آرایشی و بهداشتی
آیا تا به حال تصور می‌کردید که رابطه جنسی می‌تواند خطر ایجاد یک بیماری خطرناک را به همراه داشته باشد؟ مقاربت و عمل جنسی، در صورتی که بدون رعایت نکات بهداشتی انجام شود، می‌تواند بسیار خطرآفرین و مشکل‌ساز باشد. پس آگاهی از بیماری‌های ناشی از آن و چگونگی درمان و مقابله با این بیماری‌ها برای هرکسی ضروری است. بیماری سفلیس نیز از جمله بیماری‌های مقاربتی است که در گذشته شیوع بالایی داشت و حتی تهدیدکننده حیات به شمار می‌آمد. اما خوشبختانه با پیشرفت علم و افزایش آگاهی مردم درباره نحوه پیشگیری و درمان سفلیس، میزان شیوع این بیماری جنسی بسیار کاهش یافته است. اما دقیقاً سفلیس چیست؟ برای دانستن تمام جزئیات این بیماری، توصیه می‌کنیم ادامه مقاله را مطالعه کنید!
سفلیس چیست؟
سفلیس یک بیماری مقاربتی با منشأ عفونی است که عامل آن باکتری‌ای به نام Treponema pallidum است. این باکتری می‌تواند زمانی که به پوست آسیب‌دیده و غشای مخاطی (مخصوصاً ناحیه تناسلی) وارد شود، منجر به ایجاد بیماری شود. سفلیس به نام «مقلد بزرگ» معروف است، زیرا علائم بسیاری از بیماری‌ها را تقلید می‌کند. با اینکه امروزه شیوع این بیماری بسیار کم شده است، دانستن علائم آن به دلیل داشتن دوره نهفتگی طولانی، که می‌تواند از یک بیماری با مدیریت آسان به یک بیماری تهدیدکننده حیات تبدیل شود، بسیار اهمیت دارد.
انواع بیماری سفلیس و علائم آن
سفلیس بر اساس مراحل پیشرفت به چهار مرحله اصلی تقسیم می‌شود: سفلیس اولیه، سفلیس ثانویه، دوره نهفتگی و سفلیس ثالثیه. همچنین دو دسته فرعی نیز از این بیماری وجود دارد: سفلیس عصبی و سفلیس ارثی که در ادامه به بررسی هر کدام از این موارد خواهیم پرداخت. نکته مهم این است که نحوه پیشرفت علائم می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. مراحل پیشرفت بیماری سفلیس عبارتند از:
سفلیس اولیه
دوره نهفتگی بیماری سفلیس بین ۱۰ تا ۹۰ روز است که معمولاً سه هفته برای نمایان شدن علائم اولیه زمان لازم است. پس از گذشت این دوره، زخم‌های تمیز بدون ترشح و درد در ناحیه تناسلی، مقعد و دهان شخص ایجاد می‌شود. زخم سفلیس معمولاً کوچک و گرد است، سطح سفتی دارد و بسیار عفونی است. به این مرحله از سفلیس، سفلیس اولیه می‌گویند. اگر این زخم‌ها (که به آن‌ها در اصطلاح شانکر می‌گویند) درمان نشوند، پس از مدتی (معمولاً بین ۲ تا ۶ هفته) به‌طور خودبه‌خودی بهبود می‌یابند. این اتفاق ممکن است فرد را به اشتباه بیندازد که بیماری ریشه‌کن شده است؛ در حالی که باکتری همچنان در خفا به تکثیر خود ادامه می‌دهد.
سفلیس ثانویه
در سفلیس ثانویه، پس از ۵ الی ۶ ماه، لکه‌های قرمز-قهوه‌ای با عرض کمتر از یک سانتی‌متر از بالاتنه شروع و در سراسر بدن پخش می‌شود. همچنین زخم‌های زگیل‌مانند در نواحی دهانی، تناسلی و مقعدی پدیدار خواهد شد. در این مرحله، حتی احتمال مننژیت سفلیسی وجود دارد که باعث التهاب پرده‌های مننژ (لایه‌های سطحی مغز) می‌شود و علائمی مانند سردرد همراه با تب، گلودرد، درد عضلانی و سفتی گردن ایجاد می‌کند.
دوره نهفتگی
در ادامه، ممکن است علائم فروکش کند و بیماری سفلیس به فاز نهفتگی وارد شود. در این دوران هیچ علامتی وجود ندارد و راه تشخیص آن تنها با آزمایش خون است. افراد ممکن است روزها، هفته‌ها و حتی سال‌ها در این مرحله باقی بمانند. در این دوران، اکثر بیماران تصور می‌کنند که بیماری سفلیس درمان شده است، اما باکتری مولد بیماری همچنان در بدن وجود دارد. بنابراین، تشخیص این مرحله از بیماری مهم‌ترین راه پیشگیری از سفلیس در جامعه است.
سفلیس ثالثیه
مرحله ثالثیه ممکن است حتی پس از ۳۰ سال پدیدار شود و اندام‌های مهم و حیاتی بدن را از جمله پوست، مغز و سیستم عصبی، قلب و عروق خونی، کبد، استخوان‌ها و مفاصل، درگیر کند. این آسیب‌ها بسیار جدی هستند و می‌توانند مرگ‌آور باشند و زندگی فرد را تهدید کنند. بنابراین، تشخیص زودهنگام و درمان سفلیس پیش از ورود به این مرحله اهمیت بسیار زیادی دارد. جالب است بدانید که مراحل پیشرفت سفلیس ممکن است سال‌ها طول بکشد و روند بیماری طولانی‌مدت شود که به آن سفلیس دیررس گفته می‌شود. همچنین ممکن است تمام مراحل کمتر از یک سال طی و سفلیس درمان شود که به آن سفلیس زودرس می‌گویند. در ادامه انواع فرعی سفلیس را معرفی خواهیم کرد که به شرح زیر است:
سفلیس عصبی
سفلیس عصبی (Neurosyphilis) هنگامی رخ می‌دهد که باکتری مولد بیماری سفلیس، یعنی Treponema pallidum، دستگاه عصبی مرکزی، یعنی مغز و نخاع را درگیر می‌کند. سفلیس عصبی می‌تواند زودرس و حتی بدون علامت باشد یا به صورت مننژیت سفلیسی ظاهر شود. در صورت دیررس بودن، ممکن است باعث فلج عمومی بدن شود و علائمی مانند ضعف در حفظ تعادل و دردهای لحظه‌ای در اندام‌های انتهایی ایجاد کند. سردرد نیز از تظاهرات سفلیس عصبی است که با سایر سردردها متفاوت است.
سفلیس ارثی
مادر مبتلا به سفلیس ممکن است در دوران بارداری از طریق جفت، بیماری را به جنین منتقل کند. در صورت عدم سقط، نوزاد ممکن است دچار ناهنجاری‌های شدید مانند نارسایی کبدی و ناهنجاری‌های دندانی و ساق پا شود. به این نوع از سفلیس، سفلیس ارثی یا مادرزادی می‌گویند. انجام تست‌های غربالگری در دوران بارداری برای تشخیص سفلیس و تضمین سلامت مادر و کودک بسیار مهم است.
خلاصه: بیماری سفلیس براساس شدت بیماری به چهار دسته تقسیم می‌شود. علاوه‌براین چهار دسته، دو نوع دیگر نیز داریم که سفلیس ارثی و عصبی هستند.
مقایسه دو بیماری سوزاک و سفلیس
سوزاک نیز از دسته بیماری‌های مقاربتی است، اما تفاوت‌هایی در عامل به وجود آورنده، علائم و نحوه درمان با سفلیس دارد؛ که دانستن تفاوت‌های این دو بیماری برای ریشه‌کن شدن و جلوگیری از ایجاد عوارض خطرناک‌تر مهم است.
شباهت‌ها
- هر دو از طریق رابطه جنسی منتقل می‌شوند.
- این بیماری‌ها هم در زنان و هم در مردان دیده می‌شوند و جنسیت تأثیری در میزان شیوع آن‌ها ندارد.
- برای پیشگیری از هر دو بیماری، اجتناب از روابط جنسی پرخطر و استفاده از کاندوم ضروری است.
تفاوت‌ها
- اگرچه هر دو بیماری میکروبی و عفونی هستند، باکتری مولد این دو بیماری متفاوت است. عامل ایجاد سفلیس، باکتری Treponema pallidum است، در حالی که Neisseria gonorrhoeae عامل ایجاد سوزاک است.
- تفاوت اصلی این دو بیماری در علائم آن‌هاست. علائم سوزاک در زنان شامل درگیری واژن، لگن، حنجره و حتی چشم است که می‌تواند باعث نازایی نیز شود. علائم این بیماری در مردان شامل درد بیضه و کیسه بیضه است. همچنین، سوزاک ترشحات چرکی، غلیظ و سفید رنگ دارد.
- درمان بیماری سوزاک با داروی سفیکسیم یا آمپول سفتریاکسون انجام می‌شود، در حالی که درمان سفلیس با داروی پنی‌سیلین است.
علاوه بر سوزاک، بیماری‌های مقاربتی بسیاری مشابه با سفلیس وجود دارد که ممکن است با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله انواع بیماری های رابطه جنسی زیر سر بزنید.
راه های انتقال سفلیس
مسیر اصلی انتقال سفلیس، رابطه جنسی محافظت نشده است. راه دیگر انتقال سفلیس، از طریق بند ناف از مادر به جنین است که همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، باعث سفلیس مادرزادی و بروز تظاهرات بیماری در نوزاد خواهد شد. این بیماری در گذشته از طریق خون نیز منتقل می‌شد، اما امروزه به دلیل بررسی‌های دقیق‌تر و انجام آزمایش‌های مرتب، این مورد کمتر شایع است. در صورت معاینه، اگر در ناحیه دست زخم سفلیس وجود داشته باشد، این باکتری می‌تواند منتقل شود. فرو رفتن سرنگ‌های آلوده به باکتری مولد سفلیس از شخص آلوده به کادر درمان نیز از دلایل عمده ابتلا به سفلیس در بین کارکنان سلامت است.
خلاصه: مسیر اصلی انتقال سفلیس، رابطه جنسی محافظت نشده است. راه دیگر انتقال سفلیس، از طریق بند ناف از مادر به جنین است. این بیماری در گذشته از طریق خون نیز منتقل می‌شد، اما امروزه به دلیل بررسی‌های دقیق‌تر و انجام آزمایش‌های مرتب، این مورد کمتر شایع است.
مهم‌ترین عوارض بیماری سفلیس
به‌عنوان یک بیماری مقاربتی، سفلیس یکی از خطرناک‌ترین عوارض جانبی را دارد که با دانستن آن شوکه خواهید شد! مهم‌ترین عارضه آن، زخم‌ها و جوشهای سفلیسی است که تمام بدن را درگیر می‌کند. عوارض این بیماری در صورت عدم بهبودی و درمان شامل موارد زیر می‌شود:
- تضعیف سیستم ایمنی
- در صورت بارداری خانم مبتلا به این بیماری، سفلیس مادرزادی می‌تواند باعث مرگ نوزاد بلافاصله بعد از تولد شود؛ یا حتی اگر نوزاد به دنیا بیاید، دارای نقص‌های مادرزادی خواهد بود.
- یکی از عوارضی که در مراحل نهایی بیماری سفلیس دیده می‌شود، برجستگی‌هایی به نام گوم (Gumma) است. این برجستگی‌ها علاوه بر پوست، در استخوان و کبد نیز ایجاد می‌شوند.
- مشکلات عصبی و قلبی که از عوارض عدم درمان بیماری هستند.
- این بیماری می‌تواند چشم‌ها را هم درگیر کند و باعث نابینایی فرد شود.
- در مواردی آسیب به گوش‌ها و ناشنوایی نیز دیده شده است.
- بزرگسالان مبتلا به سفلیس دو تا پنج برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به HIV هستند؛ زیرا زخم و جوشهای سفلیس می‌تواند به‌راحتی خونریزی کنند و راهی برای ورود ویروس ایدز به جریان خون فراهم نمایند. در این مقاله درباره ایدز بیشتر بخوانید.
- به همین دلیل، در صورت مشاهده تظاهرات و نشانه‌های بیماری سفلیس، در اسرع وقت به پرشک مراجعه کنید.
خلاصه: بیماری سفلیس می‌تواند باعث بروز عوارض شدید قلبی، چشمی، تضعیف سیستم ایمنی و سقط جنین شود.
تشخیص سفلیس
همان‌طور که بارها گفتیم، تشخیص صحیح و به‌موقع سفلیس کلید طلایی پیشگیری از ایجاد عواقب خطرناک‌تر این بیماری است. چندین راه برای تشخیص بیماری سفلیس وجود دارد که در ادامه به مهم‌ترین موارد آن اشاره می‌کنیم.
شرح حال پزشک
اولین علامت تشخیصی این بیماری، یک زخم تمیز و بدون ترشح و درد در ناحیه تناسلی است که از چند هفته تا چند ماه بعد از رابطه جنسی ایجاد می‌شود. با توجه به این نکته که زخم سفلیس حاشیه‌های سفتی دارد، می‌توان آن را از باقی بیماری‌ها تمایز داد. اما باید دقت کرد که همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، سفلیس می‌تواند وارد فاز نهفته شود؛ در این دوران تنها با انجام تست‌های آزمایشگاهی می‌توانیم از وجود این بیماری مطلع شویم.
تست‌های آزمایشگاهی
در صورتی که فرد مشکوک به بیماری سفلیس باشد، با انجام تست‌های آزمایشگاهی می‌توان از وجود بیماری اطمینان حاصل کرد. روند انجام تست‌ها به این صورت است:
- ابتدا تست VDRL انجام می‌شود. این تست، یک تست سرولوژیک و مربوط به غربالگری سفلیس است.
- اگر تست VDRL مثبت شد، برای تأیید باید تست آنتی‌ژنی FTA-Abs انجام شود. منفی شدن تست دوم به این معنا است که فرد به بیماری سفلیس مبتلا نیست.
- در صورت مثبت بودن نتیجه تست دوم، باید بررسی کرد که آیا بیماری به سیستم عصبی وارد شده است یا خیر، که این کار با نمونه‌برداری از مایع مغزی نخاعی انجام می‌شود.
خلاصه: مسیر تشخیص بیماری سفلیس، معاینه بالینی و انجام تست‌های آزمایشگاهی است.
پیشگیری از سفلیس
از آنجایی که پیشگیری از سفلیس مطمئن‌تر، کم‌هزینه‌تر و آسان‌تر از درمان آن است، توجه به راه‌های پیشگیری از این بیماری ضروری است. در ادامه به برخی از پیشنهادهای متخصصین در زمینه پیشگیری و درمان این بیماری می‌پردازیم.
- از روابط جنسی پرخطر دوری کنید. استفاده از کاندوم در پیشگیری از این بیماری مفید است و احتمال انتقال عفونت را به‌طور مؤثری کاهش می‌دهد.
- تمام افرادی که در سه ماه گذشته با فرد مبتلا رابطه جنسی داشته‌اند، باید از نظر ابتلا به بیماری آزمایش شوند. حتی در صورت منفی بودن نتیجه تست و بی‌علامت بودن، باید درمان مربوطه را دریافت کنند.
- نکته مهم دیگری که باید به آن توجه کرد، امکان انتقال این بیماری از طریق خون آلوده است. بنابراین باید از تماس با سرنگ و هر وسیله‌ی آغشته به خون پرهیز کنید.
خلاصه: با توجه به ساده‌تر بودن پیشگیری از ابتلا به سفلیس، بهتر است نکات پیشگیری را رعایت کنید. این نکات شامل رابطه جنسی محافظت شده و خودداری از برخورد با خون آلوده است.
بهترین درمان سفلیس
بهترین و شایع‌ترین داروی درمان سفلیس، پنی‌سیلین است. نکته مهم این است که روند بهبود باید پیگیری شود؛ به این صورت که بعد از گذشت ۶، ۱۲ و ۲۴ ماه از شروع درمان، تست VDRL دوباره انجام شود. اگر روند کاهشی در نتیجه تست مشاهده شد، به این معنا است که درمان موفقیت‌آمیز بوده است. بیماری که در مراحل اولیه قرار دارد، با دو بار تزریق پنی‌سیلین کاملاً درمان می‌شود؛ اما در صورت درگیری‌های قلبی یا عصبی، درمان روزانه به مدت دو تا سه هفته باید انجام شود.
JHR (Jarisch-Herxheimer Reaction) چیست؟
JHR نوعی واکنش التهابی است که در نتیجه درمان بیماری‌های عفونی، مانند سفلیس، به خصوص پس از شروع درمان با آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند پنی‌سیلین، رخ می‌دهد. واکنش در اثر آزاد شدن توکسین‌های باکتری پس از مرگ سریع آن‌ها ایجاد می‌شود. علائم شامل تب، لرز، سردر، درد عضلانی و تشدید موقت ضایعات پوستی می‌شود. این وضعیت معمولاً خودمحدود شونده است و طی 24 ساعت برطرف می‌شود اما باید تحت نظر باشد تا از تشدید وضعیت بیمار جلوگیری شود.
خلاصه: JHR یک واکنش التهابی موقت است که معمولاً پس از شروع درمان سفلیس با آنتی‌بیوتیک رخ می‌دهد و علائمی مانند تب و درد ایجاد می‌کند.
سخن پایانی
در این مقاله به‌طور مفید و جامع از تعریف، نشانه‌ها و علائم سفلیس گرفته تا راه‌های انتقال، پیشگیری و درمان این بیماری را بررسی کردیم. شاید میزان ابتلا نسبت به گذشته کاهش یافته باشد و این بیماری به اندازه‌ی قبل کشنده نباشد، اما این موضوع از اهمیت آن نمی‌کاهد؛ زیرا یک اشتباه ساده حاصل از ناآگاهی در این زمینه می‌تواند ضررهای جبران‌ناپذیری به زندگی وارد کند. به‌خصوص که صحبت درباره این موارد به‌طور اشتباهی تابو خوانده می‌شود. بنابراین، داشتن یک دانش کلی از بیماری سفلیس و سایر بیماری‌های مقاربتی برای هر شخصی واجب است.
سوالات پرتکرار
چه زمانی باید نسبت به انجام تست تشخیصی سفلیس اقدام کرد؟
اگر رابطه جنسی بدون کاندوم با شخصی داشته‌اید که:
- شخص قبلاً مبتلا به سفلیس بوده است؛
- یا شخص با چندین نفر رابطه جنسی داشته است؛
در این موارد، انجام تست‌های آزمایشگاهی ضروری است.
آیا احتمال انتقال سفلیس در مرحله نهفتگی وجود دارد؟
احتمال انتقال در مرحله نهفتگی نیز وجود دارد، هرچند که پایین است؛ اما چون هیچ تظاهری در این مرحله وجود ندارد، به‌سادگی می‌تواند در بین افراد پخش شود.
اگر به پنی‌سیلین حساسیت داشتیم، باید از چه دارویی برای درمان سفلیس استفاده کنیم؟
بعضی از بیماران به داروی پنی‌سیلین حساسیت دارند و باید در این افراد از داروهای داکسی‌سایکلین یا تتراسایکلین به‌عنوان درمان جایگزین استفاده کرد.
نویسنده: سعیده قمصری
ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده