بیش از نیم میلیون نفر سالانه به دلیل مشکلات سنگ کلیه به اورژانس مراجعه می‌کنند. تخمین زده می‌شود که از هر ده نفر یک نفر در زندگی خود با سنگ کلیه مواجه می‌شود. شیوع این بیماری در ایالات متحده از 3.8 درصد در اواخر دهه 1970 به 8.8 درصد در اواخر دهه 2000 رسیده است و در سال‌های 2013 و 2014 تا 10 درصد افزایش یافته است. احتمال ابتلا به سنگ کلیه در مردان حدود 11 درصد و در زنان 9 درصد است. برخی بیماری‌ها همچون فشار خون بالا، دیابت و چاقی ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه ناشی از انباشته‌شدن املاح معدنی در مجاری کلیوی و ادراری است که در نتیجه آن، سنگ‌های کوچک یا بزرگی تشکیل می‌شود. این سنگها معمولاً در جاهای مختلفی از مجاری ادراری تشکیل می‌شوند، اما ممکن است در بخش‌های بالاتر و نزدیک به کلیه یا سمت پایین‌تر و در مجاری ادراری نیز تشکیل شوند.
سنگ کلیه می‌تواند باعث عفونت شود و عفونت‌هایی که در ناحیه‌های بالاتری از دستگاه ادراری ایجاد می‌شوند، معمولاً با نام پیلونفریت شناخته می‌شوند. پیلونفریت به معنی عفونت لوله‌ها و مجاری بالایی دستگاه ادراری یا کلیه و مجاری آن است. همچنین، عفونت‌هایی که ممکن است در اثر سنگ کلیه در مجاری پایین‌تر ادراری و مثانه ایجاد شوند، به سیستیت معروف است. اگر عفونت ادراری در قسمت آلت تناسلی و مجاری خروجی ادرار در آلت تناسلی شکل بگیرد، به آن اورتریت گفته می‌شود که معمولاً در مردان ایجاد می‌شود.
به عبارت ساده‌تر برای توضیح درباره سنگ کلیه باید گفت ادرار دارای انواع مختلفی از مواد زائد است که در آن حل می‌شوند. هنگامی که مقدار زیادی از این مواد زائد در مایع کم‌ادرار وجود دارد، کریستال‌ها شکل می‌گیرند. این کریستال‌ها سایر عناصر را جذب کرده و به هم پیوند می‌دهند تا جامدی را تشکیل دهند که ممکن است به سنگ کلیه تبدیل شود، مگر اینکه با ادرار از بدن خارج شود. مواد شیمیایی شکل‌دهنده‌ی سنگ کلیه شامل کلسیم، اگزالات، اورات، سیستین، گزانتین و فسفات است.
پس از تشکیل، سنگ ممکن است در داخل کلیه باقی بماند یا از طریق مجرای ادراری به بیرون حرکت کند. برخی از سنگ‌های ریز ممکن است بدون ایجاد درد زیاد از بدن خارج شوند، اما سنگ‌هایی که حرکت نمی‌کنند می‌توانند باعث درد شدید در کلیه، حالب، مثانه یا مجرای ادراری شوند. علاوه بر این، سنگ کلیه ممکن است باعث عفونت شود و در صورت تحرک در مجاری ادراری، ممکن است خونریزی نیز ایجاد شود.
یکی از دلایل اصلی ابتلا به سنگ کلیه استفاده از آب‌های آشامیدنی ناسالم و دارای املاح و نمک‌های معدنی زیاد است که باعث انباشت این املاح در مجاری کلیوی و ادراری می‌شود و در نتیجه سنگ کلیه شکل می‌گیرد.
سنگ کلیه به خودی‌خود معمولاً دردی ندارد و تشکیل آن ممکن است برای بیمار آسیب‌زننده نباشد. اما هنگام حرکت سنگ در مجاری کلیه و ادراری، ممکن است باعث تخریب مجاری و در نتیجه خونریزی شود که می‌تواند درد شدیدی در ناحیه آلت تناسلی و مثانه ایجاد کند. این درد اغلب ناشی از حرکت سنگ به سمت مجاری پایین‌تر و کشیده‌شدن آن به دیواره مجاری ادراری است، که ممکن است باعث خونریزی هم شود.
نشانه های سنگ کلیه چیست؟
بعضی از سنگ‌های کلیه به اندازه‌ی یک دانه شن هستند، در حالی که برخی دیگر به بزرگی یک سنگریزه یا حتی یک توپ گلف هستند. از طرفی، می‌توان گفت که علائم سنگ کلیه بسته به میزان و اندازه سنگ، متفاوت است. در ادامه، برخی از علائم معمول این بیماری را معرفی می‌کنیم که عبارتند از:
- درد شدید در دو طرف کمر
- خون در ادرار
- حالت تهوع و استفراغ
- تب و لرز
- ادراری که بوی بد دارد یا کدر به نظر می‌رسد
علل ابتلا به سنگ کلیه
تولید کمتر از یک لیتر ادرار در روز یکی از دلایل اصلی ابتلا به سنگ کلیه است. این مسئله می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی از جمله نوع فعالیت‌ها، رژیم غذایی، مصرف مایعات یا مشکلات کلیوی باشد. در نوزادان نارس که سیستم کلیوی آن‌ها هنوز کامل نشده است، مشکلات کلیوی و تولید ادرار ممکن است باعث شایع‌تر شدن سنگ کلیه شود.
علاوه بر این، گزارش‌ها نشان می‌دهند که بیشترین میزان ابتلا به سنگ کلیه در افرادی با سن بین ۲۰ تا ۵۰ سال رخ می‌دهد. عوامل دیگری مانند جنسیت و سوابق خانوادگی نیز می‌توانند نقش مهمی در افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه داشته باشند. بر اساس گزارش موسسه ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی آمریکا، مردان بیشتر از زنان به سنگ کلیه مبتلا می‌شوند. این ممکن است به دلیل تفاوت‌های جنسیتی در ساختار کلیوی و نحوه ایجاد ادرار باشد.
عوامل دیگری همچون چاقی، رژیم غذایی با مقادیر بالای پروتئین، نمک یا گلوکز، پرکاری پاراتیروئید، جراحی بای‌پس معده، بیماری‌های التهابی روده، مصرف داروهای ضد تشنج، و تکرر ادرار نیز می‌توانند به افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه بیانجامند. این عوامل در ترشح املاح و مواد شیمیایی در ادرار تأثیرگذار هستند و می‌توانند باعث تشکیل سنگ کلیه شوند.
همچنین باید اضافه کرد که علت اصلی تشکیل سنگ کلیه اغلب به انباشت املاح معدنی در ادرار برمی‌گردد. این املاح ممکن است از موادی مانند کلسیم، اورات، استروویت، یا اسید اوریک باشند. در ادامه، به برخی از دلایل احتمالی ابتلا به سنگ کلیه اشاره خواهیم کرد:
- نوشیدن آب کم
- ورزش زیاد یا خیلی کم
- چاقی
- جراحی کاهش وزن
- مصرف غذاهای حاوی نمک یا شکر زیاد
- عفونت‌های مجاری ادراری
- سابقه خانوادگی
- مصرف بیش از حد فروکتوز، تکرر ادرار، برخی بیماری‌های التهابی و مصرف داروهای خاص
انواع سنگ کلیه
شناخت انواع سنگ کلیه می‌تواند در تشخیص، پیشگیری و درمان مناسب آن‌ها مؤثر باشد. سنگ کلیه، اندازه و تعداد و انواع مختلفی دارد که به ترتیب موارد زیر را شامل می‌شوند:
- اگزالات کلسیم: سنگی است که با ترکیب کلسیم و اگزالات در ادرار تشکیل می‌شود. این سنگها شایع‌ترین نوع سنگ کلیه هستند و مصرف کافی مایعات می‌تواند در پیشگیری از تشکیل آن‌ها مؤثر باشد.
- اسید اوریک: سنگ کلیه اسید اوریک در اثر مصرف غذاهایی که حاوی مقدار زیادی از یک ترکیب شیمیایی به نام پورین هستند، ایجاد می‌شوند. پورین به مونوسدیم اورات تبدیل می‌شود که در شرایط خاصی می‌تواند در کلیه‌ها سنگ ایجاد کند. این نوع سنگها ممکن است به صورت ژنتیکی در خانواده‌ها شایع باشند.
- استروویت: معمولاً در اثر عفونت ادراری و عفونت در بخش فوقانی مجرای ادراری ایجاد می‌شوند. این نوع سنگها ممکن است نیاز به درمان دارویی یا جراحی داشته باشند.
- سیستین: این نوع سنگها به دلیل وجود یک اختلال ژنتیکی در فرآیند ترشح مواد از کلیه‌ها ایجاد می‌شوند. به دلیل ریشه ارثی این اختلال، این نوع سنگها در خانواده‌های مختلف مشاهده می‌شوند.
پیشگیری از سنگ کلیه
نوشیدن زیاد آب، اولین و ساده‌ترین و بهترین راهکار پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه است. هرچه آب بیشتری بنوشید کلیه‌ها بهتر کار کرده و دفع ادرار بالاتری دارید که می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را به خصوص در مردان کاهش دهد. آب زنجبیل، آب میوه‌های طبیعی و موارد زیر نیز می‌توانند به شما در جلوگیری از ابتلا به بیماری سنگ کلیه کمک کنند.
- کاهش مصرف نمک و پروتئین حیوانی: مصرف کمتر غذاهای پر از نمک و پروتئین حیوانی، می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد.
- مصرف غذاهای سرشار از کلسیم: در رژیم غذایی خود باید از غذاهایی که حاوی کلسیم هستند، استفاده کنید. مثلاً شیر، پنیر و ماست کم‌چرب می‌توانند منابع خوبی از کلسیم باشند.
- کاهش مصرف غذاهای پر از اگزالات: مصرف کمتر غذاهایی که دارای مقادیر بالای اگزالات هستند، می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد. خوراکی‌هایی مانند اسفناج، شکلات و بادام‌زمینی دارای مقدار زیاد اگزالات هستند.
- مصرف کمتر مکمل‌های ویتامین :C مصرف کمتر مکمل‌های ویتامین C می‌تواند به ویژه در مردان، خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد.
- مشاوره با پزشک: در صورت داشتن سابقه سنگ کلیه یا در معرض ابتلا به آن بودن، مشاوره با پزشک متخصص برای تجویز راهکارهای پیشگیری و درمان مناسب بسیار حائز اهمیت است.
با اعمال این راهکارها و تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی، می‌توانید احتمال ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهید و به سلامتی کلیه‌های خود کمک کنید.
راه‌های درمان سنگ کلیه
درمان سنگ کلیه بستگی به اندازه و نوع سنگ، وضعیت عمومی بیمار و سایر عوامل دارد. در ادامه توضیحاتی درباره راه‌های درمانی برای سنگ کلیه ارائه می‌دهیم:
- مصرف زیاد آب: این یکی از راه‌های اولیه و مهم برای درمان سنگ کلیه است. نوشیدن حداقل شش تا هشت لیوان آب در روز می‌تواند به دفع سنگها و جلوگیری از تشکیل سنگ‌های جدید کمک کند.
- داروهای سنگ کلیه: استفاده از داروهایی مثل آلوپورینول (برای سنگ‌های اسیداوریکی) یا محلول‌های فسفر (برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیمی)، ایبوپروفن، ناپروکسن و استامینوفن برای تسکین درد یا سدیم بی‌کربنات یا سدیم سیترات برای جلوگیری از اسیدی‌شدن ادرارمی‌تواند در درمان سنگ کلیه مؤثر باشد.
- سنگ‌شکن کلیه با امواج صوتی: این روش، با استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگها و از بین بردن آن‌ها استفاده می‌کند تا به سادگی از طریق ادرار دفع شوند.
- جراحی سنگ کلیه: در مواردی که سنگ بسیار بزرگ باشد یا روش‌های دیگر موفقیت‌آمیز نباشد، در روند جراحی سنگ کلیه به طور مستقیم این سنگها برداشته می‌شوند.
- یورتروسکوپی: این روش جهت برداشتن سنگها از مجاری ادراری استفاده می‌شود. یورتروسکوپی به طور معمول با استفاده از یک دوربین کوچک و ابزارهای جراحی انجام می‌شود.
نقش رژیم غذایی و استفاده از مکمل‌ها در درمان سنگ کلیه
رژیم غذایی مناسب برای دفع سنگ کلیه می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از تشکیل سنگ‌های جدید و کمک به درمان بیماری داشته باشد. مواد غذایی که در این زمینه مفید هستند و می‌توانند به شما برای درمان کمک کنند عبارتند از:
- مصرف مایعات: نوشیدن مقدار زیادی آب و مایعات طبیعی مثل آب میوه‌ها و سبزیجات برای رقیق کردن ادرار و جلوگیری از تشکیل سنگها بسیار مفید است و همچنین به دفع سنگها کمک شایانی می‌کند.
- مصرف مرکبات: مرکبات مثل لیمو، پرتقال و گریپ فروت دارای اسید سیتریک هستند که می‌تواند به جلوگیری از تشکیل سنگها کمک کند. همچنین، مصرف لیموناد خانگی نیز می‌تواند مفید باشد.
- مصرف کلسیم و ویتامین D: مصرف کلسیم از طریق رژیم غذایی می‌تواند به جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیمی کمک کند. همچنین، ویتامین D برای جذب بهتر کلسیم سودمند است. اما باید توجه داشت که این مواد باید به میزان معقول و با مشورت پزشک مصرف شوند.
- کنترل مصرف آجیل: برای برخی از انواع سنگها مصرف آجیل با محتوای اگزالات بالا توصیه نمی‌شود. بنابراین، قبل از مصرف آجیل یا قطع آن، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
- اجتناب از نوشیدنی‌های حاوی کافئین: نوشیدنی‌هایی مثل نوشابه مشکی که حاوی کافئین و فسفات هستند ممکن است موجب تشکیل سنگها شوند. بنابراین، بهتر است از مصرف آن‌ها خودداری کنید.
- مصرف مکمل‌های سلامت کلیه: با توجه به اینکه دیالیز، دفع ویتامین‌های محلول در آب، کاهش اشتها، رژیم‌های غذایی ناکافی و ... باعث می‌شوند بیماران کلیوی با کمبود مواد مغذی مواجه شوند، مکمل‌های سلامت کلیه با دربرداشتن ویتامین‌هایی نظیر ویتامین C و E به عنوان آنتی‌اکسیدان‌های قوی و ویتامین‌های گروه B که معمولاً بیماران کلیوی به کمبود آن دچارند کارایی مهمی در حفظ سلامت این دست از بیماران مبتلا به سنگ کلیه دارند. دریافت ویتامین‌های گروه B علاوه بر اینکه خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی اگزالاتی را کاهش می‌دهد، باعث بهبود متابولیسم چربی‌ها در بافت کلیوی، عملکرد و ساختار کلیه می‌شود. لذا خرید مکمل‌های کلیه یکی از راه‌هایی است که برای پیشبرد روند درمان سنگ می‌تواند مؤثر واقع شود.