آرایشی و بهداشتی
تب و لرز معمولاً نشان‌دهنده وجود نوعی مشکل یا بیماری در بدن است و می‌تواند به دلایل مختلفی مانند عفونت، التهاب، بیماری‌های خودایمنی و حتی واکنش به داروها ایجاد شود. در این مقاله، به بررسی جامع علت‌های مختلف تب و لرز، بهترین زمان به مراجعه به پزشک و راهکارهای درمانی خواهیم پرداخت. همچنین روش‌های پیشگیری و مدیریت این وضعیت را بررسی خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید.
تب و لرز چیست و چرا رخ می‌دهد؟
تب به افزایش دمای بدن بالاتر از محدوده طبیعی (۳۶.۵ تا ۳۷.۵ درجه سانتی‌گراد) گفته می‌شود و واکنشی از سوی سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عوامل مهاجم مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها است. کلمه «لرز» نیز به انقباضات غیرارادی عضلات برای تولید گرما اشاره می‌کند و معمولاً زمانی رخ می‌دهد که بدن در تلاش است دمای خود را بالا ببرد. تب و لرز همزمان با هم اتفاق می‌افتند تا بدن بتواند محیط مناسبی برای مبارزه با عوامل بیماری‌زا ایجاد کند. اصلی‌ترین عوامل ایجادکننده این علائم عبارتند از:
- عفونت‌های ویروسی و باکتریایی
- التهاب‌های مزمن
- شرایط محیطی مانند سرما یا گرمازدگی
- بیماری‌های خودایمنی
خلاصه: تب و لرز واکنش‌های طبیعی بدن برای مقابله با عفونت‌ها و عوامل بیماری‌زا هستند و اغلب نشان از یک بیماری زمینه‌ای دارند.
تب و لرز نشانه چه بیماری‌هایی است؟
تب و لرز می‌توانند نشانه‌ای از وجود بیماری‌های مختلف باشند. در ادامه به بیماری‌هایی می‌پردازیم که معمولاً با این علائم همراه هستند.
1. عفونت‌های ویروسی
- آنفولانزا: یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ویروسی است که با تب بالا، لرز، دردهای عضلانی و خستگی شدید همراه است. این بیماری معمولاً در فصول پاییز و زمستان شیوع بیشتری دارد.
- سرماخوردگی: اگرچه سرماخوردگی معمولاً خفیف‌تر از آنفولانزا است، اما می‌تواند همراه با تب خفیف و لرز باشد. این بیماری بیشتر با علائمی مانند آبریزش بینی و سرفه همراه است.
2. عفونت‌های باکتریایی
- عفونت‌های پوستی: برخی عفونت‌های پوستی مانند سلولیت یا آبسه ممکن است با تب و لرز همراه باشند.
- عفونت‌های ادراری: تب و لرز، درد در ناحیه پایین شکم، و تکرر ادرار از علائم شایع این بیماری هستند. این نوع عفونت بیشتر در زنان دیده می‌شود.
3. بیماری‌های خودایمنی
- لوپوس: این بیماری می‌تواند تب‌های دوره‌ای ایجاد کند. علاوه بر تب، علائمی مانند خستگی شدید و دردهای عضلانی نیز دیده می‌شود.
- التهاب آرتریت: آرتریت‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید علاوه بر درد مفاصل، ممکن است تب خفیف و ضعف عمومی ایجاد کنند.
4. گرمازدگی
- گرمازدگی زمانی رخ می‌دهد که بدن نتواند دمای خود را تنظیم کند. در این حالت، تب و لرز همراه با سردرد، سرگیجه و خستگی مشاهده می‌شود. این وضعیت نیاز به توجه فوری دارد.
5. مصرف برخی داروها و حساسیت‌ها
- گاهی مصرف داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای شیمی‌درمانی باعث ایجاد تب و لرز می‌شود. همچنین، حساسیت به برخی مواد غذایی یا داروها ممکن است چنین علائمی را ایجاد کند.
خلاصه: طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها، از عفونت‌های ساده تا بیماری‌های پیچیده خودایمنی، می‌توانند عامل بروز تب و لرز باشند. شناخت علت زمینه‌ای برای درمان مناسب ضروری است.
چه زمانی برای درمان تب و لرز باید به پزشک مراجعه کرد؟
بیشتر موارد تب و لرز به‌صورت خودبه‌خود بهبود می‌یابند؛ اما در شرایط زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- تب بالاتر از ۳۹ درجه که به درمان‌های خانگی پاسخ نمی‌دهد.
- ادامه تب و لرز بیش از سه روز
- وجود علائم همراه مانند تنگی نفس، سردرد شدید یا گیجی
- تب و لرز در نوزادان زیر سه ماه
- وجود ضعف شدید یا درد در اندام‌ها
توجه به علائم همراه تب و لرز مهم است؛ به‌عنوان مثال، استفراغ و تهوع می‌تواند ناشی از عفونت‌های ویروسی مانند آنفولانزا یا عفونت‌های گوارشی باشد. اگر همراه تب و لرز استفراغ هم مشاهده شود، می‌توان به این موارد مشکوک شد.
خلاصه: در صورت مشاهده تب و لرز در نوزادان زیر سه ماه یا بروز تب و لرز شدید و طولانی با علائم خطرناک، مراجعه به پزشک ضروری است.
اندازه‌گیری دمای بدن و تشخیص تب
ابزارها و روش‌های مختلفی برای سنجیدن دمای بدن و تب وجود دارند. ابتدا در نظر داشته باشید که محل اندازه‌گیری و ابزار مورد استفاده، تأثیر مستقیمی بر عدد به‌دست آمده دارد؛ ممکن است دمای بدن یک فرد در یک زمان و به دو روش مختلف اندازه‌گیری شود و دو عدد متفاوت به دست آید. بنابراین، شناخت دستگاه‌های مناسب و روش‌های صحیح می‌تواند به اندازه‌گیری دقیق‌تر کمک کند. برای سنجش دمای بدن، ابزارهای مختلفی در دسترس هستند که هر یک برای شرایط خاصی طراحی شده‌اند. این دستگاه‌ها به شرح زیر هستند:
- تب‌سنج دیجیتال: تب‌سنج‌های دیجیتالی دقیق و سریع هستند و استفاده از آن‌ها آسان است. این تب‌سنج‌ها برای اندازه‌گیری دمای بدن از طریق دهان، زیر بغل یا مقعد مناسب هستند.
- تب‌سنج مادون قرمز: تب‌سنج مادون قرمز بدون تماس با بدن عمل می‌کند و اغلب برای اندازه‌گیری دما از پیشانی یا گوش استفاده می‌شود. این تب‌سنج‌ها برای نوزادان و کودکان کوچک بسیار پرکاربرد هستند.
- تب‌سنج شیشه‌ای (جیوه‌ای): این نوع تب‌سنج کمتر استفاده می‌شود و به دلیل خطرات ناشی از شکستگی، توصیه نمی‌شود.
- تب‌سنج نواری: نواری است که روی پیشانی قرار می‌گیرد، اما دقت کمتری نسبت به روش‌های دیگر دارد.
محل اندازه‌گیری دمای بدن می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر نتیجه داشته باشد. میانگین دمای بدن بسته به محل اندازه‌گیری، به شرح زیر است:
- زیر بغل: ۳۵.۹۷ درجه سانتی‌گراد
- دهان: ۳۶.۵۷ درجه سانتی‌گراد
- گوش: ۳۶.۶۴ درجه سانتی‌گراد
- مقعد: ۳۷.۰۴ درجه سانتی‌گراد
این تفاوت‌ها به دلیل تغییرات طبیعی در گردش خون و سطح پوست در هر ناحیه ایجاد می‌شود. اندازه‌گیری از طریق مقعد دقیق‌ترین نتایج را برای دمای داخلی بدن ارائه می‌دهد، اما در نوزادان و کودکان ممکن است ناراحت‌کننده باشد.
خلاصه: ابزارها و روش‌های مختلفی برای سنجیدن دمای بدن و تب وجود دارند. ابتدا در نظر داشته باشید که محل اندازه‌گیری و ابزار مورد استفاده تأثیر مستقیمی بر عدد به‌دست آمده دارد؛ ممکن است دمای بدن یک فرد در یک زمان و به دو روش مختلف اندازه‌گیری شود و دو عدد متفاوت به دست آید. این اختلاف در نتایج به دلیل تغییرات طبیعی در گردش خون و سطح پوست در هر ناحیه اتفاق می‌افتد.
تب و لرز در کودکان و نوزادان
تب در کودکان و نوزادان یکی از نگرانی‌های شایع برای والدین است؛ اما اغلب موارد نیازی به نگرانی جدی نیست. به‌طور کلی، کودکان زمانی تب دارند که دمای بدن آن‌ها به ۳۸.۵ درجه سانتی‌گراد یا بیشتر برسد. نوزادان زیر سه ماه در صورتی در وضعیت تب قرار می‌گیرند که دمای بدن آن‌ها به ۳۸ درجه سانتی‌گراد یا بیشتر رسیده باشد. والدین ممکن است با افزایش دمای بدن کودکشان نگران شوند و به این فکر کنند که فوراً به پزشک مراجعه کنند یا حتی به اورژانس بروند.
خبر خوب این است که در اکثر موارد، تب در کودکان به دلیل یک عفونت ویروسی بی‌خطر رخ می‌دهد که بدن کودک به‌تنهایی قادر به مقابله با آن است. در این شرایط، کودک می‌تواند در خانه تحت مراقبت قرار بگیرد و معمولاً ظرف دو تا سه روز بهبود یابد.
تنها حدود یک درصد از کودکان مبتلا به تب، به دلیل مشکل جدی پزشکی نیاز به درمان‌های خاص دارند. بنابراین، اگر تب کودک خیلی بالا نیست و علائم نگران‌کننده دیگری هم دیده نمی‌شود، نیازی به مراجعه فوری به پزشک وجود ندارد. اگر تب کودک با یکی از موارد زیر همراه بود، مراجعه به پزشک ضروری است:
- ادامه تب بیش از سه روز
- کاهش سطح هوشیاری یا بی‌حالی شدید
- تب بالای ۳۹ درجه که با روش‌های خانگی کاهش نمی‌یابد
- وجود علائم دیگری مانند تشنج، تنگی نفس یا خشکی شدید دهان
برای درمان تب و لرز کودکان در خانه ، والدین می‌توانند از استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنند. این داروها در اشکال مختلف مانند شربت یا شیاف برای کودکان و نوزادان قابل استفاده هستند. مقدار مصرف دارو باید دقیقاً بر اساس وزن و سن کودک باشد و طبق دستور درج شده روی بسته‌بندی یا نظر پزشک تنظیم شود. اگر با مصرف این داروها تب کودک در مدت یک تا چهار ساعت کاهش نیافت، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
توجه داشته باشید که آسپرین (اسید استیل سالیسیلیک) نباید برای کودکان استفاده شود؛ مگر اینکه پزشک تجویز کرده باشد. این دارو می‌تواند منجر به یک عارضه نادر ولی خطرناک به نام سندرم ری در کودکان و نوجوانان شود.
روش‌هایی مانند استفاده از حوله مرطوب روی پاها یا حمام آب ولرم جزو درمان‌های خانگی محبوب هستند. اگرچه این روش‌ها باعث خنک شدن سطح بدن می‌شوند، اما در مطالعات اثبات نشده است که تأثیر قابل‌توجهی در کاهش دمای داخلی بدن داشته باشند.
اگر کودک شما این روش‌ها را دوست دارد و احساس راحتی می‌کند، انجام آن‌ها مشکلی ندارد، اما نباید به‌عنوان راه‌حل اصلی به آن‌ها اتکا کرد. نکته مهم این است که کودک را بیش‌ازحد گرم نپوشانید، زیرا این کار ممکن است مانع از کاهش طبیعی دمای بدن شود.
خلاصه: تب در کودکان و نوزادان معمولاً بی‌ضرر است و به دلیل عفونت‌های ویروسی ایجاد می‌شود. اگر تب کودک با علائم شدید یا طولانی همراه نباشد، می‌توان آن را در خانه با استفاده از داروهای مناسب و مراقبت‌های ساده مدیریت کرد. با این حال، در موارد خاص یا مشاهده علائم نگران‌کننده، مراجعه به پزشک ضروری است.
درمان تب و لرز
در بیشتر موارد، تب و لرز به خودی خود خطرناک نیست و معمولاً ظرف چند روز بهبود می‌یابد. تب به عنوان بخشی از پاسخ ایمنی بدن، شرایطی را ایجاد می‌کند که تکثیر عوامل بیماری‌زا مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها را دشوارتر می‌سازد. برای درمان تب و لرز، چهار دسته اصلی از روش‌های درمانی را به ترتیب توضیح می‌دهیم.
1. اقدامات غیر دارویی
از اصلی‌ترین اقدامات غیر دارویی درمان تب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استراحت
- مصرف مایعات
- تغذیه مناسب
2. درمان‌های خانگی
درمان‌های خانگی می‌توانند به کاهش تب و لرز و آرامش بیمار کمک کنند. درمان خانگی تب و لرز در بزرگسالان شامل موارد زیر است:
- کمپرس سرد: استفاده از پارچه مرطوب روی پیشانی یا دست‌ها می‌تواند به کاهش دمای بدن کمک کند. این روش برای کودکان و بزرگسالان ایمن است.
- دمنوش‌های گیاهی: دمنوش‌هایی مانند زنجبیل، بابونه یا نعناع دارای خواص آرام‌بخش هستند و می‌توانند به کاهش تب و لرز کمک کنند.
3. درمان دارویی
در صورت نیاز به کاهش فوری تب، باید بدانید کدام دارو موثر است. موارد زیر رایج‌ترین داروها برای درمان تب و لرز هستند:
- استامینوفن (پاراستامول): استامینوفن برای کاهش تب و درد کاربرد دارد. این دارو برای کودکان و بزرگسالان مؤثر است، اما دوز آن در کودکان باید بر اساس وزن و سن تنظیم شود.
- ایبوپروفن: برای کاهش التهاب و تب مؤثر است، اما باید با احتیاط و طبق دستورالعمل مصرف شود؛ به‌ویژه در کودکان.
اگر با مصرف داروهایی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن، تب بعد از ۴ ساعت کاهش نیافت، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. در مقابل مصرف آسپرین به دلیلی که پیشتر گفته شد، توصیه نمی‌شود.
4. درمان تخصصی در موارد شدید
در برخی موارد، تب و لرز ممکن است ناشی از مشکلات جدی مانند عفونت‌های باکتریایی یا بیماری‌های مزمن باشند. در این شرایط، پزشک ممکن است درمان‌های زیر را تجویز کند:
- آنتی‌بیوتیک‌ها
- ضدویروس‌ها
- درمان‌های تخصصی دیگر برای بیماری‌های زمینه‌ای مانند لوپوس یا آرتریت
علاوه بر این موارد، بهتر است برخی نکات مهم درباره درمان تب و لرز را به طور کلی بدانید. این نکات عبارتند از:
- خودداری از روش‌های غیرعلمی: روش‌هایی مانند مصرف الکل یا استفاده از یخ روی پوست می‌توانند خطرناک باشند و باید از آن‌ها پرهیز کرد.
- توجه به علائم نگران‌کننده: تأکید می‌شود که اگر تب و لرز با علائمی مانند تشنج، تنگی نفس یا تغییرات هوشیاری همراه بود، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
- مراقبت ویژه از کودکان: همانطور که گفته شد، تب در نوزادان و کودکان زیر ۳ ماه خطرناک‌تر است و نیاز به بررسی فوری پزشکی دارد.
خلاصه: درمان تب و لرز شامل ترکیبی از استراحت، تغذیه مناسب، درمان‌های خانگی و در صورت نیاز، مصرف دارو است. در اکثر موارد، تب خطرناک نیست و می‌توان آن را در خانه مدیریت کرد؛ اما اگر علائم نگران‌کننده یا شدیدی وجود داشت، بهتر است با پزشک مشورت شود. مراقبت صحیح از بدن و توجه به علائم، کلید مدیریت مؤثر تب و لرز است.
سخن پایانی
تب و لرز از شایع‌ترین علائم وجود عفونت یا التهاب در بدن هستند. در این مقاله به بررسی علل مختلف تب و لرز، از عفونت‌های ویروسی و باکتریایی تا بیماری‌های خودایمنی و حساسیت‌ها پرداختیم و روش‌های مختلف درمان، از جمله استراحت و تغذیه‌ی مناسب، درمان‌های خانگی و داروهای مؤثر را به تفصیل شرح دادیم.
همچنین تأکید شد که تب در اغلب موارد خطرناک نیست و بدن به‌طور طبیعی با آن مقابله می‌کند؛ اما در مواردی مانند تب بالای ۳۹ درجه، طولانی شدن علائم، وجود علائم نگران‌کننده یا تب در نوزادان، مراجعه به پزشک توصیه می‌شود. شناخت روش‌های صحیح اندازه‌گیری دما و استفاده از ابزارهای مناسب، به‌ویژه برای کودکان و نوزادان، نقش مهمی در مدیریت تب و لرز دارد.
با رعایت نکات ساده اما مهمی که در این مقاله مطرح شد، می‌توانید به حفظ سلامت خود و خانواده‌تان کمک کنید. فراموش نکنید که مراقبت از بدن و توجه به نشانه‌های آن، کلید اصلی مدیریت این علائم است.
سوالات متداول
1. آیا تب و لرز همیشه با هم رخ می‌دهند؟
خیر، ممکن است تب بدون لرز یا لرز بدون تب نیز دیده شود. این تفاوت‌ها به علت بیماری بستگی دارد.
2. آیا تب و لرز همیشه نیاز به پزشک دارد؟
در بیشتر موارد نه، اما اگر علائم شدید یا طولانی‌مدت باشند، باید به پزشک مراجعه کرد.
3. آیا می‌توان از روش‌های خانگی برای درمان تب استفاده کرد؟
بله، روش‌های خانگی مانند استفاده از کمپرس آب خنک روی پیشانی، مصرف مایعات زیاد و استراحت کافی می‌توانند به کاهش تب کمک کنند. بااین‌حال، این روش‌ها جایگزین داروهای کاهنده تب نیستند.
نویسنده: حسن غیبی
ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده