بسیاری از والدین شب‌ها کودک‌شان را با شیشه شیر می‌خوابانند. این کار به کودک آرامش می‌دهد و به او کمک می‌کند تا سریع‌تر بخوابد. اما آیا می‌دانید این کار باعث آسیب به دندان‌های کودک خواهد شد؟ اگر نه بهتر است با «سندرم شیشه شیر» آشنا شوید.

سندرم شیشه شیر به وضعیتی گفته می‌شود که در آن دندان‌های کودک به‌دلیل قرارگیری طولانی‌مدت در معرض شیشه شیر (حاوی شیر، آب میوه و...) دچار پوسیدگی زودرس خواهند شد. برای آشنایی بیشتر با این وضعیت و راهکارهای پیشگیری و درمان آن، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

سندرم شیشه شیر چیست؟

سندرم شیشه شیر به پوسیدگی دندان‌های جلویی بالا (ثنایا) در کودکان گفته می‌شود که معمولاً بر اثر استفاده مکرر از شیشه شیر اتفاق می‌افتد. این وضعیت با نام‌های پوسیدگی دندان نوزاد و پوسیدگی دندان زودرس (ECC) هم شناخته می‌شود.

وقتی کودک با شیشه شیر می‌خوابد یا مدت زیادی از مایعات شیرین در شیشه استفاده می‌کند، مقداری از این مایع به پشت دندان‌های جلویی‌اش می‌رسد. این مواد شیرین به تغذیه باکتری‌های عامل پوسیدگی کمک می‌کنند و باعث افزایش فعالیت آن‌ها در دهان می‌شوند.

در نتیجه مینای دندان به مرور زمان فرسوده می‌شود و در دندان‌های کودک حفره ایجاد خواهد شد. به این مدل پوسیدگی دندان اصطلاحاً سندروم شیشه شیر گفته می‌شود. از علائم سندروم شیشه شیر می‌توان به بروز لکه‌های قهوه‌ای یا سیاه روی دندان‌های کودک اشاره کرد. پیشرفت این عارضه می‌تواند موجب بروز تورم اطراف دندان‌ درگیر و احساس درد شود.

علل سندرم شیشه شیر

تغذیه شبانه کودک با شیشه شیر و بدون پاکسازی دهان، علت اصلی بروز سندرم پوسیدگی های دندان های شیری است. خوابیدن کودک با مایعات حاوی قند، دندان‌های او را در معرض پوسیدگی قرار می‌دهد. البته این به آن معنا نیست که فقط استفاده از شیشه شیر باعث پوسیدگی دندان می‌شود؛ حتی اگر کودک پیش از خواب با شیر مادر تغذیه شود، باز هم ممکن است در معرض این مشکل قرار بگیرد.

بعضی از مادران پستانک کودک را به مقداری عسل یا شکر آغشته می‌کنند تا کودک آن را راحت‌تر در دهان خود بگیرد. حتی این کار هم می‌تواند خطر بروز این سندرم را افزایش دهد. شیر، آبمیوه، سرلاک و شیر خشک که از بخش‌های اصلی تغذیه کودکان هستند، میزان زیادی از قند را در خود جای داده‌اند و مصرف آن‌ها در طولانی‌مدت، باعث پوسیدگی دندان در کودکان می‌شود. به‌طور کلی پاکسازی لثه‌ها و دندان‌های نوزاد پس از تغذیه و پیش از خواب توصیه می‌شود.

عوارض سندرم شیشه شیر بر سلامتی کودک

سندرم شیشه شیر می‌تواند مشکلی جدی باشد و سلامت دهان و دندان کودک را تحت‌تأثیر قرار دهد. کودک برای جویدن، صحبت کردن و لبخند زدن به دندان‌های خود نیاز دارد و بروز هر مشکل در این ناحیه می‌تواند بخشی از زندگی روزمره کودک را مختل کند.

از طرفی در صورت پیشرفت عارضه و عدم درمان، امکان دارد که پوسیدگی گسترش پیدا کند و به عفونت و درد در ناحیه فک و دهان منجر شود. پیشرفت این سندرم با ایجاد اختلال در رشد صحیح دندان، مشکلات تغذیه‌ای و گفتاری برای کودک ایجاد خواهد کرد و حتی در بعضی موارد می‌تواند با ایجاد ناهنجاری در فک، به کج شدن دندان‌های اصلی کودک در بزرگسالی منجر شود. علاوه‌بر این می‌توان از موارد زیر به‌عنوان سایر عوارض سندرم شیشه شیر اشاره کرد:

• دردهای مزمن دهان و دندان
• درد یا مشکل در جویدن و غذا خوردن
• عفونت‌های جدی در فک و دهان
• آبسه

مطالعه بیشتر: عوارض دیر کنار گذاشتن شیشه شیر در کودکان

راه‌های پیشگیری از سندرم شیشه شیر

همیشه و در همه حال پیشگیری بهتر از درمان است! خوشبختانه در این مورد راهکارهای متعدد و متنوعی برای پیشگیری از سندرم شیشه شیر وجود دارند که تا حد زیادی ساده و مؤثر هستند. برای جلوگیری از پوسیدگی زودرس دندان در کودک، از روش‌های زیر استفاده کنید:

• اولین و مهم‌ترین راهکار در پیشگیری از پوسیدگی زودرس دندان کودک این است که او را با شیشه شیر حاوی شیر، آب قند، آبمیوه و... نخوابانید. اگر کودک به خوابیدن با شیشه شیر عادت دارد، بطری کودک را از آب پر کنید.
• کودک را به مصرف مایعات شیرین عادت ندهید.
• سندرم شیشه شیر یکی از عوارض دیر کنار گذاشتن شیر شیشه در کودکان است. به همین دلیل شاید لازم باشد که از شش ماهگی، راه های گرفتن شیشه شیر از کودک​ را به‌کار گیرید. انجمن دندانپزشکان آمریکا توصیه می‌کنند که کودک تا یک سالگی باید بطری را کنار بگذارد و از لیوان استفاده کند.
• اجازه ندهید کودک در طولانی‌مدت از پستانک استفاده کند و هرگز پستانک را به عسل یا شکر آغشته نکنید. به‌طور کل کودک زیر یک سال هرگز نباید عسل مصرف کند.
• مقدار آبمیوه‌ای را که به کودک می‌خورانید محدود کنید.
• تمیزکردن دهان کودک بعد از تغذیه را حتی از قبل از رشد دندان شروع کنید. بعد از شیر خوردن، با استفاده از وسایلی مثل مسواک انگشتی یا ماساژور لثه، لثه‌های کودک را به‌آرامی تمیز کنید.
• به محض رشد دندان، مسواک زدن را برای کودک شروع کنید.
• پس از رشد کامل دندان‌های کودک، برای تمیز کردن آن‌ها علاوه‌بر مسواک از نخ دندان هم کمک بگیرید.
• معاینات دوره‌ای برای شناسایی مشکلات دهان و دندان کودک در مراحل ابتدایی ضروری است. سالیانه یک مرتبه برای چکاپ دندان‌های کودک به دندانپزشک مراجعه کنید.

راه های درمان سندرم شیشه شیر 

با مشاهده اولین علائم سندرم شیشه شیر در کودک، لازم است که به دندانپزشک کودکان مراجعه کنید. درمان پوسیدگی دندان در مراحل اولیه بسیار ساده‌تر از مراحل پیشرفته است و اگر سریعاً به این عارضه رسیدگی کنید، کار به مرحله کشیدن دندان شیری نخواهد رسید.

اگر در مراحل اولیه سندرم شیشه شیر به پزشک مراجعه شود، با استفاده از ژل فلوراید می‌توان جلوی پیشرفت پوسیدگی را گرفت و این مشکل را با کمترین درمان کنترل کرد. همچنین لازم است که به‌طور مرتب دندان کودک را با خمیردندان حاوی فلوراید مسواک بزنید تا پروسه درمان تکمیل شود.

در مراحل پیشرفته‌تر پوسیدگی، دندانپزشک ناچار است از روش‌های درمانی جدی‌تری استفاده کند. در این مرحله، درمان سندرم شیشه شیر معمولاً شامل موارد زیر است:

• پر کردن حفره دندان
• سیلانت دندان
• باندینگ یا روکش‌های دندانی

همچنین در موارد شدیدتر و با پیشرفت سندرم شیشه شیر، ممکن است پزشک برای کشیدن دندان کودک اقدام کند تا مانع از گسترش پوسیدگی به نواحی دیگر شود. حتی در مواردی ممکن است پزشک برای تخلیه عفونت و جلوگیری از مشکلات پیچیده‌تر، اقدامات تهاجمی‌تری را انجام دهد که نیازمند دریافت بیهوشی است. به همین دلیل بهتر است در همان مراحل ابتدایی، کودک را برای معاینه و درمان به کلینیک دندانپزشکی ببرید تا از گسترش عارضه جلوگیری شود.

سخن پایانی

در این مقاله از داروخانه آنلاین زیوش سعی کردیم شما را با سندرم شیشه شیر، دلایل ایجاد و راه‌های درمان آن آشنا کنیم. این مشکل یکی از رایج‌ترین مشکلات دهان و دندان در کودکان است و می‌تواند باعث پوسیدگی زودهنگام دندان‌های شیری شود. شناخت دلایل و پیامدهای این سندرم به شما کمک می‌کند تا از آن پیشگیری کنید یا در صورت بروز آن، به‌سرعت به درمان آن بپردازید.

سؤالات متداول

1. آیا سندرم شیشه شیر فقط در دندان‌های جلو اتفاق می‌افتد؟

خیر، این سندرم معمولاً در دندان‌های جلویی بالایی (ثنایا) شایع‌تر است، زیرا شیر یا مایعات شیرین به‌راحتی روی این دندان‌ها جمع می‌شوند. با این حال، این مشکل می‌تواند تمام دندان‌های شیری را تحت تأثیر قرار دهد. اگر کودک به‌مدت طولانی با شیشه شیر بخوابد یا مایعات قندی زیادی مصرف کند، دندان‌های عقب (آسیا) نیز ممکن است دچار پوسیدگی شوند.

2. آیا دندان‌های شیری آسیب‌دیده روی دندان‌های دائمی تأثیر می‌گذارند؟

بله، پوسیدگی یا عفونت دندان‌های شیری می‌تواند روی دندان‌های دائمی تأثیر بگذارد. چون ریشه دندان‌های شیری نزدیک جوانه دندان‌های دائمی است، احتمال انتقال عفونت وجود دارد. همچنین اگر دندان شیری زودتر از موعد بیفتد، ممکن است باعث کج شدن یا بی‌نظمی دندان‌های دائمی شود. در موارد شدید، عفونت‌هایی مثل آبسه حتی می‌توانند به مینای دندان دائمی که هنوز در حال رشد است آسیب بزنند. به همین دلیل، درمان به‌موقع پوسیدگی دندان‌های شیری اهمیت زیادی دارد.

3. جایگزین‌های شیشه شیر قبل از خواب برای جلوگیری از پوسیدگی دندان چیست؟

اگر کودک شما به هر دلیلی مانند عادت یا کاهش استرس نیاز به مکیدن دارد، می‌توانید شیشه را فقط با آب یا شیر بدون قند پر کنید تا خطر پوسیدگی دندان کاهش یابد. همچنین، حتماً پیش از خواب دندان‌های کودک را تمیز کنید. استفاده از پستانک استاندارد، ضدعفونی‌شده و بدون آغشته کردن به مواد شیرین نیز می‌تواند گزینه مناسبی باشد.

منابع: HealthyChildren | Colgate | German-Dentist | HealthLine

نویسنده: محبوبه معصوم‌نیا

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسین ابراهیمی