آیا مصرف بیش از حد زینک عوارض جانبی دارد؟

زینک یا همان روی، ماده‌ای معدنی و ضروری برای انسان است که در تمام ‌اندام‌ها، بافت‌ها و مایعات بدن وجود دارد. زینک دومین ماده معدنی فراوان آزاد در بدن، پس از آهن به شمار می‌رود و در فرآیندهای بیولوژیکی و حیاتی بدن مانند رشد و نمو، تقویت سیستم ایمنی، بهبود زخم، سلامت پوست، مو و ناخن نقش مهمی دارد. این ریزمغذی باعث حفظ حس بویایی و چشایی، رشد و تقسیم سلولی و تجزیه کربوهیدرات‌ها می‌شود.

همان‌طور که کمبود زینک در بدن باعث ایجاد اختلال می‌شود، مصرف بیش ‌از حد آن هم می‌تواند همراه با عوارض جانبی ناخوشایندی مانند حالت تهوع و اسهال باشد. ازاین‌رو توجه به میزان استفاده از این ماده مغذی اهمیت زیادی دارد.

در این مقاله با عوارض مصرف بیش از حد زینک، علائم و نشانه‌های سطوح بالای آن در بدن، مقادیر مجاز مصرف برای هر گروه سنی و نکات مصرف زینک آشنا می‌شوید. پس با ما همراه باشید.

عوارض مصرف بیش از حد زینک چیست؟

زینک از آن دست ریزمغذی‌هایی است که بدن نمی‌تواند آن را بسازد. بنابراین برای تأمین این نیاز ضروری، باید آن را از غذاها یا مکمل‌ها دریافت کنید. معمولا مقدار زینک مورد نیاز بدن با مصرف غذاهای مختلف برطرف می‌شود؛ اما گاهی برای تأمین این نیاز، از مکمل‌های خوراکی استفاده می‌شود که مصرف زیاد آن می‌تواند عوارض جانبی جدی ایجاد کند. علائم مصرف بیش از حد زینک به شرح زیر است:

1. مشکلات گوارشی

یکی از اولین علائم مصرف بیش از حد زینک، به‌صورت مشکلات گوارشی دیده می‌شود. برای مثال:

• تهوع و استفراغ: حالت تهوع از علائم اولیه مسمومیت با روی است.
• اسهال: در صورت مصرف زیاد روی، ممکن است اسهال مکرر و آبکی رخ دهد.
• درد شکم: درد یا ناراحتی در ناحیه شکم از دیگر عوارض مصرف بیش از اندازه زینک محسوب می‌شود.
• ازدست‌دادن اشتها: اگر دچار عوارض ناشی از مصرف زیاد زینک شده باشید، ممکن است کمتر احساس گرسنگی کنید یا حتی تمایلی به غذاخوردن نداشته باشید.

2. مشکلات چشایی و بویایی

تغییر در حس چشایی و ناتوانی در تشخیص مزه‌ها و طعم‌ها یکی دیگر از عوارض مصرف بیش از حد زینک است:

• تغییرات در حس چشایی: احساس طعم فلزی یا تلخ در دهان و کاهش حس چشایی ازجمله علائم مصرف بیش از حد زینک به شمار می‌آید.
• از دست‌دادن حس چشایی: گاهی مسمومیت با زینک می‌تواند منجر به ازدست‌دادن موقت یا دائمی حس چشایی شود.

3. کمبود مس

زینک با جذب مس تداخل ایجاد می‌کند که عوارض زیر را در پی دارد:

• کم‌خونی: کمبود مس در بدن منجر به کم‌خونی می‌شود که با خستگی، ضعف و رنگ‌پریدگی پوست نمایان است.
• ضعف سیستم ایمنی: وجود مس برای عملکرد سیستم ایمنی ضروری است؛ بنابراین کمبود آن باعث ضعف در این سیستم می‌شود و حساسیت به عفونت‌ها را افزایش می‌دهد.
• مشکلات عصبی: کمبود شدید مس می‌تواند بر سیستم عصبی تأثیر بگذارد و باعث ایجاد مشکلاتی در تعادل، هماهنگی و حتی بی‌حسی یا سوزن‌سوزن‌شدن اعضای بدن شود.

مشکلات پوستی که در برخی موارد به‌صورت بثورات پوستی نمایان می‌شوند، سردردهای مزمن، احساس خستگی مفرط و کم‌انرژی‌بودن از دیگر نشانه های مصرف بیش از حد زینک است.

دوز خطرناک زینک چقدر است؟

مصرف ۵۰ میلی‌گرم زینک به مدت چند هفته منجر به مشکلات مزمنی مانند سطوح پایین مس در بدن، تغییر عملکرد آهن و کاهش عملکرد سیستم ایمنی همراه است. مسمومیت با زینک به‌صورت گرفتگی معده، تهوع و استفراغ، ازدست‌دادن اشتها، گرفتگی عضلات شکم، اسهال و سردرد رخ می‌دهد. زیاده روی در مصرف زینک در طولانی‌مدت ممکن است باعث کم‌خونی، آسیب به پانکراس و کاهش سطح کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL - کلسترول خوب) شود.

امکان بسیار کمی وجود دارد که مواد غذایی مصرفی در طول روز، حاوی ۵۰ میلی‌گرم زینک باشند، بنابراین مسمومیت با زینک اغلب به‌واسطه مصرف نادرست مکمل‌ها رخ می‌دهد. برخی از کرم‌های چسباننده و سیمان‌های دندان‌پزشکی نیز حاوی مقادیر بالای زینک هستند.

در صورت استفاده صحیح و اصولی میزان زینک جذب‌شده از فرآورده‌های مورد استفاده در دندان‌پزشکی هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما استفاده طولانی‌مدت در مقادیر غیرمجاز می‌تواند منجر به مسمومیت با زینک شود. برای کاهش بروز این مشکل، امروزه بسیاری از کرم‌های چسباننده دندانپزشکی فاقد زینک هستند.

علائم و نشانه‌های سطوح بالای زینک در بدن

همان‌طورکه کمبود هر چیزی در بدن با علائمی همراه است، این موضوع درباره افزایش مقدار بیش از نیاز بدن به زینک هم صدق می‌کند. در مراحل اولیه، علائمی در بدن و عملکرد آن به وجود می‌آید که بالا بودن سطح زینک خون​ را هشدار می‌دهد. مقدار زیاد این ماده مغذی در بدن می‌تواند باعث مرگ سلولی در نورون‌ها و به‌دنبال آن انواع آسیب‌های مغزی مانند سکته مغزی، تشنج‌های صرع، هیپوگلیسمی و آسیب تروما شود. خوب است بدانید که مصرف 20 میلی‌گرم زینک در روز اثر ضد اضطرابی دارد؛ درحالی‌که مصرف 30 میلی‌گرم از آن، سبب بروز آثار اضطرابی می‌شود. بالا بودن سطح زینک خون در زنان نیز با ایجاد مشکلاتی در پریود همراه است و میزان شانس آن‌ها برای بچه‌دارشدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

مقادیر مجاز مصرف زینک بر اساس سن و جنسیت

مکمل زینک در انواع مختلفی وجود دارد. کپسول، قرص، شربت، پودر خوراکی، زینک جوشان و جویدنی از جمله شکل‌های مختلف آن هستند. مقدار زینک موجود در هر کدام از انواع مکمل‌ها، متفاوت و متغیر است که پزشکان باتوجه‌به نیاز هر فرد، سن و دیگر فاکتورها نوع و میزان مصرف این مکمل را مشخص می‌کنند. در حالت کلی، مقدار مجاز توصیه‌شده (RDA) این ماده معدنی در روز برای جلوگیری از مسمومیت با زینک به شرح زیر است:

• بدو تولد تا شش‌ماهگی: ۲ میلی‌گرم
• کودکان 7 ماهه تا 3 ساله: 3 میلی‌گرم
• کودکان 4-8 ساله: 5 میلی‌گرم
• کودکان 9-13 ساله: 8 میلی‌گرم
• زنان 14-18 ساله: 9 میلی‌گرم
• زنان 19 سال به بالا: 8 میلی‌گرم
• مردان 14 سال به بالا: 11 میلی‌گرم
• زنان باردار 14-18 ساله: 12 میلی‌گرم
• زنان باردار 19 ساله و بالاتر: 11 میلی‌گرم
• مادران شیرده 14-18 ساله: 13 میلی‌گرم
• مادران شیرده 19 ساله و بالاتر: 12 میلی‌گرم

مصرف روزانه بیشتر از این مقدار، مسمومیت با زینک را در پی دارد. هرگز بیشتر از مقادیر اعلام‌شده، مصرف نکنید، مگر اینکه پزشک تجویز کند.

چه کسانی باید از مصرف بیش از حد زینک خودداری کنند؟

اشخاصی که دارای شرایط زیر هستند، قبل از مصرف هر نوع مکمل زینک باید با پزشک یا کارشناس تغذیه مشورت کنند:

• افرادی که به زینک حساسیت دارند.
• بیماران کبدی که بیماری‌شان در سطح پیشرفته قرار دارد. این افراد ممکن است به‌دلیل ناتوانی کبد در متابولیسم زینک، دچار مشکل شوند.
• افرادی که بیمار کلیوی مزمن محسوب می‌شوند.
• نیاز خانم‌های باردار و مادران شیرده به زینک بیشتر از افراد معمولی است، اما این به معنی زیاده‌روی در مصرف زینک یا مصرف آن بدون تجویز پزشک نیست؛ زیرا مصرف بیش از حد این ماده معدنی می‌تواند برای جنین یا نوزاد مضر باشد.
• برخی از داروها با زینک تداخل دارند؛ به‌ویژه آنتی بیوتیک‌ها، پنی‌سیلامین و برخی دیورتیک‌ها که برای کمک به کنترل فشار خون استفاده می‌شوند. بنابراین مهم است که دوز مصرفی و نام تمام داروهای تجویزی و بدون نسخه‌ای را که استفاده می‌کنید، به پزشک اطلاع دهید. او شما را درباره هرگونه تداخل دارویی راهنمایی می‌کند.

نکات جذب بهتر زینک

زینک، یکی از مواد معدنی بدن است که در سلامت مغز، کاهش التهاب و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و سرطان و تقویت عملکرد جنسی مردان و زنان نقش دارد. برای جذب مؤثرتر زینک، نکات زیر را رعایت کنید:

• بهترین زمان مصرف قرص زینک، حداقل یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از صرف غذا است. اما ازآنجایی‌که مصرف مکمل غذایی زینک در بعضی از افراد با مشکلات گوارشی همراه است، بهتر است برای کاهش عوارض گوارشی این مکمل را همراه وعده‌های غذایی و با آب فراوان مصرف کرد.
• مواد معدنی و ویتامین های موردنیاز برای جذب زینک عبارتند از ویتامین A، ویتامین B6، منیزیم و ویتامین D. یعنی شما باید رژیم غذایی متنوعی داشته باشید که این ویتامین‌ها را در خود جای دهد.
• بهتر است مکمل زینک هم‌زمان با مکمل‌های کلسیم و آهن، شیر، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و ترکیب گوشت قرمز یا مرغ با غلات کامل مصرف نشود؛ زیرا کاهش جذب روی در بدن را به‌دنبال دارد.

سخن پایانی

زینک یک ماده معدنی ضروری است که در تقویت سیستم ایمنی، بهبود زخم‌ها، عملکرد مغز و سلامت پوست، مو و ناخن نقش دارد. در کنار فواید این ماده معدنی، زیاده‌ روی در مصرف زینک با عوارض جانبی همراه است. در این مقاله با کمک متخصصان داروساز زیوش، با علائم، عوارض و خطرات مصرف زیاد زینک و دوز مصرفی استاندارد آن آشنا شدید. برای خرید مکمل زینک کنارتان هستیم.

سؤالات متداول

1. عوارض مصرف زیاد زینک در کودکان چیست؟

اگرچه مصرف مکمل روی در دوزهای 3 تا 20 میلی‌گرم در روز تأثیر نامطلوبی بر غلظت مس سرم، فریتین، هموگلوبین و sTfR در کودکان صفر تا 3 ساله می‌گذارد، اما این تغییر اثر مضری بر کودکان نخواهد داشت. به‌طور کلی بهتر است به‌منظور اطمینان از دوز استاندارد مصرفی کودکان، به پزشک متخصص مراجعه کنید.

2. عوارض قرص زینک برای ریزش مو شامل چه مواردی است؟

زینک در تنظیم هورمون‌ها ازجمله تستوسترون نقش دارد. عدم تعادل هورمونی ناشی از زیاده‌روی در مصرف زینک، به ریزش مو منجر می‌شود. افرادی که مستعد آلوپسی آندروژنتیک (طاسی با الگوی مردانه یا زنانه) هستند، در معرض ریزش بیشتری قرار دارند.

3. عوارض قرص زینک تاریخ گذشته چیست؟

به‌طور کلی نمی‌توان برای پاسخ به این سؤال به پاسخ قطعی بسنده کرد. برای آگاهی از اثرات مصرف مکمل‌های تاریخ گذشته، می‌توانید مقاله مربوط به مصرف مکمل های تاریخ گذشته را مطالعه کنید.

4. عوارض مصرف زینک پلاس در بارداری به چه صورت است؟

درصورتی‌که مصرف زینک پلاس با تجویز پزشک باشد، مشکلی ایجاد نمی‌کند. توصیه می‌شود زنان باردار، به‌جای زینک پلاس، از مکمل‌های مخصوص بارداری استفاده کنند و هیچ مکملی را سرخود مصرف نکنند.

نویسنده: سارا اعتمادزاده

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی

منابع: MedicalNewsToday | Mountsinai | WebMD | Medicinenet