راهنمای مصرف شربت و قطره آهن برای نوزادان و کودکان

آهن یکی از مواد معدنی ضروری است که برای رشد جسمی و ذهنی نوزادان و کودکان نقش حیاتی دارد. این ماده در تولید هموگلوبین، پروتئینی که در سلول‌های قرمز خون وجود دارد و وظیفه حمل اکسیژن در سراسر بدن را بر عهده دارد، اهمیت ویژه‌ای دارد. همچنین، آهن برای توسعه و عملکرد صحیح مغز ضروری است.

کودکانی که آهن کافی دریافت نمی‌کنند، ممکن است با مشکلاتی مانند تأخیر در رشد، اختلالات رفتاری و ضعف سیستم ایمنی مواجه شوند. علاوه بر این، کمبود آهن در دوران کودکی می‌تواند باعث بروز اختلالات شناختی شود. به همین دلیل، اطمینان از دریافت مقدار کافی آهن در این دوران بسیار اهمیت دارد.

اما مصرف قطره آهن تا چند سالگی ضروری است؟ قطره آهن صبح یا شب باید مصرف شود؟ و بهترین زمان مصرف شربت آهن در کودکان​ چه زمانی است؟ در این مقاله به تمام این پرسش‌ها پاسخ خواهیم داد. پس با ما همراه باشید تا همه‌چیز را درباره شربت و قطره آهن بدانید!

خواص شربت آهن برای کودک و نوزاد

مکمل‌های آهن به شکل شربت و قطره طراحی شده‌اند تا مصرف آن برای نوزادان و کودکان آسان باشد. این شربت‌ها و قطره‌ها به ویژه برای نوزادان و کودکان خردسالی مناسب هستند که ممکن است میزان کافی از غذاهای حاوی آهن را مصرف نکنند. همچنین برای کودکانی که در جذب آهن از رژیم غذایی خود مشکل دارند، بسیار مفید هستند. فواید مکمل آهن عبارتند از:

• جلوگیری از کم‌خونی
• بهبود فرآیند‌های مغزی
• تقویت سیستم ایمنی
• افزایش سطح انرژی
• کمک به رشد کودک

 

علائم کمبود آهن در کودکان

تشخیص علائم کمبود آهن برای مداخله زودهنگام و درمان ضروری است. علائم شایع کمبود آهن در کودکان شامل موارد زیر است:

• خستگی و ضعف
• پوست رنگ‌پریده
• ضربان قلب سریع
• تحریک‌پذیری و مشکلات رفتاری
• عفونت‌های مکرر
• کاهش اشتها
• کند شدن رشد
• تمایل به خوردن مواد غیر خوراکی مانند گچ یا مهر (به این عارضه پیکا گفته می‌شود.)

اگر والدین هر یک از این علائم را در کودک خود مشاهده کردند، بهتر است که با یک پزشک متخصص مشورت کنند تا در صورت نیاز، درمان انجام شود. تشخیص زودهنگام می‌تواند به پیشگیری از اثرات بلندمدت کمبود آهن کمک کند.

 

بهترین سن شروع مصرف قطره آهن در نوزادان و کودکان

سن مناسب برای شروع مکمل‌های آهن بسته به نیازهای فردی، رژیم غذایی و عوامل خطر کمبود آهن متفاوت و به شرح زیر است:

1. نوزادان

نوزادان معمولاً ذخایر آهن کافی برای شش ماه اول زندگی خود دارند. با این حال، نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند ممکن است از چهارماهگی به مکمل آهن نیاز داشته باشند. دلیل این موضوع آن است که شیر مادر به تنهایی نمی‌تواند میزان آهن کافی را تأمین کند.

آکادمی پزشکان کودکان آمریکا توصیه می‌کند نوزادانی که فقط با شیر مادر تغذیه می‌شوند، از چهارماهگی تا زمانی که شروع به مصرف غذا کنند، روزانه ۱ میلی‌گرم مکمل آهن به ازای هر کیلوگرم وزن بدن دریافت کنند.

2. نوزادان نارس

نوزادان نارس به دلیل ذخایر آهن کمتر هنگام تولد، در معرض خطر بیشتری برای کمبود آهن قرار دارند. پزشکان توصیه می‌کنند نوزادان نارس از یک‌ماهگی تا یک‌سالگی، روزانه ۲ میلی‌گرم مکمل آهن به ازای هر کیلوگرم وزن بدن دریافت کنند.

نوزادان نارس که با فرمولاسیون‌های غنی از آهن تغذیه می‌شوند، ممکن است به مکمل اضافی نیاز نداشته باشند. با این حال، این موضوع باید توسط یک متخصص بررسی شود.

3. نوزادان بالای 6 ماه و کودکان 1 تا 3 سال

کودکانی که از شش‌ماهگی مصرف غذا را آغاز می‌کنند، در صورتی که رژیم غذایی آن‌ها حاوی منابع کافی آهن باشد، به مکمل اضافی نیاز ندارند. با این حال، اگر رژیم غذایی ناکافی باشد یا کودک علائم کمبود آهن را نشان دهد، استفاده از مکمل‌های آهن ممکن است ضروری شود. کودکان خردسال ۱ تا ۳ ساله باید روزانه ۷ میلی‌گرم آهن از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها دریافت کنند.

 

بهترین زمان مصرف قطره آهن برای نوزاد

همان‌طور که اشاره شد، رعایت زمان‌بندی مناسب برای مصرف قطره آهن نوزاد نقش مهمی در جذب بهتر آن دارد. به همین دلیل، هنگام دادن مکمل‌های آهن به کودک خود، به نکات زیر دقت کنید:

• آهن بهترین جذب را در معده خالی دارد و بهترین زمان مصرف آن معمولاً ۳۰ دقیقه تا یک ساعت قبل از وعده غذایی است. با این حال، اگر مکمل آهن باعث ناراحتی معده یا مشکلات گوارشی شد، می‌توان آن را همراه با غذا مصرف کرد.
• محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و ماست می‌توانند جذب آهن را کاهش دهند. بنابراین، مکمل‌های آهن را حداقل یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از مصرف این محصولات به نوزاد بدهید.
• ویتامین C به جذب بهتر آهن غیر هِم (آهن موجود در مکمل‌ها و گیاهان) کمک می‌کند. می‌توانید مکمل آهن را همراه با آب پرتقال، مرکبات یا گوجه‌فرنگی به کودک بدهید.
• تنظیم یک روال مشخص برای مصرف مکمل‌ها بسیار مؤثر است. انتخاب زمان مناسب، مانند صبح یا عصر، بر اساس برنامه غذایی کودک می‌تواند کمک‌کننده باشد.

 

 

دوز مصرف قطره آهن در نوزادان و کودکان

یکی از سؤالات متداول والدین این است که «چند قطره آهن به نوزاد بدهیم؟»

در پاسخ می‌توان گفت میزان توصیه‌شده مصرف آهن به سن، وزن و نیازهای فردی کودک بستگی دارد. رعایت دستورالعمل‌های پزشک متخصص در این زمینه بسیار مهم است. دستورالعمل‌های کلی عبارت‌اند از:

• نوزادان (0-6 ماه):
  نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، ممکن است از چهارماهگی به 1 میلی‌گرم آهن به ازای هر کیلوگرم وزن بدن نیاز داشته باشند. نوزادانی که از فرمولاسیون‌های غنی از آهن تغذیه می‌کنند، معمولاً آهن کافی دریافت می‌کنند.

• نوزادان (7-12 ماه):
  11 میلی‌گرم در روز. این مقدار می‌تواند از رژیم غذایی یا مکمل‌ها تأمین شود.

• کودکان خردسال (1-3 سال):
  7 میلی‌گرم در روز. این میزان از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها فراهم می‌شود.

• کودکان (4-8 سال):
  10 میلی‌گرم در روز. این مقدار نیز از رژیم غذایی یا مکمل‌ها تأمین می‌شود.

برای کودکانی که به کم‌خونی فقر آهن مبتلا هستند، پزشکان ممکن است میزان مصرف بالاتری را برای مدت مشخصی تجویز کنند تا ذخایر آهن بدنشان جبران شود. نوع و میزان مناسب قطره آهن باید بر اساس سن و نیاز کودک و توسط پزشک متخصص تعیین شود.

 

عوارض قطره آهن در کودکان و نوزادان

در حالی که مکمل‌های آهن عموماً ایمن و مؤثر هستند، ممکن است در برخی کودکان عوارض جانبی ایجاد کنند. عوارض شایع آن‌ها عبارت‌اند از:

• مشکلات گوارشی: یبوست، تهوع، استفراغ، درد معده و اسهال از عوارض جانبی رایج مکمل‌های آهن هستند. این علائم معمولاً با تنظیم میزان یا زمان‌بندی مصرف کاهش می‌یابند.
• مدفوع تیره: مکمل‌های آهن می‌توانند باعث تیره یا سیاه شدن مدفوع شوند. این عارضه بی‌ضرر است.
• طعم فلزی در دهان: برخی کودکان ممکن است پس از مصرف مکمل‌های آهن، طعم فلزی در دهان حس کنند. نوشیدن مقدار کمی آب یا آب‌میوه می‌تواند این اثر را کاهش دهد.
• واکنش‌های آلرژیک: اگرچه این عارضه نادر است، اما ممکن است برخی کودکان به مکمل‌های آهن واکنش آلرژیک نشان دهند. علائم آن شامل خارش، تورم، سرگیجه و دشواری در تنفس است. در صورت بروز این علائم، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
• تیره شدن دندان‌ها: یکی از رایج‌ترین عوارض قطره‌ها و شربت‌های آهن، سیاه شدن دندان‌ها است. در ادامه به این عارضه و راهکارهای رفع سیاهی دندان با قطره آهن بیشتر پرداخته خواهد شد.

این عوارض ممکن است در برخی برندهای قطره‌های آهن بیشتر یا کمتر مشاهده شوند. به همین دلیل، معمولاً مصرف بهترین قطره های آهن برای کودکان توصیه می‌شود.

 

سیاه شدن دندان‌ با قطره آهن و راه‌های رفع آن

تیره شدن دندان‌ها یک عارضه جانبی شایع مکمل‌های آهن است، اما می‌توان با مراقبت مناسب آن را مدیریت کرد. روش‌های مدیریت این عارضه به شرح زیر است:

1. استفاده از قطره‌چکان

آهن را با استفاده از قطره‌چکان مخصوص در انتهای دهان (حلق) فرزندتان بریزید تا تماس قطره با دندان‌ها به حداقل مقدار ممکن برسد.

2. مسواک زدن دندان‌ها

اطمینان حاصل کنید که کودک شما بعد از مصرف مکمل، دندان‌های خود را مسواک بزند. این کار به حذف هرگونه ماده باقی‌مانده که ممکن است باعث لکه شود، کمک می‌کند.

3. شستشو با آب

پس از مصرف مکمل، دهان کودک خود را با آب شستشو دهید تا هرگونه باقی‌مانده آهن شسته و از دهان خارج شود.

4. استفاده از نی

اگر کودک به اندازه کافی بزرگ است، می‌توانید از نی استفاده کنید تا هنگام مصرف مکمل، آهن تماسی با دندان‌ها نداشته باشد.

5. داشتن چک‌آپ‌ منظم

برای کودک خود چک‌آپ‌های منظم دندانپزشکی داشته باشید تا هرگونه لکه‌ یا مشکل دندانی، به موقع تشخیص داده و مدیریت شود.

 

روش دادن قطره آهن به نوزاد​

دادن قطره‌های آهن به نوزادان می‌تواند برای پدران و مادران چالش‌برانگیز باشد، اما رعایت این نکات می‌توانند به شما در این زمینه کمک کنند.

استفاده از قطره‌چکان: قطره‌چکان را با میزان تجویز شده پر کنید و به آرامی در داخل دهان نوزاد بریزید.

مخلوط کردن با شیر مادر: اگر نوزاد قطره را نمی‌خورد و مقاومت می‌کند، می‌توانید مکمل آهن را با مقدار کمی شیر مادر مخلوط کنید. این کار می‌تواند طعم ناخوشایند آن را پوشش دهد و خوردن آن را قابل تحمل‌تر کند.

توجه به زمان‌بندی مناسب: بهترین زمان برای دادن قطره آهن به نوزاد، در مواقعی است که نوزاد آرام است و خیلی گرسنه نیست.

آرام کردن و ‌پرت کردن حواس نوزاد: نوزاد را در وضعیت راحتی نگه دارید و از حرکات نرم و آرام‌کننده برای کمک به آرامش او استفاده کنید. خواندن لالایی یا صحبت کردن نیز می‌تواند حواس‌پرتی ایجاد کرده و فرایند را آسان‌تر کند.

شروع مکمل از مقدار کم و افزایش تدریجی دوز: در ابتدا با مقدار کم شروع کنید تا نوزاد به طعم و بافت قطره آهن عادت کند و به تدریج دوز را افزایش دهید.

 

تداخل قطره آهن با دارو و غذاها

برخی غذاها و داروها می‌توانند با جذب مکمل‌های آهن تداخل داشته باشند. برای به حداکثر رساندن اثربخشی مکمل‌های آهن، مهم است که از این تداخل‌ها آگاه باشید. اصلی‌ترین تداخلات آهن شامل موارد زیر است:

1. محصولات لبنی

محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و ماست می‌توانند جذب آهن را مختل کنند. بهترین زمان برای مصرف مکمل‌های آهن حداقل یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از مصرف محصولات لبنی است.

2. فیتات‌ها و فیبر

غذاهای دارای فیتات بالا شامل غلات سبوس‌دار، لوبیاها و حبوبات است. فیبر نیز می‌تواند جذب آهن را کاهش دهد. تلاش کنید تا مکمل‌های آهن و این غذاها را با چند ساعت فاصله مصرف کنید.

3. آنتی‌اسیدها و مکمل‌های کلسیم

آنتی‌اسیدها و مکمل‌های کلسیم می‌توانند با جذب آهن تداخل داشته باشند. مکمل‌های آهن و کلسیم باید در زمان‌های مختلف روز مصرف شوند تا از تداخل جلوگیری شود.

4. قهوه و چای

قهوه و چای دارای ترکیباتی به نام تانین هستند که می‌توانند به آهن متصل شده و مانع جذب آن شوند.

5. برخی داروها

داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای تیروئید مانند لووتیروکسین

 

حذف لکه‌ قطره آهن از لباس

لکه قطره آهن روی لباس کودک یا والد ممکن است کمی سخت پاک شود، اما با استفاده از مراحل زیر، به راحتی می‌توانید آن‌ها را پاک کنید:

• شستشوی اولیه: بلافاصله پس از ایجاد لکه، ناحیه لکه‌دار را با آب سرد شستشو دهید تا لکه رقیق شود. از آب گرم استفاده نکنید، زیرا ممکن است لکه تثبیت شود.
• استفاده از پاک‌کننده: مقداری پاک‌کننده یا مایع شوینده لباس را مستقیماً روی لکه بریزید و چند دقیقه صبر کنید. سپس پارچه را به آرامی بمالید تا پاک‌کننده وارد لکه شود.
• خیساندن لباس: مقداری شوینده لباس را با آب سرد مخلوط کنید و لباس را به مدت 30 دقیقه در آن قرار دهید.

قبل از خشک کردن لباس، بررسی کنید که آیا لکه کاملاً از بین رفته است یا خیر. اگر لکه باقی ماند، مراحل قبلی را تکرار کنید. اگر لکه مقاوم است، می‌توانید روش‌هایی مانند خیساندن لباس در محلول سرکه سفید و آب یا استفاده از خمیر تهیه‌شده از جوش شیرین و آب را امتحان کنید.

اگر سریع اقدام کنید، لکه‌های قطره آهن به راحتی از لباس پاک می‌شوند و می‌توانید مطمئن باشید که لباس‌های کودک شما تمیز و بدون لکه باقی می‌ماند.

 

سخن پایانی

آهن یک ماده معدنی حیاتی برای رشد کودکان است و کمبود آن می‌تواند باعث آنمی (کم‌خونی) و عوارضی مانند خستگی و مشکلات شناختی شود. نوزادان به آهن بیشتری نیاز دارند و مصرف مکمل‌های آهن تحت نظر پزشک، به‌ویژه برای نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، توصیه می‌شود.

با اینکه مصرف قطره آهن ممکن است باعث تغییر رنگ موقتی دندان‌ها شود، باید بدانید که این تغییر به سلامت دندان‌ها آسیب نمی‌زند. برای تعیین دوز مناسب و زمان شروع مصرف آهن، حتما با یک پزشک متخصص کودکان مشورت کنید.

 

سؤالات متداول

1. قطره آهن تا چند سالگی مصرف می‌شود؟

مصرف قطره آهن از پایان 4 یا 6 ماهگی تا پایان 24 ماهگی توصیه می‌شود. بنابراین، کودکان 1 سال به بالا همچنان باید قطره آهن خود را مصرف کنند.

2. قطره آهن صبح باید مصرف شود یا شب؟

بهتر است قطره آهن با معده خالی، یعنی ابتدای صبح مصرف شود یا حداقل 2 ساعت پس از شیر خوردن نوزاد. این نکته برای همه انواع برندهای قطره آهن صدق می‌کند. با این حال، اگر فراموش کردید، دادن قطره آهن به نوزاد در شب و قبل از خواب نیز گزینه مناسبی است.

3. اگر نوزاد قطره آهن را بالا آورد، دوباره به او قطره بدهم؟

اگر هر از گاهی شیرخوارتان قطره آهن را بالا می‌آورد، لازم نیست بلافاصله مجدداً به او قطره بدهید. اما اگر این اتفاق به‌طور مکرر رخ می‌دهد، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا نوع مکمل آهن یا زمان و دوز مصرف را تغییر دهد.

 

نویسنده: مریم خمیسی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده