ضربان قلب بالا؛ علائم، دلایل و روش‌های درمان

قلب یکی از مهم‌ترین اندام‌های بدن است و با پمپاژ خون به سراسر بدن، اکسیژن و مواد مغذی را در اختیار تمامی اندام‌ها قرار می‌دهد. با این حساب داشتن قلب سالم برای داشتن یک زندگی سالم ضروری خواهد بود. اما چه زمانی این عضو حیاتی به خطر می‌افتد؟

احتمالا بارها با تپش قلب مواجه شده‌اید. در چنین مواقعی، ممکن است سریعاً با خود فکر کنید که آیا مشکلی برای قلب من به‌وجود آمده است؟ ضربان قلب بالا در بیشتر موارد موضوع نگران‌کننده‌ای نیست؛ گاهی به خاطر دویدن، هیجان بالا، استرس، ترس و حتی با شنیدن یک خبر خوشحال‌کننده، ممکن است تپش قلب را تجربه کنید. با‌این‌حال گاهی هم می‌تواند علائم بروز یک بیماری زمینه‌ای مانند بیماری‌های قلبی عروقی، کم‌آبی، کم‌خونی یا پر‌کاری تیروئید باشد.

در این مقاله همراه ما باشید تا با علائم تپش قلب بالا، عوامل ایجادکننده آن و روش‌های مؤثر برای کاهش ضربان قلب آشنا شوید.

محدوده نرمال ضربان قلب در حالت استراحت

در حالت معمول ضربان طبیعی قلب برای بزرگسالان بین 60 تا 100 بار در دقیقه است. البته همه‌چیز بستگی به نوع فعالیتی دارد که در حال انجام دادن آن هستید. برای مثال، اگر در حال انجام تمرینات ورزشی هستید، تپش قلب شما ممکن است حتی به بیشتر از 100 بار در دقیقه برسد.

در حالت استراحت، یعنی هنگامی که قلب در آرامش قرار دارد و کمترین میزان خون مورد نیاز بدن را پمپاژ می‌کند، 60 تا 100 بار در دقیقه ضربان دارد. به‌غیر از نوع فعالیت، عواملی مانند سن، وضعیت سلامتی و مصرف داروها نیز ممکن است تغییراتی در این روند ایجاد کنند. بنابراین ممکن است ضربان قلب برخی از افراد در حالت استراحت حتی کمتر از 60 ضربه در دقیقه باشد.

برای مشاهده جدول ضربان قلب نرمال برای سنین مختلف، مقاله زیوش را در این مورد مطالعه کنید.

ضربان قلب بالا چیست؟

داشتن ضربان قلب سریع‌تر از حد معمول (در حالت استراحت)، به عنوان ضربان قلب بالا (تاکی‌کاردی) شناخته می‌شود. ضربان بیشتر از 100 بار در دقیقه در بزرگسالان به عنوان تپش قلب غیر‌طبیعی در‌نظر گرفته می‌شود. در چنین شرایطی، فرد بر‌خلاف معمول تپش قلب خود را به راحتی احساس می‌کند و بسته به عامل تپش قلب، ممکن است علائم دیگری هم در بدن او دیده شوند.

علائم ضربان قلب بالا

عوامل گوناگونی می‌توانند باعث افزایش ضربان قلب شوند و در هر یک، ممکن است علائم و نشانه‌های متفاوتی بروز پیدا کند. با‌این‌حال گاهی اوقات هم تپش قلب شدید بدون هیچ نشانه‌ای اتفاق می‌افتد و ضربان نا‌منظم قلب برای لحظاتی (چند ثانیه تا چند دقیقه) در گلو، گردن یا قفسه سینه احساس می‌شوند. ضربان قلب بالا بسته به علتی که دارد، می‌تواند با علائم مختلفی همراه باشد. به طور مثال:

1. علائم ناشی از حملات پانیک

در صورتی که تپش قلب شدید به واسطه حمله پانیک (حمله اضطراب) اتفاق افتاده باشد، نشانه‌هایی همچون فشار خون بالا و تنگی نفس آشکار می‌شوند و در مواردی هم ممکن است بیمار با حالت تهوع و تعریق مواجه شود.

2. علائم ناشی از اختلالات تیروئید

بیمارانی که با اختلالات تیروئید دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، ممکن است با تپش قلب مواجه شوند و علائمی همچون لرزش اندام‌ها، خشکی پوست، تنگی نفس، تشنگی، خشکی موها، کم‌خوابی و زبری صدا را تجربه کنند. نا‌گفته نماند که گاهی اوقات هم ممکن است ضربان قلب بالا به واسطه مصرف داروهای تیروئید مانند لووتیروکسین ایجاد شود.

3. علائم ناشی از کم خونی

خستگی، ضعف و رنگ‌پریدگی، از جمله نشانه‌هایی هستند که با تپش قلب ناشی از کم‌خونی همراه می‌شوند.

4. علائم ناشی از بیماری‌های قلبی

بیماری‌های قلبی هم می‌توانند باعث افزایش ضربان قلب شوند و علائمی همچون تنگی نفس، بی‌هوشی، درد در قفسه سینه، سبکی سر و گیجی را ایجاد کنند.

5. علائم ناشی از فشار خون پایین

در مواقعی که ضربان قلب بالا به واسطه فشار خون پایین به‌وجود می‌آید، احتمالا نشانه‌هایی مانند سبکی سر، سرگیجه و حالت تهوع نمایان خواهند شد.

علل تپش قلب

پیشتر گفتیم که نوع فعالیت شما می‌تواند باعث افزایش ضربان قلب یا تپش قلب شدید شود. با‌این‌حال موارد زیادی وجود دارند که به عنوان علت بالا رفتن ضربان قلب ناگهانی​ در نظر گرفته می‌شوند. در ادامه برخی از آن‌ها را مرور خواهیم کرد:

• کم‌آبی: کم‌آبی می‌تواند دلیلی برای تپش قلب شدید باشد. در‌واقع، وقتی بدن شما کم‌آب می‌شود، حجم خون کاهش پیدا می‌کند و قلب برای پمپاژ خون بیشتر تلاش خواهد کرد. در‌نتیجه، به سرعت متوجه خواهید شد که قلب شما بسیار سریع‌تر از حد معمول ضربان دارد.
• عفونت و تب: گاهی ضربان قلب در شرایط عفونت و تب افزایش پیدا می‌کند. در‌واقع قلب در شرایط بیماری و به‌منظور اکسیژن رسانی و تحویل سلول‌های ایمنی به سراسر بدن، به شدت در حال فعالیت است و به مبارزه با عفونت کمک می‌کند.
• داروها: بعضی از داروها در افزایش ضربان قلب نقش دارند. برای مثال مصرف برخی از داروها به ضربان قلب بالا منجر می‌شوند و بعضی از داروهای قلبی کاهش ضربان قلب را به دنبال دارند.
• بیماری‌های قلبی عروقی: برخی از بیماری‌های قلبی هم به عنوان عوامل ضربان قلب بالا شناخته می‌شوند. به‌طور‌مثال آریتمی قلب می‌تواند ناشی از اختلال در سیستم هدایت الکتریکی قلب باشد و ضربان تند‌تر قلب را به‌همراه داشته باشد. توجه داشته باشید که برخی از بیماری‌ها ممکن است باعث عوارض جد‌ی‌تر و شدید‌تری شوند.
• کم‌خونی: شرایط پزشکی خاص مانند کم‌خونی (آنمی) هم می‌توانند در گردش خون تأثیر داشته باشند.
• استرس و اضطراب: هیجانات می‌توانند بر ضربان قلب تاثیر بگذارند و به تپش قلب منجر شوند. از‌این‌رو، در مواقعی که بیش از اندازه خوشحال یا غمگین هستید یا از استرس و اضطراب رنج می‌برید، ممکن است با تپش قلب و علائم آن روبه‌رو شوید.
• کافئین، نیکوتین و محرک‌ها: نیکوتین و نوشیدنی‌های کافئین‌دار هم می‌توانند ضربان قلب بالا را به همراه داشته باشند. با‌این‌حساب قهوه، چای، نوشابه و همینطور استعمال سیگار و تنباکو، ممکن است به افزایش ضربان قلب منجر شوند.
• پر‌کاری تیروئید: پر‌کاری تیروئید در بسیاری از بیماران باعث افزایش ضربان قلب می‌شود.
• ورزش و فعالیت شدید بدنی: فعالیت‌های شدید بدنی از جمله ورزش کردن، ممکن است به‌طور‌موقت تپش قلب شدیدی در شما ایجاد کنند.

روش‌های کنترل و درمان ضربان قلب بالا

به‌طور‌کلی، افرادی که از آرامش نسبی و تناسب اندام حدودی برخوردار هستند، بسیار کمتر از سایرین در معرض ابتلا به ضربان قلب بالا قرار می‌گیرند. به‌هر‌ترتیب، تغییر سبک زندگی و توجه به نکات زیر می‌تواند شما را در کنترل و کاهش ضربان قلب بالا یاری دهد.

• ورزش منظم: ورزش اگرچه به‌طور‌موقت باعث بالا رفتن تعداد ضربان قلب می‌شود، اما با گذشت زمان قلب شما را قوی‌تر می‌کند و عملکرد بهتری را از این عضو حیاتی شاهد خواهید بود.
• تغذیه مناسب: از مصرف بی‌اندازه غذاهای حاوی سدیم، قند و کربوهیدرات‌ها خودداری کنید، چرا‌که آن‌ها می‌توانند به‌طور موقت ضربان قلب را افزایش دهند. در عوض مواد غذایی مفید برای پایین آوردن تپش قلب را مصرف کنید.
• دوری از استرس و اضطراب: هر روز زمانی را برای قطع ارتباط با وسایل الکترونیکی در‌نظر بگیرید و با یوگا، مدیتیشن و تمرینات تنفسی، استرس و اضطراب خود را کاهش دهید.
• ترک یا به حداقل رساندن سیگار: استعمال تنباکو و سیگار را به حداقل برسانید.
• محدود کردن مصرف کافئین: نوشیدن قهوه بیش‌از حد می‌تواند تأثیر منفی بر ضربان قلب شما داشته باشد، لذا تا جای ممکن مصرف قهوه و دیگر نوشیدنی‌های حاوی کافئین را محدود کنید.
• پرهیز از نوشیدن بیش‌از‌اندازه نوشیدنی‌های انرژی‌زا: نوشیدنی‌های انرژی‌زا حاوی موادی هستند که اثرات تحریک‌کننده قلب را تشدید می‌کنند، بنابراین تا حد امکان از آن‌ها کمتر استفاده کنید.
• نوشیدن آب کافی: کم‌آبی جریان خون شما را کند می‌کند و بدین ترتیب، قلب برای پمپاژ مناسب از نیروی بیشتری استفاده می‌کند. این باعث افزایش ضربان قلب شما خواهد شد، به‌همین دلیل بهتر است در طول روز آب کافی بنوشید.
• محدود کردن مصرف الکل: از آنجایی که الکل ضربان قلب را بالا می‌برد، توصیه می‌کنیم مصرف الکل را محدود کنید.
• رسیدگی به بیماری‌های زمینه‌ای: در صورتی که به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا هستید، اقدامات لازم را برای درمان آن‌ انجام دهید.
• تنظیم زمان خواب و استراحت: نداشتن خواب با‌کیفیت و کافی نه‌تنها عملکرد بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه گاهی اوقات باعث افزایش ضربان قلب می‌شود. بنابراین به اندازه کافی استراحت کنید و اختلالات خواب خود را درمان کنید.
• مصرف داروهای کاهنده ضربان قلب: داروهای کاهنده ضربان قلب نیز روشی مؤثر و کارآمد برای کنترل تپش قلب محسوب می‌شوند. با‌این‌حال، این داروها باید تنها با تأیید پزشک مصرف شوند.
• روش‌های درمان خانگی: استفاده از کمپرس آب سرد روی صورت، یوگا، تنفس عمیق و شستن صورت، اقداماتی هستند که به عنوان درمان خانگی کاهش ضربان قلب فوری شناخته می‌شوند.

چگونه ضربان قلب خود را در خانه اندازه‌گیری کنیم؟

برای اندازه‌گیری ضربان قلب می‌توانید از فشار‌سنج، پالس اکسیمتر (پالس اکسیمتر چیست؟)، اپلیکیشن‌ها و ساعت‌های هوشمند استفاده کنید. برخی افراد حاذق نیز می‌توانند ضربان قلب را از طریق نبض روی دست نیز محاسبه کنند.

برای اندازه‌گیری با نبض، کافی است کف دست راست خود را به سمت بالا قرار دهید و دو انگشت وسط دست چپ را روی شریان رادیال (مچ دست راست)، در شیار بیرونی زیر پایه شست بگذارید و کم‌کم فشار انگشتان را زیاد کنید، تا جایی که نبض دست را احساس کنید.

اکنون به مدت یک دقیقه، تعداد نبض‌های شریان را بشمارید تا ضربان قلب خود را محاسبه کنید. به‌یاد داشته باشید که می‌توانید نبض را در نقاط مختلف بدن از جمله شریان کاروتید در دو طرف گردن و فمورال در کشاله ران اندازه‌گیری کنید.

برای استفاده از دستگاه فشار خون دیجیتالی و پالس اکسیمتر، می‌توانید پس از رعایت دستور‌العمل‌ها و روشن کردن دستگاه، تعداد ضربان قلب خود را روی نمایشگر‌ها مشاهده کنید.

سخن پایانی

ضربان قلب بین 60 تا 100 بار در دقیقه، محدوده طبیعی ضربان قلب در بزرگسالان به‌شمار می‌رود. در مقابل تعداد ضربان بیشتر از 100 ضربه در دقیقه، به‌عنوان تپش قلب شدید (ناگهانی) شناخته می‌شود.

در صورتی که این اتفاق با علائم دیگری همچون تنگی نفس، سرگیجه یا غش کردن همراه باشد، مراجعه به مراکز درمانی و کمک گرفتن از پزشک ضروری است. چرا‌که هر‌یک از این علائم می‌توانند نشانه یک بیماری یا یک مشکل جدی مانند حمله قلبی باشند و هر‌گونه تأخیر ممکن است عوارض شدید و آسیب‌های زیان‌باری را به‌‌دنبال داشته باشد.

فراموش نکنید وقتی قلب شما تند‌تر از حد طبیعی می‌زند، این بدان معنی است که قلب سخت در تلاش است و اغلب زمان کافی برای پر کردن محفظه‌های خود را در اختیار ندارد. بنابراین، با صرف نظر از اینکه وضعیت جسمانی و سلامتی شما چگونه است، اگر همواره تپش قلب شدید را تجربه می‌کنید، مراجعه به پزشک و متخصص جهت بررسی سلامت قلب الزامی است.

سؤالات متداول

1. اگر ضربان قلب بالا باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟

ممکن است جریان خون به اندام‌های حیاتی کاهش پیدا کند و احتمال لخته شدن خون و بروز نارسایی قلبی و دیگر مشکلات قلبی افزایش یابد.

2. علت ضربان قلب بالا در کودکان چیست؟

ضربان قلب در بدو تولد و سنین ابتدایی زندگی در مقایسه با بزرگسالان به‌طور طبیعی بالاتر است. با این حال ناهنجاری‌های قلبی مادرزادی، عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، تب، کم‌آبی و استرس، از جمله عوامل افزایش ضربان قلب هستند و ممکن است باعث شوند ضربان قلب کودکان از بازه استاندارد بالاتر باشد.

3- علت ضربان قلب بالا در بارداری چیست؟

در طول بارداری و به علت شرایط خاص بدن، ضربان قلب به‌طور طبیعی کمی افزایش پیدا می‌کند. با این حال، استرس، وضعیت جسمانی، شکل خوابیدن مادر و تغییرات هورمونی، از جمله عوامل تپش قلب در زنان باردار هستند.

4- ضربان قلب بالا بعد از غذا خوردن نشان‌دهنده چیست؟

افزایش ضربان قلب پاسخ طبیعی بدن به فرایند هضم غذاست تا خون بیش‌تری به دستگاه گوارش برسد. با این حال، در برخی افراد، مانند افراد مبتلا به دیابت یا بیماری‌های قلبی-عروقی و مرتبط با غده تیروئید، ممکن است ضربان و فشار خون پس از غذا خوردن به شکل بدخیمی افزایش پیدا کند.

منابع: HealthLine | SingleCare | WebMd

نویسنده: علیرضا میرباقری

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی