علائم و راه های درمان یبوست در نوزادان

آیا تا به حال دیده‌اید که پوست صورت نوزادتان هنگام دفع مدفوع قرمز شود، گریه کند یا حتی با وجود تلاش زیاد، موفق به خارج کردن مدفوع نشود؟ این موارد می‌توانند نشانه های یبوست نوزاد​ باشند. یبوست یکی از رایج‌ترین مشکلات گوارشی در نوزادان است و به حالتی گفته می‌شود که مدفوع آنقدر سفت شده که دفع آن سخت و دردناک است. در این وضعیت، بسیاری از والدین با نگرانی از خود می‌پرسند که آیا این طبیعی است یا باید به پزشک مراجعه کنند؟

اما نگران نباشید! خوشبختانه روش‌های مؤثری برای درمان و حتی پیشگیری از یبوست در نوزادان وجود دارد. در این مقاله علائم، دلایل، راه‌های تشخیص و روش‌های درمان خانگی یبوست در نوزاد را بررسی می‌کنیم. پس اگر می‌خواهید راه حل این مشکل را بدانید، با ما همراه باشید.

تفاوت یبوست در نوزادان شیرخوار و نوزادانی که غذای کمکی می‌خورند

یبوست در نوزادان شیرخوار و نوزادانی که غذای کمکی مصرف می‌کنند، ممکن است متفاوت باشد. نوزادان شیرخوار معمولاً مدفوع نرم‌تری دارند و دفعات بیشتری مدفوع می‌کنند، زیرا شیر مادر حاوی مواد مغذی و آنزیم‌هایی است که فرآیند هضم را برایشان آسان‌تر می‌سازد. با شروع غذای کمکی، به‌دلیل تغییر در نوع و بافت غذاها، ممکن است برخی نوزادان دچار یبوست شوند.

یبوست در این کودکان خود را با مدفوع سفت‌تر و دفعات مدفوع کردن کمتر نشان می‎دهد. البته، نوع غذاهای مصرف شده و میزان فیبر آن‌ها، می‌تواند تأثیر زیادی بر پروسه هضم، حرکات روده و در نهایت شدت یبوست در نوزاد داشته باشد.

علائم یبوست در نوزادان

در حالی که کاهش تعداد دفعات مدفوع همیشه به معنای یبوست نیست، اما برخی علائم مانند دفع سخت، زور زدن زیاد و گریه هنگام دفع ممکن است نشان‌دهنده یک مشکل گوارشی باشد. تشخیص یبوست نوزاد به‌ویژه برای والدینی که اولین تجربه فرزندپروری را دارند، ممکن است چالش‌برانگیز باشد. آگاهی از علائم یبوست نوزاد و تفاوت آن با الگوهای طبیعی دفع می‌تواند به شما کمک کند تا در صورت نیاز، اقدامات لازم را برای کاهش ناراحتی نوزادتان انجام دهید:

1. تغییر در تعداد طبیعی دفع در نوزادان بر اساس سن

یکی از اولین سؤالات والدین این است که چند بار دفع مدفوع در نوزاد طبیعی است؟ تعداد دفعات مدفوع کردن نوزاد​ به سن، نوع تغذیه (شیر مادر یا شیر خشک) و سیستم گوارشی او بستگی دارد. عدد رایج برای نوزادان در سنین مختلف، به شرح زیر است:

الف. نوزادان تازه متولدشده

نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، ممکن است در هفته‌های اول تولد بعد از هر بار شیر خوردن دفع داشته باشند که تعداد آن گاهی به ۶-۷ بار در روز می‎رسد. تعداد دفع در نوزادانی که شیر خشک مصرف می‌کنند، کمتر است.

ب. نوزادان ۳ تا ۶ هفته

الگوی دفع ممکن است در نوزادان ۳ تا ۶ هفته تغییر کند و برخی نوزادان شیرخوار، تنها یک بار در هفته مدفوع کنند. از آنجایی که شیر مادر به‌طور کامل جذب بدن نوزاد می‌شود، مقدار کمی از آن به‌عنوان مدفوع دفع می‌شود.

ج. نوزادان بزرگ‌تر از ۶ هفته

برخی نوزادان بزرگ‌تر از ۶ هفته ممکن است چند روز دفع مدفوع نداشته باشند، اما اگر مدفوع آن‌ها نرم باشد و هنگام دفع احساس ناراحتی نکنند، این وضعیت طبیعی محسوب می‌شود.

د. نوزادانی که غذای کمکی می‌خورند

توصیه می‌شود که غذای کمکی برای نوزادان از شش‌ماهگی شروع شود. با شروع تغذیه کمکی به نوزاد، نوع مدفوع تغییر می‌کند و ممکن است دفعات دفع کمتر یا بیشتر شود. بعضی غذاها مانند برنج، موز و لبنیات می‌توانند منجر به کاهش تعداد دفعات مدفوع شوند.

اگر متوجه کاهش ناگهانی دفعات دفع نوزاد خود شدید و هم‌زمان علائم ناراحتی و مدفوع سفت و خشک را مشاهده کردید، ممکن است این‌ها از نشانه‌ های یبوست نوزاد باشند.

2. دفع سخت و مدفوع سفت

مدفوع نوزاد ممکن است به‌شکل گلوله‌های کوچک و خشک مثل فضولات خرگوش باشد یا به‌صورت یک توده بزرگ و سخت خارج شود. در چنین حالتی، نوزاد هنگام دفع به‌شدت اذیت خواهد شد.

3. زور زدن زیاد

بسیاری از نوزادان هنگام دفع کمی زور می‌زنند، اما اگر متوجه شدید که نوزادتان برای دفع مدفوع به‌شدت تقلا می‌کند، قرمز می‌شود و برای مدت طولانی گریه می‌کند، ممکن است دچار یبوست شده باشد.

4. گریه هنگام دفع

نوزادان معمولاً هنگام دفع مدفوع نباید درد داشته باشند. اگر کودک شما در حین مدفوع کردن گریه می‌کند یا پس از آن بی‌قراری دارد، نشان‌دهنده ناراحتی ناشی از یبوست است.

5. شکم سفت و متورم

یکی از علائم گوارشی حساسیت غذایی نوزادان و یبوست در آن‌ها، ورم و سفتی شکم است. اگر شکم نوزاد شما متورم یا سفت شده و او بی‌قرار است، این احتمال وجود دارد که مدفوع در روده او جمع شده باشد.

6. بی‌اشتهایی

نوزادانی که دچار یبوست هستند، گاهی تمایلی به شیر خوردن ندارند و ممکن است به‌دلیل تجمع مدفوع و احساس پری شکم، مقدار کمتری غذا بخورند.

علائم یبوست در نوزاد که نیاز به بررسی پزشکی دارند

در حالی که بسیاری از موارد یبوست نوزاد را می‌توان با تغییر رژیم غذایی و افزایش مایعات برطرف کرد، برخی علائم نشان‌دهنده یک مشکل جدی‌تر هستند و نیازمند مراجعه به پزشک هستند:

1. وجود خون در مدفوع

مدفوع بسیار سفت می‌تواند باعث ایجاد زخم و پارگی‌های کوچک در ناحیه مقعد شود. این منجر به مشاهده خون در مدفوع نوزاد خواهد شد.

2. مدفوع نکردن بیش از یک هفته

اگر نوزاد شما بیش از ۷ روز مدفوع نکرده است و نشانه‌های ناراحتی مانند گریه، بی‌قراری یا بی‌اشتهایی دارد، باید با پزشک مشورت کنید.

3. استفراغ مداوم همراه با یبوست

اگر نوزاد علاوه بر یبوست دچار استفراغ شده باشد، ممکن است نشانه یک مشکل گوارشی جدی مانند انسداد روده باشد.

4. کاهش وزن یا رشد نامناسب

یبوست مزمن باعث کاهش اشتهای نوزاد می‌شود و در نتیجه رشد او را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهد.

چهار دلیل یبوست نوزاد​

یبوست در نوزادان یکی از مشکلاتی است که می‌تواند باعث نگرانی شما شود؛ به‌ویژه زمانی که نوزاد هنگام دفع مدفوع ناراحت به نظر می‌رسد یا تعداد دفعات دفع کردن او کاهش پیدا کرده است. در بسیاری از موارد، این مشکل به دلایل ساده‌ای مانند تغییر در رژیم غذایی، کم‌آبی بدن یا حساسیت‌ غذایی نوزاد رخ می‌دهد.

درک علت یبوست نوزاد به شما کمک می‌کند تا با ایجاد تغییرات مناسب در تغذیه و سبک زندگی، از بروز یا تشدید این مشکل جلوگیری کنید. در ادامه، رایج‌ترین دلایل یبوست نوزاد را بررسی می‌کنیم:

1. تأثیر تغذیه مادر در نوزادان شیرخوار

اگر نوزادتان از شیر مادر تغذیه می‌کند، رژیم غذایی شما می‌تواند بر عملکرد گوارشی او تأثیر بگذارد. برخی غذاهایی که مصرف می‌کنید ممکن است ترکیب شیر را تغییر دهند و باعث یبوست شوند. مصرف زیاد کافئین، برخی پروتئین‌های لبنی یا غذاهای خاص ممکن است حرکات روده نوزاد را کندتر کند. اگر متوجه تغییرات در الگوی دفع نوزاد خود شدید، بررسی تاثیر رژیم غذایی مادر بر نوزاد و ایجاد تغییرات لازم می‌تواند به بهبود این وضعیت کمک کند.

2. تغییر رژیم غذایی و شروع غذای کمکی

با شروع غذای کمکی، دستگاه گوارش نوزاد باید خود را با هضم مواد جدید تطبیق دهد. برخی از غذاهایی که معمولاً به نوزادان داده می‌شوند، مانند برنج، موز و لبنیات، می‌توانند باعث سفت شدن مدفوع شوند. همچنین، اگر نوزاد شما فیبر کافی از طریق میوه‌ها و سبزیجات دریافت نکند، احتمال بروز یبوست افزایش می‌یابد.

3. کم‌آبی بدن و تأثیر آن بر گوارش نوزاد

دریافت مایعات کافی برای عملکرد صحیح دستگاه گوارش نوزاد ضروری است. کم‌آبی می‌تواند باعث سفت شدن مدفوع و دشواری در دفع شود. اگر نوزاد شما به‌دلیل بیماری، دندان درآوردن یا کاهش میل به شیر، مایعات کمتری دریافت کند، احتمال یبوست در او افزایش پیدا می‌کند.

4. حساسیت‌های غذایی و تأثیر آن بر عملکرد روده

برخی نوزادان ممکن است به مواد غذایی خاصی حساسیت داشته باشند که این مسئله می‌تواند باعث بروز یبوست شود. به‌عنوان مثال پروتئین شیر گاو در برخی نوزادان می‌تواند باعث تغییر در حرکات روده و مشکلاتی مانند نفخ، دل‌درد و یبوست شود. اگر احساس می‌کنید یبوست نوزاد شما پس از مصرف یک غذای خاص بیشتر می‌شود، ممکن است لازم باشد آن غذا را از رژیم غذایی او حذف کنید و واکنش‌هایش را زیر نظر بگیرید.

انواع مدفوع نوزادان

انواع مدفوع نوزاد می‌تواند اطلاعات مهمی درباره وضعیت گوارشی او ارائه دهد. تغییر در رنگ مدفوع نوزاد و قوام آن ممکن است طبیعی یا نشان‌دهنده مشکلاتی مانند یبوست باشد. آگاهی از حالت طبیعی انواع مدفوع در نوزادان به شما کمک می‌کند تا وضعیت دفع نوزاد را بهتر ارزیابی کنید و در صورت نیاز، اقدامات لازم را انجام دهید. در جدول زیر، رنگ و بافت مدفوع نوزاد در شرایط مختلف عنوان شده است:

رنگ غیرعادی مدفوع و ارتباط آن با مشکلات گوارشی

وجود برخی از رنگ‎های غیرعادی در مدفوع می‎تواند نشانه وجود مشکلات گوارشی در نوزاد باشد. به‌طور مثال:

روش‌های خانگی برای درمان یبوست نوزاد

در بسیاری از موارد، تغییرات ساده در تغذیه و برخی روش‌های خانگی می‌توانند به برطرف کردن یبوست در نوزاد کمک کنند. درمان خانگی یبوست نوزادان معمولاً شامل اصلاح رژیم غذایی، افزایش مایعات، حرکات بدنی و ماساژ است. در ادامه، چندین راه درمان یبوست نوزاد را معرفی می‌کنیم که می‌توانند به بهبود حرکات روده‌ای و کاهش ناراحتی نوزاد کمک کنند:

1. حرکت دادن پاها (ورزش دادن نوزاد)

برای درمان یبوست نوزاد تازه متولد شده، می‌توانید پاهای نوزاد را در حالی که به پشت خوابیده است، به آرامی به‌صورت دوچرخه زدن حرکت دهید. این کار باعث تحریک روده‌ها و کمک به دفع راحت‌تر مدفوع می‌شود.

2. حمام آب گرم

بهترین درمان فوری یبوست نوزاد یک حمام آب گرم است. گرمای آب به شل شدن عضلات شکم کمک می‌کند و باعث آرامش نوزاد می‌شود. این روش می‌تواند فشار و ناراحتی ناشی از یبوست را کاهش دهد و به حرکت بهتر روده‌ها کمک کند.

3. افزایش مصرف مایعات

برای نوزادانی که از شیر مادر یا شیر خشک تغذیه می‌کنند، معمولاً نیازی به مصرف آب اضافی نیست. با این وجود اگر نوزاد شما بیش از ۶ ماه دارد و غذای کمکی مصرف می‌کند، می‌توان مقدار کمی آب در بین وعده‌های غذایی به او داد. مایعات کافی باعث نرم شدن مدفوع می‌شود و یک راهکار مناسب برای درمان مدفوع نکردن نوزاد است.

4. مصرف آبمیوه‌های طبیعی

برای نوزادانی که غذای کمکی مصرف می‌کنند، مقدار کمی آب آلو، گلابی یا سیب رقیق‌شده می‌تواند به حرکت روده‌ها کمک کند. فیبرهای موجود در این آبمیوه‌ها هضم نشده باقی می‌مانند و باعث ورود آب بیشتر به روده می‌شوند که در نتیجه، مدفوع نرم‌تر و دفع آن آسان‌تر خواهد شد. البته، قبل از مصرف آبمیوه، حتماً با پزشک مشورت کنید.

5. تغییر در رژیم غذایی نوزاد

اگر نوزاد شما غذای کمکی دریافت می‌کند، اضافه کردن مواد غذایی غنی از فیبر مانند جو دوسر، سبزیجات پوره‌شده مانند هویج و کدو، میوه‌هایی مانند گلابی و آلو، و غلات سبوس‌دار می‌تواند باعث افزایش حجم مدفوع و حرکت بهتر آن در روده‌ها ‌شود. تغییر در رژیم غذایی یک روش مؤثر برای پیشگیری از یبوست در نوزادان است.

6. ماساژ شکم

یک روش مؤثر دیگر برای درمان یبوست نوزاد، ماساژ ملایم شکم است. به منظور ماساژ شکم نوزاد برای یبوست با استفاده از انگشتانتان، شکم نوزاد را در جهت عقربه‌های ساعت بمالید تا به حرکت روده‌ها کمک کنید. این روش به کاهش ناراحتی نوزاد و تحریک دفع مدفوع کمک می‌کند.

7. اندازه‌گیری دمای مقعدی نوزاد

در مواردی که سایر روش‌ها مؤثر واقع نمی‌شوند، برخی پزشکان پیشنهاد می‌کنند که دمای مقعدی نوزاد را با یک دماسنج تمیز و آغشته به مواد روان‌کننده اندازه بگیرید. این کار ممکن است باعث تحریک روده شود و دفع مدفوع را آسان‌تر کند. با این حال، نباید این روش را بیش از حد استفاده کنید، زیرا ممکن است نوزاد به کمک خارجی برای دفع مدفوع عادت کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر نوزاد شما دچار یبوست شده است، احتمالاً اولین اقدام شما استفاده از روش‌های خانگی مانند تغییر رژیم غذایی، افزایش مایعات و ماساژ شکم خواهد بود. بیشتر اوقات این روش‌ها مؤثر هستند و می‌توانند به جلوگیری از یبوست نوزاد در آینده نیز کمک کنند؛ اما اگر علائم یبوست شدید یا طولانی‌مدت باشد، لازم است برای بررسی دقیق‌تر با پزشک مشورت کنید.

در صورت مشاهده علائم زیر، مراجعه به پزشک ضروری است:

• نوزاد بیش از چند روز مدفوع نکرده است و روش‌های خانگی مؤثر نبوده‌اند.
• مدفوع سفت، خشک و همراه با خون است. این مسئله می‌تواند نشان‌دهنده زخم‌های کوچک ناشی از دفع سخت باشد.
• شکم نوزاد متورم و سفت شده است. این وضعیت ممکن است نشانه انسداد روده یا مشکل جدی‌تری در دستگاه گوارش باشد.
• نوزاد دچار تب، بی‌اشتهایی یا استفراغ شده است. این علائم ممکن است نشان‌دهنده یک مشکل جدی مانند عفونت باشد که نیاز به بررسی پزشکی دارد.
• نوزاد هنگام دفع مدفوع به‌شدت گریه می‌کند و نشانه‌های درد شدید دارد.
• اگر نوزاد در کنار یبوست دچار کاهش وزن یا رشد نامناسب باشد، ممکن است تغذیه او کافی نباشد یا مشکلی در دستگاه گوارش او وجود داشته باشد.

آیا استفاده از شیاف برای یبوست نوزاد مجاز است؟

گاهی والدین برای رفع سریع یبوست به شیاف برای یبوست نوزاد فکر می‌کنند. اما این روش فقط در شرایط خاص و تحت نظر پزشک توصیه می‌شود. استفاده مکرر از شیاف می‌تواند باعث وابستگی نوزاد به تحریک خارجی برای دفع مدفوع شود و مشکل یبوست را تشدید کند. هرگونه مصرف شیاف یا ملین‌های دیگر باید با مشورت پزشک انجام شود تا از بی‌خطر بودن آن برای نوزاد مطمئن شوید.

سخن پایانی

یبوست در نوزادان معمولاً به‌دلیل تغییرات در رژیم غذایی، کم‌آبی بدن یا حساسیت به مواد غذایی اتفاق می‌افتد. از نشانه‌های یبوست نوزاد می‌توان به مدفوع سخت و خشک، زور زدن شدید، گریه هنگام دفع و شکم متورم اشاره کرد. روش‌های خانگی ساده مانند ماساژ شکم، افزایش مصرف مایعات و استفاده از غذاهای سرشار از فیبر اغلب به رفع یبوست کمک می‌کند. در نهایت اینکه، برای انتخاب بهترین دارو یبوست نوزاد، می‌توانید با ما تماس بگیرید و از کارشناسان داروساز زیوش مشاوره رایگان دریافت کنید.

سؤالات متداول

1. مدفوع نکردن نوزاد تا چند روز طبیعی است؟

نوزادان شیرخوار ممکن است چند بار در روز یا فقط یک‌بار در هفته مدفوع کنند. اگر مدفوع نرم است و نوزاد ناراحتی ندارد، حتی یک هفته هم طبیعی است.

2. مادر شیرده چه بخورد برای یبوست نوزاد؟

مصرف میوه‌هایی مثل گلابی، آلو و انجیر، سبزیجات، غلات کامل و مایعات کافی به رفع یبوست نوزاد کمک می‌کند. بهتر است از مصرف زیاد لبنیات و کافئین پرهیز کنید.

3. برای درمان فوری یبوست نوزاد چه کنیم؟

می‌توانید شکم نوزاد را ماساژ دهید، پاهایش را آرام مانند دوچرخه تکان دهید و در صورت نیاز کمی آب جوشیده خنک یا آب آلو به او بدهید. اگر یبوست شدید است، حتماً با پزشک مشورت کنید.

منابع: NHS | HealthLine | MedicalNewsToday

نویسنده: سعیده جلالیان

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی