شایع ترین مشکلات گوارشی نوزادان

مشکلات گوارشی در نوزادان یکی از رایج‌‎ترین چالش‌های والدین است که به‌دلایل مختلفی از جمله رژیم غذایی نامناسب، حساسیت به شیر خشک، تغییر در رژیم غذایی مادران، عفونت‌‎های ویروسی و باکتریایی و استرس‌های محیطی ایجاد می‌شود. این مشکلات شامل کولیک، استفراغ، اسهال، یبوست و رفلاکس است که معمولاً با بی‌قراری و گریه بیش از حد نوزاد همراه هستند و به‌شدت بر سلامت و آرامش نوزاد تأثیر منفی می‌گذارد.

هر نوع مشکل گوارشی نوزاد از سن متفاوتی شروع می‌شود؛ مثلاً رفلاکس معده از ۲ تا ۳ هفتگی آغاز می‌شود و در ۴ تا ۵ ماهگی به اوج خود می‌رسد و نفخ نوزاد در سه ماهه اول زندگی نوزادان شایع‌تر است. در این مقاله، به بررسی شایع‌ترین این مشکلات، علت، علائم و راه‌های درمان هر یک از آن‌ها می‌پردازیم. پس با ما همراه باشید.

1. کولیک

کولیک در نوزادان یک وضعیت شایع است که به‌طور معمول با گریه‌های شدید و مداوم نوزاد همراه است. علت کولیک در نوزادان به‌‌طور دقیق مشخص نیست، اما عواملی مثل جمع شدن گاز در معده و روده نوزاد، تغذیه نامناسب، نامتعادل بودن فلور نرمال روده، استرس و اضطراب و عدم تکامل دستگاه گوارش ممکن است در به‌وجود آمدن آن نقش داشته باشند. علاوه بر این تاثیر رژیم غذایی مادران شیرده بر نوزاد را هم نمی‌توان نادیده گرفت.؛ چرا که گاهی اوقات کولیک نوزادی بر اثر مصرف برخی حبوبات و سبزیجات توسط مادر اتفاق می‌افتد.

کولیک در نوزادان، به‌طور معمول در سن دو تا سه هفتگی شروع می‌شود و تا چهار الی پنج ماهگی ادامه دارد. در اکثر موارد کولیک به‌صورت خودبه‌خود درمان می‌شود. با این حال آگاهی از علائم کولیک نوزاد و تشخیص آن توسط والدین، می‌توانند نسبت به درمان آن اقدام کنند. گریه مداوم، سفت کردن شکم و بردن پاها به سمت شکم، ناراحتی و بی‌قراری حتی بعد از گریه و حرکات ناگهانی و سریع پاها توسط نوزاد برخی علائم کولیک نوزاد هستند. از جمله راه‌های درمان این بیماری نیز می‌توان به ماساژ شکم نوزاد، قرار دادن حوله گرم روی شکم او، استفاده از صداهای سفید مثل جاروبرقی و سشوار و مصرف بهترین دارو برای کولیک نوزاد اشاره کرد.

2. رفلاکس

رفلاکس نوزاد، به حالتی گفته می‌شود که محتویات معده به مری برمی‌گردند و معمولاً در بین نوزادان شایع است. این وضعیت می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله نارس بودن نوزاد، قرار گرفتن او در معرض دود سیگار، مصرف کافئین توسط مادر، خواباندن نوزاد بلافاصله بعد از تغذیه، و شیر خوردن سریع و ورود هوا به معده او اتفاق بیفتد. رفلاکس در نوزادان خود را با سکسکه در حین شیر خوردن، استفراغ، سرفه یا خس خس سینه، بی‌قراری و گریه خود را نشان می‌دهد. 

غذا دادن به تعداد دفعات بیشتر و حجم کمتر، نگه داشتن نوزاد به‌صورت عمودی بعد از تغذیه، آروغ زدن منظم و مصرف داروهای درمان رفلاکس نوزادان، مثل امپرازول و اس امپرازول راه‌های درمان این مشکل هستند. با این حال توجه داشته باشید که مصرف این داروها تنها باید با تجویز متخصص اطفال انجام شود و باید از هرگونه خوددرمانی برای نوزاد بپرهیزید. در صورتی که قصد دارید خودتان ابتکار عمل را در دست بگیرید و از این بیماری پیشگیری کنید، استفاده از بهترین شیشه شیر ضد نفخ موجود در بازار توصیه می‌شود.

3. یبوست

یبوست یکی دیگر از مشکلات گوارشی رایج در نوزادان است که می‌تواند باعث ناراحتی و بی‌قراری آن‌ها شود. علائم یبوست نوزاد به‌طور کلی شامل دفع مدفوع با دشواری، داشتن مدفوع سفت و خشک، کاهش تعداد دفع نوزاد به کمتر از سه بار در هفته، تورم غیرطبیعی شکم نوزاد، کاهش اشتها، بی‌حالی و مشاهده رگه‌های خون در مدفوع او است. این مشکل بیشتر اوقات به‌دلیل مصرف کم مایعات، تغییر در رژیم غذایی نوزاد (مصرف بیش از حد غذاهای جامد و نیمه جامد) و مصرف برخی داروها مانند استامینوفن و مکمل‌های آهن اتفاق می‌افتد. 

راهکارهای اصلی درمان یبوست نوزاد، شامل ماساژ شکم نوزاد با استفاده از روغن‌های گیاهی مانند روغن نارگیل و روغن زیتون، گنجاندن فیبر در رژیم غذایی نوزاد (خوراکی‌هایی مانند آلو و سبزیجات)، مصرف زیاد مایعات مانند آبمیوه‌های طبیعی و آب جوشیده سردشده و حمام آب گرم است که به شل شدن ماهیچه مقعد بسیار کمک می‌کند و باعث افزایش حرکات روده خواهد شد. در برخی موارد هم پزشک ممکن است برای نوزاد شربت یا شیاف تجویز کند، اما از مصرف خودسرانه و بیش از‌ حد این داروها پرهیز کنید، چون استفاده طولانی‌مدت از آن‌ها می‌تواند باعث تنبلی روده شود.

4. اسهال

اسهال شایع‌‎ترین مشکل گوارشی نوزادان است که به‌دلیل عفونت‌های ویروسی، باکتریایی و انگلی، حساسیت به لاکتوز و قند موجود در شیر مادر یا شیر خشک، مصرف آب الوده، مسافرت و تغییر منطقه رخ می‌دهد. همچنین بیشتر اوقات مصرف آنتی‌بیوتیک باعث اختلال در تعادل فلور میکروب روده نوزاد و ابتلای او به اسهال می‌شود. آگاهی از علائم حساسیت غذایی در نوزادان می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از ابتلای نوزاد به اسهال داشته باشد، با این حال بهتر است والدین نسبت به علائم و راه‌های درمان این مشکل نیز اطلاع داشته باشند. 

علائم اسهال نوزاد اغلب واضح است و شامل مدفوع شل، آبکی و روان، بی‌اشتهایی و کاهش وزن، ضعف و بی‌حالی شدید، کم‌آبی بدن و خشک شدن دهان و لب‌های نوزاد است. برای پیشگیری و درمان اسهال، بهتر است به هر نحو از کم‌آبی بدن نوزاد جلوگیری کنید. اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه می‌کند، بهتر است تعداد دفعات شیردهی را افزایش دهید تا نوزاد دچار کم آبی نشود. اگر نوزادتان با شیر خشک تغذیه می‌شود، حتماً در مورد نوع مناسب آن با پزشک مشورت کنید. پزشک برای درمان اسهال نوزاد معمولاً محلول ORS را تجویز می‌کند و در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به تزریق سرم فیزیولوژی (نرمال سالین) باشد.

دقت کنید که در زمانی که نوزاد دچار اسهال شده است، پوشک او را به‌طور مرتب تعویض کنید تا از تحریکات پوستی مثل سوختگی و ساییدگی پیشگیری شود. همچنین توجه داشته باشید مدفوع نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، به‌طور واضح رقیق‌تر از مدفوع نوزادانی است که شیر خشک می‌خورند.

5. نفخ

نفخ شامل تجمع گاز در روده و معده نوزاد است که باعث ناراحتی و بی‌قراری او می‌شود. علائم نفخ نوزاد شامل سفت و متورم شدن شکم او، آروغ زدن و تف کردن بیش از حد، سفت کردن پاهای و جمع کردن آن‌ها به سم شکم و سکسکه زیاد است. این مشکل بیشتر اوقات به‌دلیل بلعیدن هوا توسط نوزاد هنگام شیر خوردن و گریه کردن و تغییر در رژیم غذایی نوزاد و شروع مصرف غذاهای جامد و نیمه جامد توسط او اتفاق می‌افتد. همچنین می‌دانیم که دستگاه گوارش نوزاد در ابتدای تولد به‌طور کامل تکامل نیافته و در حال رشد است؛ این امر باعث می‎‌شود هضم شیر به کندی اتفاق بیفتد و در نتیجه نوزاد دچار نفخ شود.

رعایت روش های صحیح شیردهی برای جلوگیری از نفخ نوزاد می‌تواند در رفع این مشکل تأثیر بسزایی داشته باشد. ماساژ شکم نوزاد به آرامی و در جهت عقربه‌های ساعت، حرکت دادن پای نوزاد مثل رکاب زدن دوچرخه، تغییر وضعیت نوزاد، گرفتن آروغ نوزاد بعد از شیردهی، و مصرف داروهایی مثل قطره دامتیکون و گریپ میکسچر از روش‌های درمان نفخ نوزاد هستند. البته توجه داشته باشید که در هیچ شرایطی این ترکیبات را بدون تجویز پزشک استفاده نکنید.

چه زمانی برای مشکلات گوارشی نوزاد باید به پزشک مراجعه کنید؟

در صورت مشاهده هر یک از علائم مشکلات گوارشی در نوزادان به شرح زیر، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• وجود خون در مدفوع
• استفراغ مکرر یا سبز رنگ
• تب بالای ۳۸ درجه در نوزادان زیر سه ماه
• خشکی شدید دهان
• کاهش دفعات ادرار که می‌تواند نشانه کم‌آبی باشد.
• شکم سفت و متورم
• گریه شدید و غیرقابل تسکین
• ادامه‌دار شدن یبوست و اسهال بیش از چند روز

همچنین اگر نوزاد زیر شش ماه سن دارد و الگوی دفع یا تغذیه او به‌طور ناگهانی تغییر کرده است، باید توسط پزشک بررسی شود؛ چون مشکلات گوارشی در این سن می‌توانند نشانه‌ی بیماری‌های مهم‌تری مانند عدم تحمل غذایی، عفونت یا انسداد روده باشند.

توصیه‌های کلی برای بهبود سلامت گوارشی نوزاد

تغذیه با شیر مادر تا شش ماه اول، بهترین گزینه برای سلامت دستگاه گوارش نوزادان است. همچنین ماساژ شکم نوزاد با روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون و نارگیل در جهت عقربه‌های ساعت، به بهبود دستگاه گوارش او بسیار کمک می‌کند.

در وهله بعد، مصرف مکمل پروبیوتیک نیز به سلامت گوارش نوزادان بسیار کمک می‌کند. البته مصرف آن‌ها برای نوزادان زیر شش ماه نیازمند مشورت با پزشک است. در نهایت به خاطر داشته باشید که دستگاه گوارش نوزاد هنوز در حال رشد و تکامل است و بسیاری از مشکلات گوارشی با بزرگ‌تر شدن نوزاد، به‌تدریج و به‌صورت طبیعی برطرف می‌شوند.

سخن پایانی

در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین زیوش درباره علت‌ها، علائم و راه‌های درمان مشکلات گوارشی رایج در نوزادان، از جمله یبوست، اسهال و نفخ صحبت کردیم. این موارد اختلالات شایعی هستند که معمولاً به‌دلیل نارس بودن دستگاه گوارش، تغذیه نادرست یا عوامل محیطی ایجاد می‌شوند و اغلب نیز موقتی هستند.

تشخیص به‌موقع علائم، مراقبت مناسب و آگاهی والدین از علائم خطرناک می‌تواند از شدت یافتن این مشکلات جلوگیری کند و باعث بهبود کیفیت زندگی نوزاد شود. با این حال، اگر علائم شدید، طولانی‌مدت یا غیرعادی باشند، مراجعه به متخصص اطفال برای بررسی دقیق‌تر بیماری ضروری است. برخورد علمی و مبتنی بر شواهد با این مشکلات، نقش کلیدی در حفظ سلامت و رشد طبیعی کودک دارد.

سؤالات متداول

1. آیا بیماری‌های گوارشی در نوزادان می‌تواند در رشد آن‌ها تأثیرگذار باشد؟

بله، بیماری‌های گوارشی در صورت عدم درمان می‌توانند تأثیر زیادی بر رشد نوزاد بگذارند. وقتی مواد غذایی به‌درستی هضم و جذب نشوند، روند رشد طبیعی کودک دچار اختلال می‌شود.

2. آیا رژیم غذایی مادر بر دستگاه گوارش نوزاد تأثیر می‌گذارد؟

بله، رژیم غذایی مادر می‌تواند بر دستگاه گوارش نوزاد تأثیر بگذارد، به‌خصوص اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه کند.

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده