اسهال نوزادان و راه های درمان آن

مدفوع نوزاد در حالت کلی نرم و شل است و بافتی بسیار نرم‌تر از مدفوع بزرگسالان دارد، به‌ویژه اگر کودک فقط از شیر مادر تغذیه کند. نوزادان گاهی اوقات چندین بار در روز مدفوع می‌کنند، به همین دلیل تشخیص اینکه مدفوع آن‌ها حالت عادی یا اسهال دارد، بسیار مشکل است.

حالا برویم سر اصل مطلب! اسهال برای همه اتفاق می‌افتد و نوزادان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. هرچند اسهال در نوزادان بسیار شایع و طبیعی است، اما بزرگترین خطر آن، کم‌آبی بدن خواهد بود. به این معنی که فرزند شما مایعات زیادی را از دست می‌دهد و الکترولیت (نمک) کافی در بدن خود ندارد تا بتواند این کمبود را جبران کند.

در این مقاله به کمک متخصصان داروساز زیوش، با علت، راه‌های پیشگیری و درمان اسهال نوزاد آشنا می‌شوید. پس با ما همراه باشید.

تفاوت بین مدفوع طبیعی و اسهالی در نوزادان

تشخیص اینکه مدفوع نوزاد شل‌تر از حد طبیعی است یا نه، می‌تواند سخت باشد؛ به‌ویژه اگر تابه‌حال به حالت عادی مدفوع کودکتان دقت نکرده‌ باشید. یادگیری رنگ‌ها و بافت‌های معمولی مدفوع می‌تواند به شما در تشخیص فرق اسهال با مدفوع شل در نوزاد کمک کند.

نوزادان در هفته‌های اول بعد از تولد، حداقل 3 تا 4 بار در روز مدفوع می‌کنند که رنگ آن زرد و بافت آن دانه‌دار و شل خواهد بود. این رنگ و بافت طبیعی است و نوزاد دچار اسهال نیست. پس از آن، مدفوع آن‌ها بافتی شبیه به سس سیب خواهد داشت. این هم طبیعی است و تا حدود 4 تا 6 ماهگی ادامه دارد.

اگر نوزاد شما به‌طور کامل یا به‌صورت کمکی شیرخشک مصرف می‌کند، احتمال اینکه مدفوع آبکی یا شل داشته باشد کمتر است. به عبارت دیگر، شیرخشک باعث غلیظ‌تر و خمیری‌تر شدن مدفوع می‌شود که به رنگ برنزه روشن است.

اما در بسیاری از موارد، جای نگرانی هم وجود دارد. به‌طور کلی، نشانه اسهال نوزاد​ به‌صورت قطعی شامل موارد زیر است:

• مدفوع شل یا آبکی‌تر از حد معمول
• خیلی شل یا آبکی‌شدن ناگهانی مدفوع
• در هر بار تغذیه، سه بار یا بیشتر مدفوع‌کردن
• مدفوع در حجم زیاد
• نشتی مدفوع از پوشک

تعداد دفعات طبیعی دفع در نوزادان بر اساس سن

در بخش‌های قبلی، فرق اسهال با مدفوع شل در نوزاد را بررسی کردیم. در جدول زیر تعداد دفعات طبیعی اسهال نوزاد تازه متولد شده​ تا کودک یک‌ساله را عنوان می‌کنیم:

علائم اسهال در نوزادان

بدن نوزادان و کودکان زیر 3 سال، در عرض یک یا دو روز بعد از شروع اسهال کم‌آب و بسیار بیمار می‌شود. کم‌آبی به این معنی است که بدن آب یا مایعات کافی ندارد. چرا که اسهال باعث از دست رفتن بیش‌از‌حد آب و الکترولیت در بدن می‌شود.

کم‌آبی یا دهیدراسیون به‌ویژه در نوزادان شرایط پزشکی جدی در نظر گرفته می‌شود و نیاز به بررسی فوری دارد. در ادامه، علائم کم‌آبی و دیگر علائم اسهال در نوزاد را بررسی می‌کنیم. اگر هر یک از این نشانه‌ها را دیدید، به پزشک مراجعه کنید:

• خشکی چشم‌ها و اشک کم
• گریه کردن بدون اشک ریختن
• پوشک با رطوبت کمتر از حد معمول همراه با ادرار تیره
• بی‌حالی یا خواب‌آلودگی و سستی غیرمعمول
• بداخلاقی و تحریک‌پذیری
• خشکی دهان
• بازنگشتن پوست خشک به شکل معمول خود پس از نیشگون گرفتن
• چشم‌های فرورفته
• فونتانل (نقطه نرم بالای سر) فرو‌رفته
• بوی متفاوت و غیرمعمول مدفوع
• مدفوع زردرنگ
• غلظت بالای مدفوع کودکی که شیرخشک می‌خورد، همچون غلظت کره بادام‌زمینی
• خشکی پوست به‌مدت 8 تا 12 ساعت
• بی‌اشتهایی یا کم‌اشتهایی

دلیل اسهال نوزاد​

بیشتر دلایل اسهال شدن نوزاد​ شایع هستند و خود‌به‌خود از بین می‌روند. به بیان دیگر، اسهال نوزاد معمولاً زیاد طول نمی‌کشد. یک مطالعه پزشکی روی 150 نوزاد نشان داده است آن‌هایی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، نسبت به نوزادانی که به‌طور جزئی یا کامل شیرخشک می‌خورند، کمتر دچار اسهال می‌شوند.

به‌بیان دقیق‌تر، حدود 27 درصد از نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند و 72 درصد از نوزادانی که منحصراً از شیرخشک استفاده می‌کنند، اسهال می‌گیرند. در ادامه، با علت اسهال نوزادان بیشتر آشنا می‌شوید.

1. تغییر رژیم غذایی مادر (در نوزادان شیرخوار)

اگر به نوزاد خود شیر می‌دهید، تغییر در رژیم غذایی شما می‌تواند باعث اسهال او شود. برای مثال، اگر یک شب مقدار زیادی غذای تند و چرب یا دسرهای قندی بخورید، ممکن است شیرتان تحت‌تأثیر آن‌ها قرار ‌گیرد. این اتفاق سبب حرکت سریع شیر در شکم نوزاد و اسهال می‌شود.

همچنین اگر داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنید، این داروها وارد شیر شما می‌شوند که این باعث اسهال فرزندتان خواهد شد. در مجموع می‌توان گفت تا زمانی که نوزاد از شیر مادر تغذیه می‌کند، نمی‌توان تاثیر رژیم غذایی مادر بر نوزاد را نادیده گرفت.

2. مصرف شیرخشک نامناسب و حساسیت‌های گوارشی

در صورت مصرف یک شیرخشک خاص یا تغییر شیرخشک، ممکن است کودک اسهال شود، چرا که هضم برخی شیرخشک‌ها برای بعضی نوزادان سخت‌تر است. به عبارت دیگر، احتمالاً کمی طول بکشد تا نوزاد به فرمولاسیون شیر خشک جدید و هضم آن عادت کند.

این اتفاق می‌تواند شکم‌درد، نفخ، اسهال یا مشکلات گوارشی در نوزادان را به‌دنبال داشته باشد. حساسیت به شیر و عدم تحمل شیر دو مقوله متفاوت هستند، اما هر دو می‌توانند منجر به اسهال در نوزادان شوند.

عدم تحمل شیر زمانی اتفاق می‌افتد که معده کودک شما نتواند لاکتوز (قند موجود در شیر) را هضم کند. اگر معدۀ کودک شما نسبت به شیرخشک‌های مشتق‌شده از شیر حساس است، برچسب روی محصول را جهت نداشتن کازئین، لاکتوز و آب پنیر بررسی کنید.

برای نوزادان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، شیرخشک‌های بدون لاکتوز فرموله و در بازار عرضه می‌شوند. اگر علت اسهال نوزاد عدم تحمل لاکتوز باشد، می‌توانید با مشورت پزشک شیرخشک بدون لاکتوز مناسب نوزاد خود را تهیه کنید.

3. آلرژی‌های غذایی و تأثیر آن بر گوارش نوزاد

تا زمانی که نوزاد 6 ماهه شود، به تغذیه خود عادت می‌کند. از آن به بعد، می‌توانید غذاهای جامد را رفته‌رفته به برنامه غذایی او اضافه کنید. این تغییر در رژیم غذایی تا زمانی که نوزاد به فرآیند هضم غذا عادت کند، سیستم گوارشی او را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

از طرفی دیگر، حدود 7 درصد از نوزادان زیر یک سال به شیر گاو حساسیت دارند. این نوع آلرژی می‌تواند باعث اسهال و استفراغ نوزاد یا علائم دیگر (بلافاصله پس از تغذیه، چند ساعت بعد یا حتی چند روز بعد) شود.

لازم‌به‌ذکر است حساسیت غذایی نوزادان و کودکان در حدود سن 5 سالگی از بین می‌رود. چنانچه با علائم پوستی مواجه شدید، برای انجام تست حساسیت غذایی نوزاد را نزد پزشک ببرید.

4. عفونت‌های ویروسی و باکتریایی

نوزادان ویروس یا باکتری را از طریق تماس با غذا یا آب ناپاک و لمس سطوح میکروبی و گذاشتن دست‌ها در دهان دریافت می‌کنند. این اتفاق باعث اسهال عفونی نوزاد می‌شود که معمولاً 5 تا 14 روز طول می‌کشد. این عفونت‌ افزایش اسیدیته در مدفوع، تغییر در ترکیب مدفوع و اسهال اسیدی نوزاد را در پی دارد. روزهای اول و دوم اسهال عفونی، شدیدترین حالت ممکن این بیماری است.

5. رویش دندان و ارتباط آن با اسهال

به‌نقل از آکادمی اطفال آمریکا و علی‌رغم آنچه بسیاری از از مادران تصور می‌کنند، دندان درآوردن مستقیماً باعث اسهال نوزاد نمی‌شود؛ بلکه چند دلیل خاص اسهال نوزاد موقع دندان دراوردن​ را محتمل می‌کند. رویش دندان‌ها معمولا از 6 ماهگی آغاز می‌شود و مادران از همان زمان شروع به دادن غذاهای جامد به نوزادان می‌کنند.

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، ممکن است مدتی طول بکشد تا دستگاه گوارش حساس کودک به غذاهای جدید عادت کند. این اتفاق، باعث تغییر در مدفوع نوزاد و اسهال شدن او در زمان دندان درآوردن می‌‌شود.

همچنین نوزادان در این سن، آنتی‌بادی‌هایی را که در بدو تولد از مادر دریافت کرده‌اند، از دست می‌دهند. آنتی‌بادی کمتر و تمایل آن‌ها به گذاشتن همه‌چیز در دهانشان، احتمال ابتلای اسهال ویروسی نوزاد را بیشتر می‌کند.

6. واکنش به واکسن‌ها

اسهال نوزاد بعد از واکسن‌زدن، یکی از عوارض واکسن 4 ماهگی، 6 ماهگی و 18 ماهگی است. اگرچه هیچ جای نگرانی وجود ندارد، چرا که این عوارض موقت و خفیف هستند و به‌سرعت از بین می‌روند.

غذاهای مناسب برای مادران شیرده در زمان اسهال نوزاد

همانطور که در پاراگراف‌های بالاتر گفتیم، رژیم غذایی مادر بر شیر وی تأثیر می‌گذارد. بنابراین رژیم غذایی مادر در زمان اسهال نوزاد اهمیت فراوانی دارد. توصیه می‌شود در زمان اسهال نوزاد، از خوردن غذاهای خیلی تند یا شیرین، چرب و پرادویه و داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها بپرهیزید. در مقابل بهتر است موارد زیر را میل کنید:

• برنج، نان تست و سیب‌زمینی
• مایعات کافی و سوپ‌های رقیق
• نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت مانند شیر، آب پرتقال، آب نارگیل، آب آلبالو، آب هندوانه و سایر آب‌میوه‌های طبیعی
• منابع غذایی حاوی مینرال‌ها و ویتامین‌ها
• میوه‌ها و سبزیجات فیبردار مانند هویج و موز

اهمیت شیر مادر و روش صحیح شیر دادن به نوزاد مبتلا به اسهال

شیر مادر فواید زیادی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها‌، انتقال آنتی‌بادی به کودک در حال رشد است. این آنتی‌بادی‌ها به محافظت از بدن در برابر عفونت‌هایی که سبب انواع اسهال در کودک می‌شوند، کمک می‌کنند. بنابراین شیردهی را در زمان اسهال نوزاد ادامه دهید، اما با فواصل زمانی بیشتر.

توجه داشته باشید برای نوزادانی که اسهال شدید (10 روز یا بیشتر) دارند، ولی کمتر از حد معمول ادرار می‌کنند، باید به مدت 6 تا 24 ساعت بین شیردهی، محلول ORS مخصوص نوزاد را به او بدهید. البته اگر نوزاد شما علائم کم‌آبی (دهیدراسیون) را از خود نشان می‌دهد، شیردهی را متوقف کنید و نزد پزشک اطفال بروید تا برای نوزاد مایعات داخل وریدی تزریق کند.

جبران آب از دست‌رفته نوزاد مبتلا به اسهال

در صورت اسهال شدید نوزاد، بدن او دچار کم‌آبی می‌شود. در چنین شرایطی، پزشک اطفال دو راه‌حل پیش رو دارد؛ ممکن است برای رفع اسهال نوزاد​ به او یک محلول آب‌رسان خوراکی بدهد یا مایعاتی را به‌صورت وریدی در رگ‌های او تزریق کند.

ماساژ شکم و راه‌های آرام کردن نوزاد مبتلا به اسهال

بسیاری از مطالعات بالینی تأیید کرده‌اند ماساژ شکم، یکی از راه‌های درمان خانگی مکمل برای کودکان دارای اختلالات رایج گوارشی مانند اسهال و یبوست است. ماساژ شکم به حرکات منظم و دایره‌ای اطراف ناف گفته می‌شود که در جهت یا خلاف جهت عقربه‌های ساعت انجام می‌شود. جهت ماساژ در درمان تأثیری ندارد و وابسته به عادات فرد است. به این معنی که معمولاً افراد راست‌دست از جهت عقربه‌های ساعت و افراد چپ‌دست از جهت خلاف عقربه‌های ساعت استفاده می‌کنند. در ادامه، با سایر راه‌های درمان خانگی اسهال نوزادان آشنا می‌شوید:

• اگر نوزاد شما شیر مادر می‌خورد، هم‌چنان به شیردهی ادامه دهید. اگر هم شیرخشک مصرف می‌کند، به استفاده از آن ادامه دهید؛ مگر اینکه پزشک دستور دیگری داده باشد.
• اگر نوزاد شما غذاهای جامد می‌خورد، به او غذاهایی بدهید که به تسکین اسهال کمک می‌کنند؛ نان، موز، پاستا و غلات از جمله این موارد هستند.
• اگر نوزاد شما ادرار کرد، هر 15-10 دقیقه، یک قاشق چای‌خوری (5 میلی‌لیتر) مایعات به او بدهید.
• درصورتی‌که نوزادتان استفراغ می‌کند، به او غذاهای جامد ندهید.
• قبل از شیر دادن، بعد از تعویض پوشک یا دیگر زمان‌های مهم، دستان خود را بشویید تا اسهال به دیگر اعضای خانواده و بار دیگر به فرزندتان سرایت نکند.
• پوشک کودک را عوض کنید. سعی کنید تا حد امکان او را خشک نگه دارید تا بثورات پوستی ایجاد نشود.
• داروهای ضد اسهال به نوزاد ندهید، مگر اینکه پزشک اطفال تجویز کند.
• از دادن نوشیدنی‌های ورزشی مانند شیک پروتئینه به نوزادان بپرهیزید.
• تا یک سالگی، از خوراندن شیر گاو به نوزاد اجتناب کنید.

داروهای مجاز و غیرمجاز برای درمان اسهال نوزاد

پزشکان ممکن است به‌منظور رفع عفونت باکتریایی و درمان اسهال نوزاد، به جای مایعات آنتی‌بیوتیک‌ها و پروبیوتیک‌ها را تجویز کنند. یکی دیگر از توصیه‌های احتمالی آن‌ها این است که از دادن آب سیب، غذاهای سرخ‌شده و آب‌میوه جهت جلوگیری از اسهال نوزاد پرهیز کنید.

اگر کودک شما قبل از شروع اسهال غذاهای جامد مصرف می‌کرد، با غذاهایی شروع کنید که هضم آن‌ها برای معده‌اش آسان است. موز، نان تست، پاستا و غلات، از جمله این غذاها هستند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

درصورتی‌که اسهال نوزاد بعد از 24 ساعت بهتر نشد یا علائم زیر را در او مشاهده کردید، فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• کودک شما در حالت عادی خود نیست، اصلاً نمی‌نشیند و به اطراف نگاه نمی‌کند.
• سن او کمتر از 3 ماه است.
• بیش از 10 مدفوع آبکی در روز یا بیش از 8 مدفوع در 8 ساعت دارد.
• اسهال در او با علائم عفونت مانند تب همراه است.
• دچار علائمی مانند استفراغ زیاد، بثورات پوستی، کاهش وزن و وزن نگرفتن همراه با دیگر علائم اسهال شده است.
• رنگ مدفوع او سفید، قرمز یا سیاه است. اسهال سبز نوزاد نیز گاهاً مشاهده می‌شود.
• اسهال نوزاد بیش از 2 تا 3 روز ادامه پیدا کرده است.
• استفراغ نوزاد بیش از 24 ساعت ادامه پیدا کرده است.
• اسهال خونی نوزاد، مدفوع حاوی مخاط یا چرک دیده می‌شود.
• کودک دچار معده‌درد شده است.

علائم خطرناک در اسهال نوزادان

مهم‌ترین خطر ناشی از اسهال به‌ویژه در نوزادان، از دست دادن آب بدن و رسیدن به سطح کم‌آبی بدن یا دهیدراسیون است. علائم کم‌آبی در نوزاد ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• فرورفتگی ناحیه نرم بالای سر (فونتانل)
• گود افتادن چشم‌ها
• اشک کم یا نداشتن اشک هنگام گریه
• تعداد کم یا نبود پوشک خیس
• خواب‌آلودگی یا تحریک‌پذیری

در صورت مشاهده علائم کم‌آبی در نوزاد، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

تحلیل رنگ مدفوع نوزاد در شرایط اسهال

یکی از نگرانی‌های والدین به‌ویژه مادران، تغییر رنگ مدفوع نوزاد است. در بیشتر موارد این تغییر رنگ خطرناک نیست. چرا که گاهی اوقات، نوزادان شیرخواری که پوست سینه مادرشان ترک می‌خورد، خون او را در حین شیر خوردن می‌بلعند.

مشاهده این خون که از طریق مدفوع آن‌ها دفع می‌شود، اتفاق نگران‌کننده‌ای نیست، اما در صورت نگرانی با انجام آزمایش می‌توانید بفهمید خون متعلق به چه کسی است. همچنین با بررسی رنگ مدفوع نوزاد، می‌توانید مشکلات احتمالی او را تشخیص دهید:

• زرد: به این معنی است که شیر به‌سرعت در سیستم گوارش کودک حرکت می‌کند. هنگامی که این روند به‌کندی پیش می‌رود، مدفوع سبز می‌شود. در صورت آهسته‌تربودن این فرآیند، مدفوع به رنگ قهوه‌ای درمی‌آید. در این مورد، جای هیچ نگرانی نیست.
• سفید: این رنگ می‌تواند نشان‌دهنده عفونت یا مشکل صفرا (مایعی که توسط کبد تولید می‌شود و به هضم غذا کمک می‌کند) باشد.
• سیاه: رنگ سیاه مدفوع، نشانه خون هضم‌شده است.
• قرمز: نشان‌دهنده خون تازه‌ای است که می‌تواند از روده بزرگ یا راست روده خارج شود.
• سبز یا سبز تیره:‌ معمولاً برای نوزادان از شش ماهگی قطره مکمل آهن شروع می‌شود. مکمل آهن نوزاد می‌تواند باعث تغییر رنگ مدفوع به سمت سبز تیره شود که جای نگرانی ندارد.

سخن پایانی

اگرچه اسهال نوزادان مشکلی شایع و بی‌خطر است، اما والدین را نگران می‌کند. شناخت علائم و دلایل اسهال کودکان و توجه به رنگ و بافت مدفوع، شما را برای انجام اقدامات درمانی آماده می‌کند. در این مقاله، به‌طور مفصل در این خصوص صحبت کردیم. توجه داشته باشید که در صورت مشاهده هرگونه علائم خطرناک، باید فوراً به پزشک اطفال مراجعه کنید.

سؤالات متداول

1. اسهال ابکی زرد نوزاد نشانه چیست؟

مدفوع زرد آبکی به این معنی است که شیر به‌سرعت در شکم کودک حرکت می‌کند. هنگامی که این روند به‌کندی پیش می‌رود، مدفوع سبز و در صورت آهسته‌ترشدن، قهوه‌ای می‌شود. این اتفاق گاهی اوقات بی‌جهت والدین را نگران می‌کند.

2. آیا اسهال نوزاد طبیعی است؟

اسهال و گاز معده در نوزادان شایع است. اگرچه اسهال نوزاد برای والدین اذیت‌کننده خواهد بود، اما معمولاً خودبه‌خود برطرف می‌شود.

3. اسهال نوزاد تا چند بار در روز طبیعی است؟

اسهال در نوزادان شایع است و بسته به علت آن، معمولاً 3 تا 7 روز طول می‌کشد. اگر اسهال نوزاد شما بیشتر طول بکشد، نیاز به مراقبت پزشکی دارد.

4. اسهال نوزاد روزی چند بار خطرناک است؟

بیش از 10 مدفوع آبکی در روز برای نوزاد خطرناک است، زیرا بدن او کم‌آب می‌شود.

5. اسهال نوزاد چند روز طول می‌کشد؟

اسهال خفیف، 3 تا 5 روز، اسهال متوسط 6 تا 9 روز و اسهال شدید نوزاد 10 روز یا بیشتر طول می‌کشد.

منابع: HealthLine | NationWideChildrens | WebMD

نویسنده: سارا اعتمادزاده

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی