حفظ سلامت دهان و دندان کودکان اهمیت زیادی دارد و بر رشد فیزیکی و کیفیت کلی زندگی آنها مؤثر است. سلامت دندان‌ها و لثه‌ها نقش مهمی در صحبت کردن، غذا خوردن و حتی اعتماد به‌نفس کودک دارد؛ به همین دلیل، والدین باید با دقت در خرید شیشه شیر و پستانک استاندارد و رعایت اصول بهداشتی در این زمینه، از سلامت دهان و دندان فرزندشان مراقبت کنند.

یکی از سوالات رایج درباره سلامت دهان و دندان کودکان مربوط به پستانک و شیشه شیر است. والدین اغلب می‌پرسند «آیا پستانک و شیشه شیر برای دهان کودک ضرر دارد؟» در این مقاله از زیوش درباره فواید و مضرات پستانک و تاثیر شیشه شیر بر دندان های کودک صحبت می‌کنیم. پس اگر دغدغه سلامتی و بهداشت فرزند دلبند خود را دارید، با ما همراه باشید.

مزایا و معایب استفاده از پستانک و شیشه شیر

استفاده از پستانک و شیشه شیر برای نوزاد مزایا و معایب خاص خود را دارد. پستانک می‌تواند به ارضای رفلکس مکیدن ذاتی کودک کمک کند و با القای حس آرامش، استرس او را کاهش دهد. مطالعات نشان می‌دهند که استفاده از پستانک می‌تواند با بهبود فرآیند عبور هوا از مسیر تنفسی در طول خواب، خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) را کاهش دهد.

شیشه شیر به طور خاص برای تغذیه نوزاد کاربرد دارد و امکان استفاده از شیر خشک را فراهم می‌کند. استفاده از این وسیله به والدین اجازه می‌دهد تا شیر مصرفی را مطابق با میزان مصرف نوزاد، به‌طور دقیق اندازه‌گیری کنند.

علی‌رغم مزایای پستانک و شیشه شیر، استفاده طولانی‌مدت یا نامناسب از این وسایل می‌تواند منجر به مشکلاتی شود. استفاده طولانی‌مدت از پستانک به‌ویژه در کودکان بالای دو سال، با ناهنجاری‌های دندانی مانند اپن‌بایت یا نامرتبی دندان‌ها همراه است.

همچنین استفاده بیش‌ازحد شیشه شیر، خطر پوسیدگی دندان در دوران کودکی (ECC) را افزایش می‌دهد. ان موضوع اغلب تحت عنوان سندرم شیشه شیر​ شناخته می‌شود. علاوه‌براین، تغذیه مداوم از ‌‌شیشه شیر می‌تواند رشد مهارت‌های حرکتی دهان به تأخیر بیندازد. این مهارت‌ها برای انتقال از غذای مایع به جامد ضروری هستند.

در جدول زیر می‌توانید مزایا و معایب پستانک و شیشه شیر را در یک نگاه اجمالی بررسی کنید:

در حالی که پستانک و شیشه شیر برای مراقبت از نوزادان مفید هستند، اما باید از آنها به صورت اصولی استفاده کنید.

تاثیر پستانک بر دندان های کودک چیست؟

استفاده زیاد و طولانی‌مدت از پستانک در کودکان بالای دو سال بر رشد دندانی آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد. عوارض استفاده طولانی مدت از پستانک معمولاً شامل تغییر در تراز طبیعی دندان‌ها است که منجر به مشکلاتی مانند اپن‌بایت می‌شود.

اپن‌بایت شرایطی است که در آن دندان‌های فک بالایی و فک پایینی روی هم نمی‌نشینند. همچنین ممکن است باعث کراس‌بایت شود که این مشکل باعث عقب یا جلو رفتن فک می‌شود.

تاثیر پستانک بر دندان‌های کودک به این صورت است که این وسیله می‌تواند بر شکل قوس‌های دندانی اثر بگذارد و باعث شود که در آینده به خدمات ارتودنسی نیاز پیدا کند. علاوه‌براین، استفاده بیش‌ازحد از پستانک می‌تواند در موقعیت مناسب زبان و رشد عضلات دهان اختلال ایجاد کند. این موضوع منجر به مشکلات گفتاری در کودک می‌شود.

برای به حداقل رساندن این خطرات، متخصصان توصیه می‌کنند کودکان را قبل از سن دو سالگی به‌تدریج از پستانک جدا کنید تا مسیر رشد دهانی آنها به درستی طی شود.

آیا استفاده طولانی‌مدت از شیشه شیر مضر است؟

استفاده طولانی از شیشه شیر می‌تواند برای کودک مضر باشد، به‌ویژه اگر بعد از ۱۲ تا ۱۸ ماهگی ادامه پیدا کند. مخصوصاً اگر کودک مدت زیادی با شیر خشک یا نوشیدنی‌های شیرین تغذیه شود، دندان‌هایش بیشتر در معرض مواد قندی قرار می‌گیرند و خطر پوسیدگی آن‌ها بالا می‌رود. علاوه‌براین، تاثیر شیشه شیر بر دندان‌های کودک می‌تواند منجر به رشد نامناسب ماهیچه‌های دهان شود و به طور بالقوه بر مهارت‌های گفتاری و جویدن کودکان تأثیر بگذارد.

یکی از عوارض دیر کنار گذاشتن شیشه شیر در کودکان، ناهماهنگی بین دندان‌ها است؛ به این دلیل که مکیدن طولانی‌مدت شیشه شیر می‌تواند موقعیت دندان‌ها و فک را تغییر دهد. فراتر از مشکلات دندانپزشکی، استفاده زیاد از ‌‌شیشه شیر می‌تواند انتقال به غذاهای جامد را به تأخیر بیندازد و منجر به عدم تعادل تغذیه‌ای و عادات غذایی بد شود.

متخصصان اطفال توصیه می‌کنند که پس از سال اول، استفاده از شیشه شیر را به تدریج کم کنید تا رشد دهان و روند تغذیه سالم کودک به‌درستی طی شود. آن‌ها همچنین استفاده از راه های خداحافظی کودک با شیشه شیر را پیشنهاد می‌دهند.

چه زمانی و چگونه کودک را از پستانک و شیشه شیر بگیریم؟

جدا کردن نوزاد از پستانک و شیشه شیر باید حدود 12 ماهگی شروع شود و در 18 تا 24 ماهگی به طور کامل کنار گذاشته شوند تا دهان و دندان او در مسیر رشد سالم قرار گیرند. کاهش تدریجی استفاده از این وسایل، بهترین روش گرفتن پستانک از کودک​ است. توصیه می‌کنیم به‌یک‌باره پستانک و شیشه شیر از کودک جدا نکنید، زیرا بی‌قراری او چند برابر می‌شود.

با محدود کردن استفاده از پستانک و شیشه شیر، می‌توانید کمک بزرگی به سلامت جسمی و ظاهر فرزندتان در آینده کنید. استفاده از فنجان معمولی یا فنجان نی‌دار و به‌کاربردن روش‌هایی مانند در آغوش گرفتن یا بازی با اسباب‌بازی مورد علاقه، می‌توانند به کاهش تدریجی استفاده از پستانک و شیشه شیر کمک کنند.

پیشگیری از مشکلات دندانی ناشی از پستانک و شیشه شیر

برای پیشگیری از مشکلات دندانی ناشی از پستانک و شیشه شیر، بهتر است استفاده از آن‌ها را کاهش دهید و از سنین پایین فرزندتان را به عادت‌های درست دهانی تشویق کنید. به‌طور کلی برای جلوگیری از به‌هم‌ریختگی دندان‌ها، توصیه می‌شود پستانک را تا قبل از دو سالگی کنار بگذارید. اگر نیاز به ادامه استفاده باشد، می‌توانید از پستانک ارتودنسی کمک بگیرید تا فشار کمتری به دندان‌ها و لثه وارد شود.

تاثیر پستانک و شیشه شیر بر پوسیدگی دندان کودکان بیشتر به‌دلیل مصرف نوشیدنی‌های شیرین یا شیر خشک است. بهتر است شیشه شیر را قبل از خواب از کودک جدا کنید، زیرا این کار تأثیر زیادی در کاهش پوسیدگی دندان دارد.

آموزش کودک برای غذا خوردن با قاشق از داخل ظرف، نه‌تنها به تقویت عضلاتش کمک می‌کند، بلکه حس استقلال را هم در او تقویت می‌کند. همچنین توصیه می‌شود پیش از درآمدن دندان‌ها، لثه‌های کودک را تمیز کنید و بعد از ظاهر شدن دندان‌ها از یک مسواک نرم استفاده کنید. معاینات منظم دندان‌پزشکی نیز اهمیت زیادی دارند. در ضمن، هنگام خرید شیشه شیر بهتر است برندهای معتبر را انتخاب کنید و به ویژگی‌هایی مانند ضدنفخ و آنتی‌کولیک بودن آن توجه داشته باشید.

افزایش ریسک عفونت گوش ناشی از پستانک

مطالعات نشان می‌دهند کودکانی که از پستانک استفاده می‌کنند، حدود ۳۳ درصد بیشتر از کودکانی که پستانک نمی‌خورند، دچار عفونت گوش می‌شوند. مکیدن بیش از حد پستانک باعث می‌شود لوله‌های گوش کودک بیش‌ازحد معمول باز شوند. وقتی این لوله‌ها باز بمانند، باکتری‌های موجود در ترشحات گلو می‌توانند وارد گوش شوند و به عفونت آن بینجامند. نوزادانی که بیش از دو بار در سال دچار عفونت گوش می‌شوند، ممکن است در درک کلمات و صداها مشکل داشته باشند.

توصیه‌های متخصصان درباره استفاده از پستانک و شیشه شیر

پزشکان کودک توصیه می‌کنند که پستانک زمانی به نوزاد داده شود که شیردهی از سوی مادر به‌خوبی شکل گرفته باشد؛ معمولاً در حدود ۳ تا ۴ هفتگی. پستانک باید صرفاً برای آرام‌کردن کودک مورد استفاده قرار گیرد و نباید به یک عادت دائمی تبدیل شود. برای پیشگیری از مشکلات دندانی و گفتاری، بهتر است استفاده از پستانک بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی متوقف شود.

شیشه شیر نیز باید تنها برای تغذیه کودک استفاده شود و نه به‌عنوان وسیله‌ای برای خواباندن او. توصیه می‌شود بین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی، استفاده از شیشه شیر کنار گذاشته شود تا کودک به غذاهای جامد عادت کند. همچنین برای جلوگیری از پوسیدگی دندان، نباید شیشه شیر را با مایعات شیرین مانند آبمیوه پر کرد. استفاده از شیشه شیرهای ارتودنسی به‌جای مدل‌های معمولی می‌تواند به رشد بهتر فک و دندان‌های کودک کمک کند. اگر به‌دنبال انتخاب بهترین گزینه در این زمینه هستید، پیشنهاد می‌کنیم مطلب معرفی بهترین شیشه شیر ارتودنسی را نیز مطالعه کنید.

رعایت بهداشت دهان و دندان کودک و مراجعه منظم به دندانپزشک نیز نقش مهمی در حفظ سلامت دهان دارد. پستانک کودک باید همواره تمیز نگه داشته شود؛ در ماه‌های ابتدایی، می‌توان آن را در آب جوش ضدعفونی کرد و پس از شش‌ماهگی با آب و صابون شست. همچنین، از پستانک فقط زمانی استفاده شود که کودک سیر است و به هیچ‌وجه آن را با بند یا نخ دور گردن کودک آویزان نکنید. استفاده از پستانک‌های یک‌تکه نیز به دلیل ایمنی بیشتر توصیه می‌شود.

سخن پایانی

پستانک و شیشه شیر می‌توانند به‌عنوان وسایل کمکی برای آرامش و بهبود تغذیه نوزاد مفید باشند، اما استفاده طولانی‌مدت یا نادرست از آن‌ها ممکن است باعث مشکلاتی در رشد دندان‌ها و دهان شود. استفاده از پستانک بعد از ۲ سالگی می‌تواند باعث نامرتب شدن دندان‌ها یا مشکلات فک شود. همچنین، استفاده بیش از حد از شیشه شیر، به‌ویژه با مایعات شیرین، خطر پوسیدگی دندان‌ها را افزایش می‌دهد.

بررسی تاثیر پستانک بر دهان و فک نوزاد و رعایت مدت زمان مناسب برای استفاده از شیشه شیر می‌تواند به رشد سالم فرزند شما کمک کند. در صورت نیاز به دریافت راهنمایی بیشتر درباره تغذیه و سلامت کودک، می‌توانید از طریق تماس با شماره 02191007666 (داخلی 3) با پزشک داروساز داروخانه اینترنتی زیوش مشاوره رایگان داشته باشید.

سؤالات متداول

1. آیا پستانک و رفلاکس نوزاد با هم ارتباط دارند؟

بله، مکیدن پستانک می‌تواند با افزایش ترشح بزاق و بلع بیشتر نوزاد، حرکت لوله گوارش را به سمت معده بیشتر کند. به همین خاطر، تا حدی می‌تواند در کنترل علائم رفلاکس مؤثر باشد. 

2. دادن پستانک به نوزاد از چند ماهگی صحیح است؟

در صورتی که شیردهی توسط کودک به خوبی انجام شود، پستانک را می‌توان از 3 تا 4 هفتگی یا از بدو تولد برای نوزادانی استفاده کرد که با شیر خشک تغذیه می‌شوند.

منابع: Parents | GoKidsPediatricDentistry | Frontiers

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسین ابراهیمی