واکسن آنفولانزا: هر آنچه باید درباره این واکسن بدانید

هر ساله با شروع فصل سرما، بسیاری از ما نگران ابتلا به بیماری‌های فصلی، به‌ویژه آنفولانزا و سرماخوردگی‌ هستیم. ویروس آنفولانزا که از طریق هوا و سطوح آلوده به سرعت منتقل می‌شود، می‌تواند در مدت کوتاهی افراد زیادی را درگیر کند. شاید داستان‌هایی از دوستان یا اعضای خانواده شنیده باشید که با یک سرماخوردگی ساده شروع شده و به بیماری شدیدتری تبدیل شده است. اما راه حل چیست؟ واکسن پیشگیری از آنفولانزا یکی از مؤثرترین روش‌ها برای جلوگیری از این بیماری است. در این مقاله از مجله داروخانه اینترنتی زیوش، قصد داریم شما را با همه جنبه‌های واکسن آنفولانزا آشنا کنیم؛ از انواع و نحوه عملکرد گرفته تا بهترین زمان تزریق و عوارض احتمالی. پس با ما همراه باشید تا با آگاهی کامل، سلامتی خود و عزیزانتان را تضمین کنید.

 این متن توسط امیرحسین ملک‌زاده، دانشجوی داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهیه شده است.

واکسن آنفولانزا: گامی مؤثر برای محافظت از سلامتی

واکسن آنفولانزا یا همان واکسن فصلی آنفولانزا، سیستم ایمنی بدن را برای مقابله با ویروس آنفولانزا آماده می‌کند. این ویروس هر ساله با جهش‌های جدید ظاهر می‌شود و به همین دلیل، واکسن پیشگیری از آنفولانزا باید به‌صورت سالانه به‌روزرسانی و تزریق شود. مطالعات نشان می‌دهند که این واکسن می‌تواند خطر ابتلا به بیماری را تا 40-60 درصد کاهش دهد و از عوارض شدید مانند بستری شدن یا حتی مرگ در گروه‌های پرخطر جلوگیری کند. ویروس آنفولانزا از طریق تنفس یا تماس با سطوح آلوده منتقل می‌شود و می‌تواند علائمی مانند تب، سرفه، بدن‌درد و خستگی شدید ایجاد کند. در ادامه، به جزئیات بیشتری از این راهکار پیشگیرانه می‌پردازیم.

انواع واکسن آنفلولانزا در دنیا

 واکسن تزریقی غیرفعال‌شده (IIV): این واکسن شامل ویروس غیرفعال (کشته‌شده) است و از طریق تزریق عضلانی مصرف می‌شود. برای اکثر بزرگسالان و کودکان بالای ۶ ماه مناسب است و ایمنی خوبی ایجاد می‌کند.

واکسن تزریقی سل‌کالچر (ccIIV): مشابه IIV است اما برای افرادی که حساسیت به تخم مرغ دارند ایمن‌تر است.

واکسن نوترکیب (RIV): واکسن نوترکیب به جای استفاده از ویروس کامل (زنده یا کشته‌شده)، فقط از پروتئین سطحی ویروس آنفلوانزا (همگلوتینین – HA) تولید می‌شود. این واکسن از طریق تکنولوژی DNA یا سلول‌های میزبان ساخته می‌شود و نیازی به تخم مرغ برای تولید ندارد، بنابراین برای افرادی که به تخم مرغ حساسیت دارند مناسب است. RIV می‌تواند پاسخ ایمنی سریع و قوی ایجاد کند و معمولاً برای بزرگسالان توصیه می‌شود.

واکسن زنده تضعیف‌شده (LAIV): این واکسن شامل ویروس زنده اما ضعیف‌شده است و معمولاً به‌صورت اسپری بینی استفاده می‌شود. معمولاً برای افراد سالم ۲ تا ۴۹ سال توصیه می‌شود.

(از فصل ۲۰۲۵–۲۰۲۶ در سطح جهانی واکسن‌ها عمدتاً سه‌ظرفیتی (تری‌والان) هستند، اما در ایران هنوز واکسن‌های چهارظرفیتی در دسترس هستند.)

 انواع واکسن‌های آنفولانزا در ایران 

Vaxigrip Tetra (سانوفی): این نوع واکسن‌ها تزریقی چهارظرفیتی هستند و برای افراد بالای 6 ماه مناسب هستند.

Influvac Tetra (ابوت/مایلان): این نوع واکسن‌ها تزریقی چهارظرفیتی هستند و برای افراد بالای ۳ سال مناسب هستند.

Fluguard (فلوگارد، تولید داخل): این واکسن‌ها نوترکیب چهارظرفیتی هستند و برای افراد بالای 18 سال مناسب هستند.

(اغلب واکسن‌های موجود در ایران، چهارظرفیتی هلندی و فرانسوی هستند که ماه شهریور و مهر توزیع می‌شوند.)

ترکیبات واکسن آنفولانزا

ترکیبات واکسن آنفولانزا نقش کلیدی در ایجاد ایمنی در بدن دارند. این واکسن‌ها معمولاً حاوی ویروس‌های غیرفعال یا ضعیف‌شده هستند که سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند. در ادامه جدولی از ترکیبات رایج و نقش آن‌ها آورده شده است:

ترکیب	نقش و مکانیسم اثر
ویروس غیرفعال آنفولانزا (هماگلوتینین)	این بخش از ویروس باعث تحریک سیستم ایمنی برای تولید آنتی‌بادی می‌شود و بدن را در برابر ویروس‌های فعال محافظت می‌کند. این ترکیب اصلی‌ترین عامل ایمنی‌زایی در واکسن آنفولانزا است.
مواد نگهدارنده (مانند تیومرسال)	برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها و حفظ پایداری واکسن استفاده می‌شود. این ماده در برخی واکسن‌ها به مقدار کم وجود دارد و برای ایمنی محصول ضروری است.
ادجوانت (در برخی واکسن‌ها)	پاسخ ایمنی را تقویت می‌کند، به‌ویژه در افراد مسن که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، و اثربخشی واکسن فصلی آنفولانزا را افزایش می‌دهد.

مطالعه بیشتر: راه‌های تقویت سیستم ایمنی 

بهترین زمان تزریق واکسن آنفولانزا: چه زمانی اقدام کنیم؟

زمان تزریق واکسن آنفولانزا یکی از مهم‌ترین عوامل در اثربخشی آن است. بهترین زمان برای دریافت واکسن آنفولانزا، اواخر شهریور تا اواسط آبان، پیش از شروع فصل شیوع ویروس (مهر تا اردیبهشت) است. با این حال، اگر در این بازه زمانی موفق به دریافت واکسن نشدید، همچنان می‌توانید در ماه‌های بعدی اقدام کنید، زیرا تا زمانی که ویروس در گردش است، واکسیناسیون مفید خواهد بود. مطالعات نشان می‌دهند که حدود دو هفته پس از تزریق، بدن شروع به تولید آنتی‌بادی می‌کند؛ بنابراین تزریق زودهنگام می‌تواند محافظت بهتری ایجاد کند.

برای اثربخشی بهتر واکسن آنفولانزا، توصیه می‌شود:

• در زمان تزریق، از سلامت عمومی برخوردار باشید و تب یا بیماری حاد نداشته باشید.
• پس از تزریق، از قرار گرفتن در معرض ویروس (مانند حضور در اماکن شلوغ) خودداری کنید.
• با مشورت پزشک، زمان مناسب برای گروه‌های خاص مانند زنان باردار یا کودکان را تعیین کنید.

فواید و کاربردهای واکسن آنفولانزا در زندگی روزمره

واکسن آنفولانزا نه تنها از شما محافظت می‌کند، بلکه به کاهش شیوع ویروس در جامعه نیز کمک می‌کند. این واکسن می‌تواند خطر ابتلا به بیماری را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد و از عوارض جدی مانند پنومونی یا بستری شدن جلوگیری کند. به‌ویژه برای گروه‌های پرخطر مانند سالمندان، کودکان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، دریافت واکسن آنفولانزا اهمیت بیشتری دارد. در ادامه برخی از فواید این واکسن ذکر شده است:

• کاهش خطر ابتلا: می‌تواند تا 60 درصد خطر ابتلا را کاهش دهد.
• محافظت از اطرافیان: با ایمن شدن شما، خطر انتقال ویروس به دیگران کاهش می‌یابد.
• پیشگیری از عوارض: خطر بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه را تا 82 درصد کم می‌کند.
• حمایت از مادران و نوزادان: تزریق در دوران بارداری، ایمنی نوزاد را تا 6 ماه پس از تولد تأمین می‌کند.

چه کسانی باید واکسن آنفولانزا دریافت کنند؟

واکسن آنفولانزا برای اکثر افراد بالای 6 ماه توصیه می‌شود، اما برخی گروه‌ها در اولویت قرار دارند. این گروه‌ها شامل افرادی هستند که خطر ابتلا به عوارض شدید در آن‌ها بیشتر است. اگر شما یا عزیزانتان در یکی از دسته‌های زیر قرار دارید، حتماً با مشورت پزشک برای دریافت واکسن فصلی آنفولانزا اقدام کنید:

• کودکان 6 ماه تا 5 سال
• افراد بالای 50 سال
• زنان باردار یا افرادی که قصد بارداری در فصل پاییز و زمستان دارند.
• افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، آسم، بیماری‌های قلبی یا کلیوی
• افراد با سیستم ایمنی ضعیف
• پرسنل درمانی و مراقبین سلامت
• افرادی که در مراکز نگهداری مانند خانه سالمندان زندگی می‌کنند.

نحوه استفاده از واکسن آنفولانزا: نکات و توصیه‌ها

نحوه تزریق واکسن آنفولانزا بستگی به سن و شرایط فرد دارد. این واکسن معمولاً به‌صورت عضلانی در بازو (برای بزرگسالان و کودکان) یا ران (برای نوزادان) تزریق می‌شود. برای اثربخشی بهتر، رعایت نکات زیر ضروری است:

• تزریق باید توسط فرد متخصص در مراکز درمانی یا با نظارت پزشک انجام شود.
• بهترین زمان برای واکسن آنفولانزا شهریور تا اوایل پاییز است تا بدن قبل از شیوع ویروس ایمن شود.
• در صورت داشتن تب یا بیماری حاد، تزریق را تا زمان بهبودی به تعویق بیندازید.
• پس از تزریق، محل تزریق را ماساژ ندهید و از کمپرس سرد برای کاهش تورم استفاده کنید.

نظرات کاربران درباره واکسن آنفولانزا: تجربه‌های واقعی

تجربه کاربران می‌تواند به شما در تصمیم‌گیری کمک کند. در ادامه، دو دیدگاه از افرادی که واکسن آنفولانزا دریافت کرده‌اند آورده شده است:

• یک خانم 35 ساله گفته: «هر سال با شروع پاییز، نگران سرماخوردگی شدید بودم. پارسال برای اولین بار واکسن آنفولانزا زدم و واقعاً تفاوت را احساس کردم. حتی وقتی همکارانم بیمار شدند، من سالم ماندم.» نظر کارشناسی: این تجربه نشان می‌دهد که واکسن می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به ویروس بسیار مؤثر باشد، به‌ویژه در افرادی که در معرض تماس با دیگران هستند.
• یک آقا 60 ساله گفته: «بعد از تزریق واکسن پیشگیری از آنفولانزا کمی بدن‌درد و خستگی داشتم، اما بعد از دو روز کاملاً خوب شدم و در طول زمستان بیمار نشدم.» نظر کارشناسی: عوارض خفیف مانند بدن‌درد کاملاً طبیعی است و نشانه واکنش سیستم ایمنی به واکسن است.

دیگر کاربران نیز نظرات مشابهی داشته‌اند؛ برخی از کاهش دفعات بیماری و برخی از محافظت در برابر عوارض شدید صحبت کرده‌اند. در جمع‌بندی، می‌توان گفت که اکثر تجربه‌ها نشان‌دهنده اثربخشی واکسن فصلی آنفولانزا در پیشگیری از بیماری است، هرچند عوارض خفیف ممکن است در برخی افراد دیده شود.

عوارض واکسن آنفولانزا

هرچند واکسن آنفولانزا به‌طور کلی ایمن است، اما ممکن است برخی عوارض جانبی خفیف ایجاد کند. عوارض واکسن آنفولانزا در کودکان و بزرگسالان معمولاً شامل درد، قرمزی یا تورم در محل تزریق، تب خفیف، سردرد و خستگی است. این علائم اغلب طی چند روز برطرف می‌شوند. با این حال، در موارد نادر، واکنش‌های شدید مانند تب بالای 38 درجه یا علائم آلرژیک (کهیر، مشکلات تنفسی) ممکن است رخ دهد که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد. اگر علائم بعد از واکسن آنفولانزا بیش از چند روز ادامه یافت یا شدت گرفت، حتماً با پزشک مشورت کنید.

واکسن آنفولانزا در بارداری

یکی از سؤالات رایج این است که آیا واکسن آنفولانزا در بارداری ایمن است؟ پاسخ مثبت است. مطالعات نشان می‌دهند که تزریق واکسن آنفولانزا در دوران بارداری نه تنها برای مادر بی‌خطر است، بلکه می‌تواند از جنین و نوزاد تا 6 ماه پس از تولد نیز محافظت کند. این واکسن خطر زایمان زودرس و عوارض ناشی از آنفولانزا را کاهش می‌دهد. البته، نوع اسپری بینی برای زنان باردار توصیه نمی‌شود و باید از نوع تزریقی استفاده شود.

واکسن آنفولانزا برای کودکان

واکسن آنفولانزا برای کودکان بالای 6 ماه توصیه می‌شود. عوارض واکسن آنفولانزا در کودکان هم معمولاً خفیف است و شامل تب یا درد در محل تزریق است. برای کودکان زیر 9 سال که اولین بار است واکسن می‌زنند، ممکن است دو دوز با فاصله 4 هفته نیاز باشد. در این زمینه حتماً با پزشک مشورت کنید.

تقویت سیستم ایمنی در کنار واکسن آنفولانزا

افرادی که ایمنی ضعیف‌تری دارند، حتی پس از واکسیناسیون هم بیشتر در معرض ابتلا یا بروز علائم قرار می‌گیرند. به همین دلیل، در کنار تزریق واکسن، خرید مکمل‌ تقویت‌ سیستم ایمنی مانند ویتامین C، زینک و مولتی‌ویتامین‌ها اهمیت زیادی دارد. در زیر تعدادی از پرفروش‌ترین مکمل‌های تقویت سیستم ایمنی آمده است. 

مطالعه بیشتر: بهترین رژیم غذایی برای تقویت سیستم ایمنی بدن چیست؟

سخن نهایی

در این مقاله، به‌طور کامل به بررسی واکسن آنفولانزا، انواع آن، فواید، عوارض و بهترین زمان تزریق پرداختیم. این واکسن یکی از مؤثرترین ابزارها برای پیشگیری از بیماری فصلی است که می‌تواند شما و خانواده‌تان را از عوارض شدید محافظت کند. چه در گروه پرخطر باشید، چه صرفاً به دنبال راهی برای حفظ سلامتی در فصل سرما، دریافت واکسن فصلی آنفولانزا می‌تواند انتخابی هوشمندانه باشد. با رعایت نکات و مشورت با پزشک، می‌توانید از مزایای این روش پیشگیرانه بهره‌مند شوید.

شما چه تجربه‌ای از دریافت واکسن آنفولانزا دارید؟ آیا تزریق این واکسن را به دیگران توصیه می‌کنید؟ در بخش دیدگاه‌ها، نظرات و سؤالات خود را با ما در میان بگذارید تا با کمک یکدیگر، اطلاعات بیشتری درباره این موضوع کسب کنیم. چنانچه در این زمینه سوالی دارید، مشاوران داروساز داروخانه اینترنتی زیوش آماده پاسخگویی خواهند بود. کافی است با شماره 02191007666 تماس بگیرید. 

نویسنده: امیرحسین ملک‌زاده - دانشجوی داروسازی در دانشگاه علوم پزشکی تهران

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار - داروساز عمومی از دانشگاه علوم پزشکی تهران