متوکلوپرامید دارویی است که برای درمان تهوع، استفراغ و مشکلات گوارشی مانند رفلاکس معده استفاده می‌شود. این دارو با افزایش حرکات دستگاه گوارش و تسریع تخلیه معده به بهبود علائمی مثل سوزش سر دل، احساس پری معده و حالت تهوع کمک می‌کند. متوکلوپرامید به‌ویژه در مواردی مانند تهوع ناشی از شیمی‌درمانی، جراحی یا پرتودرمانی کاربرد دارد.

متوکلوپرامید داروی پرکاربرد و موثری برای پیشگیری و درمان حالت تهوع یا استفراغ و تحریک تخلیه معده در شرایط پزشکی مختلف می‌باشد که باید تحت نظر پزشک مصرف شود. این مقاله به بررسی موارد مصرف، نحوه استفاده، عوارض جانبی و نکات مهم در مصرف متوکلوپرامید می‌پردازد. 

جدول زیر خلاصه‌ای از مشخصات داروی متوکلوپرامید را ارائه می‌دهد:

^داروهای فهرست‌شده در این جدول، تمامی تداخلات دارویی متوکلوپرامید را شامل نمی‌شوند. بنابراین، در صورت مصرف هرگونه دارو، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

کاربرد متوکلوپرامید

موارد اصلی مصرف متوکلوپرامید یا پلازیل برای درمان بیماری‌های زیر است: .

متوکلوپرامید برای رفلاکس معده به مری (GERD)

رفلاکس زمانی رخ می‌دهد که اسید معده به مری بازمی‌گردد و علائمی مانند سوزش سر دل، طعم ترش در دهان یا نفخ ایجاد می‌کند. متوکلوپرامید با تقویت انقباضات معده و افزایش فشار اسفنکتر تحتانی مری، به کاهش این علائم کمک می‌کند. این دارو معمولاً برای بیمارانی تجویز می‌شود که به درمان‌های اولیه پاسخ نداده‌اند.

متوکلوپرامید برای گاستروپارزی دیابتی

گاستروپارزی به‌صورت تاخیر در تخلیه معده بدون هیچ‌گونه شواهدی از انسداد مکانیکی تعریف می‌شود و با علائمی چون تهوع، استفراغ و احساس پری طولانی‌مدت همراه است. متوکلوپرامید با تسریع حرکت غذا در معده، این علائم را تسکین می‌دهد.

متوکلوپرامید برای پیشگیری از تهوع و استفراغ ناشی از شیمی‌درمانی

متوکلوپرامید برای پیشگیری از تهوع و استفراغ در شیمی درمانی های با خطر متوسط تا بالا استفاده می‌شود.

متوکلوپرامید برای پیشگیری از تهوع و استفراغ پس از جراحی

این دارو در مواردی که استفاده از ساکشن نازوگاستریک نامناسب است، برای پیشگیری از تهوع و استفراغ پس از جراحی به کار می‌رود.

متوکلوپرامید برای کمک به جای‌گذاری لوله تغذیه پس‌پیلوریک

متوکلوپرامید در بزرگسالان و کودکان برای تسهیل جای‌گذاری لوله تغذیه در روده کوچک، زمانی که روش‌های معمول موفق نباشند، استفاده می‌شود.

علاوه بر موارد فوق داروی ضد تهوع متوکلوپرامید برای موارد زیر نیز کاربرد دارد:

• پیشگیری از آسپیراسیون در بیهوشی (Aspiration Prophylaxis)

• درمان سکسکه (Hiccups)

• میگرن شدید یا سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو (Medication-overuse headache)

• تهوع و استفراغ ناشی از بارداری (Pregnancy-associated nausea)

نحوه مصرف قرص متوکلوپرامید

متوکلوپرامید معمولاً ۳۰ دقیقه قبل از غذا و قبل از خواب مصرف می‌شود.

برای رفلاکس یا گاستروپارزی، ۵ تا ۱۰ میلی‌گرم، ۲ تا ۴ بار در روز تجویز می‌شود. برای تهوع، یک دوز ۱۰ میلی‌گرمی کافی است. برای کودکان، دوز قطره متوکلوپرامید براساس وزن کودک توسط پزشک تعیین می‌شود.

اگر دوزی فراموش شد، به‌محض یادآوری مصرف کنید، مگر اینکه زمان دوز بعدی نزدیک باشد. از دوبرابر کردن دوز خودداری کنید. قطع ناگهانی دارو ممکن است علائمی مثل سرگیجه یا سردرد ایجاد کند، بنابراین بدون مشورت پزشک آن را قطع نکنید.

عوارض جانبی احتمالی قرص متوکلوپرامید

عوارض جانبی قرص ضد استفراغ متوکلوپرامید در زیر آمده‌است. این عوارض گذرا هستند و در مدت کوتاهی برطرف می‌شوند. در صورت ادامه‌دار شدن عوارض جانبی دارو حتما با پزشک خود مشورت کنید.

• خواب‌آلودگی
• خستگی
• سرگیجه
• سردرد
• اسهال
• تهوع

در موارد نادر، ممکن است این دارو سبب بروز عوارضی مانند حرکات غیرارادی (دیسکینزی تاخیری)، پارکینسونیسم (لرزش و عدم تعادل)، افسردگی، توهم، فشار خون بالا یا واکنش‌های حساسیتی (راش، کهیر، مشکل تنفسی) شود. اگر این علائم را تجربه کردید، مصرف دارو را متوقف و با پزشک مشورت کنید.

تداخلات دارویی متوکلوپرامید

برخی داروها با متوکلوپرامید تداخل دارند و باید با احتیاط مصرف شوند، در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره شده است:

• لوودوپا
• داروهای ضدجنون (مانند هالوپریدول و فلوفنازین)
• کابرگولین
• دروپریدول
• مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (مانند سلژیلین)
• پرومتازین
• ریواستیگمین
• فلوکستین و پاروکستین
• بوپروپیون

موارد هشدار مصرف متوکلوپرامید

متوکلوپرامید را بیش از مقدار تجویز شده یا برای مدت بیش از 12 هفته مصرف نکنید.

متوکلوپرامید در بیمارانی که سابقه حساسیت مفرط به خود دارو، اجزای فرمولاسیون یا پروکائین آمید دارند منع مصرف دارد.

افراد با شرایط زیر باید پیش از مصرف این دارو با پزشک مشورت کنند:

•  سابقه دیسکینزی تاخیری
• پارکینسون
• صرع
• مشکلات کلیوی و کبدی
• فشارخون بالا
• دیابت
• سرطان سینه
• تومور در غده فوق کلیوی یا فئوکروموسیتوم
• ضربان قلب کند 
• مشکلات گوارشی (مانند خونریزی گوارشی، انسداد مکانیکی، یا سوراخ روده و معده)
• افراد مسن
• کودکان

مصرف متوکلوپرامید در دوران باروری، بارداری و شیردهی

به‌دلیل حساسیت‌های دوران بارداری و شیردهی، انتخاب داروها باید با دقت و احتیاط بیشتری انجام شود؛ به همین دلیل در ادامه به بررسی مصرف ایمن قرص متوکلوپرامید در این دوران و نکات مهم مرتبط با آن می‌پردازیم.

متوکلوپرامید در دوران باروری

متوکلوپرامید ممکن است بر باروری تأثیر بگذارد، زیرا این دارو می‌تواند با افزایش سطح هورمون پرولاکتین در بدن، باعث اختلال در تخمک‌گذاری یا قاعدگی در زنان و کاهش تولید اسپرم یا اختلال نعوظ در مردان شود. این اثرات معمولاً با قطع دارو برگشت‌پذیر هستند. اگر قصد بارداری دارید یا نگران تأثیر دارو بر باروری هستید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا شرایط شما بررسی و در صورت نیاز داروی جایگزین پیشنهاد شود

متوکلوپرامید  در بارداری

متوکلوپرامید در دسته B داروهای بارداری قرار دارد و می‌توان در بارداری مصرف کرد اما توصیه می‌شود مصرف این دارو در مدت بارداری تنها با تجویز پزشک باشد.

متوکلوپرامید در دوران شیردهی

متوکلوپرامید وارد شیر مادر می‌شود و ممکن است در کودکی که با شیر مادر تغذیه می‌شود عوارضی مثل ناراحتی گوارشی ایجاد کند. مصرف این دارو در افراد شیرده بایستی با مشورت پزشک باشد.

مکمل های دارای اثرات مشابه متوکلوپرامید

برخی مکمل‌ها می‌توانند با اثر بر سیستم گوارشی و عصبی، به‌عنوان درمان کمکی در کنار داروهایی مثل قرص متوکلوپرامید عمل کنند و در کاهش شدت تهوع مؤثر باشند. این مکمل‌ها با بهبود عملکرد معده و مسیرهای عصبی مرتبط با تهوع، می‌توانند به کنترل بهتر علائم کمک کنند. با این حال، مصرف آن‌ها باید تحت نظر پزشک انجام شود، چرا که مکمل‌ها جایگزین درمان دارویی نیستند و تنها در کنار دارو می‌توانند نقش کمکی داشته باشند.

مکمل‌های مؤثر در کنترل تهوع و استفراغ

زنجبیل یکی از ترکیبات گیاهی شناخته‌شده با اثر ضدتهوع طبیعی است که در مطالعات، برای تهوع بارداری، بعد از جراحی یا شیمی‌درمانی اثربخشی خفیف تا متوسطی نشان داده است. اما زنجبیل جایگزین داروهای ضدتهوع نیست و تنها در صورت تأیید پزشک می‌تواند به‌عنوان مکمل کمکی در کنار متوکلوپرامید استفاده شود. در ادامه، مکمل‌هایی حاوی این ترکیبات معرفی می‌شوند:

جدول اشکال دارویی و برندها

شرکت‌های ایرانی و خارجی مختلفی قرص‌ 10 میلی‌گرمی، آمپول و قطره خوراکی از داروی متوکلوپرامید را تولید می‌کنند. قرص، قطره و آمپول متوکلوپرامید با نام‌های مختلفی مانند پلازیل، پلامیدگات، ژلوپرامید، پلادیک و متوکال در بازار وجود دارد. تمامی این اشکال دارویی مختلف دارای ماده مؤثره یکسان متوکلوپرامید هستند و به‌لحاظ اثربخشی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. برندهای مختلف این دارو به شرح جدول زیر است:

سخن پایانی

متوکلوپرامید دارویی مؤثر برای درمان تهوع، استفراغ، رفلاکس معده و گاستروپارزی دیابتی است. این دارو با تسریع تخلیه معده و کاهش علائم گوارشی، کیفیت زندگی بیماران را بهبود می‌بخشد. مصرف متوکلوپرامید طبق دستور پزشک و با درنظر گرفتن بیماری‌های زمینه‌ای یا داروهای مصرفی می‌تواند کم‌ترین عارضه و بهترین اثربخشی را برای شما ایجاد کند. برای خرید متوکلوپرامید می‌توانید با مراجعه به داروخانه‌های معتبر و ارائه نسخه پزشک اقدام کنید. در صورت تداوم مصرف، با داروساز مشورت کنید.

سؤالات متداول

1. قرص متوکلوپرامید ۱۰ برای چیست؟

متوکلوپرامید برای درمان تهوع و استفراغ ناشی از جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، بارداری یا سرطان و بهبود رفلاکس معده و گاستروپارزی دیابتی استفاده می‌شود.

2. بهترین شربت برای استفراغ کودکان چیست؟

شربت اندانسترون و قطره متوکلوپرامید برای پیشگیری و درمان استفراغ در کودکان استفاده می‌شوند اما انتخاب دارو و تعیین دوز باید توسط پزشک انجام شود.

3. آمپول متوکلوپرامید برای چیست؟

آمپول متوکلوپرامید برای درمان گاستروپارزی شدید دیابتی، پیشگیری از تهوع ناشی از شیمی‌درمانی یا جراحی و کمک به جای‌گذاری لوله تغذیه روده‌ای استفاده می‌شود.

4. قطره متوکلوپرامید در کودکان چه کاربردی دارد؟

قطره متوکلوپرامید برای کاهش علائم رفلاکس و بهبود حرکات گوارشی در کودکان تجویز می‌شود. دوز توسط پزشک و بر اساس وزن و بیماری کودک تعیین می‌شود.

5. آیا متوکلوپرامید باعث اسهال می‌شود؟ 

بله، اسهال از عوارض احتمالی متوکلوپرامید است. اگر اسهال شدید یا مداوم شد، با پزشک یا داروساز مشورت کنید.

6. آیا متوکلوپرامید برای افزایش شیر مادر مؤثر است؟ 

متوکلوپرامید با افزایش پرولاکتین می‌تواند به تولید شیر مادر کمک کند، اما برای این منظور طراحی نشده است. مصرف آن باید با نظر پزشک باشد.

7. قرص متوکلوپرامید را کی بخوریم؟

قرص متوکلوپرامید را معمولاً ۳۰ دقیقه قبل از غذا و قبل از خواب باید مصرف شود تا بهترین اثر را داشته باشد.

منابع: WebMD | Drugs.com | UpToDate

نویسنده: نگین فرهادیان

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و کوثر معمارفر