عفونت‌های ادراری؛ راهنمای جامع تشخیص، درمان و پیشگیری

عفونت‌های ادراری (UTIs) یکی از شایع‌ترین عفونت‌های باکتریایی هستند که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این عفونت‌ها می‌توانند در هر قسمتی از دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و پیشابراه رخ دهند.

زنان به دلیل آناتومی دستگاه ادراری‌شان، بیشتر از مردان به این عفونت‌ها مبتلا می‌شوند. با این حال، مردان نیز، به ویژه در سنین بالاتر، در معرض خطر هستند. این بیماری ممکن است هر فردی را درگیر کند و ما شاهد عفونت ادراری کودکان و حتی عفونت ادراری در بارداری هستیم.

در این مقاله، به بررسی کامل عفونت‌های ادراری، از تعریف و انواع آن گرفته تا روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری خواهیم پرداخت. پس با ما همراه باشید.

انواع عفونت‌های ادراری

عفونت‌های ادراری به عفونت‌های باکتریایی گفته می‌شود که در دستگاه ادراری ایجاد می‌شوند. این عفونت‌ها به‌طور کلی به دو دسته عفونت‌های تحتانی (مثانه و پیشابراه) و فوقانی (کلیه‌ها و حالب‌ها) تقسیم می‌شوند. عفونت‌های فوقانی معمولاً جدی‌تر هستند و نیاز به درمان سریع‌تر و شدیدتری دارند. البته این تقسیم‌بندی فارغ از نوع باکتری ایجادکننده این عفونت است. با توجه به محل عفونت، این بیماری به چند دسته تقسیم می‌شود:

1. عفونت مثانه (سیستیت)

سیستیت یا همان عفونت مثانه، شایع‌ترین نوع عفونت ادراری است که به علت عفونت در ناحیه مثانه ایجاد می‌شود. علائم این عفونت شامل احساس سوزش هنگام ادرار، نیاز مداوم به ادرار کردن، ادرار کم و دردناک و در برخی موارد، مشاهده خون در ادرار است. به علت شیوع بیشتر این نوع از عفونت ادراری، در صورت مشاهده علائم سریعاً به پزشک مراجعه کنید.

2. عفونت پیشابراه (اورتریت)

اورتریت به عفونت یا التهاب در ناحیه پیشابراه گفته می‌شود. این نوع عفونت بیشتر در مردان مشاهده می‌شود و می‌تواند با ترشحات غیرطبیعی از پیشابراه و درد و سوزش هنگام ادرار همراه باشد. علامت اصلی عفونت پیشابراه همین ترشحات غیرعادی است. این عفونت ممکن است ناشی از باکتری‌ها و به‌ندرت ویروس‌ها باشد.

3. عفونت حالب‌ها و کلیه‌ها (پیلونفریت)

پیلونفریت عفونتی است که به کلیه‌ها و حالب‌ها (لوله‌های حامل ادرار از کلیه‌ها به مثانه) سرایت می‌کند. این عفونت می‌تواند حاد یا مزمن باشد. علائم آن شامل تب بالا، درد شدید در ناحیه پهلو، تهوع و استفراغ، و علائم عمومی عفونت مثانه است. پیلونفریت اگر به موقع درمان نشود، می‌تواند به آسیب دائمی کلیه منجر شود. این نوع عفونت می‌تواند در اثر پیشرفت انواع دیگر عفونت‌های ادراری ایجاد شود و یا بدون بروز دیگر عفونت‌های ادراری، شاهد آن باشیم.

خلاصه: عفونت‌های ادراری بر اساس محل بروز عفونت به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. شایع‌ترین نوع آن‌ها عفونت مثانه و خطرناک‌ترین نوع‌شان پیلونفریت است.

نشانه‌ها و علائم عفونت ادراری

علائم عفونت ادراری در زنان و مردان بسته به محل و شدت عفونت متفاوت است. برخی از شایع‌ترین علائم عفونت ادراری در مردان و زنان شامل موارد زیر هستند:

• احساس سوزش هنگام ادرار: شایع‌ترین علامت عفونت مثانه و پیشابراه داشتن حس سوزش در زمان ادرار کردن است.
• نیاز مکرر به ادرار کردن: حتی پس از دفع ادرار، احساس می‌کنید که باید دوباره ادرار کنید.
• ادرار کم و دردناک: این علامت با درد در ناحیه زیر شکم همراه است.
• تغییر رنگ و بوی ادرار: ادرار ممکن است تیره و بدبو شود و در برخی موارد حاوی خون باشد.
• درد پهلو یا کمر: مخصوصاً در عفونت کلیه این درد بسیار شاخص است.
• تب، لرز و خستگی: بیشتر در موارد عفونت کلیوی مشاهده می‌شود و در دیگر موارد شایع نیست.

خلاصه: هر کدام از انواع عفونت‌های ادراری، علامت خاص خود را دارند. البته برخی علائم عمومی مانند درد و سوزش ادرار نیز ممکن است به‌وجود آید.

روش‌های تشخیص عفونت‌های ادراری

تشخیص عفونت ادراری نیاز به ارزیابی دقیق و آزمایش‌های تشخیصی دارد. روش‌های متداول تشخیص شامل موارد زیر است:

1. آزمایش ادرار

آزمایش ادرار اصلی‌ترین و ساده‌ترین روش برای تشخیص عفونت‌های ادراری است. در این آزمایش، ادرار برای شناسایی باکتری‌ها، گلبول‌های سفید خون، گلبول‌های قرمز خون و نیتریت‌ (نشانه وجود باکتری‌های تولیدکننده نیتریت) بررسی می‌شود. برای تشخیص قطعی، در صورت وجود هر یک از موارد بالا به بررسی بیشتر و روش‌های تأییدی دیگر نیاز است.

2. کشت ادرار

اگر نتایج آزمایش ادرار نشان‌دهنده عفونت باشد، کشت ادرار نیز انجام می‌شود تا نوع دقیق باکتری و حساسیت آن به آنتی‌بیوتیک‌ها مشخص شود. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا بهترین درمان دارویی را انتخاب کند و از مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی احتمالی جلوگیری کند.

3. تصویربرداری

در مواردی که عفونت‌های ادراری مکرر، شدید یا پیچیده شده‌اند، ممکن است از روش‌های تصویربرداری مانند اولتراسونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی برای بررسی وضعیت کلیه‌ها و حالب‌ها استفاده شود. این روش، یکی از روش‌های تاییدی برای تشخیص پیلونفریت است.

4. سیستوسکوپی

در موارد مزمن یا در صورت مشکوک بودن به مشکلات ساختاری در دستگاه ادراری، سیستوسکوپی انجام می‌شود. در این روش، پزشک با استفاده از یک لوله نازک مجهز به دوربین، داخل مثانه و پیشابراه را مشاهده می‌کند تا به نتیجه قطعی برای تشخیص برسد.

خلاصه: روش‌های متعددی برای شناسایی و تشخیص عفونت‌های ادراری وجود دارد. برای رفع این مشکلات، ابتدا از روش‌های ارزان و سریع‌تر استفاده می‌شود.

روش‌های درمان عفونت ادراری

درمان عفونت ادراری معمولاً شامل داروهای آنتی‌بیوتیک است، اما روش‌های غیر دارویی نیز می‌توانند در پیشگیری و مدیریت این عفونت‌ها مفید باشند. درمان‌های رایج برای عفونت‌های ادراری شامل موارد زیر است:

1. درمان دارویی

• آنتی‌بیوتیک‌ها: این داروها برای از بین بردن باکتری‌های ایجادکننده عفونت تجویز می‌شوند. نوع آنتی‌بیوتیک و مدت زمان مصرف آن بستگی به نوع و شدت عفونت دارد. برخی از آنتی‌بیوتیک‌های رایج برای درمان عفونت‌های ادراری شامل نیتروفورانتوئین، تری‌متوپریم+سولفامتوکسازول و سیپروفلوکساسین هستند.
• مسکن‌ها و ضد التهاب‌ها: در مواردی که عفونت با درد و التهاب همراه است، ممکن است برای کاهش درد و التهاب از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن استفاده شود.

2. درمان‌های غیردارویی

• افزایش مصرف مایعات: نوشیدن مقدار زیاد آب به شستشوی باکتری‌ها از دستگاه ادراری کمک می‌کند. این کار می‌تواند علائم را تسکین دهد و از پیشرفت عفونت جلوگیری کند.
• دفع منظم ادرار: نگه داشتن ادرار برای مدت طولانی می‌تواند به تجمع باکتری‌ها در مثانه منجر شود. دفع منظم ادرار به‌ویژه پس از رابطه جنسی، به کاهش خطر عفونت کمک می‌کند.
• رعایت بهداشت شخصی: تمیز نگه داشتن ناحیه تناسلی، استفاده از لباس زیر نخی و اجتناب از استفاده از محصولات تحریک‌کننده مانند اسپری‌های معطر در ناحیه تناسلی، از راه‌های پیشگیری از عفونت است.

خلاصه: درمان عفونت‌های ادراری شامل درمان‌های دارویی و غیردارویی است. اصلی‌ترین و موثرترین درمان دارویی نیز آنتی‌بیوتیک‌ها هستند.

پیشگیری از عفونت‌های ادراری

با توجه به گستردگی عفونت‌های ادراری و توجه به اصل پیشگیری و مقدم بودن آن بر درمان، روش‌های موثر پیشگیری به شرح زیر است:

• رعایت بهداشت: استفاده از روش‌های صحیح بهداشت فردی، مانند پاک کردن صحیح از جلو به عقب در زنان پس از اجابت مزاج، از ورود باکتری‌ها به پیشابراه جلوگیری می‌کند.
• مصرف پروبیوتیک‌ها: مصرف غذاهای پروبیوتیک‌، مانند ماست‌های حاوی لاکتوباسیلوس، می‌تواند به حفظ تعادل باکتری‌های مفید در دستگاه گوارش و دستگاه ادراری کمک کند.
• استفاده از محصولات بهداشتی مناسب: اجتناب از محصولات بهداشتی تحریک‌کننده مانند ژل‌ها و اسپری‌های معطر، و استفاده از لباس زیر نخی و گشاد که به ناحیه تناسلی اجازه تهویه بهتر می‌دهد، می‌تواند خطر عفونت را کاهش دهد.

خلاصه: با انجام چند کار ساده می‌توان از بروز انواع عفونت‌های ادراری خطرناک پیشگیری کرد.

پیچیدگی‌ها و چالش‌های درمان عفونت ادراری

عفونت‌های ادراری و درمان آن‌ها ممکن است با چالش‌ها و پیچیدگی‌هایی همراه باشد. از جمله این چالش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. عفونت‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها

یکی از چالش‌های اصلی در درمان عفونت‌های ادراری، ظهور باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک است. مصرف نادرست و بیش از حد آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند به مقاومت دارویی منجر شود که در نتیجه، درمان عفونت‌های ادراری سخت‌تر و پیچیده‌تر خواهد شد.

2. عفونت‌های مزمن یا عودکننده

برخی افراد، به ویژه زنان، مستعد عفونت‌های ادراری مکرر یا مزمن هستند. این وضعیت ممکن است به دلایل مختلفی از جمله مشکلات ساختاری دستگاه ادراری، عملکرد نامناسب سیستم ایمنی یا تغییرات هورمونی رخ دهد. درمان این موارد نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر خواهد بود و حتی ممکن است نیاز به درمان‌های طولانی‌مدت داشته باشد.

3. عوارض جانبی داروها

آنتی‌بیوتیک‌ها معمولاً بی‌خطر هستند، اما در برخی موارد ممکن است باعث عوارض جانبی مانند واکنش‌های آلرژیک، اختلال در فلور طبیعی روده یا عفونت‌های قارچی شوند. همچنین استفاده طولانی‌مدت از آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است باعث مشکلات گوارشی یا کاهش اثر داروهای دیگر شود.

4. عوارض کلیوی

اگر عفونت‌های ادراری به‌موقع و به‌درستی درمان نشوند، می‌توانند به کلیه‌ها آسیب برسانند و منجر به عفونت‌های شدیدتر یا حتی نارسایی کلیوی شوند. این عوارض به ویژه در افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، شایع‌تر است.

خلاصه: عفونت‌های ادراری ذاتاً مرگبار نیستند؛ اما در صورت درمان نشدن می‌توانند آسیب‌های زیادی به بدن بیمار وارد کنند.

سخن پایانی

عفونت‌های ادراری بیماری‌های شایعی هستند که می‌توانند علائم ناخوشایندی را به‌همراه داشته باشند و در صورت عدم درمان مناسب، به مشکلات جدی‌تری منجر شوند. آگاهی از علائم، روش‌های تشخیص، و درمان‌های موجود می‌تواند به پیشگیری و مدیریت مؤثر این عفونت‌ها کمک کند.

رعایت بهداشت فردی، مصرف کافی مایعات، و استفاده صحیح از داروها از مهم‌ترین عوامل پیشگیری و درمان این عفونت‌ها هستند. لازم‌به‌ذکر است که در صورت بروز علائم، مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان سریع و مؤثر ضروری است.

سؤالات متداول

1. عفونت ادراری چگونه رخ می‌دهد و چه عواملی باعث آن می‌شوند؟

عفونت ادراری معمولاً زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها، به ویژه اشرشیا کولی (E. coli)، از طریق پیشابراه وارد دستگاه ادراری شده و در مثانه یا کلیه‌ها تکثیر شوند. عواملی مانند عدم رعایت بهداشت، نزدیکی جنسی، نگه داشتن ادرار برای مدت طولانی و داشتن سیستم ایمنی ضعیف، می‌توانند خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری را افزایش دهند.

2. عفونت ادراری چه علائمی دارد و چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟

علائم شایع عفونت ادراری شامل سوزش و درد هنگام ادرار، نیاز مداوم به ادرار، ادرار کدر یا بدبو، درد در ناحیه پایین شکم و در موارد شدید تب و درد پهلو است. برای تشخیص، پزشک معمولاً آزمایش ادرار و در صورت لزوم، کشت ادرار را انجام می‌دهد تا نوع باکتری و حساسیت آن به آنتی‌بیوتیک‌ها مشخص شود.

3. آیا عفونت‌های ادراری مسری هستند؟

عفونت‌های ادراری به طور مستقیم از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شوند، اما رفتارهای خاص مانند نزدیکی جنسی بدون رعایت نکات بهداشتی، می‌تواند خطر انتقال باکتری‌ها و ایجاد عفونت را افزایش دهد. رعایت بهداشت شخصی و اطمینان از تمیز بودن ناحیه تناسلی قبل و بعد از رابطه جنسی می‌تواند به کاهش این خطر کمک کند.

4. عفونت ادراری چگونه درمان می‌شود و چه مدت زمان نیاز است تا بهبود یابد؟

درمان اصلی عفونت ادراری، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها است که بسته به نوع باکتری و شدت عفونت، معمولاً بین ۳ تا ۷ روز طول می‌کشد. در کنار داروهای آنتی‌بیوتیک، نوشیدن مقدار زیاد آب، مصرف مسکن‌ها برای کاهش درد و رعایت بهداشت نیز می‌تواند به بهبود سریع‌تر کمک کند.

5. چگونه می‌توان از عفونت‌های ادراری پیشگیری کرد؟

برای پیشگیری از عفونت‌های ادراری، توصیه می‌شود مصرف مایعات را افزایش دهید، به طور منظم ادرار کنید، از نگه داشتن طولانی‌مدت ادرار خودداری کنید، پس از دفع مدفوع ناحیه تناسلی را از جلو به عقب تمیز کنید و از استفاده محصولات تحریک‌کننده در ناحیه تناسلی بپرهیزید. رعایت این نکات می‌تواند خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری را به طور قابل توجهی کاهش دهد.

نویسنده: امیرحسین ملک زاده

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار