روی یا زینک یک ماده معدنی از دسته میکرومینرال‌ها است که نقشی حیاتی در بدن ما ایفا می‌کند. این عنصر برای عملکرد صحیح بسیاری از فرآیندهای بیولوژیکی از جمله رشد و تکامل، سیستم ایمنی، تولید هورمون‌ها، و عملکرد مغز و عضلات در بدن ضروری است. این عنصر "عنصر کمیاب ضروری" نامیده می‌شود زیرا مقدار بسیار کمی زینک برای سلامتی انسان لازم است. از آنجا که بدن انسان زینک اضافی ذخیره نمی‌کند، باید به طور منظم به عنوان بخشی از رژیم غذایی مصرف شود. منابع غذایی معمول زینک شامل گوشت قرمز، مرغ و ماهی است. از آنجا که بدن ما به طور طبیعی روی تولید نمی‌کند، لازم است از طریق مصرف مواد غذایی غنی از روی یا مکمل‌های معدنی تامین شود.
زینک یا روی چیست؟!
زینک یکی از عناصر شیمیایی است که در جدول تناوبی با نماد "Zn" نمایش داده می‌شود و عدد اتمی 30 قرار دارد. این عنصر فلزی، با خصوصیات خاص خود، در بسیاری از جوانب زندگی ما تأثیرگذار است. از کاربردهای اصلی زینک می‌توان به استفاده‌های صنعتی، به‌ویژه در تولید فلزات و ساختمان‌ها، ابزارآلات و برخی از محصولات پزشکی اشاره کرد. این فلز همچنین در تغذیه انسان نقش مهمی دارد و برای حفظ سلامت پوست، سیستم ایمنی بدن و کارکرد صحیح سلول‌های بدن ضروری است. به دلیل خواص آنتی اکسیدانی و ضد عفونی‌کننده و حتی ضد زنگ بودن، زینک در تولید بسیاری از محصولات بهداشتی و آرایشی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فواید زینک برای بدن انسان
زینک یکی از مواد معدنی حیاتی است که بدن ما از راه‌های مختلف از آن استفاده می‌کند. این عنصر، جزئی از دومین میکرومینرال مهم در بدن ما بعد از آهن است و در هر سلولی حضور دارد.
ما به این عنصر برای فعالیت بیش از ۳۰۰ آنزیمی که در متابولیسم، هضم، عملکرد عصبی و سایر فرایندهای بیولوژیکی نقش دارند، نیاز داریم. همچنین، زینک برای رشد و عملکرد سلول‌های ایمنی بدن ضروری است.
این ماده معدنی همچنین برای سلامت پوست، سنتز DNA و تولید پروتئین بسیار اساسی است. علاوه بر این، رشد و نمو بدن به دلیل نقش آن در تقسیم و رشد سلولی به آن وابسته است.
زینک همچنین برای حس چشایی و بویایی ما نیز لازم است. کمبود زینک می‌تواند توانایی این حواس را کاهش دهد. تحقیقات نشان داده است که روی دارای مزایای بسیاری برای سلامتی است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تقویت سیستم ایمنی: روی به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند. کمبود روی می‌تواند باعث ضعف پاسخ ایمنی شود.
تسریع در بهبود زخم: روی به دلیل نقشی که در سنتز کلاژن و عملکرد ایمنی بدن دارد، بهبودی زخم را تسریع می‌دهد.
کاهش خطر بیماری‌های مرتبط با افزایش سن: مصرف روی ممکن است خطر بعضی از بیماری‌های مرتبط با افزایش سن، مانند ذات‌الریه و تخریب ماکولای وابسته به سن (AMD) را کاهش دهد.
کمک به درمان آکنه: روی می‌تواند با کاهش التهاب و فعالیت باکتری‌های مرتبط با آکنه، به درمان آکنه کمک کند.
کاهش التهاب: زینک قادر است سطح برخی پروتئین‌های التهابی در بدن را کاهش داده و در نتیجه، خطر بعضی از بیماری‌های مزمن را کاهش دهد.
خطرات کمبود زینک در بدن
تحقیقات نشان داده است که کمبود روی می‌تواند خطرات جدی برای سلامت انسان و به خصوص کودکان در سن رشد به همراه داشته باشد. از جمله این مشکلات می‌توان موارد زیر را نام برد:
عقب‌افتادگی رشد: نبود روی کافی در بدن به شدت باعث تأخیر در رشد فیزیکی و عقب‌افتادگی در کودکان می‌شود.
به تعویق انداختن درمان زخم: روی برای تسریع در بهبود زخم‌ها ضروری است، بنابراین کمبود آن می‌تواند باعث به تعویق انداختن فرآیند درمان زخم‌ها شود.
کاهش حس چشایی: جالب است بدانید کمبود روی می‌تواند منجر به کاهش حس چشایی شود.
ضایعات پوستی: کمبود روی می‌تواند باعث بروز ضایعات پوستی مانند خشکی، ترک‌ها و التهابات پوستی شود.
شب‌کوری: عدم دریافت میزان کافی روی در بدن می‌تواند منجر به کاهش دید در شرایط نور کم شود.
ریزش مو: کمبود روی می‌تواند باعث ریزش مو شود.
نقص در سیستم عصبی: کاهش روی در بدن می‌تواند با نقص در عملکرد سیستم عصبی مرتبط باشد، که ممکن است منجر به عوارضی مانند اختلال در حافظه و اختلالات خلقی و رفتاری شود.
مشکلات باروری و بارداری: عدم وجود روی کافی در بدن می‌تواند بر باروری و بارداری تأثیر منفی داشته باشد، زیرا روی در عملکرد صحیح تخمدان‌ها و بیضه‌ها تاثیر می‌گذارد.
شل شدن و افتادن دندان‌ها: کمبود روی می‌تواند باعث ضعف و افتادن دندان‌ها شود.
مشکلات خلقی و رفتاری: اختلالاتی مانند افسردگی، اسکیزوفرنی و پرخاشگری ممکن است ناشی از کمبود روی باشد.
برای پیشگیری از این عوارض، مصرف مواد غذایی غنی از روی یا استفاده از مکمل‌های زینک تحت نظر پزشک توصیه می‌شود. همچنین، مصرف بیش از حد روی ممکن است به عوارض جدی منجر شود، بنابراین مصرف مکمل‌های روی باید با دقت انجام شود و تحت نظر متخصصان صورت گیرد.
انواع قرص زینک و کاربردهای آن‌ها
برای تامین زینک مورد نیاز بدن مکمل‌های مختلفی حاوی زینک وجود دارد که با برندهای متنوع در بازار برای نیازهای افراد تولید می‌شود از جمله رایج‌ترین انواع قرص زینک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
زینک گلوکونات (Zinc Gluconate)
این زینک در داروهای سرماخوردگی مانند قرص‌های مکیدنی یا اسپری‌های بینی استفاده می‌شود. این نوع مکمل می‌تواند به تسریع در بهبودی سرماخوردگی کمک کند.
زینک استات (Zinc Acetate)
این زینک نیز در داروهای مکیدنی سرماخوردگی به کار می‌رود و ممکن است به بهبودی سریع‌تر سرماخوردگی کمک کند.
زینک سولفات (Zinc Sulfate)
زینک سولفات به جلوگیری از کمبود روی در بدن و کاهش شدت آکنه کمک می‌کند.
زینک پیکولینات (Zinc Picolinate)
این زینک با جذب بالاتر در بدن به سرعت زینک مورد نیاز بدن را تامین کرده و مانع از بروز مشکلات مرتبط با کمبود زینک می‌شود.
زینک اورتات (Zinc Orotate)
این نوع از محصولات ترکیبی از ویتامین‌ها و زینک بوده که می‌تواند به عنوان مکمل روی مفید باشد.
زینک سیترات (Zinc Citrate)
این زینک دارای قدرت جذب مشابه با زینک گلوکونات است، اما طعم بهتری دارد به همین دلیل برای کودکان و کمک به رشد استفاده می‌شود.
به طور کلی، مکمل‌های زینک در اشکال مختلفی مانند آبنبات مکیدنی، اسپری بینی و قرص خوراکی موجود هستند. با این حال، استفاده از اسپری بینی ممکن است حس بویایی را کاهش دهد، بنابراین بهتر است تا جای ممکن از استفاده از آن پرهیز کرد. همچنین، زینک گلوکونات از انواع رایج زینک است و قیمت مناسبی دارد. اما اگر می‌توانید مکملی با جذب بالاتر را تهیه کنید، پیکولینات گزینه مناسب‌تری خواهد بود.
بهترین مواد غذایی حاوی روی
بسیاری از مواد غذایی نیز حاوی زینک و روی هستند. همواره بهتر است ابتدا با یک رژیم غذایی سالم میزان روی مورد نیاز بدن را تامین کرد و سپس در صورت نیاز از مکمل‌ها استفاده نمود. از جمله بهترین مواد غذایی شامل روی عبارتند از:
منابع حیوانی
- صدف و خرچنگ
- گوشت گاو، گوشت بره، و گاو نر
- بوقلمون و مرغ
- ماهی‌هایی مانند ساردین و ماهی‌های آزاد
- تخم مرغ
- محصولات لبنی مانند شیر، ماست و پنیر
منابع گیاهی
- حبوبات مانند نخود، عدس، لوبیای سیاه و لوبیای قرمز
- آجیل‌هایی از جمله دانه کدو تنبل، بادام هندی و دانه کنف
- غلات کامل از جمله جو دوسر، کینوا و برنج قهوه‌ای
- سبزیجات خاص از جمله قارچ، کلم‌پیچ، نخودفرنگی و مارچوبه
- غلات صبحانه مانند کورن‌فلکس
- میان وعده‌ها و آردهای سبوس‌دار
به یاد داشته باشید که در برخی از موارد، مانند غلات صبحانه و آردها، روی به دلیل ترکیبات گیاهی دیگر ممکن است با بازده کمتری جذب شود. از این رو، مصرف منابع غنی روی و تنوع در رژیم غذایی می‌تواند به حفظ سطح روی در بدن کمک کند.
علائم کمبود زینک در بدن
اسهال، کاهش سطح ایمنی، نازک شدن مو، کاهش اشتها، اختلالات خلقی، خشکی پوست، مشکلات باروری و اختلال در ترمیم زخم، مشکلات رشد، کوتاهی قد، تبخال و زخم‌هایی که خوب نمی‌شوند از جمله رایج‌ترین نشانه‌های کمبود زینک در بدن هستند.
میزان روی مورد نیاز بدن
میزان مصرف توصیه شده روی برای هر دسته از افراد بر اساس سن و وضعیتی که در آن قرار دارند، متغیر است. زیرا نیازهای بدن به روی در طول زندگی و در شرایط مختلف متفاوت است. اما این میزان توصیه شده توسط سازمان‌های بهداشتی معتبر مانند مؤسسه ملی بهداشت و تغذیه آمریکا تعیین شده‌اند و می‌توانند به عنوان راهنمایی برای تعیین نیازهای روزانه روی در رژیم غذایی استفاده شوند.
در طی دوره‌های خاص مانند بارداری و شیردهی، نیاز بدن به روی افزایش می‌یابد، زیرا روی یکی از مواد مهم برای رشد و توسعه جنین و نوزاد است. از این رو میزان مصرف توصیه شده در این دوره‌ها بیشتر است.
به هر حال، برای تعیین میزان مصرف روزانه روی برای هر فرد، مشاوره با یک متخصص تغذیه یا پزشک گزینه مناسبی است. پزشک می‌تواند با بررسی وضعیت شما و نیازهای بدنی خاصتان، میزان مناسب مصرف روی را تعیین کند. همچنین، این متخصص می‌تواند شما را در مورد منابع غذایی غنی از روی و رژیم غذایی سالم و متنوع راهنمایی کند.
- مصرف روزانه توصیه شده برای مردان بزرگسال: ۱۱ میلی‌گرم
- مصرف روزانه توصیه شده برای زنان بزرگسال: ۸ میلی‌گرم
- مصرف روزانه توصیه شده برای زنان باردار: ۱۱ میلی‌گرم
- مصرف روزانه توصیه شده برای زنان شیرده: ۱۲ میلی‌گرم
در صورتی که برای تأمین نیازهای روزانه به روی از مکمل‌ها استفاده می‌کنید، انتخاب محصولاتی با قابلیت جذب بالا مانند سیترات روی یا گلوکونات روی توصیه می‌شود. همچنین، از مصرف محصولاتی با جذب ضعیف‌تر مانند اکسید روی خودداری شود. در نهایت توجه داشته باشید مصرف بیش از حد زینک نیز عوارض جانبی به همراه دارد و گاهی با سایر داروها تداخل دارد. بنابراین همواره پیش از مصرف با پزشک مشورت کنید.
براساس آنچه سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است حدود 2 میلیارد نفر در جهان درگیر مشکل کمبود روی در بدن هستند. از آنجایی که کمبود روی منجر به اختلال در سیستم ایمنی بدن می‌شود احتمال درگیری با بیماری‌های عفونی از تبخال تا HIV افزایش می‌یابد. این کمبود سالانه باعث مرگ بیش از 450 هزار کودک زیر 5 سال می‌شود. بنابراین همواره به مصرف و وجود میزان کافی روی در رژیم غذایی خود دقت داشته و در صورت نیاز از مکمل‌هایی که مناسب بدن شما است با مشورت پزشک و متخصص استفاده کنید.