همه چیز درباره التهاب معده و راه‌های پیشگیری از آن

امروزه بیماری‌های دستگاه گوارش در جوامع مختلف، بسیار شایع شده است؛ به طوری که از هر 5 نفر، 2 نفر درگیر مشکلاتی مانند زخم معده، رفلاکس و سوزش معده و مری هستند. یکی از مهم‌ترین بیماری‌های دستگاه گوارش، التهاب یا ورم معده است که در اصطلاح علمی به آن گاستریت می‌گویند.

این بیماری به التهاب و تخریب جداره معده اشاره دارد که خود باعث مشکلات ثانویه‌ای مانند عدم هضم صحیح غذا، احساس سیری زودرس و حتی کاهش وزن ناگهانی خواهد شد. با اینکه ورم معده بسیار آزاردهنده، است اما کنترل آن با راهکارهایی مانند رعایت اصول تغذیه‌ای، استفاده از داروهای مناسب و تغییر سبک زندگی امکان‌پذیر است.

در این مقاله به بررسی جزئیات این بیماری و راه‌های درمان آن خواهیم پرداخت. پس با ما همراه باشید.

التهاب معده چیست؟

به طور خلاصه زمانی که سلول‌های موجود در دیواره معده آسیب می‌بینند، التهاب معده به وجود می‌آید. این وضعیت گاهی‌ یک عارضه موقت است و برخی مواقع نیز به یک وضعیت مزمن تبدیل می‌شود. این بیماری مانند التهاب روده، در زیر مجموعه بیماری های التهابی قرار می‌گیرد.

آسیبی که به سلول‌های دیواره معده وارد می‌شود، می‌تواند به دلایل مختلفی اعم از مصرف نوشیدنی‌های الکلی و گازدار یا استفاده مکرر از داروهای مسکن باشد. البته نمی‌توان از نقش سایر عوامل مانند عوامل عفونی چشم‌پوشی کرد.

خلاصه: به طور خلاصه زمانی که سلول‌های موجود در دیواره معده آسیب می‌بینند، التهاب معده به وجود می‌آید. این وضعیت گاهی‌ یک عارضه موقت است و برخی مواقع نیز به یک وضعیت مزمن تبدیل می‌شود. آسیبی که به سلول‌های دیواره معده وارد می‌شود، می‌تواند ناشی از دلایل مختلفی باشد.

 

۱۰ نشانه اصلی التهاب معده

علائم این بیماری بسته به شدت بیماری، نوع گاستریت و شرایط جسمی بیمار متفاوت خواهد بود، اما ۱۰ نشانه اصلی زیر در اکثر بیماران بروز پیدا می‌کند:

• معده‌درد
• سوءهاضمه
• حالت تهوع
• کاهش وزن ناگهانی و ناخواسته
• سکسکه طولانی
• سوزش معده
• بی‌اشتهایی
• احساس پری و سنگینی در معده
• استفراغ
• نفخ شکم

 

انواع التهاب معده

این بیماری امروزه بسیار شایع است و حتی التهاب معده در کودکان هم دیده شده است. علاوه بر این موضوع، عوامل مختلفی باعث بروز این بیماری می‌شوند و نمی‌توان همه این علل را در یک دسته قرار داد و با یک روش درمان کرد. التهاب معده بر اساس عامل بروز آن، به چند دسته تقسیم‌ می‌شود که شامل موارد زیر است:

1. التهاب معده حاد

التهاب حاد معده یا گاستریت حاد، وضعیت ناگهانی و دردناکی است که معمولاً به طور سریع و شدید اتفاق می‌افتد. این نوع التهاب معمولاً به دلیل عوامل محرکی مانند عفونت، مصرف داروهای خاص، الکل و استرس شدید ایجاد می‌شود. علائم التهاب معده حاد شامل موارد زیر است:

• درد شدید و ناگهانی معده
• تهوع و استفراغ
• ناتوانی در بلع غذا
• خونریزی معده در موارد شدید

برای درمان التهاب حاد معده، می‌توان این چنین عمل کرد:

قدم اول در درمان این نوع التهاب، قطع مصرف ماده تحریک‌کننده است. سپس می‌توان برای کاهش ترشح اسید معده و تسکین درد، از انواع داروهای آنتی‌اسید، مهارکننده‌های H2 (فاموتیدین - سایمتیدین) و مهارکننده‌های پمپ پروتون (امپرازول – اس امپرازول) استفاده کرد. داروهایی نظیر سوکرالفیت نیز می‌توانند یک لایه محافظ‌کننده در معده ایجاد کنند تا آسیب جدی‌تری به معده وارد نشود. در صورتی که تشخیص داده شود التهاب معده ناشی از عفونت باکتریایی است، باید با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آموکسی‌سیلین، کلاریترومایسین و مترونیدازول عفونت را ریشه‌کن کرد. این موارد بسته به علائم بیمار، توسط پزشک تجویز می‌شود.

2. التهاب معده مزمن

التهاب مزمن معده یا گاستریت مزمن، وضعیتی است که التهابات و آسیب‌های دیواره معده دیگر به شکل ناگهانی ایجاد نمی‌شوند، بلکه بیماری وارد دوره طولانی‌مدت شده است و فرد علائم و درد ورم معده را به طور دائم ولی با شدت کمتر احساس می‌کند. علائم التهاب مزمن معده به شرح زیر است:

• درد و سوزش معده (این درد معمولاً ملایم‌تر ولی مداوم است)
• احساس پری معده بعد از خوردن غذا
• نفخ
• تهوع و استفراغ
• کاهش اشتها و کاهش وزن
• مدفوع تیره
• برای درمان این وضعیت موارد زیر توسط پزشکان توصیه می‌شود:
• تغییر رژیم غذایی
• استفاده از داروهای کاهنده اسید معده مانند آنتی‌اسیدها، مهارکننده‌های H2 (فاموتیدین - سایمتیدین) و مهارکننده‌های پمپ پروتون (امپرازول – اس امپرازول)
• مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری

3. التهاب معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری

هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) نوعی باکتری از خانواده هلیکوباکتر است که یکی از شایع‌ترین علل مشکلات گوارشی در سراسر جهان است. این باکتری به دیواره معده و دریچه پیلور متصل می‌شود و می‌تواند باعث گاستریت و ایجاد زخم معده شود. برخی افراد ممکن است در شروع بیماری هیچ علامتی نداشته باشند. در مواردی که التهاب معده وخیم‌تر می‌شود، علائم زیر بروز پیدا می‌کنند:

• درد یا ناراحتی در ناحیه بالای شکم
• نفخ و آروغ زدن مکرر
• تهوع و استفراغ
• کاهش اشتها
• سوزش سردل

اکثر رژیم های درمانی شامل یک دارو از دسته مهارکننده‌های پمپ پروتونی نظیر امپرازول، پنتوپرازول، لانسوپرازول، رابپرازول و اس امپرازول می است که با کاهش تولید اسید معده، باعث می‌شوند بافت آسیب دیده توسط هلیکوباکتر بهبود یابد. برای درمان این بیماری، مصرف برخی آنتی بیوتیک‌ها نیز توصیه می‌شود که در ادامه این مقاله به آن‌ها خواهیم پرداخت.

با این کار خطر شکست درمان و مقاومت آنتی بیوتیکی کاهش می یابد. علت استفاده از این رژیم دارویی ترکیبی این است که هیچ رژیم درمانی تک‌دارویی، نمی‌تواند در درمان هلیکوباکتر پیلوری مؤثر باشد.

4. التهاب معده خودایمنی

التهاب معده همچنین می‌تواند ناشی از بیماری‌های خودایمنی مانند بیماری التهاب روده (IBD) باشد. علائم التهاب معده خودایمنی مانند انواع دیگر گاستریت، شامل سوزش سردل، احساس پری معده، استفراغ و تهوع است. درمان التهاب معده خودایمنی شامل موارد زیر است:

• داروهای خانواده کورتیکو استروئیدها مانند پردنیزون و متیل‌پردنیزولون
• داروهای مهارکننده H2 مانند فاموتیدین
• داروهای سرکوب سیستم ایمنی مانند سیکلوسپورین
• آنتی‌بیوتیک‌ها (در صورت وجود عفونت)

نکته مهم برای درمان این نوع التهاب، تشخیص زودهنگام بیماری های خودایمنی برای جلوگیری از بروز التهاب معده است.

5. التهاب معده شیمیایی

گاستریت شیمیایی نوعی التهاب دیواره معده است که به دلیل تماس با مواد شیمیایی مضر مانند الکل، سموم و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و... ایجاد می‌شود. این نوع التهاب بسیار شایع است، به طوری که التهاب معده ناشی از مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، بعد از التهاب ناشی از هلیکوباکتر پیلوری، در رتبه دوم شیوع قرار دارد. علائم التهاب معده شیمیایی شامل موارد زیر است:

• درد و احساس ناراحتی در معده
• تهوع و استفراغ
• در صورت عدم درمان و شدیدتر شدن بیماری، ممکن است خونریزی داخلی و زخم معده هم ایجاد شود.

برای درمان این نوع از التهاب معده، در قدم اول باید از مصرف موادی که باعث این التهاب شده‌اند پرهیز کنید. حتماً در اسرع وقت نیز به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است برای بیمار یکی از داروهای کاهش‌دهنده اسید معده، مانند مهارکننده‌های H2 (فاموتیدین-سایمتیدین) و مهارکننده‌های پمپ پروتون (امپرازول – اس امپرازول) را تجویز کند.

6. التهاب معده ائوزینوفیلی

این گاستریت در واقع زیرمجموعه‌ای از گاستریت مزمن است که در اثر رشد بیش از حد ائوزینوفیل‌ها، که نوعی از سلول‌های سیستم ایمنی هستند، رخ می‌دهد. این بیماری را معمولاً به عنوان یک واکنش خودایمنی در نظر می‌گیرند که در طی آن به بافت مخاطی معده آسیب وارد می‌شود.

علت اصلی این واکنش‌های ایمنی مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که آلرژی به یک ماده غذایی خاص می‌تواند باعث ایجاد این بیماری شود. علائم التهاب معده ائوزینوفیلی شامل موارد زیر است:

• احساس درد و یا ناراحتی در ناحیه معده
• تهوع و استفراغ
• احساس سیری زودرس
• کاهش وزن در برخی موارد

برای درمان گاستریت ائوزینوفیلی باید اقدامات زیر انجام شود:

• در قدم اول فرد برای کاهش علائم باید از مصرف مواد حساسیت‌زا خودداری کند.
• در قدم دوم به تشخیص پزشک، فرد باید یک دارو از خانواده کورتیکواستروئید مصرف کند.

توجه داشته باشید که این بیماری یک بیماری خودایمنی است؛ بنابراین امکان درمان کامل وجود ندارد و فقط با مصرف کورتیکواستروئیدها می‌توان شدت علائم را کاهش داد.

7. التهاب معده ناشی از استرس یا التهاب معده عصبی

گاستریت ناشی از استرس فیزیکی در دیواره معده معمولاً در بیمارانی رخ می‌دهد که مدت طولانی در ICU بستری بوده یا تحت عمل‌های جراحی سنگین قرار گرفته‌اند. استرس و فشارهای روحی نیز می‌توانند در طولانی‌مدت التهاب معده ایجاد کنند، که این به التهاب معده عصبی نیز معروف است.

اضطراب میزان تولید عوامل محافظت‌کننده از معده را که همان پروستاگلاندین‌ها هستند، کاهش می‌دهد. در نتیجه اسید معده بیش از قبل به بافت مخاط معده آسیب وارد می‌کند و در نهایت منجر به ایجاد التهاب معده عصبی می‌شود. علائم این نوع از التهاب معده شامل موارد زیر است:

• احساس سوزش سر دل
• کاهش اشتها و وزن
• احساس سیری زودرس
• ناتوانی در بلع غذا در برخی موارد

درمان التهاب معده ناشی از استرس نیز به شرح زیر است:

• افراد بستری در بیمارستان بسیار مستعد التهاب و یا حتی خونریزی معده هستند، بنابراین دائماً آن‌ها را از لحاظ سلامت دستگاه گوارش و معده پایش می‌کنند تا مشکل التهابی برایشان پیش نیاید. اما در صورت بروز ورم معده، درمان با یک مهارکننده پمپ پروتون یا PPI تزریقی انجام می‌شود.
• در مورد التهاب ناشی از استرس روحی، اولین قدم از بین بردن یا کاهش عوامل استرس‌زا است. بنابراین باید اضطراب خود را با مدیتیشن، ورزش و مراجعه به روانشناس کاهش دهید. پس از مدتی متوجه خواهید شد که مشکلات معده شما هم کاهش پیدا کرده است.

 

8. التهاب معده آتروفیک

در این بیماری نوعی التهاب مزمن داریم که به‌تدریج به بافت معده آسیب وارد می‌کند و به‌عبارتی آن را از بین می‌برد. در نهایت، حتی میزان تولید اسید معده و آنزیم‌های گوارشی نیز کاهش می‌یابد. گاستریت آتروفیک دلایل گوناگونی می‌تواند داشته باشد که شامل موارد زیر است:

• هلیکوباکتر پیلوری
• بیماری‌های خودایمنی
• مصرف طولانی‌مدت ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی
• عوامل ژنتیکی

علائم این نوع از التهاب شامل موارد زیر است:

• درد در ناحیه معده
• تهوع و استفراغ
• کاهش اشتها
• نفخ
• کم‌خونی (به دلیل کاهش جذب ویتامین B12)

در درمان التهاب معده آتروفیک باید ابتدا بررسی کرد که آیا این التهاب علت زمینه‌ای دارد یا خیر. به عنوان مثال اگر علت التهاب، هلیکوباکتر پیلوری باشد، در قدم اول این عفونت باید درمان شود. اگر علت زمینه‌ای وجود نداشته باشد، با تغییر سبک زندگی و مصرف یک داروی ضد اسید می‌توان شدت علائم را کاهش داد.

همان‌طور که گفتیم، برخی از افراد مبتلا به ورم معده آتروفیک دچار کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 هم می‌شوند، بنابراین این افراد باید ویتامین B12 هم مصرف کنند.

 

ارتباط التهاب معده و روده

بیماری التهابی روده یا همان IBD، یک بیماری مزمن، عود کننده و ایدیوپاتیک (بدون علت مشخص) است. در بروز این بیماری عواملی نظیر ژنتیک، بیماری‌های عفونی، اختلال در عملکرد سیستم ایمنی و عوامل تغذیه‌ای و محیطی نقش دارند. IBD خود را به دو صورت نشان می‌دهد:

1. بیماری کرون
2. کولیت اولسراتیو

بیماری کرون یکی از انواع بیماری‌های التهابی روده است که می‌تواند تمام دستگاه گوارش و حتی معده را نیز درگیر کند. بنابراین در صورت ابتلای فرد به کرون، باید ریسک ابتلا به التهاب معده را نیز در نظر داشته باشیم. از سوی دیگر کولیت اولسراتیو، التهاب محدود به روده بزرگ یا همان کولون است.

خلاصه: بیماری کرون می‌تواند تمام دستگاه گوارش و حتی معده را درگیر کند. بنابراین در صورت ابتلای فرد به آن، باید ریسک ابتلا به التهاب معده را نیز در نظر داشته باشیم. از سوی دیگر کولیت اولسراتیو، التهاب محدود به روده بزرگ یا همان کولون است.

 

عوارض التهاب معده

گاستریت معده می‌تواند برای فرد بیمار عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت ایجاد کند. در ادامه به بررسی هر یک از این عوارض می‌پردازیم.

1. عوارض کوتاه‌مدت

عوارض کوتاه‌مدت بیماری التهاب معده شامل موارد زیر است:

• درد و ناراحتی در ناحیه معده
• تهوع و استفراغ مکرر
• نفخ بیش از حد معمول
• کاهش اشتها و احساس سیری زودرس
• تغییر در الگوی حرکات دستگاه گوارش که به صورت اسهال یا یبوست بروز می‌کند.

2. عوارض بلندمدت

بیماری التهاب معده عوارض بلندمدتی نیز دارد که شامل موارد زیر است:

• در بلندمدت، گاستریت معده می‌تواند زخم معده ایجاد کند که این زخم می‌تواند خونریزی داشته باشد و در ادامه فرد دچار کم‌خونی شود.
• اگر این التهاب درمان نشود، فرد مشکلات مزمن گوارشی را تجربه می‌کند و در هضم و جذب مواد مغذی دچار مشکل می‌شود.
• این التهاب در طولانی‌مدت و به همراه عوامل دیگر، می‌تواند در بافت معده تغییراتی ایجاد کند و معده را به سمت سرطانی شدن سوق دهد.

خلاصه: گاستریت معده می‌تواند عوارض کوتاه‌مدتی مانند نفخ و استفراغ برای بیمار ایجاد کند. عوارض بلندمدت این بیماری نیز شامل زخم معده و اختلال در هضم و جذب است.

 

راه‌های پیشگیری از التهاب معده

هرچند با توجه به علت التهاب معده، راه‌های پیشگیری از آن گسترده است، ولی به طور کلی برای پیشگیری از این بیماری، باید تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی خود ایجاد کنید. در ادامه به طور خلاصه به این تغییرات اشاره می‌کنیم:

• از مصرف الکل و سیگار خودداری کنید، چون این کار می‌تواند دیواره معده را تحریک کند و باعث آسیب به معده و دستگاه گوارش شود.
• مصرف داروهایی را که تحت عنوان مسکن مصرف می‌شوند، مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، به حداقل برسانید.
• رژیم غذایی متعادلی داشته باشید. مواد غذایی که باعث تحریک معده نمی‌شوند مانند میوه‌ها و سبزیجات مصرف کنید و از مصرف بعضی از مواد غذایی مانند قهوه و موادی که اسیدیته بالایی دارند (مثل گوجه‌فرنگی) خودداری کنید.
• وعده‌های غذایی منظم و کم‌حجم بخورید و از خوردن غذاهای سنگین خودداری کنید تا فشار زیادی به معده وارد نشود.
• استرس بالا می‌تواند منجر به التهاب معده حاد شود؛ بنابراین استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن و یوگا را امتحان کنید.
• آب کافی بنوشید؛ زیرا هیدراته ماندن می‌تواند به سلامت و عملکرد مناسب دستگاه گوارش کمک کند.

خلاصه: راه‌های پیشگیری با توجه به علت التهاب معده گسترده است، ولی به صورت کلی می‌توان گفت که برای پیشگیری از التهاب معده، باید تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی خود ایجاد کنید.

 

درمان خانگی التهاب معده

اگر شما در مراحل اولیه التهاب معده هستید، می‌توانید با استفاده از یک‌سری درمان‌های خانگی، تا حدودی علائم این بیماری را کاهش دهید. البته فراموش نکنید در صورت بروز این علائم، در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنید و داروهای تجویز شده را به طور منظم مصرف کنید. در کنار این داروها، درمان‌های خانگی زیر نیز به کاهش علائم و رفع التهاب معده کمک می‌کنند:

• چای زنجبیل: زنجبیل خواص ضد التهابی دارد و می‌تواند به کاهش التهاب معده کمک کند. بهتر است چای زنجبیل را به‌صورت ولرم بنوشید. زنجبیل به طور عامیانه یک داروی گیاهی برای التهاب معده محسوب می‌شود.
• عسل و آب گرم: ترکیب عسل و آب گرم می‌تواند به بهبود زخم‌های معده و کاهش سوزش معده کمک کند. عسل خاصیت ضد باکتریایی دارد و می‌تواند به بهبود سریع‌تر بافت معده کمک کند.
• آب آلوئه‌ورا: آلوئه‌ورا خاصیت ضد التهابی دارد و می‌تواند به کاهش تحریک و التهاب معده کمک کند.
• چای بابونه: چای بابونه نیز به‌عنوان یک مسکن طبیعی شناخته می‌شود که می‌تواند به کاهش التهاب و درد معده کمک کند.
• پرهیز از غذاهای تند و چرب: غذاهای تند و چرب می‌توانند معده را تحریک کنند و باعث افزایش التهاب شوند. به جای آن‌ها، از غذاهای سبک و کم‌چرب استفاده کنید.
• استفاده از زردچوبه در غذاها: زردچوبه خاصیت ضد التهابی دارد و می‌تواند به تسکین التهاب معده کمک کند.
• نوشیدن آب زیاد: مصرف آب کافی می‌تواند به کاهش اسیدیته معده کمک کند و مانع از تحریک بیشتر آن شود.

در کنار این روش‌ها، بهتر است وعده‌های غذایی را کوچک‌تر و با فواصل زمانی بیشتر مصرف کنید تا فشار کمتری به معده وارد شود.

خلاصه: برای کاهش التهاب معده، درمان‌های خانگی مؤثری وجود دارند که می‌توانند به بهبود علائم کمک کنند. این روش‌ها می‌توانند به کاهش اسید معده، تسکین درد و بهبود وضعیت کلی معده کمک کنند.

 

سخن پایانی

التهاب و ورم معده از مشکلات شایع گوارشی هستند که می‌توانند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی افراد مبتلا داشته باشند. شناخت علل این عارضه و رعایت توصیه‌های بهداشتی، همراه با استفاده از درمان‌های دارویی تجویز شده توسط پزشک و درمان‌های خانگی مانند مصرف زنجبیل، عسل، چای بابونه و پرهیز از غذاهای تند و چرب، می‌تواند به کاهش علائم و تسکین درد کمک کند.

در موارد حادتر، مراجعه به پزشک ضروری است تا از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری شود. با به‌کارگیری این توصیه‌ها می‌توانید بهبودی قابل توجهی در سلامت سیستم گوارشی خود به دست آورید و زندگی سالم‌تری داشته باشید.

 

سؤالات متداول

1. چه مواد غذایی برای التهاب معده مضر است؟

غذای تند، چرب، سرخ شده و فرآوری شده، نوشیدنی‌های حاوی مقادیر بالای کافئین و نوشیدنی‌های الکلی برای التهاب معده مضر هستند.

2. آیا استرس می‌تواند باعث التهاب معده شود؟

بله استرس می‌تواند میزان اسیدیته معده را افزایش دهد و در طولانی مدت التهاب معده عصبی ایجاد کند.

3. آیا التهاب معده قابل درمان است؟

بله، التهاب معده قابل درمان است و درمان آن بستگی به علت بروز آن دارد. در مواردی که التهاب ناشی از عفونت باکتریایی است، معمولاً از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌شود. همچنین داروهای کاهش اسید معده، مانند مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) و آنتی‌اسیدها، می‌توانند به تسکین علائم کمک کنند. علاوه بر آن تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی، مانند پرهیز از مصرف الکل، سیگار، غذاهای تند و مدیریت استرس نیز می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.

4. آیا التهاب معده منجر به سرطان معده می‌شود؟

التهاب معده به تنهایی به سرطان معده منجر نمی‌شود، اما با این حال، التهاب معده مزمن ممکن است باعث افزایش ریسک ابتلا به سرطان معده شود.

 

نویسنده: مریم خمیسی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده