغییرات خلق‌وخو در کودک، در صورت ابتلا به این عارضه، بسیار شدیدتر و قابل‌توجه‌تر از چیزی است که به‌طور معمول در کودکان مشاهده می‌کنیم. در نوجوانان نیز به دلیل تغییرات هورمونی ممکن است بسیاری از رفتارها در محدوده موارد قابل انتظار در سنین نوجوانی قرار بگیرد؛ اما در صورتی که تغییرات شدید و غیرعادی مشاهده کردید، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید.

پرسش های متداول

چه عواملی باعث ایجاد اختلال دوقطبی می‌شود؟

علت دقیق بروز این اختلال مشخص نیست؛ اما این اختلال زمینه‌ی ارثی دارد و سابقه‌ی خانوادگی می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد. عوامل محیطی همچون تجربه حوادث تلخ و سنگین نیز می‌تواند مؤثر باشد.

خطرات اختلال دوقطبی چیست؟

این خطرات شامل احتمال استفاده از مواد مخدر و الکل، بروز رفتارهای خطرناک که می‌تواند منجر به آسیب فیزیکی شود و خودکشی می‌شود.

چطور می‌توان به فردی که اختلال دوقطبی دارد کمک رساند؟

فرد را برای مراجعه به روانپزشک تشویق کنید؛ مخصوصاً اگر نشانه‌های خودکشی یا توهم را در او می‌بینید.