بهترین غذا برای درمان یبوست کودکان و نوزادان چیست؟

اگر نوزاد شما هنگام دفع مدفوع به‌شدت زور می‌زند، گریه می‌کند یا مدفوع سفت و گلوله‌ای دارد، احتمالاً با یکی از رایج‌ترین مشکلات گوارشی دوران نوزادی، یعنی یبوست مواجه شده‌اید. این مشکل ممکن است شما را نگران کند، به‌خصوص اگر دفع با درد همراه باشد یا در مدفوع کودک خون دیده شود.

علت یبوست کودکان می‌تواند به عوامل مختلفی مانند کم‌آبی بدن، مصرف برخی غذاهای کم‌فیبر، حساسیت به شیر گاو یا حتی فرمولاسیون شیر خشک مربوط باشد. حالا شاید این پرسش ذهن شما را درگیر کرده باشد که آیا راهی هست تا بدون استفاده از دارو، به بهبود این وضعیت کمک کرد؟

در پاسخ این سؤال باید گفت بله؛ با شناخت دقیق خوراکی‌های مؤثر در رفع یبوست و پرهیز از غذاهایی که ممکن است آن را تشدید کنند، می‌توانید عملکرد روده کودک را به‌طور طبیعی بهبود دهید. در این مقاله با خوراکی‌های مفید، روش‌های طبیعی رفع یبوست نوزاد و غذاهایی که باید از رژیم او حذف شوند، آشنا می‌شوید. پس با ما همراه باشید.

خوراکی‌های مفید و روش‌های طبیعی برای درمان خانگی یبوست نوزاد​

یبوست در نوزادان به‌ویژه پس از شروع تغذیه کمکی، مسئله‌ای شایع اما قابل مدیریت است. یکی از مؤثرترین و ایمن‌ترین راه‌ها برای بهبود این وضعیت، استفاده از خوراکی‌ها و روش‎هایی است که به‌طور طبیعی حرکات روده را تنظیم می‌کنند. خوراکی‌های مفید برای رفع یبوست نوزاد معمولاً دارای فیبر بالا، آب کافی، قندهای طبیعی ملین مانند سوربیتول و ترکیباتی هستند که به نرم شدن مدفوع و تحریک ملایم روده کمک می‌کنند. در ادامه، با مجموعه‌ای از این خوراکی‌ها و روش‌های طبیعی برای رفع یبوست نوزاد آشنا خواهید شد.

1. پوره گلابی برای یبوست نوزاد

همانطور که اشاره کردیم، پوره گلابی یکی از امن‌ترین و مؤثرترین ملین‌های طبیعی برای نوزادان است، به‌خصوص بعد از ۶ ماهگی که کودک وارد فاز غذای کمکی می‌شود. گلابی حاوی مقادیر زیادی فیبر محلول به‌ویژه پکتین است که موجب نرم شدن مدفوع می‌شود. ترکیب آب بالا با قندهای طبیعی و فیبر در گلابی باعث تحریک ملایم حرکات روده می‌شود، بدون اینکه سیستم گوارش حساس نوزاد را آزار دهد. برای استفاده از این خوراکی مفید پیشنهاد می‌کنیم ابتدا گلابی را بخارپز کنید، پوست آن را بگیرید و به شکل پوره نرم در وعده ناهار یا عصرانه به کودک بدهید.

2. آلو بخارا برای یبوست نوزاد

آلو بخارا یک خوراکی سنتی و در عین حال اثربخش در رفع یبوست است. این میوه خشک ماده‎ای به نام سوربیتول دارد؛ یک نوع قند طبیعی که به‌عنوان ملین اسموتیک عمل می‌کند و آب را به داخل روده‌ها می‌کشد، در نتیجه عبور مدفوع را تسهیل می‌کند. برای تهیه آب آلو بخارا، کافی است یک عدد آلو را در حدود ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌لیتر آب ولرم خیس کنید و بگذارید یک شب بماند. صبح، آب آن را صاف کنید و حدود یک قاشق چای‌خوری از آن را به کودک بالای ۴ ماه بدهید. اگر تأثیرگذار بود، می‌توانید به صورت روزانه و البته با نظارت پزشک این کار را ادامه دهید.

3. شربت انجیر برای یبوست نوزاد

شربت انجیر دارای فیبر غیرمحلول، ویتامین‌های گروه B و قندهای طبیعی ملین است، به همین دلیل برای درمان خانگی یبوست نوزاد استفاده می‌شود. ترکیب انجیر با آلو بخارا خاصیت آن را دوچندان می‌کند. برای تهیه این ترکیب، نصف فنجان انجیر خشک و نصف فنجان آلو را با ۲ لیوان آب به‌مدت ۸ ساعت بخیسانید. سپس مواد را بجوشانید و پوره کنید. می‌توانید روزانه یک قاشق چای‌خوری از این ترکیب را به کودک بدهید. در صورتی که نوزاد حساسیت غذایی نداشته باشد، این شربت اثربخشی زیادی دارد.

4. سیب پخته برای یبوست نوزاد

سیب پخته با پوست (اما به‌شکل کاملاً نرم‌شده و پوره‌شده) یکی از میوه های مفید برای یبوست نوزاد است. سیب حاوی فیبر پکتین است که در دستگاه گوارش آب جذب می‌کند و باعث روانتر شدن مدفوع می‌شود. همچنین، طعم شیرین ملایم آن معمولاً برای نوزادان دلپذیر است. از سیب بدون پوست استفاده نکنید، چرا که درصد زیادی از فیبر آن در پوست می‌ماند. همچنین از دادن سیب خام به نوزادان کوچک‌تر پرهیز کنید.

5. روغن زیتون برای یبوست نوزاد

روغن زیتون یکی از گزینه‌های کاربردی برای درمان یبوست خفیف است؛ به‌ویژه اگر همراه با غذاهای کمکی استفاده شود. این روغن حاوی چربی‌های غیراشباع و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی است که به روان شدن مدفوع و تسکین التهابات روده کمک می‌کند. توصیه می‌کنیم برای نوزادان زیر ۶ ماه، از روغن زیتون فقط برای ماساژ شکم استفاده شود تا به نرم شدن آن کمک کند. مصرف خوراکی آن نیز تنها با تأیید پزشک مجاز است.

مطالعه بیشتر: تاثیر تغذیه مادر در دوران شیردهی بر کودک

6. روغن بادام شیرین برای یبوست نوزاد

روغن بادام شیرین یکی از ملین‌های شناخته‌شده در طب سنتی است که هم برای مصرف خوراکی (در مقدار بسیار کم) و هم برای ماساژ شکم نوزاد کاربرد دارد. مصرف خوراکی این روغن باعث تسهیل حرکات روده می‌شود؛ به این صورت که با مشورت پزشک، چند قطره از آن را با پوره غذایی کودک ترکیب کنید.

7. خاکشیر برای یبوست نوزاد

خاکشیر یکی از ملین‌های سنتی بسیار مؤثر است که با تحریک ملایم روده‌ها به روان شدن مدفوع کمک می‌کند. این دانه‌های کوچک دارای مخاط طبیعی هستند که هنگام خیس خوردن در آب، ساختاری ژله‌ای پیدا می‌کنند و باعث بهبود عملکرد دستگاه گوارش می‌شوند. برای نوزادان بالای ۸ ماه، یک قاشق چای‌خوری خاکشیر را در نصف لیوان آب جوشیده ولرم حل کنید و پس از صاف کردن، در وعده‌های کم به نوزاد بدهید. در صورت اسهال نوزاد یا سابقه حساسیت گوارشی، از این روش صرف‌نظر کنید.

8. آب هویج برای یبوست نوزاد

آب هویج تازه، رقیق و بدون هیچ‌گونه افزودنی، در برخی نوزادان باعث بهبود یبوست می‌شود. این نوشیدنی حاوی آب، ویتامین A و فیبر محلول است و در صورت مصرف متعادل، می‌تواند به تسهیل حرکات روده کمک کند. برای نوزادان بالای ۶ ماه، می‌‎توانید ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری از آب هویج را بین وعده‌های غذایی به بچه بدهید. در صورتی که فرزند شما آب هویج دوست ندارد، هویج پخته برای یبوست نوزاد​ نیز همین خاصیت را دارد.

9. جو پرک برای یبوست نوزاد

جو پرک نوعی غلات کامل و سرشار از فیبر است که به بهبود گوارش کودک کمک می‌کند. به این صورت که فیبر محلول موجود در آن با افزایش حجم و روان شدن مدفوع، باعث تحریک حرکات دودی روده می‌شود. برای نوزادان بالای ۶ ماه، می‌توانید جو پرک را با کمی آب یا شیر مادر بپزید تا به شکل فرنی نرم و لطیف درآید. نیازی به اضافه کردن شکر یا نمک نیست، چون دستگاه گوارش نوزاد هنوز برای هضم این مواد آمادگی ندارد. اگر خواستید طعم بهتری به آن بدهید، می‌توانید کمی پوره گلابی یا سیب پخته به آن اضافه کنید تا هم خوش‌طعم‌تر شود و هم خاصیت ملین بیشتری داشته باشد.

10. عدس و یبوست نوزاد

عدس سرشار از فیبر، آهن و پروتئین گیاهی است که در صورت پخت کامل، می‌تواند به پیشگیری و درمان یبوست نوزاد کمک کند. برای نوزادان بالای ۸ ماه می‌توانید از سوپ یا پوره عدس استفاده کنید، البته به شرط اینکه دستگاه گوارش کودک آمادگی هضم حبوبات را داشته باشد و دچار نفخ نشود.

11. فلوس برای درمان یبوست نوزاد

فلوس، گیاهی با خاصیت ملین قوی در طب سنتی است. این گیاه با تحریک حرکات روده و افزایش آب موجود در مسیر گوارشی، منجر به دفع راحت‌تر مدفوع می‌شود. با این حال، فلوس دارای اثرات قوی است و احتمال دارد باعث دل‌پیچه یا اسهال نوزاد شود. در نتیجه، استفاده از آن تنها در شرایط خاص و با تجویز پزشک، آن هم با دوز بسیار پایین مجاز است. برای تهیه این جوشانده، یک تکه کوچک از گیاه فلوس را ۵ دقیقه در آب بجوشانید، صاف کنید و مقدار اندکی از آن را در صورت لزوم به کودک بالای ۹ ماه بدهید.

12. سوپ برای یبوست نوزاد

سوپ‌ تهیه شده با سبزیجات ملین مثل کدو، هویج، کلم بروکلی یا اسفناج بهترین غذا برای درمان یبوست کودکان است. این نوع سوپ‌ هم آب مورد نیاز بدن را تأمین می‌کند و هم با فیبر خود، موجب دفع آسان‌تر بچه می‌شود. توصیه می‌کنیم هر نوع سوپ را بدون اضافه کردن نمک یا چاشنی‌های تند تهیه کنید و به شکل کاملاً پوره‌شده به نوزاد بالای ۶ ماه بدهید. اضافه‌کردن جو پرک یا عدس پخته به سوپ‌ نیز می‌تواند اثر ملینی آن‌ را افزایش دهد.

13. سبزیجات مفید برای یبوست نوزاد

اگر نوزاد شما دچار یبوست شده است، استفاده از سبزیجات ملین می‌تواند به رفع این مشکل کمک‌ کند. برای مثال اسفناج پخته با فیبر و آهن بالایی که دارد باعث بهبود حرکات روده می‌شود. کلم بروکلی بخارپز نیز با فیبر زیاد و ترکیبات طبیعی باعث تخلیه راحت‌تر مدفوع خواهد شد. همچنین سبزیجاتی مثل کدو تنبل، چغندر و سیب‌زمینی شیرین خوش‌هضم و ملایم هستند و برای نوزادانی که تازه شروع به خوردن غذاهای جامد کرده‌اند، انتخاب مناسبی محسوب می‌شوند.

14. روغن گلیسیرین برای یبوست نوزاد

شیاف گلیسیرین در شرایطی کاربرد دارد که یبوست نوزاد بیش از ۴۸ ساعت طول کشیده است و درمان‌های غذایی و طبیعی پاسخ‌گو نبوده‌اند. گلیسیرین با جذب آب در روده، مدفوع را نرم می‌کند و ظرف ۱۵ تا ۶۰ دقیقه باعث اجابت مزاج می‌شود. استفاده از گلیسیرین برای یبوست نوزاد​ تنها با تجویز پزشک و در شرایط خاص مجاز است، به این دلیل که مصرف مکرر آن ممکن است باعث وابستگی روده و کاهش حرکات طبیعی شود. برای استفاده از این روش باید کودک را به شکم بخوابانید و شیاف گلیسیرین را به‌آرامی وارد مقعد او کنید. کودک باید تا ۲۰ دقیقه در همان حالت باقی بماند.

چه غذاهایی سبب یبوست در نوزادان می‎شود؟

اگر نوزادتان تازه وارد مرحله تغذیه کمکی شده، مشاهده تغییر در تعداد دفعات و شکل مدفوع او کاملاً طبیعی است. با افزایش سن و بلوغ دستگاه گوارش، روده‌ها بهتر می‌توانند مواد غذایی را جذب و فشرده کنند. اما لازم است بدانید برخی غذاها، به‌ویژه در ابتدای تغذیه کمکی، می‌توانند باعث سفت شدن مدفوع و ایجاد یبوست شوند. در ادامه با این خوراکی‌ها آشنا خواهید شد تا در صورت لزوم، مصرف آن‌ها را محدود کنید:

1. موز (به‌خصوص موز نارس)

مصرف زیاد موز نارس می‌تواند حرکات روده را کند کند و موجب سفت شدن مدفوع شود. در صورت استفاده، بهتر است از موز کاملاً رسیده و به‌میزان کم استفاده کنید.

2. فرنی برنج و غلات کم‌فیبر

غلاتی مانند فرنی برنج یا سرلاک‌هایی با پایه آرد سفید، به‌دلیل کمبود فیبر، ممکن است موجب یبوست شوند. بهتر است این غذاها را با خوراکی‌های پرفیبر ترکیب کنید.

3. آب قند

آب قند برای رفع یبوست نوزاد نه‌تنها مفید نیست، بلکه می‌تواند به دستگاه گوارش او آسیب بزند. مصرف آن ممکن است باعث نفخ، تغییر ذائقه، کاهش میل به شیر مادر و حتی وابستگی به شیشه شود. همچنین شیرینی آب قند، اشتهای نوزاد را کم می‌کند و دریافت مایعات طبیعی مانند شیر مادر را کاهش می‌دهد که خود می‌تواند یبوست نوزاد را تشدید کند.

4. محصولات لبنی مثل پنیر، ماست و شیر گاو

در برخی نوزادان، پروتئین شیر گاو باعث اختلال در گوارش و یبوست می‌شود. اگر نوزاد شما به این گروه غذایی حساسیت دارد، لازم است محصولات لبنی مثل پنیر، ماست و شیر گاو را با احتیاط در رژیم غذایی او قرار دهید.

5. برنج سفید، ماکارونی و نان سفید

برنج سفید، ماکارونی و نان سفید از آرد تصفیه‌شده تهیه می‌شوند و فاقد فیبر کافی هستند. مصرف بیش‌از‌حد این غذاها می‌تواند حرکات روده را کاهش دهد و باعث یبوست در نوزاد شود.

6. شیر خشک نامناسب

برخی شیر خشک‌ها به‌دلیل ترکیبات خاص یا غلظت بالا، ممکن است باعث یبوست در نوزاد شوند. در مقابل، استفاده از شیر خشک برای رفع یبوست نوزاد تنها زمانی کاربرد دارد که شیر خشک حاوی پره‌بیوتیک، فیبر و چربی‌های غیر اشباع باشد و به بهبود حرکات روده کمک کند. برندهایی مانند آپتامیل پرونوترا، ببلاک کامفورت و تروویتال بهترین شیر خشک برای یبوست نوزاد را تولید می‌کنند. اگر نوزاد شما با شیر خشک تغذیه می‌شود و دچار یبوست است، توصیه می‌کنیم با مشورت پزشک، نوع شیر خشک بچه را بررسی کنید و در صورت نیاز آن را تغییر دهید.

درمان خانگی یبوست نوزاد تازه متولد شده

در نوزادان زیر ۴ ماه، استفاده از خوراکی‌ها برای درمان یبوست مجاز نیست. در این سن، تنها شیر مادر یا شیر خشک مناسب مجاز است. با این حال می‌توانید از روش‌‎های زیر برای درمان خانگی یبوست نوزاد تازه متولد شده کمک بگیرید:

• ماساژ ملایم شکم در جهت عقربه‌های ساعت
• حرکت‌دادن پاهای نوزاد به‌صورت دوچرخه‌ای برای تحریک روده
• افزایش دفعات شیردهی برای تأمین آب کافی بدن

سخن پایانی

اگر نوزاد شما دچار یبوست شده است، نیازی نیست خیلی نگران باشید. بیشتر وقت‌ها می‌توان این مشکل را با تغییر در غذای کودک برطرف کرد. همان‌طور که در این مقاله اشاره کردیم، غذاهای پرفیبر و ملین مانند میوه‌ها و سبزیجات مناسب (مثلاً آلو بخارا، گلابی و جو پرک) می‌توانند به نرم شدن مدفوع و دفع راحت‌تر کمک کنند. در عین حال باید از خوردن مواد غذایی که یبوست را تشدید می‌کنند، مانند موز نارس یا برخی محصولات لبنی پرهیز شود. اگر متوجه شدید با وجود این توصیه‌ها هنوز مشکل نوزاد ادامه دارد یا علائمی مثل خون در مدفوع یا درد شدید مشاهده کردید، بهتر است در اسرع وقت با پزشک مشورت کنید. همچنین می‌توانید با کارشناسان ما در داروخانه انلاین زیوش تماس بگیرید و از دکتر داروساز مشاوره تخصصی دریافت کنید.

منابع: MayoClinic | HealthLine | MedicalNewsToday

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده